Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Religja
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | R – wykaz haseł R – całość |
| Indeks stron | |
Religja. W każdej religji w znaczeniu przedmiotowem dają się rozróżnić trzy następujące pierwiastki:
1) doktryna religijna (lub jej zarys), system wierzeń, odnoszących się do powstania świata i jego przeznaczeń, w szczególności świata ludzkiego lub pewnej, określonej jego części, t. j. plemienia, narodu lub rasy.
2) zbiór prawideł postępowania, opanowujących działanie ludzkie wi imię jakiejś władzy ponadludzkiej i system obrzędów i praktyk, przeznaczonych do nawiązania, utrzymania i regulowania stosunku między człowiekiem czy też społecznością ludzką a jedną lub wieloma potęgami nadludzkiemi.
Religja w znaczeniu podmiotowem przedstawia się nam jako jedna ze spontanicznych form życia ludzkiego, jako funkcja duszy człowieczej, istotna i wszechstronna jak życie. Nie jest ani czemś wyłącznie umysłowem, jak wiedza, ani jedynie objawem woli człowieka, panującej nad jego działaniem, jak moralność, ani też nie wypływa wyłącznie z poruszeń serca, z uczuciowości, z wyobraźni lub zmysłu estetycznego, lecz jest sprawą wszystkich władz duszy człowieka, jako istoty rozumnej, moralnej i czującej, której rozum uznaje wierzenia, wola poddaje się pod prawidła postępowania, serce ulega uczuciom, nawet ciało przybiera właściwą postawę i wykonywa pewne ruchy.
Sporna jest kwestja podziału (klasyfikacji) znanych religij. Próbowano je klasyfikować wedle cech istotnych, czyli na zasadzie morfologicznej. To jednak, co jest cechą istotną jednej religji, może być podrzędną w drugiej i wskutek tego przy klasyfikacji morfologicznej można zaliczyć do jednej grupy religje zupełnie sobie obce a rozłączyć religje pokrewne. Klasyfikacja genealogiczna dzieli religje wedle ras i języków na grupy, jak indogermańska, semicka, turańska i t. p. Podział ten również nie odpowiada wymogom naukowym, gdyż w obrębie jednej grupy etnicznej znajdują się nieraz religje całkiem odmienne. Istnieją nadto podziały: 1) na religje prawdziwe i fałszywe, 2) religje naturalne i objawione, 3) religje ludowe i ustanowione i 4) religje monoteistyczne i politeistyczne. Poza temi podziałami istnieje wiele innych, klasyfikujących religje bądź wedle ich treści, bądź wedle formy ich obrządku, rodzaju pobożności, stosunku do państwa, do wiedzy, sztuki, moralności i t. d. Istnieją podziały na religje mitologiczne i dogmatyczne, racjonalistyczne (rozumowane) i ekstatyczne (natchnione), estetyczne i etyczne, ascetyczne i świeckie, monastyczne i laickie, naturalistyczne i moralne, powszechne (światowe) i partykularne (narodowe). Ze stanowiska niektórych badaczy (np. von Drey, Tübinger Zeitschrift, 1827), uznających za religje powszechne: chrześcijaństwo, buddyzm i islam, podział na religje światowe i narodowe jest nieracjonalny, ponieważ ani te trzy religje nie są pozbawione pierwiastków narodowych, ani też religje, uznane za partykularne (narodowe), nie rezygnują z rozszerzania się poza granice, wśród których powstały. Podobnej krytyce poddają wszystkie inne podziały religij, tak że obecnie nikt już nie wierzy w możliwość prawdziwie naukowej, ścisłej klasyfikacji religij.
Za pierwotne formy religji uważano animizm i manizm. Mniemano również, że religje monoteistyczne są wytworem ewolucji z wielobóstwa (ob. Monoteizm i Politeizm).
Zwolennicy teorji ewolucyjnej rozróżniają nadto okresy rozwoju, zwane hekastoizmem, zooteizmem, fizoteizmem, psychoteizmem i monoteizmem, względnie panteizmem. W pierwszym z nich wyobraża sobie człowiek, że wszystkie przedmioty świata zmysłowego są ożywione. W drugim, okresie zooteizmu, przypisuje duszę i osobowość ludziom i zwierzętom. W trzecim ubóstwia siły przyrody. W czwartym okresie pierwiastek duchowy uzyskuje przodownictwo. Piąty okres ma być okresem powstania monoteizmu, o ile na uformowanie wierzeń religijnych wpływają czynniki moralne, lub też panteizmu, gdy je kształtują czynniki fizyczne. Ze stanowiska chrześcijańskiego teorja ewolucyjna, odmawiająca ludom pierwotnym pojęć monoteistycznych, nie jest uzasadniona.
Nie jest nią obecnie także ze stanowiska nauki. Zdobyczą najnowszych badań historycznych i etnograficznych jest bowiem fakt istnienia pojęć monoteistycznych od najdawniejszych czasów i u wszystkich ludów. Powstała też teorja o właściwym człowiekowi instynkcie religijnym, który nazwano zmysłem bóstwa (sensus numinis). Wedle innej teorji religja jest wytworem rozumu, tłumaczącego zjawiska przyrody, albo wyobraźni, przyoblekającej siły przyrody w postać ludzką (antropomorfizm), albo pietyzmu dla zmarłych bohaterów (ob. euhemeryzm), albo też wynikiem niezaspokojonego w życiu doczesnem głodu szczęścia lub wreszcie wynikiem poczucia nieskończoności. Wszystkie te teorje, przypisujące powstanie religji jednostronnemu działaniu jednej z władz duszy ludzkiej, są nie wystarczające, bo religja, w znaczeniu subjektywnem, będąc sprawą wszystkich władz duchowych człowieka, nie może powstać ani wyłącznie przez rozum, ani wyłącznie przez uczucie lub instynkt. Ze stanowiska chrześcijańskiego powodem powstania religji w znaczeniu przedmiotowem może być tylko objawienie a prawda religijna może spoczywać tylko na fakcie naturalnego i nadnaturalnego objawienia.
Objawienie Boże, będące dogmatem wiary Kościoła katolickiego, jest pouczeniem umysłu ludzkiego w sposób nadprzyrodzony przez Boga o prawdzie. Owocem objawienia Bożego są księgi Starego Testamentu (objawienie pierwotne) i Nowego Testamentu (objawienie Jezusa Chrystusa). Owocem objawienia jest tradycja, jako myśl Boża, przechowywana przez Kościół katolicki. Jedyna prawdziwa religja musi być religją objawioną, nadnaturalną, gdyż jej początkiem i celem, do którego prowadzi, jest istota nadnaturalna, Bóg.
Statystyka religij przedstawia znaczne trudności z powodu wielu czynników, nie dających się skontrolować lub wogóle nieznanych. Wedle zestawień H. Krosego („Die wichtigsten Religionsbekenntnisse zur Zeit der Jahrhundertwende“, Freiburg: 1903) z ogólnej ilości mieszkańców kuli ziemskiej — 1537 miljonów ludzi — wypada:
1) na chrześcijan wszelkich wyznań 549 miljonów (w tem katolików 265 miljonów),
2) żydów 11 miljonów,
3) mahometan 202 miljony,
4) buddystów 120 miljonów,
5) bramanistów i hinduistów 210 miljonów,
6) wyznawców innych religij indyjskich 12 miljonów,
7) wyznawców Konfucjusza i kultu przodków 235 miljonów,
8) taotystów (ob. Chiny) 32 miljony,
9) szintoistów (ob. Japonja) 17 miljonów,
10) pogan fetyszystów 145 miljonów,
11) niesprawdzalnych pod względem wyznaniowym 3 miljony.
Według statystyki z r. 1928, liczba mieszkańców kuli ziemskiej wynosi 1,816,000,000. W tem jest chrześcijan 684 miljony, a niechrześcijan 1,132 miljony. Wyznawcy religji katolickiej liczą 330 miljonów, protestanci wszelkich odcieni 210 miljonów, kościoły wschodnie 144 miljonów wyznawców. Z niechrześcijan żydzi liczą 15 milj., mahometanie 225 milj., buddyści 200 milj., hinduiści 217 milj., wyznawcy Konfucjusza 300 milj., pierwotni poganie 140 milj. W r. 1810 zaludnienie ziemi wynosiło 653 miljony. Chrześcijan było 228 milj., niechrześcijan 425 milj.
