M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Przy

<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca M. Arct
Data wyd. 1916
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne P – wykaz haseł
P – całość
Indeks stron
Strona w Wikisłowniku Strona w Wikisłowniku

Przy, przyim., z przyp. 7-ym oznacza: 1) położenie tuż obok, w blizkości kogo a. czego, niedaleko; p. domu, p. rzece, p. kościele, siedzieć p. kim, stać p. robocie, siedzieć p. stole, służyć p. dworze, p. królu; 2) trzymanie ś. czyjej strony, pozostawanie przy kim a. przy czym: opowiadać ś. p. królu, stać p. prawdzie, stać, obstawać p. swoim zdaniu; 3) posiadanie czego: człowiek p. szabli, być p. pieniądzach = mieć pieniądze, p. zdrowiu = być zdrowym, p. zdrowych zmysłach, p. zegarku, zostawać p. życiu, jestem p. głosie, p. wenie; p. apetycie: 4) przytomność, wobec: p. świadkach, p. rodzicach, p. królu, p. starszych; 5) wobec czego: p. małych środkach wiele dokazał, p. takich warunkach trudno coś zrobić, p. pracy, zgodzie i miłości wszystkiego dokazać można: 6) w porównaniu z kim, z czym: p. nim wydaję ś. karłem, czym jest twoja niedola p. mojej?; 7) współczesność czasu: p. obiedzie, p. kolacji = podczas obiadu, kolacji, p. niedzieli, p. święcie = w niedzielę, w święto, p. wolnym czasie, p. sposobności, p. okazji = kiedy będzie wolny czas i t. d., p. winie, p. piwie = pijać wino, piwo, p. śmierci = umierając, p. rozstaniu = rozstając ś. śpiewać p. robocie = pracując, robiąc coś, siedzieć p. kieliszku, p. kuflu = pić: 8) z towarzyszeniem czego: śpiewać p. lutni, p. fortepianie = z akomnanjamentem, z wtórem lutni, fortepjanu, tańczyć p. dźwiękach orkiestry; mieszkać p. ulicy Ordynackiej = na ulicy Ordynackiej; służyć p. ułanach, p. huzarach = w pułku ułanów, huzarów; mieszkać p. rodzicach = u rodziców, p. familji = odnajmować pokój od rodziny; służyć p. dworze = na dworze; być p. nadziei = być brzemienna; p. końcu lata = gdy ś. miało ku końcowi lata; być p. śmierci = być niedalekim śmierci; p. pomocy czyjej = z pomocą; przy, jako przedrostek, oznacza: 1) ruch zbliżenia ś. ku pewnemu kresowi, np. przychodzić, przypływać, przyjeżdżać, przybliżać, przypędzać; 2) ruch zniżania, skłaniania do powierzchni poziomej, np. przygniatać, przytłaczać, przypłaszczać; 3) czynność, częściowo wykonaną, np. przycinać, przyciemniać, przyblaknąć. przymykać, przygasić; 4) czynność, wykonywaną w blizkości czego, np. przysłuchiwać ś., przyglądać ś., przypatrywać ś.; 5) dodawanie mniejszej czynności do poprzedniej większej, np. przybierać, przylewać, przybudowywać, przysypywać; 6) czynność, skierowaną na powierzchnię czego, np. przysypywać, przykrywać, przywalać, przyodziewać; 7) spajanie dwóch przedmiotów, np. przylepiać, przyszywać, przybijać, przystawać, przyczepiać ś.; 8) czynność, powtarzającą ś. wielokrotnie, np. przygwizdywać, przyśpiewywać, przytupywać; 9) towarzyszenie, akompaniament, np. przygrywać śpiewającemu, przyśpiewywać tańczącemu; 10) czynność, wykonaną w blizkości pewnego miejsca, np. przyciąć drzewo u korzenia, przytrzymać złodzieja za kołnierz, przyłapać winowajcę na gorącym uczynku; z rzeczownikami przy oznacza: 1) ruch, zbliżający ku pewnemu kresowi; np.: przyjazd, przypływ, przystęp, przybliżenie; 2) rzecz, dodaną do poprzednio istniejącej, np.: przyprawa, przybudówka, przyrost, przybór, przydatek; 3) rzecz, okrywającą coś z wierzchu, np.: przykrywa; 4) rzecz, częściowo wykonaną, np.: przymrozek, przydech, przykwasek; 5) rzecz, przyłączajacą ś. do innej rzeczy, np.: przyklejka, przylewka, przybranka, przywara: 6) czynność powtarzaną lub towarzyszącą innej czynności, np.: przyśpiew, przygrywka; z przymiotnikami przy oznacza: 1) zbliżenie ś., dążność do czego, np.: przychylny, przytulny, przyjemny; 2) niezupełną, mniejszą miarę lub zbyt wielką miarę przymiotu, np.: przyciemny, przytępy, przykwaśny, przyciasny; 3) blizkość względem czego, np.: przyrzeczny, przymiejski, przydrożny, przymorski.


Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.