Ruch kobiecy w Polsce/Kobiety w nauce
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Ruch kobiecy w Polsce |
| Wydawca | Gebethner i Wolff |
| Data wyd. | 1909 |
| Druk | Piotr Laskauer i S-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cała część I Cały zbiór |
| Indeks stron | |
W nauce sławę wszechświatową zdobyły: Marja Skłodowska-Curie, której odkrycia: polonu, aktynu i radu (do spółki z mężem prof. Curie) otworzyły nowe horyzonty badań. M. Curie, długoletnia prof. fizyki w szkole normalnej w Sèvres pod Paryżem, zdobyła największe odznaczenie, jakie spotkać może kobietę we Francji; została prof. fizyki w Sorbonie. Laureatka Nobla, p. C. pracuje w dalszym ciągu nad ciałami promieniotwórczemi, w której to dziedzinie jest siłą pierwszorzędną. Dr. med. Józefa Joteyko, mieszkająca stale w Brukselli, redaktorka kwartalnika „La revue psychologique“, cieszącego się wielkiem powodzeniem, prof. psychologji doświadczalnej i kierowniczka takiejże pracowni przy uniwersytecie w Brukselli, prof. pedologji w seminarjach w Mons i Charleroi, dwukrotna laureatka towarzystwa nauk lekarskich i przyrodniczych w Brukselli, a także paryskiej Akademji nauk (Institut de France), która uwieńczyła dr. J. za niezwykłą oryginalność pomysłów w badaniach doświadczalnych; Dr. J. wydała blizko 100 rozpraw z zakresu fizjologii mięśni, nerwów i ośrodków nerwowych, stworzyła t. zw. „obwodową teorję znużenia“. Literatura naukowa zawdzięcza jej podstawowe, jedyne w swoim rodzaju dzieło „Znużenie“ (La Fatigue), wielce cenione przez świat uczonych. Akademja fizyko-chemiczna w Palermo, wybrała dr. J. na członka honorowego i ofiarowała jej złoty medal za zasługi naukowe i humanitarne. Michalina Stefanowska, dr. nauk przyrodn., b. docentka uniw. genewskiego, gdzie wykładała Fizjologję ogólną w latach 1902—1904. Dr. Stef. weszła do grona uczonych po napisaniu w 1889 r. głośnej rozprawy o zmianach w oczach owadów pod wpływem światła, (rzecz nagrodzona przez uniw. genewski). Wezwana przez Inst. fizjol. brukselski do objęcia prac naukowych, poświęciła się przeważnie badaniom nad mózgiem, śledziła zmiany, zachodzące w nim pod wpływem elektryczności, narkotyków, znużenia i t. p. Zabierała kilkakrotnie głos w tych kwestjach na zjazdach neurologów i psychologów. Prace te zostały ogłoszone w języku francuzkim, a obszerna rozprawa „Teorja neuronów“ była wygłoszona na zjeździe neurologów w Brukselli w 1906 r., który to zjazd odbył się pod przewodnictwem dr. Stef. Z innych jej prac najważniejsze: „Hypnoza u żab“, a także obszerne studja nad „Przybywaniem wagi u zwierząt i roślin w okresie rośnięcia“. Wydała też kilka prac z dziedziny fizjopsychologji wspólnie z dr. Joteyko, a najobszerniejszą jest praca: „Psychofizjologja bólu“. M. Stef. z zamiłowaniem popularyzuje wiedzę w kraju. W języku polskim napisała kilka dziełek dla młodzieży i zasila dotychczas rozmaite pisma rozprawami naukowemi.
Dr. Zofja Daszyńska-Golińska, obdarzona silnym nerwem publicystycznym, pisze do wszystkich niemal pism postępowych. Do najwybitniejszych jej prac należą: „Zasady ekonomji społecznej“, „Szkice metodologiczne“, „Miasta i cechy w dawnej Polsce“, „Samodzielność ekonomiczna ziem polskich“, „Nietsche i Zaratustra“ Dr. D. G. stoi na czele ruchu antialkoholicznego w Krakowie i przyjmowała czynny udział w Zjeździe antialkoholistów w Sztokholmie. W dziedzinie nauk społecznych odznaczyła się dr. Helena Landau, której „Zarys ekonomji społecznej“ jest pracą gruntowną i poważną. Pod męzkim pseudonimem Tadeusza Łychowskiego kryje się jedna z dzielnych ekonomistek i społeczniczek naszych. Dr. Józefa Kodisowa z Mińska, autorka „Szkiców filozoficznych“, uczona i przyjaciółka Ryszarda Avenariusa, najznakomitszego przedstawiciela kierunku mechaniczno-matematycznego w psychologji, współpracowniczka, „Przeglądu filozoficznego“ i pism naukowych zagranicznych, jedna z pierwszych między filozofami zaznaczyła stanowisko swoje w obozie empiryków-realistów, dla których uogólnienia i najwyższe pojęcia naukowe są narzędziem w dosięganiu rzeczywistości bezpośredniej i środkiem do zorjentowania wśród niej ludzkości, nie zaś dogmatami i symbolami innej jakiejś głębokiej prawdy. Dr. Anna Wyczółkowska, zagnana burzą losów do Ameryki, również uczennica Avenariusa, autorka niezmiernie ciekawych „Szkiców psychologicznych“, opartych na podstawie głębokiej wiedzy i śmiałych rzutach hypotez (Kraków nakł. Anczyca 1889 r.). Dr. W. przyjmowała bardzo czynny udział w Zjeździe przyrodników i lekarzy we Lwowie w 1907 r. Referat jej zwrócił uwagę uczonych.
Do najmłodszych filozofek należy dr. Ada Silberstein, współpracowniczka „Przeglądu filozof.“. Filozofję również, a głównie okultyzm studjuje M. Cz. Przewóska, autorka prac: „Fryderyk Nietsche jako moralista i krytyk“, „Spirytyzm i medjumizm“, „Z nowych dni“ i t. d. Znakomite studjum o Nietschem drukowała w Chimerze Marja Komornicka. O Emersonie pisała Zielewiczówna. Marja Aleksandra Walewska (hr. Wielopolska) studjuje Historję Kościoła i Pismo Święte, zwłaszcza stosunek ksiąg autentycznych (kanonicznych) do apokryfów. Jej „Idolatrja kościoła katolickiego“ i „Trzy rodowody Chrystusa“ zwróciły uwagę znajomością przedmiotu i bystrością kombinacji faktów. Kaźmiera Skrzyńska bada lud i napisała cenną książeczkę: „Kobieta w pieśni ludowej“. P. Róża Centnerszwerowa wydała pracę naukową, opartą na żmudnych poszukiwaniach archiwalnych „O języku żydów w Polsce, na Litwie i Rusi“. Regina Lilientalowa opracowała „Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości“ i wydała je z 20-ma tablicami, nakładem Akademji Umiejętności w Krakowie. Zmarła niedawno Marja Wysłouchowa drukowała w „Tygodniku Lwowskim“ bardzo wartościowe przyczynki do monografjii Szlązka Cieszyńskiego. Czasopismo „Lud“ pomieściło w 1896 r. rozprawę jej etnograficzną o wsi Wiśle: mozolnie zebrane opisy chat, sprzętów, pożywienia, narzędzi, roślinności i gwary górnoszlązkiej. W dziedzinie historji zdobyły uznanie: Helena Witkowska, prof. w gim. żeńskiem w Krakowie, autorka prac: „Komisja edukacji narodowej“, „Historja ustroju Polski“, „Polityczne prawa kobiet“ i t. d. P. W. redaguje wraz z p. Katarzyną Kulikowską wydawnictwo zeszytowe „Czytania historyczne“, rodzaj wypisów wprost ze źródeł. Ten sam sposób wypisów, ale w wydaniu książkowem podjęła również H. Orsza (Helena Radlińska), świetna popularyzatorka, autorka pracy „O naszych pierwszych książkach, dawnych szkołach i uniwersytecie krakowskim“. Pierwszy tom jej „Z dziejów narodu“, doprowadzony do XIV-go w., zdumiewa ogromem pracy i logiką założenia. J. Oksza (J. Kisielewska), znana publicystka i autorka krytyk literackich, wydała „Historję Polski“ w 2-ch częściach, doprowadzoną do epoki porozbiorowej, opartą na tle dziejów powszechnych i budzącą zmysł historyczny młodzieży w sposób dziwnie prosty. Natalja Gąsiorowska, autorka „Wielkiej rewolucyi francuskiej“, doskonała mówczyni, dała się poznać szeregiem odczytów „O ustroju Polski“, wygłoszonych w Tow. Kultury Polskiej. Z mównic publicznych jako znakomite popularyzatorki w dziedzinie historji dają się słyszeć często: Marja Gomulińska, Stefanja Sempołowska, Władysława Weychertówna, autorka cennych prac popularnych z zakresu historji literatury polskiej.
Zbudzony ruch umysłowy ostatniej doby powołał na katedry publiczne liczne grono kobiet. Iza Moszczeńska zabiera głos w kwestjach społecznych, politycznych i wychowawczych. P. Wilman-Grabowska wygłasza odczyty z dziedziny literatury polskiej. Dr. fil. Helena Reybekielowa — z dziedziny psychologji i systemów wychowawczych. Dr. Melanja Bornszteinowa porusza zagadnienia natury ekonomiczno-społecznej i świeżo w Pol. Stow. równ. kobiet wygłosiła cykl niezmiernie poważnych, gruntownie opracowanych wykładów z dziedziny ekonomji politycznej. Sprawę wychowania wyprowadzają z mównic publicznych: A. Szycówna, Weryho-Radziwiłłowiczowa, Kalkstein Lewandowska, dr. Zylberowa, Knake-Ośniałowska, T. Lubińska, Pragerówna. Do wybitnych popularyzatorek przyrody należą: Stanisława Rychterówna; T. Męczkowska, Kopalińska, Dr. Haberkantówna i inne. W. Blumentalówna wygłasza referaty w Tow. naukowem. Dr. Budzińska-Tylicka, Jankowska, Zylberlastówna, Wajsberżańka, Biehlerowa podjęły zakres hygieny. P. Kohn-Feldbumowa mówiła o „Kobietach w dentystyce“. M. Gerson-Dąbrowska, Z. Skorobohata-Stankiewiczówna, Ciot-Mazowiecka wygłaszają pogadanki z dziedziny sztuk plastycznych i znaczenia ich w najświeższych metodach wychowawczych.
Przodownicami uniwersyteckiego wykształcenia u nas były: dr. med. Teresa Ciszkiewiczowa, święcąca obecnie 25-io letni jubileusz niezmordowanej pracy na polu medycyny i zadań społecznych, zwłaszcza oświaty; dr. Anna Tomaszewicz-Dobrska, autorka prac „O labiryncie ucha“, „O działaniu chloralu“, „O drażnieniu mięśni“ i t. d., również gorliwa pracownica społeczna, wiceprzewodnicząca komitetu jubileuszowego El. Orzeszkowej, główna organizatorka zawieszonego w ostatniej chwili Zjazdu na cześć jubileuszu Świętochowskiego; dr. fil. Stefanja Wolicka Arndtowa.
Do najdawniejszych lekarek naszych należą: dr. Teodora Krajewska, praktykująca od lat wielu w Bośnji, dr. Julja Klauzińska, zarządzająca 3-cim przytułkiem miejskim, dr. Julja Wykowska z Mohilewskiej gub., dr. Matylda Piotrowska z Humania. Z pomiędzy młodszych lekarek wyróżniają się: dr. Stanisława Popławska, okulistka, pierwsza kobieta ordynator przy szpitalu oftalmicznym żydowskim; dr. Michalina Paschalisówna (choroby weneryczne i skórne); dr. Antonina Zielińska (chirurgja); dr. Elżbieta Downarowicz (choroby nerwowe); dr. Budzińska-Tylicka, Balbina Wajsberżanka, Sabina Zielińska, Jadwiga Szolce Śmiarowska, Wanda Chmielewska, Natalja Zylberlastówna i t. d. (w Warszawie praktykuje kobiet lekarzy przeszło 20, dentystek mamy w tej chwili 93). Teoretycznym studjom medycznym oddaje się dr. Marja Zielińska. Sanatorjum dla chorych piersiowo prowadzi w Zakopanem wraz z mężem dr. Dłuska. W Petersburgu b. czynną jest dr. Izabella Czarnomska, chirurg i ortopedystka, kierowniczka szkoły-pracowni, uzdolniającej kaleki do robót rzemieślniczych. W Paryżu praktykują: dr. Sulicka, dr. Wanda Szczawińska, dr. Helena Sosnowska, autorka bardzo głośnej i cenionej pracy „Comment nourrir les enfants“? (Jak żywić dzieci?). W Egipcie (Kair) leczy dr. Felicja Mendelssohnówna. Piszą z zakresu hygieny i nauk medycznych: dr. M. Biehlerowa, Anna Fischer-Duckelmannowa, dr. Wanda Szczawińska, dr. Stefanja Suszczyńska. Dr. Melanja Lipińska wydała nagrodzoną na jednym z konkursów w Paryżu, niezmiernie gruntowną i cenną pracę w języku francuzkim: „Historja kobiet lekarzy od czasów starożytnych aż po dni nasze“. Dr. M. Dunin Karwicka zwróciła uwagę pracą „Ueber Vorkommen von Fett in Geschwülsten“ (O występowaniu tłuszczu w nowotworach), drukowaną w berlińskim miesięczniku „Virchov’s Archiv“.
M. Kretkowska wydała broszurę „O apteczce domowej“; magister farmacji A. Leśniewska, kierowniczka pierwszej szkoły farmaceutycznej dla kobiet w Petersburgu w książce „Nowe drogi pracy kobiecej“ przedstawia warunki zawodu aptekarskiego dla kobiet. W szpitalnictwie zasłużyła się p. Wanda Lubelska wykonaniem mapy szpitali Król. Polskiego w 1886 r. Liczba lekarek i przyrodniczek naszych rośnie z każdym rokiem. Inne działy nauki mniej mają przedstawicielek. Chemję popularyzuje Zofja Joteyko-Rudnicka. Prawu, jak dotąd, poświęciła się jedna tylko kobieta, p. Janina Podgórska, zapisana przy adw. Lednickim w Moskwie, której jednak Rada adwokatów przysięgłych nie chciała w poczet swój przyjąć. Pracy politycznej wyłącznie poświęciły się znane w kraju u nas i zagranicą: pp. Golde-Stróżecka i Róża Luksenburgowa. Polityczne zabarwienie wnosi z sobą większość spółczesnych działaczek, idących bądź ze stronnictwami postępowemi, bądź z prawicą. Pp. Dzierżanowska, H. Ceysingerówna, T. Prażmowska-Wołowska zorganizowały w grudniu 1906 r. wiec wyborczy kobiet narodowo-demokratycznych, które brały również żywy udział przy pierwszych i drugich wyborach do Dumy, agitują, na wiecach robotniczych, rozdając odezwy. Dział polityczny w dziennikarstwie prowadzą: Iza Moszczeńska, Br. Neufeldówna, Natalja Jastrzębska. „Listami do Rusi“ w latach 1905—1906 wsławiła się Stefanja Laudynowa. Z. Daszyńska-Golińska wydała prace polityczne: „Przełom w socjalizmie“, „Teoretyczne podstawy polityki społecznej“, „Kobieta jako obywatelka“ (w książce „Głos kobiet“). Po za tem całe grono kobiet, politycznie wykształconych, zabiera głos w obronie praw kobiety[1].
Nieliczna stosunkowo garstka kobiet oddaje się krytyce literackiej. Przodownicami w tej dziedzinie były: Walerja Marrené-Morzkowska, która — jedna z pierwszych — zwróciła uwagę na Cyprjana Norwida i usiłowała wytłomaczyć ducha jego twórczości; M. Krzymuska, autorka wydanych w Warszawie „Studjów literackich“ niepospolitej wartości, Marja Ilnicka, Seweryna Duchińska. Tom szkiców literackich i piękną książkę „O Mickiewiczu“ wydała M. Konopnicka. Z dwiema cennemi monografjami „Słowo o Adamie Asnyku“ i „Jeremi polski“ (Ujejski) wystąpiła Julja Dicksteinówna. Dział szkiców i krytyk literackich w prasie prowadzą stale: J. Oksza, Witold Janicki, (Melanja Rajchmanowa), Savitri, Teresa Prażmowska-Wołowska, Helena Ceysingerówna, Wilman-Grabowska, Jadwiga Marcinowska, Marja Markowska, Helena Duninówna z naszej literatury przeważnie; z obcej — Malwina Posner Garfeinowa, Marja Rakowska, Wila Zyndram-Kościałkowska, Józefa Klemensiewiczowa (literatura skandynawska wyłącznie), M. Cz. Przewóska (obszerne studjum o Ellen Key w „Bluszczu“ 1907 r.).
Z krytyk malarskich, prowadzonych niegdyś w „Przeglądzie Tygodniowym“ a obecnie w „Bluszczu“ dała się poznać Zofja Skorobohata-Stankiewiczówna. Krytyki muzyczne w „Prawdzie“ i „Wędrowcu“ zamieszczała Selika. O muzyce po francuzku pisze p. Wanda Landowska, znana fortepianistka, autorka (do spółki z mężem) książki „Musique ancienne“. O muzyce polskiej do pism włoskich przesyłają sprawozdania pp. Antonina Matuszyńska i p. Szretter-Borowska, która zebrała i przetłómaczyła na język włoski materjał libretta do opery „Fatma“, osnutej na tle stosunków polskich.
Do zawodowych pisarek i referentek w kierunku gospodarstwa domowego i kuchni należą po Lucynie Ćwierciakiewiczowej: Paulina Szumlańska, Marta Norkowska, doktorowa Tarnawska, Henikowska, Róża Makarewiczowa, Albinowska i inne. P. Angerówna wydała podręcznik do nauki kroju.
