Synergizm, teorja, wyznawana przez odłam teologów protestanckich z
Melanchtonem (ob.) na czele, głosząca wbrew nauce Lutra możność i konieczność współdziałania wolnej woli człowieka z łaską w dziele usprawiedliwienia. Przekonanie to wyraził Melanchton w wydaniu Augustany (Wyznania augsburskiego) z r. 1540. Mieściło się ono również w t. zw. Interim lipskiem z r. 1548 a wielu teologów protestanckich, jak Pfaffinger w Lipsku i Strigl w Jenie, uczeń Melanchtona, wystąpiło w obronie synergizmu. Zwalczali go zaś Flacius z Jeny i Amsdorf z Wittenberga. W ten sposób powstał w r. 1558 t. zw. spór synergistyczny. Po stronie Flaciusa i nieprzyjaciół synergizmu stanął dwór saski i w wydanej w Weimarze w r. 1559 „księdze konfutacji“ oficjalnie potępił synergizm a jego zwolenników, Strigla i Hügel’a kazał uwięzić. Wkrótce jednak zmieniła się łaska panującego na niekorzyść Flaciusa, którego skazano na wygnanie a 40 pastorów, jego zwolenników, usunięto z urzędu. Strigl zaś, wypuszczony z więzienia, objął poprzednie stanowisko. Ponownie zmieniła się sytuacja za panowania księcia Jana Wilhelma weimarskiego, gdy stronnictwo Flaciusa odzyskało dawne względy. Wreszcie t. zw. formuła zgody (ob.
Formula concordiae) potępiła zarówno synergizm Melanchtona jak i teorję Flaciusa, jakoby grzech pierworodny był właściwą substancją człowieka.
