Mikołaja Reya z Nagłowic Figliki/Objaśnienia do „Figlików“/VI
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Objaśnienia do „Figlików“ |
| Pochodzenie | Mikołaja Reya z Nagłowic Figliki |
| Redaktor | Wiktor Wittyg |
| Wydawca | Wiktor Wittyg |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały zbiór |
| Indeks stron | |
Wszystkie „Przypowieści przypadłe“ czyli „Figliki“ Reja, jak i apoftegmata wszystkie w „Zwierzyńcu“ zawarte, ujęte są w ośmiowiersze, przez co poeta zadanie swoje trudniejszym uczynił, ale, według mniemania swego, tym większą ma zasługę, że trudność taką pokonał: sam w zakończeniu „Figlików“ (E10) w wierszu „Do tego, co czytał“, broniąc się przeciw zoilom, lubiącym „cudze sprawy ganić“ i mówiącym, że lepiejby to sprawić umieli, powiada:
„Dzierżę, iż materyją możesz lepszą sprawić,
Ale ją ośmią wirszów trudno masz wyprawić“.
To samo podnosi i wydawca „Zwierzyńca“ z „Figlikami“ w r. 1574 Maciej Wirzbięta, gdy w przedmowie do Jana Chodkowica, sławiąc zalety pisarskie Reja, zaznacza, że ten w „Zwierzyńcu“ osobną sztukę wyprawił, gdyż każdą nawiętszą historją albo powieść swą tylko w ośmi wirszach zamknął“. Nie ceniąc zbyt wysoko utworów rymowanych Reja i o wiele wyżej od nich stawiając przepyszną jego prozę, krytycy obecni ani przekonania Reja, ani pochwał Wirzbięty podzielać nie mogą i wierszowanie jego za dość mierne uznać muszą, gdyż nawet z najdawniejszemi utworami Jana z Czarnolasu nie mogą wytrzymać porównania.
Każdy z tych drobnych utworów składa się z 4-ch dwuwierszów trzynastozgłoskowych. Przed Rejem używano trzynastozgłoskowca dość rzadko: zjawił się u nas w ostatnim dziesiątku wieku XV-go po raz pierwszy w „Hymnie do Ducha świętego“; umiłował go szczególnie Rej, pisał nim wszystkie swoje większe utwory: „Żywot Józefa“, „Wizerunek“ i „Zwierzyniec“ i niektóre mniejsze. Wzory wiersza trzynastozgłoskowego, nader rozpowszechnionego dotąd w poezji polskiej, znajdują się, jak dowiódł tego dr. Wilhelm Bruchnalski w rozprawie „O budowie zwrotek w poezji polskiej do J. Kochanowskiego“ (Kraków, 1889, str. 15—19) w średniowiecznych hymnach kościelnych łacińskich.
Wiersz trzynastozgłoskowy ma średniówkę zawsze po 7‑ej zgłosce i po większej części takiego jest wzoru:
Bardzo częste są jednak od wzoru tego odstępstwa. Rymowanie Reja, aczkolwiek znacznie lepsze, jak wykazał to dr. Bruchnalski (p. rozprawę w „Muzeum“ t. I, z r. 1885, „O rymie w poezji polskiej do J. Kochanowskiego“), od wszystkich jego rówieśników z wyjątkiem Andrzeja Trzycieskiego, zawiera jednak dość dużo niedokładności wersyfikacyjnych. Z badań bardzo dokładnych i szczegółowych p. Bruchnalskiego okazuje się, że właśnie „Przypowieści przypadłe“ czyli „Figliki“, które tu nas zajmują, są najlepiej rymowane, bo „mają tylko 11% niedokładnych współdżwięków“, gdy np. „Zwierzyniec“, z którym „Przypowieści“ razem wydano, zajmuje pod tym względem miejsce ostatnie, gdyż niedokładnych rymów jest w nim aż 20, 1%. Ponieważ w przytoczonej rozprawie „O rymie“ prof. B. uwzględnił i „Przypowieści“ czyli „Figliki“, więc wystarczy nam odesłać czytelników do cennej tej pracy, w której zestawione są wszelkie niedokładności rymowania Reja i zebrane w osobnym rozdziale str. 518 — 528. Tu tylko podamy kilkanaście więcej bijących w oczy przykładów:
Częstokroć zamiast rymu w wierszu następującym zjawia się ten sam wyraz, np. było — było C4, wierzył — wierzył D3b, bywał — bywał D8, lub tylko ze zmianą przedrostka: powiedział — wiedział E9b, pojechał — zajechał tamże, sprawić — wyprawić E10, wetkał — zatkał D7b. Bardzo są częste rymy jednostajne gramatyczne; oto ich wykaz z jednej stronicy A3: podał — zapomniał, drugie — długie, kuglować — apelować, kazali — śmiali, wody — brody, umiała — leżała, rozgrzeszono — włożono, mniejsza — dziwniejsza, szydzę — wstydzę.
A oto nieco rymów niedokładnych: który ma — użyna, grzywien — winien, szukam — wszystko mam A4b, zostawić — gotowa być A4b, da nic — czci być B, zamyśli — wyniszczy B8b, dudku — czubku C, bywa — uciera C3b, pamiętam — pan C5b, pani — dziewkami C8, słychać — widać D8b, dwie — mnie D2, pany — nogami D3b, kijem — pilen E, E2b, przyszła — pyszna E6, powiedział — leżał E6b, znajomy — szalony E6, osobie — głowie E6, świni — nimi E9b, baba — rada E9b, ganić — sprawić i t. p. i t. p.
W przedmowie rymowanej „Ku temu, co czyść będzie ty fraszki“ A2, Rej użył dwuwiersza czternastozgłoskowego ze średniówką po 8-ej zgłosce takiego wzoru
Tej samej formy wiersza jest „Zamknienie rzeczy statecznych“ w wydaniu z r. 1574 „Zwierzyńca“, p. wyd. Bruchnalskiego str. 295—6.
