Pod,
Pode,
przyim. z 4 przyp. oznacza, ze czynność jakaś odbywa ś. poniżej czego, ze ruch kieruje ś. ka dolnej części czego: garnąć pod siebie, wleźć pod łóżko, podsunąć coś pod oczy, pod nos;
cel, przeznaczenie przedmiotu: grunt pod kartofle, koń pod wierzch, pod siodło, wóz pod rzeczy;
ruch, skierowany ku pewnemu przedmiotowi: zbliżyć ś. pod miasto, pójść pod ścianę;
dostanie ś. pod czyjeś zwierzchnictwo, w zależność od kogo: podpaść pod czyją władzę, uciec ś, pod czyją obronę, wziąć kogo pod swoją opiekę, wziąć kogo pod dozór policji;
kres jakiej czynności: wznieść budynek pod dach;
termin przybliżony: pod wieczór, pod koniec lata, pod starość, pod ten czas, pod moją nieobecność;
czynność, dokonywaną w kierunku przeciwnym czemu: patrzeć pod światło; czesać, głaskać pod włos;
sposób, w jaki co ś. robi: wytknąć granicę pod sznur, ułożyć stertę pod strych = równo; używa ś. też w różnych wyrażeniach, np. wziąć kogo pod klucz = zamknąć; brać kogo pod rękę, pod pachę; śmiać ś. pod nos = prosto w oczy; puścić finfę pod nos = zadrwić z kogo; zaciągnąć ś. pod czyje chorągwie = pójść pod niego; pod szubienicę = na stracenie; dać pożyczkę pod zastaw ruchomości, papierów procentowych; psie głosy nie idą pod niebiosy = oszczerstwa ludzi niegodziwych nie powinny być brane pod uwagę; być zapiętym pod szyję;
z przyp. 6-m oznacza miejsce, na którym coś ś. dokonywa a. na którym coś ś. znajduje: leżeć pod stołem, pod łóżkiem, spać pod kołdrą, pod gołym niebem, pod dachem = w domostwie;
zależność od kogoś, jako od zwierzchnika: służyć pod Kościuszką, być pod panowaniem pruskiem, majątek pod czyimś zarządem, mieć pod sobą tysiąc ludzi = pod swoimi rozkazami, być ich zwierzchnikiem, dowódcą;
przyczynę: paść pod ciosem, pod razem, pod gradem kul, zrobić co pod przymusem, pod groźbą;
, zastrzeżenie, ograniczenie czego: zrobić co pod warunkiem, zeznawać co pod przysięgą, pod słowem honoru, pod sekretem; wydać co pod rachunkiem; pod tym względem; zakazywać co pod błogosławieństwem, pod karą śmierci; pod gardłem = narażając ś. na karę śmierci; pod utratą czci = narażając ś. na utratę czci;
posiadanie czego, zaopatrzenie w co: żołnierz pod bronią, wozy pod rzeczami;
położenie jednego przedmiotu w blizkości drugiego, zwłaszcza wyższego: pod miastem, pod Krakowem, pod bokiem czyim = tuż obok; pod ręką, pod oczami = tuż zaraz; leżeć pod płotem, pod drzwiami, chodzić pod oknem;
czas, kiedy coś ś. dokonywa: pod panowaniem króla Batorego, pod tym czasem = wówczas;
z pod oznacza dążenie do wydobycia ś. z pod tego, co górowało, z pod czyjegoś zwierzchnictwa, a. oddalenie ś. od jakiegoś przedmiotu, opuszczenie miejsca, niżej jego położonego: wydostać ś. z pod jarzma, iść z pod Krakowa, Mazur z pod Warszawy;
pod wchodzi w skład różnych wyrażeń, przybierając przytem różne znaczenia: np. gospoda pod Czerwonym Kogutem = pod godłem Czerwonego Koguta, wymalowanym na szyldzie nad wejściem; mruknąć co pod nosem; kościół pod wezwaniem św. Anny, św. Stanisława; książka pod tytułem „Podręczny słownik języka polskiego“; słynąć pod nazwiskiem, pod imieniem; pisywać pod pseudonimem; trzymać kogo a. co pod kluczem = w zamknięciu; chować co pod korcem = w ukryciu; mówić pod przenośnią = za pomocą przenośni; robić co pod pozorem, pod płaszczykiem, pod pokrywką; sklep, fabryka pod firmą = mające firmę; mieć siwego konia pod sobą = jechać na nim; list pod wczorajszą datą; być pod dobrą datą = upić ś.;
pod jako przyimek nierozdzielny w połączeniu z czasownikami i imionami, nadaje im następujące znaczenia: 1) czynność, dokonywającą się w kierunku, jakiegoś przedmiotu a. w pobliżu przedmiotu: pod1 chodzić, podbiegać, podstawiać, podsuwać, podwale, podgródek, podlesie; 2) zależność od jakiejś osoby: podbijać, poddawać ś., podlegać, poddany; 3) kierunek czynności z dołu ku górze: podnosić, podrastać, podwyższać, podburzać; 4) czynność tajoną, sekretną: podpatrywać, podsłuchać, podkradać ś.; 5) słaby stopień czynności, niezupełne jej dokonanie: podrobić, podpić sobie, podskubnąć, podweselić, podjeść sobie; 6) niższy urząd, niższe stanowisko: podsędek, podmajstrzy, podleśniczy, podkomisja, podoficer, podpułkownik; 7) w
chemii oznacza, że w danym związku jest pewnego pierwiastku mniej, niż w innym: kwas podsiarczany, podtlenek srebra.
Strona w Wikisłowniku
