Nie,
przysł.,
oznaczający przeczenie; w połączeniu z innemi wyrazami oznacza coś wręcz przeciwnego, brak czego a. przymiot pośredni, np. nieprzyjaciel = wróg, niewiara = brak wiary, niezdrów = chory, niemały = duży, dość duży, nieżywy = martwy; niedobry = zły; niejeden = wiele, wielu; nieswój = któremu coś dolega, niechcący = mimowoli, niewiele = mało, niedaleko = blizko, niemniej = jednak, pomimo to, nienajgorzej = nieźle, niczego sobie;
z imiesłowami biernemi czasu przeszłego oznacza, ze coś jest niewykonalne (nieodgadniony = którego odgadnąć nie można, niecofniony = którego nie można cofnąć, niezliczony = którego nie można zliczyć i t. d.); łącząc ś. z innym wyrazem, czysto zmienia jego znaczenie (np. nierząd = rozpusta, niewola = brak wolności, niewidomy = ociemniały);
łączy ś. też z wyrazami, które bez nie używają ś. rzadko, a. wcale się nie używają (np. nienawidzieć, niedołęga, nieuk);
jako przysłówek rozdzielny, neguje część zdania a. całe zdanie; jak
n., kiedy
n.;
oznacza czynność wzmocnioną (jak nie zacznie krzyczeć!, kiedy nie wytnę go w twarz!); a
n.! a czy
n.! =
wyraża twierdzenie tego, o co ś. pytamy (a n. mówiłem! = przecież mówiłem); albo
n., alboż
n. = zdaje mi ś., że..., z pewnością, bez wątpienia (alboż n. dałem ci pieniędzy!); ledwo
n., ledwie
n. = prawie, bez mała, mało brakuje, i żeby... (ledwo
n. umarł ze strachu);
n. bez = z czym, mający co, mając co (
n. bez powodu, człowiek n. bez rozumu);
n. bez tego, żeby
n. = to być nie może, żeby
n. (n. bez tego, żeby n. zarobił = z pewnością zarobił);
n. od rzeczy = rozumnie, stosownie;
n. od tego jestem = przystaję na to;
n. do rzeczy = bezsensownie, niestosownie, od rzeczy;
n. mogę
n. = muszę (nie mogę nie przyznać); nie powiem, żeby
n. = powiadam, że tak, twierdzę, że...; zamiast: niestosowny, niewłaściwy;
n. czas,
n. pora = w czasie niewłaściwym;
n. w czas = zapóźno;
n. tu miejsce,
n. w miejscu = w miejscu niewłaściwym;
n. na miejscu być = być niewłaściwym;
n. do... = za trudny do..., niemożliwy do... (zmienił ś. n. do poznania, wina n. do darowania).