Nazwy ulic w Poznaniu/Grupy nazw i wskazówki orjentacyjne
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Nazwy ulic w Poznaniu |
| Podtytuł | z planem Wielkiego Poznania |
| Wydawca | Magistrat stołecznego miasta Poznania |
| Data wyd. | 1926 |
| Miejsce wyd. | Poznań |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Na terenie Poznania ściślejszego (t. j. w granicach z r. 1924) istnieje 347 jednostek topograficznych — w tych wprawdzie kilka nieoficjalnych. Zasadnicze ich oznaczenie jest „ulica“, odmiennych nazw jest 66: alei jest 6, błoń 2, dróg 2, rynków 7, placów 13, tam 2, wałów 13, zaułków 2, parków 3, mostów 6, pozatem zachodzą oznaczenia: góra, wzgórze, łąki, ogród, ogródki, ostrów, targowisko, 42 nazwy nie mają oznaczenia objaśniającego.
Nazw osobowych liczymy 99, w czem 10 artystów, 27 różnych pracowników społecznych, 13 poetów i 6 innych pisarzy, 13 uczonych, 13 zasłużonych w wojnach, 15 królów i 2 innych. Ulic nazwanych według malarzy należy szukać między parkiem Wilsona i koszarami (ulice Chełmońskiego, Grottgera, Kossaka, Matejki, Siemiradzkiego), ulice muzyków (aleja Chopina, ul. Karłowicza, ul. Noskowskiego, park Moniuszki) przy Wałach zachodnich między ulicą Libelta i ul. Cichą. Aktor Bogusławski otrzymał ulicę na południu św. Łazarza między zasłużonymi Wielkopolanami.
Nazwiska osób zasłużonych około rozwoju nauk koncentrują się w okół placu Nowomiejskiego i siedziby Towarzystwa Przyjaciół Nauk (ul. Działyńskich, ul. Libelta, ul. Seweryna Mielżyńskiego, ul. Cieszkowskiego).
Mężowie zasłużeni około rozwoju organizacyj gospodarczych i oszczędności społecznej nadali nazwy ulicom na zachodzie Jeżyc (ul. Patrona Jackowskiego, ul. Staszyca, ul. Szamarzewskiego, ul. Piotra Wawrzyniaka).
Wielka część zasłużonych Wielkopolan uczczona jest ulicami na zachodzie i południu św. Łazarza tudzież w Górczynie (ul. Gąsiorowskich, ul. St. Knapowskiego, ul. Krauthofera, ul. Niegolewskich, ul. Ludw. Rzepeckiego, ul. Em. Sczanieckiej, ul. Fl. Stablewskiego, ul. Calliera, ul. Palacza, ul. J. Chociszewskiego, ul. K. Jarochowskiego, ul. St. Karwowskiego, ul. Onufrego Kopczyńskiego, ul. Łukaszewicza, ul. Małeckiego, ul. Marcelego Mottego, ul. Strusia, ul. Śniadeckich, są tu pracownicy społeczni, powstańcy, pisarze i uczeni, wreszcie ul. Ad. Jeskiego).
Inni zasłużeni pracownicy społeczni otrzymali ulice tu i owdzie. W śródmieściu istnieją: ul. Hip. Cegielskiego, ul. E. Estkowskiego, ul. Raczyńskich i ul. Rom. Szymańskiego. W Nowem Mieście znajdują się: aleje Marcinkowskiego i park Marcinkowskiego i ul. Kantaka. Na Wildzie jest ul. Garczyńskich, pl. Bergera, pl. prez. Drwęskiego i ul. Żupańskiego, na św. Łazarzu park Wilsona. O nazwach tych decydowały szczególne okoliczności (Bazar przy al. Marcinkowskiego, dawna fabryka Cegielskiego itp.)
Ulic nazwanych według poetów należy szukać na zachód od linji ul. Jasna — Głogowska, i to od ulicy Jeżyckiej poczynając a kończąc na ul. Spokojnej, przyczem poetów naczelnych znajdzie się na Jeżycach. W pasie tym leżą ulice: Asnyka, Berwińskiego, Drużbackiej, Klonowicza, Kochanowskiego, Reya, Konopnickiej, Krasińskiego, Mickiewicza, Słowackiego, Wyspiańskiego i Lenaua. Z ulicami temi łączą się ulice powieściopisarskie, wysunięte dalej na zachód, a mianowicie: ul. Kraszewskiego, Prusa, Sienkiewicza i Orzeszkowej. Komedjopisarz Fredro otrzymał ulicę w Nowem Mieście, pisarz religijny Wujek — na Wildzie.
Ulice nazwane według uczonych, nie wymienione wyżej, leżą niekiedy oddzielnie: ul. Kopernika (stara nazwa), ul. Lubrańskiego (akademja), ul. Poplińskich.
Ulice generalskie tudzież ulice nazwane według osobistości zasłużonych w wojnach i powstaniach znajdują się na południe od rynku Wildeckiego: ul. gen. Chłapowskiego, ul. gen. Kosińskiego, ul. gen. Prądzyńskiego, ul. gen. Umińskiego, ul. Kilińskiego, ul. Langiewicza, ul. Traugutta, ul. Wybickiego. Z szczególnych przyczyn znajdują się nazwy: ul. Babińskiego, ul. Ratajczaka i ul. Dąbrowskiego w innych dzielnicach, a nazwiska Kościuszki i księcia Józefa włączono do systemu nazw wałów.
Nazwiska królewskie zdobią odcinki wałów (Batorego, Jagiellończyka, Jagiełły, Jana III, Kazimierza Wielkiego, Królowej Jadwigi, Leszczyńskiego, Warneńczyka, Wazów, Zygmunta Augusta, Zygmunta Starego). Ulica Dąbrówki znajduje się przy kościele pamiątkowym na Wildzie, Góra Przemysława i ul. Ludgardy przy ich zamku, a most Bolesława Chrobrego przy ostrowie tumskim, na którym spoczywa wielki król.
Pozostała nazwa osobowa „pl. Sapieżyński“ nie jest nadana na cześć Sapiehów.
Tyle o nazwach osobowych. Pozostałe jednostki topograficzne noszą nazwy rzeczowe. Najbliżej osobowych stoją nazwy imienne według świętych (10). Z tych wszakże tylko czterech nazw nie spowodowały przyległe budowle (ul. św. Barbary, św. Czesława, św. Jacka, św. Jerzego), resztę (ul. św. Józefa, św. Marji Magdaleny, św. Wawrzyńca, Wszystkich Świętych, Św. Roch i most św. Rocha) należy uważać na nazwy pochodzące od ważnych budowli przyległych.
Ważnym faktom historycznym zawdzięcza nazwę 9 ulic, i to głównie w Nowem Mieście (ul. 27. Grudnia, pl. Wolności, ul. 3. Maja, pl. Zjednoczenia, pl. Niepodległości; na św. Łazarzu ul. Grunwaldzka i — nieoficjalnie — błonia Grunwaldzkie, na Górczynie Kosynierska, na Wildzie Powstańcza).
Podaliśmy już wyżej nazwy zachowujące dawne punkty topograficzne. Nazwy tego rodzaju są oczywiście najbardziej rozrzucone, mają bowiem pierwszeństwo przed wszystkiemi innemi; nazw przypominających osiedla, dzielnice itp. jest w Poznaniu ściślejszym 48, i to wraz z Górą Przemysława, którą wymieniliśmy już przy nazwach osobowych. Według rzek i wód nazwano ogółem 14 jednostek topograficznych (Bocianka, ul. Cybińska i most Cybiński, ul. Kanałowa, ul. Mokra, Nad Bogdanką, ul. Nadbrzeżna, Nad Starą Wartą, Nad Wierzbakiem, ulica Stawna i pl. Stawny, ul. Strumykowa, ul. Warciana, ul. Wodna). Nazwy te zgęszczają się na wschodzie miasta, ale zachodzą w różnych dzielnicach.
Wiele ulic zawdzięcza nazwy swe przyległym budowlom, w pierwszym rzędzie gmachom kościelnym i zakonnym (ul. Dominikańska, Filipińska, Franciszkańska, Jezuicka, Klasztorna, Kościelna, Pamiątkowa, pl. Bernardyński, pl. Karmelicki, pl. św. Krzyski, ul. Wieżowa, ul. Wszystkich Świętych, ul. św. Józefa, Św. Roch i most św. Rocha, ul. św. Wawrzyńca, ul. Ewangelicka, ul. Bóżnicza), przeważnie w Starem Mieście po obu brzegach Warty. Budynki wojskowe spowodowały następujące nazwy: ul. Artyleryjska, Kaponiera, ul. Koszarowa, ul. Oficerska, ul. Saperska, ul. Ułańska, ul. Wojskowa, ul. Taborowa; w kompleksie nazw wojskowych na północnym zachodzie św. Łazarza między ul. Grunwaldzką i ul. Wyspiańskiego leżą ponadto: ul. Marynarska, ul. Żołnierska, ul. Wojacka. Innym budynkom publicznym zawdzięczają nazwy: ul. Dworcowa i most Dworcowy, ul. Masztalarska, most Teatralny, ul. św. Marji Magdaleny, Pocztowa, Ratuszowa, Sieroca, Skarbowa, Solna, Starościńska, Szkolna, Za Bramką, Zamkowa. Inne budynki i znaki spowodowały nazwy następujących jednostek topograficznych: Bielniki, ul. Fabryczna, ul. Kolejowa, ul. Łazienna, ul. Mączna, Młyńska, Mostowa, Murna, Przemysłowa, Składowa, Strzałowa, Strzelecka, Szwajcarska, Węglowa, zaułek Katarzyński, ul. Zwierzyniecka, ul. Żórawia, Biała, Krzyżowa, Kuźnicza, Gołębia, Kozia, Jaskółcza (ta ostatnia dla analogji w kompleksie kilku starych nazw zwierzęcych). Wszystkich nazw zapożyczonych od pobliskich gmachów itp. jest 65. Jednostki te są oczywiście rozrzucone po całem mieście.
Starą tradycję mają nazwy kierunkowe, według miejscowości, ku którym ulice biegną, lub też placów itp.; trudno je niekiedy oddzielić od nazw wziętych od budowli itp. Nazw takich, stosowanych głównie na peryferjach dzielnic miasta, liczymy 18: ul. Bukowska, Bydgoska, Głogowska, Golęcińska, Kluczborska (kolej), Marcelińska, Poznańska, Warszawska, Wrocławska, Wroniecka; Ku Cytadeli, ul. Łąkowa, ul. Rynkowa, Targowa, Towarowa, Wiankowa, Różana, Spokojna (cmentarz).
Zbliżone do nich są nazwy określające przeznaczenie jednostki topograficznej lub jej położenie w obrębie całego miasta: ul. Ceglana, Owocowa, pl. Działowy, Stare Targowisko, Nowy Rynek, Stary Rynek, Wjazdowa, Wolnica, Ogród Zoologiczny (nieoficjalny); ul. Daleka, Graniczna, Ostatnia, Północna, Wspólna, al. Okrężna (razem 15).
Cenne są nazwy charakterystyczne ulic: ul. Ciasna, ul. Długa, Dolina, ul. Głęboka, Górki, Kopanina, ul. Kręta, Niska, Piaskowa, Podgórna, Podwale, ul. Polna, Rolna, Sielska, Skośna, Spadzista, Stroma, Topolowa, Wąska, Wielka, Wierzbowa, Wysoka, Zielona, Zielone Ogródki, Niecała, Kurzanoga, Odskok, Przebieg, Przecznica; ul. Cicha, Gwarna, Jasna, Pusta, Skryta, Słoneczna, Wesoła, Wietrzna, Zacisze (razem 38).
Do najstarszych zaliczamy nazwy zawodowe, których na ogół szukać należy w Starem Mieście: ul. Bednarska, Garncarska, Kramarska, Małe i Wielkie Garbary, ul. Myśliwska, ul. Robocza, ul. Stolarska, Szewska, Szyperska, Ślusarska, Tama Garbarska, ul. Woźna (ogółem 13).
Baczną uwagę poświęcono nazwom etnograficznym, które tworzą system nazw ulic na Sołaczu: aleja Litewska, al. Małopolska, al. Wielkopolska, ul. Kaszubska, Kujawska, Mazowiecka, pl. Orawski, pl. Spiski, ul. Podhalańska, Podlaska, Podolska, Pomorska, Śląska, Warmińska, Wołyńska (razem 15). Zbliżają się do nich dwie odrębne nazwy: ul. Wenecjańska na Chwaliszewie i ul. Żydowska w Starem Mieście.
Pozostaje kilka nazw nie dających się ująć w wyszczególnione grupy: ul. Bosa, Sienna, Czajcza, Kwiatowa, Lodowa, Mylna, Nowa, Sporna, ul. Rzeczypospolitej.
Ulic w nowych dzielnicach nie uwzględniliśmy w tym przeglądzie, ponieważ ich oznaczenia nie są jeszcze całkowicie ustalone.