Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi/XII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi |
| Pochodzenie | Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie, 1895, 1896, 1897, 1903, 1904 |
| Redaktor | Antoni Kalina; Karol Potkański, Seweryn Udziela |
| Wydawca | Towarzystwo Ludoznawcze |
| Data wyd. | 1895-1904 |
| Druk | „Drukarnia Polska“; Drukarnia Ludowa; Drukarnia W. A. Szyjkowskiego; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Lwów; Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Podanie niesie, że za dawnych polskich czasów biskup Oleśnicki nadał tę włość panu nazwiskiem Dołęski. „Był to pan bardzo dobry i wielki rycerz przeciw nieprzyjaciołom ojczyzny, zginął on w jej obronie bezdzietny a na uczczenie jego sławy przybrała gmina po jego herbie nazwę Dołęga“.
1. Będziáki, nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa.
2. Cielęcy kąt, jest to część wsi leżąca przy pastwisku, gdzie podczas burzy bydło, a szczególnie cielęta chronią się pod drzewinę gęsto tam rosnącą.
3. Jagniówka, część wsi zbudowana na dawnem pastwisku zwanem Jagniówka, którego trochę zostało a część zamieniono na rolę, zwaną również Jagniówka (p. niżej C. l. 6).
1. Błonie. Nazwa ztąd, „że od niepamiętnych czasów pasali tu bydło“.
2. Czwarcizna, „bo pewien gospodarz mając dwieście morgów, podzielił je pomiędzy czterech synów, a więc każdy dostał czwartą część czyli miał czwarciznę“.
3. Czysty ług. Nazwa ztąd, „że rola ta leży w niskiem położeniu między lasami i dawniej była oblana wodą, podobną całkiem do zwyczajnie robionego ługu z popiołu i była całkiem czystą, to też gospodynie z całej wsi tam bieliznę prały i miejscowość tę nazwały czystym ługiem“.
4. Długie morgi „są to kawałki roli, podzielone na morgi, jednak bardzo wąskie a długie, bo długość każdego morga wynosi przeszło 500 sążni.“
5. Granice, „bo graniczą z gminami Borzęcinem i Szczutową“.
6. Jagniówka. „Pierwej było tu pastwisko i pasły się tu owce, barany, jagnięta, oraz była tu także szopa, gdzie na noc zamykali jagnięta. Na tem pastwisku była bardzo zdrowa a smaczna trawa dla jagniąt, dlatego też przedewszystkiem jagnięta się tu pasły i ztąd pastwisko wzięło nazwę. Z czasem pastwisko zamieniono na rolę“.
7. Jochymówka. „Rola ta ma nazwę od właściciela żyda Jochyma, który na tej roli miał gorzelnię, ale z czasem gorzelnia znikła z powierzchni ziemskiej, żyd się gdzieś indziej wyniósł, a rolę gospodarzom sprzedał za co za to, ale pod warunkiem, że na wieczne czasy będzie nosić jego imię“.
8. Kopanina. „Na tej roli przed paruset laty za czasów polskich miała być wielka bitwa, tysiące trupów tutaj leżało. Polacy te trupy tu pochowali a rola wzięła nazwę od robienia dołków na te ciała czyli zakopywania ich“.
9. Kosturki. „Pole to graniczy z sąsiednią wsią Zaborowiem, dlatego też Zaborów chciał sobie je przywłaszczyć; przyszło więc z tego do bójki na laski zwane kosturkami. Dołęga zwyciężyła i wzięła to pole na swój użytek i dała mu nazwę Kosturki, bo nabyli to pole kosturkami“.
10. Kozieniec. „Pole to ma nazwę od właściciela, gdyż około roku 1812 przybył do gminy jakiś pan Kozieński i zakupił sto kilka morgów od rządu kameralnego“.
11. Laskowa, „bo na tem miejscu leszczyna rosła, a później wykorczowano ją i na pole orne miejsce to obrócono“.
12. Laski. „Rola ta ma być dlatego tak przezwaną, ponieważ przed kilkudziesięciu laty rozmierzono ją pomiędzy kilku gospodarzy żertkami zwanemi laskami, a nie łańcuchami, jak obecnie“.
13. Madejówka. „Właścicielem tej roli był Madej gospodarz, który atoli pańszczyzny odrabiać nie chciał, zatem dwór rolę owę mu odebrał i nazwał Madejówką na pamiątkę“.
14. Męczne. „Opowiadają starzy ludzie, że już bardzo a bardzo temu dawno, jak przechodziła przez gminę Dołęgę jakaś horda rabusiów, mówią niektórzy, że to byli Tatarzy. Zamieszkali oni w pobliskich lasach, robili wycieczki w okolice i na to pole sprowadzali niewiasty i tu je męczyli w okropny sposób, jak np. wyrzynali im piersi żywcem. Więc ojcowie nasi od męczarń na wieczną pamiątkę miejsce tych zbytków Męcznem nazwali“.
15. Nowe zajmy. „Za rządu kameralnego pozwolono mieszkańcom tutejszej gminy wykopać na tem polu, jaka tylko była drzewina, tarnie, głogi i inne drzewa i krzaki, więc też każdy kopał, wiele mógł, ile bowiem wykopał, tyle zajął tego pola w swoje posiadanie. Przez to więc nazwano rolę tę Nowe zajmy jako zajęte“.
16. Organistówka. „Obszar dworski pole to darował kiedyś organiście na utrzymanie przy kościele, nazywa się po dziś dzień Organistówką, chociaż dzisiaj organista już go nie używa“.
17. Podbagnie, bo leży przy bagnistem pastwisku, zwanem bagno (p. niżej E. l. 1.).
18. Pod borem, „bo leży pod lasem czyli pod borem“.
19. Podborzęckie, „bo leży przy granicy gminy Borzęcin“.
20. Pod cegielnią, „bo leży za dworską cegielnią“.
21. Pod górą, „bo jest tam kawałek nieużytków, na których znajduje się wzniesienie z gleby piaszczystej, a więc pola leżące przy tej górce, zowią się pod górą“.
22. Pod krzyżem, „bo na tej roli stoi krzyż“.
23. Pod męczne, „bo leży przy roli zwanej Męczne (p. wyżej C. l. 14)“.
24. Pod młynną drogą, „bo leży pod młynną drogą“.
25. Pod olszyną, „bo leży pod olszyną“.
26. Pod sianą choiną, „bo przytyka do roli zwanej Siana choina (p. niżej C. l. 33)“.
27. Pod ścieżką, „bo tamtędy prowadzi ścieżka z Pojawia (sąsiednia wieś) do Dołęgi. Te pola, co leżą przy ścieżce od Dołęgi, nazywają się pod ścieżką, a te, co leżą za ścieżką, zowią się za ścieżką“. (p. niżej C. l. 40).
28. Pod świętym Antonim, „bo przy tej roli stoi figura świętego Antoniego“.
29. Pod wielką dziurą, „bo leży przy stawie zwanym Wielka dziura“. (p. niżej H.).
30. Pogorzelec. „Nazwa tego pola ztąd pochodzi, że tutaj były wielkie lasy, zarośla i drzewiny rozmaitej jakości i rodzaju, które atoli około roku 1756 zostały ogniem wyniszczone, a pole to poczęto orać i na role przekształcać“.
31. Poręby, „ma mieć nazwę od wyrębu dębów, które tu rosły a które około roku 1800 zostały wyrąbane a miejsce to na rolę uprawną przerobiono“.
32. Rembaczówka, „bo niejakiego Rembacza, jak szedł do domu z jarmarku pijany, miał na tej roli djabeł udusić“.
33. Siana choina, „rola tak się nazywa, gdyż rząd kameralny zasiał tu sosnę, którą lud prosty nazywa choiną. Pole to jest teraz uprawne, gdyż mieszkańcy ową sosnę wykorczowali, ale nazwa pierwotna została“.
34. Za cegielnią, „bo leży za dworską cegielnią“.
35. Za gumnami, „bo leży za gumnami dworskiemi“.
36. Zajmy, „ma nazwę od słowa zająć. Powiadają starzy ludzie, że w tem miejscu dawniej było pastwisko gminne, to też tu pasali bydło, konie i trzodę, a wilki wypadały często z lasów i porywały zdobycz. Pasterze przychodzili do domu z płaczem i wołali: „Wilk zajął mi barana lub krowę lub konia“. Później lasy powycinali i wilki zaczęły niknąć po trochu, ale za to nazwa pozostała i po dziś dzień nazywają tę rolę zajmami“.
37. Zamęczne, „bo leży za Męcznem“ (p. wyżej C. l. 14).
38. Za młynną drogą, „bo leży za młynną drogą“.
39. Za olszyną, „bo leży za olszyną“.
40. Za ścieżką, „bo leży za ścieżką“ (p. wyżej C. l. 27).
41. Za świętym Antonim, „bo leży za figurą świętego Antoniego“ (p. wyżej C. l. 28).
42. Za wielką dziurą, „bo leży za stawem, co się nazywa Wielka dziura“ (p. wyżej C. l. 29).
Nowe łąki, „bo niedawno gmina używa je na łąki, bo dawniej były tu zarośla, które atoli za nieużyteczne uznali, więc je wycięli i na łąki poprzerabiali“.
1. Bagno „nazywa się dlatego, że jest tam gleba rzadka i tworzy się tam torf. Czy sucho czy nie sucho, to się to tak unosi jak pierzyna, jak się stąpnie, to wpadnie noga, a jak się nogę podniesie, to nazad się wzniesie do góry“,
2. Kliny, „bo ma kształt klina“.
Na górze, pagórek.
Młynną droga, bo prowadzi do młyna.
Wielka dziura. „Jest to staw głęboki, o którym mówią, że nie ma dna, tylko jest dziura aż do samego piekła“.
