[286]N.
Nabab albo Nabob arab. namiestnik albo rządca prowincji w Indjach; przen. wielki bogacz.
Nachnahme n. zaliczka, przekaz, ściąganie należności za przesłany towar, przy odbiorze jego z drogi żelaznej lub z poczty.
Nacja ł. naród.
Nacjonalny ł. narodowy.
Nadir arab. punkt sfery niebieskiej przeciwległy zenitowi.
Nafta g. olej skalny, ropa naftowa.
Naftalina, ciało organiczne stałe w postaci białych płatków krystalicznych, o przenikliwym zapachu, palne, otrzymywane przy wyrobie gazu oświetlającego.
Naiwność ł. naturalność, prostota umysłu, nieświadomość rzeczy powszechnie znanych, nieznajomość rzeczy złych i zdrożnych.
Najada g. nimfa wodna.
Najzylber n. nowe srebro, mieszanina miedzi, cynku i niklu.
Namaz albo Namazi tur. modlitwa wspólna, którą Turcy codzień odmawiają.
Nankin, tkanina gładka i gęsta, barwy żółtawej, podobna do perkalu.
Napoleonidzi, członkowie rodziny Bonapartych.
Napoleonista, stronnik, zwolennik Napoleona I; ten co służył w wojsku pod Napoleonem I.
Narciarstwo, ślizganie się po śniegu na łyżwach zwanych narty.
Nargile tur. przyrząd do palenia tytuniu, w którym dym przechodzi przez flaszkę z wodą, używany w Turcji.
Narkotyczny g. odurzający, upajający, usypiający.
Narkotyki g. środki odurzające, usypiające.
Narkoza g. odurzenie, znieczulenie chorobliwe, lub spowodowane działaniem narkotyków.
Narracja ł. opowiadanie.
Narrata refero ł. sprawozdaję to, co opowiadano, a nie to, co sam doznałem (ob. Relata refero).
Narrator ł. opowiadający.
[287]Narty, sanie syberyjskie długie i lekkie; długie łyżwy do biegania po śniegu.
National-liberalny, liberał narodowy; stronnictwo rządowe w parlamencie niemieckim.
Natura ł. przyroda, właściwość przyrodzona, usposobienie.
Natura horret vacuum ł. natura nie znosi próżni.
Naturalia non sunt turpia ł. rzeczy naturalne nie przynoszą wstydu, nie szpecą.
Naturalista ł. badacz natury, przyrodnik.
Naturalizacja ł. nadanie prawa obywatelstwa cudzoziemcowicudzoziemcowi.
Naturalizm ł. pogląd popisujący rację wszelkiego bytu samej tylko naturze bez nadprzyrodzonego objawienia; w sztukach i literaturze dążenie do wiernego oddania wszystkiego w rzeczywistości bez upiększenia i idealizowania.
Naturalizować się ł. przyjąć obywatelstwo w obcym kraju.
Naturalność ł. prostota, nieprzesadność, zgodność z naturą.
Nautyka g. umiejętność żeglarska, żeglarstwo.
Nawa ł. wnętrze kościoła; okręt.
Nawigacja ł. żegluga.
Na zdar czes. powodzenia! pomyślności!
NB. ob. Notabene.
Ne bis in idem ł. ob. Non bis in idem.
Necessitas frangit legem ł. konieczność łamie prawa.
Nec Hercules contra plures ł. (dosł.dosł. i Herkules nie poradzi przeciw wielu); siła złego, dwóch na jednego.
Nec locus ubi Troja fuit ł. ani śladu gdzie była Troja (mówiąc o rzeczy straconej lub zniszczonej).
Nec plus ultra ł. ani kroku dalej, ob. Non plus ultra.
Nefas ł. bezprawie, czyn niegodziwy; per nefas bezprawnie.
Nefelja g. biała plamka na rogówce oka; biała plamka na paznogciu; kłaczki w urynie.
Nefralgja g. ból nerek, kolka nerkowa.
Nefritis g. zapalenie nerek.
Negacja ł. przeczenie, zaprzeczenie.
Negatyw (w fotografji), pierwotny obraz fotograficzny na kliszy, w którym części jasne przedmiotu są ciemne i odwrotnie.
Negatywnie ł. odmownie, przecząco, ujemnie.
[288]Negatywny, ujemny, zaprzeczający, przeciwstawny.
Negliż f. ubranie domowe, ranne albo nocne.
Negliżować f. zaniedbywać, nie zważać na kogo, na co; negliżować się: zaniedbywać się.
Negocjacja f. prowadzenie układów; umawianie się.
Negocjant f. kupiec na większą skalę; pośrednik w interesach handlowych.
Negocjator ł. prowadzący układy, umawiający się.
Negować ł. zaprzeczać, wyrzekać się.
Negr ł. murzyn.
Negretti, gatunek owiec hiszpańskich o gęstej wełnie.
Negrytosi hiszp. murzyni australscy.
Negus, tytuł króla Abisynji.
Nejzylber ob. Najzylber.
Nekrolog g. wiadomość w czasopiśmie o czyjej śmierci; krótki opis życia osoby świeżo zmarłej.
Nekrologja g. rubryka w czasopiśmie, poświęcona wiadomościom o śmierci osób wybitnych.
Nekrolatrja g. cześć oddawana umarłym.
Nekromancja g. mniemana sztuka wywoływania i zaklinania duchów, w celu zapytywania ich o przyszłość.
Nekromanta g. wywołujący duchy, czarnoksiężnik.
Nekropolis g. miasto zmarłych, cmentarz.
Nekrotomja g. otwarcie zwłok; wyjęcie obumarłej kości.
Nekroza g. zgorzel, gangrena.
Nektar g. napój bogów; słodycz, rozkosz, słodki sok kwiatów.
Nemezys g. bogini zemsty i sprawiedliwości karzącej.
Neminem captivabimus nisi jure victum ł. (dosł. nikogo więzić nie będziemy, chyba tego, kogo prawnie przekonamy o jego winie); zasadnicze prawo stanu rycerskiego w d. Polsce, podstawa wolności osobistej.
Ne misceantur sacra profanis ł. nie należy mieszać rzeczy świętych ze światowemi.
Nemo ł. nikt.
Nemo propheta in sua patria ł. nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
Nemo sapiens nisi patiens ł. nie nabędzie mądrości, kto nie ma cierpliwości.
Nemrod hebr. myśliwy.
Neofita g. każdy nowowierca, świeżo ochrzczony, szczególniej żyd, który [289]przyjął wiarę chrześcijańską.
Neolityczna epoka, okres gieol. narzędzi kamiennych.
Neologizm g. nowy wyraz lub zwrot w mowie.
Neologja g. nowotorstwo.
Neoplatonizm g. nauka filozofów z 3—6 w. po Chrystusie, łącząca idee Platona z poglądami chrześcjańskiemi.
Nepotyzm ł. protegowanie, promowanie krewnych na posady i godności bez względu na ich zdolności.
Neptuniczne skały, sk. pochodzenia wodnego, osadowe.
Neptunizm ł. teorja przypuszczająca, że dzisiejsza postać ziemi powstała skutkiem działania wody.
Nequam ł. nicpoń, niegodziwiec.
Ne quid nimis ł. byle nie zanadto.
Nerejdy g. nimfy morskie.
Nervus rerum ł. główna sprężyna czynności ludzkich (zwłaszcza pieniądze).
Nerwacja ł. układ żył (żeberek) na liściach.
Nerwowy ł. o osłabionych nerwach, wraźliwy, draźliwy.
Nerw ł. narząd w ciele zwierzęcym w postaci białych nitek, rozchodzący się od mózgu i mlecza pacierzowego po wszystkich częściach ciała, służący do przeprowadzania wrażeń czucia i ruchu.
Neseser i neseserka f. toaletka, torebka lub puzderko na drobiazgi podręczne.
Nestor ł. mądry i doświadczony starzec; najstarszy pomiędzy ludźmi jednego zawodu.
Ne sutor ultra crepidam ł. niech szewc pilnuje kopyta (mówi się o tych, którzy się biorą do tego, czego nie rozumieją).
Netto w. czysty dochód po strąceniu wydatków; cena kosztu; waga samego towaru bez opakowania.
Neumeniczne pismo, średniowieczne pismo nutowe.
Neurastenja g. chorobliwa niemoc nerwowa, osłabienie nerwów, nadczułość nerwów.
Neurologja g. nauka o nerwach.
Neuropata g. cierpiący nerwowo.
Neuropatja g. choroba nerwowa.
Neuropatologja g. nauka o chorobach nerwowych.
Neurotomja g. przecięcie nerwu (chirurgiczne).
Neuroza g. choroba nerwowa.
Neutr. skr. neutrum ł. rodzaj nijaki.
[290]Neutralizować ł. ubezwładnić; w chemji: zobojętnić.
Neutralność ł. niemieszanie się do sporu lub wojny prowadzonej przez inne państwa, bezstronność.
Neutralny ł. obojętny, bezstronny.
Newralgja g. ból nerwowy.
Newroza ob. Neuroza.
Nexus ł. związek, węzeł.
Nibelungi, tytuł staroniemieckiego poematu z 12-go wieku, opiewającego zdarzenia rycerskie i miłosne.
Niedyskretny f. niedochowujący sekretu, gadatliwy, ciekawy, nieostrożny, niedelikatny, bezwzględny.
Niedyspozycja f. złe usposobienie; niedomaganie.
Niedyspozyt f. niezdrów, niedobrze usposobiony.
Niekompetentny ł. nieświadomy, nie mogący wydać sądu lub zdania w jakiej sprawie.
Niekompletny ł. niezupełny, nie cały.
Niekonsekwentny ł. nielogiczny, nieuważający na następstwa.
Nielegalny ł. przeciwny prawu.
Nieorganiczny ł. patrz: Anorganiczny.
Nielojalny f. przeciwny rządowi, prawu, źle usposobiony politycznie, niechętny.
Nieparlamentarne wyrażenie: grubjańskie, nieprzyzwoite wyrażenie, słowa obelżywe, obrażające.
Nieprodukcyjny, nieproduktywny, nie przynoszący pożytku, bezpożyteczny, bezowocny.
Nieproporcjonalny, nie odpowiednio dobrany, nie zastosowany.
Nietzscheanizm, etyka filozofa Nietzsche, jego pogląd filozoficzny dotyczący zagadnień społecznych i moralnych.
Nihil est in intellectu, quod non erat in sensu ł. niema tego w umyśle, co nie weszło przez zmysły.
Nihiliści ł. najskrajniejsi anarchiści dążący do obalenia istniejącogoistniejącego porządku społecznego i religijnego.
Nihilizm ł. niewierzenie w nic, usunięcie i zniszczenie wszystkiego; zasady najskrajniejszego odłamu anarchistów.
Nihilować ł. unicestwiać, niszczyć.
Nihil probat, qui nimium probat ł. niczego nie dowiedzie, kto zawiele chce dowieść.
Nikiel n. gatunek metalu [291]koloru srebrzysto stalowego, używany na wyroby.
Nikotyna f. związek organiczny trujący, alkoloid znajdujący się w tytuniu.
Nil admirari ł. nie dziw się niczemu.
Nil ad rem ł. to nie ma nic do rzeczy.
Nil desperandum ł. nie należy rozpaczać.
Nil humani a me alienum ob. Homo sum.
Nil nisi bene ł. nieinaczej tylko dobrze.
Nil novi sub sole ł. nic nowego pod słońcem.
Nimbus a. Nimb ł. ob. Aureola.
Nimfomanja g. chorobliwe podniecenie płciowe u kobiet.
Nimfy g. półboginie, piękne dziewice, boginie mórz, rzek, lasów i t. p.
Niobe g. mit. matka bolejąca po stracie dzieci.
Nirwana ind. w buddaizmie: oderwanie umysłu od wszystkiego ziemskiego; niczem niezamącony i wiecznie trwający spoczynek, pogrążenie się w nicości, absolutny spokój duszy.
Nisza f. zagłębienie w ścianie; rodzaj alkowy.
Nit n. ćwiek metalowy łączący dwa kawałki metalu i z obu stron zaklepany: spojenie cyną.
Nitować ł. łączyć, spajać metale za pomocą nitu.
Nitrobenzol g. ciecz oleista woni gorzkich migdałów, powstała z benzolu, służąca do wyrobu aniliny i do pachnideł.
Nitrogliceryna g. mieszanina gliceryny z kwasem azotowym i siarkowym, płyn oleisty koloru żółtawego, silnie eksplodujący.
Niwelacja f. w miernictwie poziomowanie, zrównanie gruntu.
Nizami tur. wojsko tureckie regularne.
N. N. zamiast niewymienionego nazwiska lub tytułu.
Nobiles ł. szlachta u dawnych Rzymian.
Nobilitacja ł. wyniesienie do stanu szlacheckiego, nadanie szlachectwa.
Nobility a. arystokracja angielska.
Noblessa f. szlachta, arystokracja.
Noblesse oblige f. (obliż) szlachectwo nakłada pewne obowiązki; przen. powodzenie obowiązuje.
Nocja ł. pojęcie, pojmowanie wyrozumowane.
Nokturn ł. część nabożeństwa zwanego jutrznią; utwór muzyczny o charakterze smętnym, rzewnym.
[292]Nolens volens ł. chcąc, niechcąc.
Noli me tangere ł. nie dotykaj mnie; roślina: czułek.
Nomadowie g. ludy pasterskie koczujące.
Nom de guerre f. (ną de ger) przydomek, przybrane nazwisko artysty, literata itp.
Nomen ł. imię.
Nomen est omen ł. w nazwisku nieraz tkwi wróżba.
Nomenklatura ł. zbiór nazw i wyrazów technicznych właściwych pewnej nauce lub sztuce.
Nominacja ł. mian. na urząd.
Nominalizm ł. pogląd filozoficzny, według którego pojęcia ogólne (uniwersalia) nie mają znaczenia rzeczowego, ani istotnego bytu w rzeczywistości, lecz tylko znaczenie nazw dla wytworów abstrakcji.
Nominalny ł. imienny; wartość nominalna, wartość wyrażona na papierach kredytowych lub na pieniądzach, w przeciwstawieniu do wartości rzeczywistej, obiegowej.
Nomina sunt odiosa ł. wymienianie nazwisk jest niewłaściwe.
Nominat ł. mianowany na urząd np. biskup nominat; nie prekonizowany jeszcze przez Papieża.
Nominativus ł. mianownik, 1-szy przypadek.
Nominować ł. wymieniać, mianować, uznawać.
Non bis in idem ł. to samo nie powtarza się dwa razy; nie należy dwa razy jednego rozsądzać, lub dwa razy karać za jedno.
Nonchalance f. (nąszala͡ęs) niedbałość, zaniedbanie, brak starań, zbytnia bezceremonjalna swoboda.
Nonjusz a. Wernjer, przyrząd składający się z linijki ruchomej z drobniejszą podziałką, która, dodana do właściwej skali, umożliwia odczytanie bardzo drobnych długości i oznaczenie ścisłego wymiaru.
Nonkonformiści, w Anglji sekty, nie wyznające panującej religji państwowej (anglikańskiej).
Non licet ł. nie wolno, nie godzi się.
Non multa sed multum ł. nie dużo ale gruntownie.
Non olet ł. pieniądze nie śmierdzą, zysk jest dobry, skądkolwiek on wypływa; (wyrażenie ironiczne używane dla oznaczenia zysku pochodzącego z nieczystego źródła).
Non omnis moriar ł. nie wszystek umrę (dzieła moje, ideje przeżyją mnie).
[293]Nonpareille f. (nąparej) gatunek druku bardzo małego.
Non plus ultra ł. ani kroku dalej, dotąd, do tego miejsca, nic nadto; zwrot używany także dla wyrażenia kulminacyjnego punktu (granicy) uczucia, lub czegoś doskonałego, niedoścignionego.
Non possumus ł. nie możemy; wyrażenie używane przez Papieża lub władzę, jako odpowiedź odmowna na żądania, których nie chce lub nie może spełnić.
Non scholae, sed vitae discimus ł. uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.
Nonsens ł. niedorzeczność, absurd.
Non sum dignus ł. nie jestem godzien (słowa wymawiane przez kapłana w chwili przyjmowania komunji św.); w mowie potocznej zwrot wyrażający, że nie jesteśmy godni wyrządzonej nam czci, łaski i t. p.
Non troppo w. w muz. nie nazbyt, nie bardzo.
Norma ł. prawidło, przepis, miara, zasada.
Normalna szkoła ł. szkoła wzorowa; w Galicji: szkoła ludowa, w której przed założeniem seminarjów nauczycielskich kształcili się przyszli nauczyciele szkół ludowych.
Normalny ł. prawidłowy, zasadniczy, zgadzający się z przepisami lub wzorem, właściwy, należyty, zwykły, odpowiedni, zgodny ze swą naturą, taki jaki powinien być.
Normować ł. uregulować, ustalać, porządkować według pewnych zasad.
Norymberszczyzna, drobne sprzęciki do domowego użytku, drobna galanterja, zabawki dziecinne wyrabiane dawniej w Norymberdze.
Nosce te ipsum ł. znaj siebie samego.
Nosologja ob. Patologja.
Nostalgja g. gorące pragnienie ujrzenia ojczyzny, choroba, powstająca z tęsknoty za krajem rodzinnym.
Nostras ob. Cholera nostras.
Nostro ł. nasze (domyśl. conto).
Nostryfikacja ł. uczynienie czegoś swojem; przyjęcie i uznanie dyplomu doktorskiego, uzyskanego w jednem państwie, przez uniwersytet innego państwa.
Nota ł. znak, przypisek, uwaga, objaśnienie; rachunek towarów; nagana.
Nota bene skróc. NB. ł. dosł. [294]uważaj dobrze, znak używany dla zwrócenia na co czyjej uwagi.
Notable f. obywatele pewnego państwa lub miasta, najznakomitsi stanowiskiem, wykształceniem i majątkiem; dawniej stany państwa we Francji.
Notacja ł. oznaczanie znakami umówionemi (notacja muzyczna, chemiczna, szachowa).
Nota dyplomatyczna, pismo treści politycznej przesyłane przez jedno państwo, lub jego przedstawicieli, drugiemu.
Notarjat ł. prawo notarjalnenotarjalne, czynność notarjusza, biuro notarjusza, instytucja notarjuszów.
Notarjusz ł. urzędnik przy jurysdykcji sądowej, ustanowiony do przyjmowania aktów sprzedaży, kupna, umów, zapisów i tp.
Notatka ł. uwaga zapisana dla pamięci.
Notaty ł. uwagi, spostrzeżenia, zaznaczenia, zapisywane dla pamięci.
Notes ł. książeczka do zapisywania wszelakich szczegółów, które mamy zapamiętać, notatnik dla pamięci.
Notoryczny ł. powszechnie znany, wiadomy, jawny.
Notować ł. zaznaczać, zapisywać.
Notturno w. ob. Nokturn.
Notyfikacja ł. uwiadomienie, ważne doniesienie urzędowe.
Noty państwowe, pożyczka państwowa, papiery państwowe nieprocentowane, płatne w każdej chwili okazicielowi.
Nouveauté f. (nuwoté) nowość, szczególniej w artykułach modnych.
Nouvelle du jour f. (nuwel diu żur) dosł. nowina dnia, głośna wiadomość, fakt, zdarzenie, zajmujące w danej chwili opinję publiczną, będące na dobie.
November ł. listopad.
Nowacja ob. Inowacja.
Nowalja ł. pierwszy raz podawana sezonowa potrawa, świeże, ukazujące się ogrodowizny i owoce.
Nowator ł. wprowadzający nowości, nowe pojęcia, zwyczaje i t. p.
Nowatorstwo ł. wprowadzenie nowych rzeczy, nowych pojęć, nowości.
Nowelista f. autor noweli.
Nowella ł. krótki utwór beletrystyczny, w szczupłych ramach artystycznie szkicujący kilku znamiennemi rysami jeden jakiś fakt życiowy, jedną cechę [295]charakteru i t. p., obrazek, szkic powieściowy; ustawa, nie zmieniająca postanowień dawnych praw, lecz zastępująca niektóre przepisy innemi, ulepszająca dawne.
Nowenna ł. nabożeństwo 9-cio dniowe ku czci jakiego Sw.
Nowicjat ł. czas próby w zakonie.
Nowicjusz ł. osoba przebywająca czas próby w zakonie; nowowstępujący do jakiego zawodu, nieobeznany z nim, niedoświadczony.
N. S. = nowego stylu, rachuba czasu podług kalendarza Gregorjańskiego.
N. T. = Nowy Testament.
Nuance f. (niuans) odcień, lekka różnica.
Nulla dies sine linea ł. ani jeden dzień (nie minie) bez kreski (pracy), każdy dzień przynosi postęp w pracy.
Nulla regula sine exceptione ł. niema reguły bez wyjątku.
Numeracja ł. liczbowanie, oznaczenie liczbą, numerem.
Numerale ł. liczebnik (w lm. Numeralia).
Numeryczny ł. liczebny.
Numizmatyka g. nauka i opis starożytnych monet i medali.
Numulity ł. obecnie zaginione, kopalne żyjątka z rzędu korzenionóżek.
Nunc est bibendum ł. teraz należy wypić (słowa stosowane jako zachęta do zabawy).
Nuncjatura ł. urząd i miejsce zamieszkania nuncjusza.
Nuncjusz ł. poseł i pełnomocnik papieski przy dworach panujących.
Nupcjalny ł. weselny.
Nut n. wpust, żłobek (w stolarstwie).
Nuta ł. znak dźwięku czyli tonu, także sam ton.
Nutacja ł. wahadłowe zbaczanie, odchylanie się osi ziemskiej, które przy zakreślaniu okręgu koła na sklepieniu niebieskiem tworzy linję nie równą kołową, lecz zygzakowatą.
Nyktalopja g. wada wzroku, którą dotknięty widzi w jasny dzień gorzej, niż o zmroku.
• PDF 
• MOBI 
