O rymotworstwie i rymotworcach/Część IV/Kochanowski Jan
| <<< Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | O rymotworstwie i rymotworcach | |
| Pochodzenie | Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym | |
| Wydawca | U Barbezata | |
| Data wyd. | 1830 | |
| Miejsce wyd. | Paryż | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Urodził się w Sycynie, wsi dziedzicznej domu swojego, roku 1530, z ojca Piotra Kochanowskiego, sędziego ziem. Sandomirskiego, i matki Anny z Białaczowa Odrowążówny. Co przyświadcza nagrobek rodzicom postawiony w Zwoleniu.
Petro Kochanovio terræ Sandomiriensis judici, et Annæ de Bialaczow ejus conjugi.
Cum extinctis beneficii auctoribus, tenuis admodum referendæ gratiæ supersit ratio.
Joannes Kochanovius.
Parentibus indulgentissimis hunc lapidem jugibus rigatum lachrymis posuit.
Obierunt alter anno XLVII. supra M. D. ætalis suæ LXII.
Altera decenio post quinquagenaria, VI filiis et filiabus IV. superstitibus.
Po śmierci ojca, wraz z rodzeństwem był pod czułym dozorem matki : wysłany zagranicę, zwiedził Niemcy, Włochy i Francyą, co sam na początku trzeciej xięgi Fraszek wyraża :
Wysokie góry i odziane lasy,
Jako rad na nas patrzę, a swe czasy
Młodsze wspominam, które tu zostały,
Kiedy na statek człowiek mało dbały.
Gdziem potem nie był, czegom nie kosztował?
Jażem przez morze głębokie żeglował,
Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy,
Jażem nawiedził Sybillyne lochy.
Lat kilka w pielgrzymowaniu strawił, i wraz z innymi sławnymi potem w Polszcze mężami, jakoto Janem Zamojskim, Łukaszem Górnickim, Patrycym Nideckim, w Akademji Padewskiej się ćwiczył. Bawienia tam swego czyni wzmiankę w elegji siedemnastej xięgi trzeciej.
Hæc mihi barbatum merniai dictare magistrum,
Magnus ubi Antenor post sua fata cubat.
Że Marsylią zwiedził i południowe Francyi kraje, nakoniec przybył do Paryża i tam niejaki czas mieszkał, wspomina. Opisuje dalej, jako widział Ronsarda najsławniejszego wówczas rytmotworcę francuzkiego.
Powrócił do ojczyzny z niemałym plonem nauk i wiadomości. Filip Padniewski kanclerz naówczas, potem biskup Krakowski, wezwał go do kancelaryi, i wraz z Górnickim Łukaszem policzon był między sekretarzami królewskimi : działo się to okołu roku 1560,
ponieważ przez rok tylko pieczęć koronną Padniewski trzymał. Wdzięczen łask jego Kochanowski napisał zmarłemu w roku 1572 nagrobek, który się znajduje w xiędze epigrammatów łacińskich fol. 161. Po Padniewskim dostała się pieczęć koronna Myszkowskiemu, ten wstępując w ślady poprzednika swojego, wielą dobrodziejstwy czułe serce Kochanowskiego obowiązał. Chciał usilnie mieć go w stanie duchownym : jakoż dostatnie w intraty probostwo katedry Poznańskiej dla niego od króla otrzymał; dalej następca na urzędzie Jan Zamojski, niegdyś współuczeń, nakłonił mnichów Sieciechowskich, iż go obrali opatem : te okoliczności wyraża w wierszach swoich. Porzucił nakoniec dwór i nadzieje dalsze, beneficya oddał, kasztelanji Połanieckiej przyjąć nie chciał; a osiadłszy w dziedzicznej wsi swojej Czarnolesie, pojął w małżeństwo Dorotę Podlodowską. Przestał na urzędzie wojskiego Sandomirskiego, dla tej jedynie, jak sam mawiał, przyczyny, iż ten porządkowi wewnętrznemu poświęcony, od wyprawy wojennej pospolitego ruszenia uwalnia.
Resztę życia strawił w ukryciu naukom poswięconem. Nie w gnieździe swojem ulubionem ten zacny mąż umarł; popierając albowiem w Lublinie przed królem Stefanem sprawę o zabicie brata żony swojej, od kozaków rozsiekanego, jako świadczy Paprocki pod herbem Jastrzębiec fol. 125, z niezmiernym wszystkich, osobliwie zaś Jana Zamojskiego żalem, apoplexyą nagle ruszony, żyć przestał roku 1584, mając lat pięćdziesiąt cztery. Śmierć jego przypadła na dzień dwudziesty drugi Sierpnia. Sześć córek spłodził i syna, po śmierci już urodzonego. Z córek Urszulę zmarłą nieśmiertelnemi Treny opłakał. Annie tamże nagrobek położył : jego własny dotąd się widzieć daje we Zwoleniu z takowym napisem :
Joannes Kochanowski Tribunus Sandomir :
Hic quiescit.
Ne insalutata præteriret hospes eruditus
Ossa tanli viri,
Hoc mar mor indicio esto.
Obiit anno sal 1584 die 22. Aug. ætatis LIV.
Dzieła jego jedne są ojczystym, drugie łacińskim językiem pisane. Polskie dzielą się na jego własne, i na tłumaczenia, czyli raczej naśladowania rozmaitych pisarzow, tak greckich, jako i łacińskich.
Między dziełmi, które na polski język przełożył, Pierwsze miejsce trzyma Psałterz i przez wielkość rzeczy, i przez wierność, zwięzłość i gładkość tłumaczenia.
Phenomena Arata rymotworcy i astronoma greckiego. Kwitnął on za czasów Ptolemeusza Filadelfa króla Egiptu : przełożył je z greckiego na ojczysty język, i szczycić się może, iż miał towarzyszem Cycerona który Arata przełożył, ale to tłumaczenie wieków naszych nie doszło.
Monomachia Parysa z Menelausem : jestto tłumaczenie z greckiego trzeciej pieśni Iliady Homera. Wnosić stąd można, iż przemyśliwał Kochanowski całe to dzieło na ojczysty język przełożyć.
Szachy. Marek Wida Włoch, biskup Alby, pisał dzieło żartobliwe, o którem w pierwszej części była wzmianka : jego poema, sposobem sobie zwykłym, bardziej naśladował, niżli przełożył Kochanowski : jakoż przy końcu tak mówi.
Mnie też czas będzie uchwycić się brzegu,
A odpoczywać nieco sobie w biegu,
Wysiadłszy z morza, gdziem Widę przyjmował,
Który po wodach Auzońskich żeglował,
Udatnym rytmem opisując boje,
Na które miecza nie trzeba, ni zbroje.
W pieśniach, których jest xiąg trzy, bardzo wiele naśladowanych z Horacyusza, niektóre z Anakreonta i Antologji greckiej.
Własne dzieła Jana Kochanowskiego w ojczystym języku są następujące :
Satyr, pierwszy rytm satyryczny w języku polskim, przypisany Zygmuntowi Augustowi królowi. Żali się na spustoszenie lasów w kraju, z których, mówi ów gajów mieszkaniec, niezadługo dla chciwości posiadaczów wypędzonym zostanie.
Proporzec albo Hołd Pruski : Rytm ten był pisany z przyczyny wypełnienia przysięgi wierności na to xięztwo, przez Alberta Margrabię Brandeburskiego, niegdyś mistrza krzyżaków, Zygmuntowi Augustowi królowi. Autor to dzieło Janowi Tarnowskiemu hetmanowi przypisał : zaś Krzysztof Kochanowski brat jego, po śmierci Jana, Stanisławowi Mińskiemu z Mińska.
Dryas Zamechska : przywitanie od Nimfy leśnej, gdy na łowy w tamte puszcze król wjeżdżał. Przywitanie to było Stefana Batorego, ile że naówczas Zamech był jeszcze królewszczyzną, później dany dziedzictwem Janowi Zamojskiemu; powtóre, iż Nimfa tak rzecz prowadzi :
Bądź zdrów na długie lata, królu wielowładny,
A w twoich pięknych myślach daj ci Boże, składny
Skutek widzieć : znaczy się z początku koniecznie,
Czego już i na dalszy czas ludzie bezpiecznie
Po tobie czekać mogą.
O pierwiastkach panowania Zygmunta Augusta, nie mógłby tak mówić Kochanowski, ledwo naówczas młodzieniec.
Odprawa posłów Greckich — Pierwsza dramatyczna sztuka w Polszcze; z listu do Jana Zamojskiego, położonego na czele, znać, iż autor nie miał czasu do jej wydoskonalenia. Grana jednakże była w Jazdowie, który teraz Ujazdowem zowią, dnia 12 Stycznia roku 1578.
Zgoda : rytm ten jest w rodzaju Satyr. Zgoda, na wzór osoby przeistoczona, wyrzuca stanom państwa ich zdrożności.
Zuzanny Historya z pisma świętego, przypisana Elżbiecie z Szydłowca Radziwiłłowej, małżonce Mikołaja wojewody Wileńskiego, kanclerza i marszałka Litewskiego.
Broda, żart dowcipny o sporze brody z wąsami, a oraz powieść o ich pierwiastkach.
Epithalamium na wesele Krzysztofa xiążęcia Radziwiłła z Katarzyną xiężną Ostrogską. Dzieło godne pióra Kochanowskiego.
O śmierci Jana Tarnowskiego hetmana, do jego syna Krzysztofa, kasztelana Wojnickiego.
Pamiątka Janowi Tęczyńskiemu wojewodzie Bełzkiemu. W niej się znajduje, jak będąc w Szwecji, serce tamtejszej królewnej pozyskał, a pełen nadziei uskutkowania zamysłów swoich, powracając do ojczyzny, w kwiecie młodości życia dokonał.
Fraszki : jest ich xiąg trzy, i liczba dość znaczna; niektóre dla wyboru i rzeczy, i myśli, i wyrazów, takby zwać nie należało; ale zbyt wolne, uczyniły wstręt drukarzowi Januszowskiemu wydawcy ich : na list jego, sprawiedliwe uwagi zawierający, tak autor uprzedzony odpisał : « Wyrzucać co z fraszek nie zdaje mi się, bo
« to jest jakoby dusza ich, si quid pruriat, incitare pos-
« sunt, a tak proszę przepuść im teraz waszmość- » Lepiejby jednak było nie przepuścić; mniejsza to gdy się uszkodzi dziełu, niż obyczajności.
Dzieła Kochanowskiego prozą są następujące: « Wzór
« pań mężnych. Wróżki albo rozmowa ziemianina z
« plebanem. — O Czechu i Lechu historya naganiona.
« — Iż pijaństwo jest rzecz sprośna, nieprzystojna
« człowiekowi. — Apophthegmata. — Przy pogrzebie
« rzecz : » Miał tę przemowę na pogrzebie brata starszego, gdyż w niej są te słowa : « Po śmierci rodziców,
« on nie bratem, ale ojcem się stał, a za cośmy mu i
« dziś wiele powinni! nie tylko nam chudobę naszę,
« wcale zachował, ale i przyjaźń sąsiedzką, bośmy do
« tej doby, z czego Panu Bogu bądź chwała, ani przy-
« sięgi żadnej, ani zajścia żadnego z nikim nie mieli. »
Dzieła Jana Kochanowskiego łacińskie wyszły w Krakowie w drukarni Łazarzowej roku 1584 tegoż samego w którym autor życia dokonał. Są zaś następujące :
Elegie. Te na trzy części, albo xięgi są podzielone. W pierwszej jest ich piętnaście, w drugiej jedenaście, w trzeciej siedemnaście, w czwartej tylko trzy : do najznamienitszych naówczas w Polszcze osób są stosowane.
Foricenia albo epigrammata : w tymże są sposobie, w którym i fraszki.
