P. J. Szafarzyka słowiański narodopis/§26

<<< Dane tekstu >>>
Autor Pavel Jozef Šafárik
Tytuł P. J. Szafarzyka słowiański narodopis
Wydawca Zygmunt Schletter
Data wyd. 1843
Miejsce wyd. Wrocław
Tłumacz Piotr Dahlmann
Tytuł orygin. Slovanský národopis
Źródło Skany na Commons
Inne Cały rozdział III
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
§. 26. Narzecze dolno-łużyskie.

KRAJ. Linia obwodowa wychodzi na północy od osady Szenheha, biegnie ku południozachodowi, powyżéj wsi Ochosa, Biełegór, Miszina i Kszadowa aż ku Babelicóm; odtąd spuszcza się ku południu za wsiami Lubniowem, Kawkoicą, Psziną, Lazem, Rasziną, Wujeszskiem, Szedliszczém i Kosziną aż ku pograniczu obu narzeczy między Komorowém i Taczecą; odtąd wraca się na wschód po wytkniętém już pograniczu obu narzeczy aż do stoku Wielkiéj i Małéj Sprewy; odtąd się wznosi ku północwschodowi pograniczém powiatu Grodeckiego i Mużakowskiego, stąd się toczy ku północy rozmaitémi zakrętami za wsiami Sikiem, Rjaszczanami, Dubrawą, Wiwowém, Zakrowém, Radowicą, Janszoicą i Pustémi Drjewcami, i wpada do punktu powyżéj osady Szenheha, skądeśmy wyszli W tym obwodzie, t. j. w części powiatów Chotjebuzskiego, Kalawskiego, Grodeckiego i Żorawskiego, liczy się około 44,000 Serbów dolnołużyskicb, samych protestantów, na południu z Górnołużanami się stykających, z resztą zewsząd od Niemców otoczonych.
ZNAMIONA. 1) Oprócz e, o, także a, ja zamiast ь i ъ: persgen (pierścień), połny (pełny); carny (czarny, cyr. czrьny), mjac (miecz). 2) a i ja czasem zamiast e: jaden (jeden), wjasoły (wesoły), wjacor (wieczór), njasony (niesiony), gajaszk (gaik). 3) o zam. e daleko częściéj jak w górnołużyskiém, szczególnie po miękkich: buźosz, buźo, buźeśo (będziesz, będzie, będziecie), ryjaszo (rył), ryjosz (ryjesz), w górnołuż. budżesz, budże, budżecje, ryjasze, ryjesz. 4) g zam. h: bog (w cz. bůh), togo (tego, toho), drugi; lecz w przedsuwce zostaje h: hobaj (obaj), hokno (okno). 5) c zam. cz: woci (oczy), cas (czas), cinił (czynił). 6) ś zamiast górnołużyskiego ć, cyr. ť: łokś (łokieć), wołaś (wołać), wiźeś (widzieć), płaśony (płacony), 7) ź zam. górnołużyskiego , cyr. ď: źeń (dzień), buźosz (będziesz), źiw (dziw), źerź (żerdź). 8) r zam. ż, jak w ilirskiém: tuder (tudzież), niźer (nigdzież). 9) g przed spółgłoskami na początku wyrazów nie wyrzucone: gława (głowa), głos, grac (gracz), grom; czasem jednak i ned zamiast gned (wnet, hned) i t. d. 10) Czas teraźn. trybu oznajm. w 1 osobie na -im i -em lub -om: pśosim, łowim, bijom, mażom, w górnołuż. proszu, łowju, biju, mażu.
LITERATURA. Narzecze dolnoluźyskie w jednym czasie z górnołużyskiem, t. j. W czasie reformacyi niemieckiej piśmiennie kształcić się poczęło, jak to poświadcza rękopiśmienny przeklad psałterza z XVI. wieku w bibliotece Wolfenbutelskiéj; a nawet o kilka lat piérwéj jak w narzeczu górnołużyskiém, ogłoszono drukiém trzy książki w narzeczu dolnołużyskiém; albowiem katechizm luterski, książka spiéwów, i agenda czyli porządek służby bożéj, wszystkie trzy przez Mollera, kaznodzieję w Czupce w dolnéj Luzacyi ułożone, już r. 1574 w Buduszynie wydrukowane. Potém lud tém narzeczém mówiący jednego z Górnołużanami doświadczał losu; pole narodowego piśmiennictwa leżało odłogiem, a nad zniemczeniém Serbów szczególnie w ciągu XVII. stulecia usilnie pracowano, tak że w czasie trzydziestoletniéj wojny, i przed upłynieniém jeszcze tego wieku 40 serbskich far (parafii) w okolicy Beckowskiéj i Sterkowskiéj zniemczonych było. Pomyślniéj odpierała mowa krajowa cudzoziemczyznę w ziemi Chotjebuzskiéj; tému téż niektórzy kaznodziéje, uznawszy konieczność nauczania ludu swéj pieczy powierzonego, szczególnie w przedmiotach nabożeństwa i moralności, w języku przyrodzonym, zajęli się napisaniem licznych do tego celu potrzebnych książek. Fabricius przełożył i wydał Nowy testament (1709), często drukowany; Frico Stary testament (1796): cała biblia wyszła dopiéro 1824. Innych biblijnych, teologicznych i nabożnych książek, psałterzy, ewangielii, kancyonałów, kazań i t. d. wyszło dotąd niespełna pięćdziesiąt. Szczupłą grammatykę napisał Hauptmann (1761): słownik, choć od niejednego zaczęty, żaden dotąd nie wyszedł. Z pieśni ludu jest nieco zebranych przez Kucharskiego, Czelakowskiego, Smoler’a.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autora: Pavel Jozef Šafárik i tłumacza: Piotr Dahlman.