Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Irlandja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | I – wykaz haseł I – całość |
| Indeks stron | |
Irlandja, wyspa na zachód od W. Brytanji, pod względem politycznym dzieli się od dn. 6 grudnia 1921 na dwa odrębne organizmy państwowe a mianowicie Wolne Państwo Irlandzkie, posiadające własną armję i należące od r. 1923 do Ligi Narodów, oraz Irlandję Północną, która zajmuje przeważną część prowincji Ulster i należy do Zjednoczonych Królestw Wielkiej Brytanji. Dzieje Irlandji pod względem wyznaniowym przedstawiają się od X wieku aż do czasów najnowszych jako obraz walk religijno-narodowych między żywiołem tubylczym, celtyckim, a napływowym, anglo-saskim.
Wprowadzenie chrześcijaństwa do Irlandji nastąpiło w V wieku. Za pierwszego misjonarza Irlandji uchodzi św. Patryk (432—461), będący również jej patronem narodowym. Pierwszymi biskupami Irlandji byli przeważnie Galowie, Szkoci i Brytyjczycy. Zaraz w pierwszem stuleciu po wprowadzeniu chrześcijaństwa nastąpił w Irlandji taki rozkwit życia kościelnego i klasztornego, że wyspa ta w VI wieku zyskała nazwę Wyspy Świętych. Hipoteza odrębności staroceltyckiego „Kościoła iryjsko-szkockiego“ od Rzymu, na której polegały roszczenia irlandzkiej organizacji protestanckiej do wyłącznego używania nazwy „Church of Irland“ (Kościół irlandzki) i stanowiska kościoła państwowego (do r. 1871), nie ma uzasadnienia historycznego a przeczą jej fakty ścisłej łączności kościoła irlandzkiego z Rzymem, jak np. uchwała pierwszego synodu irlandzkiego z r. 450—456, aby odnosić się do Stolicy Apostolskiej o decyzję we wszystkich sprawach wątpliwych tak co do nauki wiary jak co do karności kościelnej. Najazd wikingów normańskich, zwanych przez pisarzy irlandzkich Duńczykami, zniszczył wprawdzie wiele pomników wprowadzonej przez Kościół kultury i cywilizacji, po przyjęciu jednak chrześcijaństwa przez najeźdźców z końcem X wieku spowodował ustalenie organizacji kościelnej. W XII w. powstały istniejące dotychczas arcybiskupstwa w Armagh, Dublinie, Cashel i Tuam.
W r. 1169 rozpoczął się podbój Irlandji przez Anglików. Król Henryk II, powołując się na bullę papieża Adrjana IV, zyskał pierwotnie poparcie kleru, wkrótce jednak okazały się ujemne skutki inwazji angielskiej także pod względem kościelnym. Królowie angielscy, wówczas jeszcze katolicy, rościli sobie prawo do obsadzania biskupstw i opactw, używali Kościoła do politycznych celów, wprowadzali i protegowali duchownych pochodzenia anglo-saskiego z krzywdą tubylców a wszelkie wysiłki papieży do uzyskania sprawiedliwego traktowania obu narodowości pozostały bez skutku. Zdobywcy angielscy uważali Irlandczyków za rasę poślednią i dopuszczali się niesłychanych krzywd, jak np. uchwała parlamentu z r. 1367, orzekająca nieważność małżeństw mieszanych angielsko-irlandzkich. Duchowieństwu irlandzkiemu utrudniano porozumiewanie się z papieżem, często zagarniano świętopietrze i ofiary pochodzące z Irlandji na rzecz skarbu angielskiego.
Henryk VIII, który oderwał Anglję od Kościoła katolickiego, napotkał w Irlandji na znacznie większe trudności dla swojej reformy. Starał się je zwalczać na drodze okrutnych prześladowań katolicyzmu, które trwały pod jego następcami aż do XIX wieku. Martyrologja narodowa irlandzka stała się równoznaczną z martyrologją religijną. Na katolików nałożono opłatę dziesięcin na rzecz duchowieństwa anglikańskiego, majątki kościelne konfiskowano, zakonników wypędzano z kraju, niszczono relikwje i obrazy, przyczem uległy zagładzie cenne zabytki historyczne. Edward VI (1547—1553) wprowadził w Irlandji przymusowo liturgję anglikańską i używanie urzędowego modlitewnika „Book of Common Prayer“ (ob. Anglikanizm). Za króla Jakóba I (1603—1625) sprowadzono cale zastępy kolonistów i dzierżawców, przeważnie prezbiterjanów, dla wypierania katolików, którym wydzierano ziemię. Jakób I wydał w r. 1605 rozkaz wypędzenia katolickiego duchowieństwa z całej Irlandji w ciągu 6 miesięcy i ustanowił grzywny i kary więzienia dla katolików, nie uczęszczających na nabożeństwa anglikańskie. Te prześladowania wywołały akty heroicznego oporu i męczeństw za wiarę i wolność. Powstanie irlandzkie z r. 1641 zdusił Kromwel na czele swej purytańskiej armji z niesłychanem okrucieństwem. Cale okolice zrównano z ziemią, mordowano nawet kobiety i dzieci a 2½ miljona morgów ziemi rozdano między kolonistów angielskich. Aktem z r. 1652, zwanym „Settlement of Ireland“, wydalono katolików irlandzkich częścią do Connaught, częścią do Indyj zachodnich (Barbados). Wielu Irlandczyków wyemigrowało do Francji, Belgji, Hiszpanji i Polski.
Po dziesięciu latach ulgi wybuchnęły w r. 1673 nowe prześladowania. Proklamacja z r. 1678 nakazywała duchowieństwu katolickiemu w ciągu miesiąca opuścić Irlandję. Opornych uwięziono, między innemi dwóch arcybiskupów Oliwera Plunketta z Armagh i Piotra Talbota z Dublinu. Pierwszy z nich poniósł w Londynie śmierć męczeńską, drugi umarł w więzieniu. Rządy Jakóba II (1685—1690) przyniosły katolikom irlandzkim krótkotrwałą ulgę. Zwycięzca Jakóba Wilhelm Orański obiecał im wprawdzie w kapitulacji w Limerik (1691) swobodę religijną, ale obietnicy nie dotrzymał i od r. 1695 nastąpiły nowe prześladowania religijne na podstawie t. zw. Penal Laws, a mianowicie nowe wydalanie duchowieństwa, konfiskaty dóbr, wykluczenie katolików od piastowania urzędów i zakaz zakładania szkół, a nawet prywatnego nauczania. Prawa te doznały dalszego obostrzenia za rządów królowej Anny. Za Jerzego II (1727—60) i Jerzego III (1760—1820) poczęto pod wpływem rewolucji francuskiej oraz doświadczenia, że dra-końskie prześladowania katolików w Irlandji osiągnęły bardzo znikomy skutek, stosować pewne ulgi. Również w uznaniu bezcelowości dotychczasowej walki wniósł Robert Peel w r. 1829 w parlamencie angielskim t. zw. bill emancypacyjny (ob. Emancypacja katolików), przez który przyznano katolikom irlandzkim, płacącym co najmniej 10 funtów szt. podatku, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo zasiadania w Izbie Lordów i prawo piastowania niższych urzędów. Bill emancypacyjny nie usunął jednak wszystkich praw wyjątkowych, zwłaszcza na polu szkolnictwa i opieki społecznej. Przywilej kościoła anglikańskiego do używania tytułu biskupa trwał aż do r. 1871, t. j. do przeprowadzenia przez Gladstona ustawy, zwanej Irish Church Act, przez którą uchylono między innemi także uprzywilejowane stanowisko kościoła państwowego (Established Church), przyznano pewną kwotę na uposażenie kleru katolickiego, jako częściową spłatę dochodu z zajętych przez państwo dóbr kościelnych, a katolickie kolegjum (seminarjum) św. Patryka w Maynooth, będące ogniskiem życia kościelnego w Irlandji, otrzymało tytułem spłaty kwotę 372.331 f. szt.
