Słownik etymologiczny języka polskiego/raz
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
raz, ‘cios’; razić, porazić; porażka, od częstotliwego porażać; obraz; obraza jak uraza, obrazić i urazić, obraźliwy i uraźliwy; odraza; narazić i narażać się na coś; przerazić; zaraza, zarazić, zaraźliwy; zrazy, itd. Dalej: razem, wraz, naraz; jak kroć (p.) używa się raz (por. niem. Mal) dla chwili lub powtórki, więc: teraz z dawnego tenraz (co jeszcze u Orzechowskiego), drugiraz, nieraz, coraz, raz po razu, raz wraz, odrazu, zaraz, dorazu, (stąd »sąd doraźny«), zrazu; raz (‘jeden raz’, lub ‘pierwszy raz’). Od liczebników o postaci jedną (lub jednąc) i t.p. poszło od 16. wieku i razą: »jedną razą«, zamiast »jednym razem«, do dziś ogólne, nawet »tą razą«, zamiast »tym razem«. Od teraz: teraźniejszy; ale w teraz, zaraz, może z i odpaść: tera (ludowe), zara. Pierwotnie raz tylko ‘cięcie’, od rzezać (p.). Czasownik razować znaczy ‘raz obrabiać (bronować) pole’, ‘raz (grubo) mleć mąkę żytnią’; razowy, a dalej i razowiec (jak gotowiec), o ‘mące grubej i chlebie razowym z niej wypieczonym’. Jak od rzezać: rzeźki i rzeźwy, tak od raz: raźny, ‘rączy’, raźność, raźnie. Dalej rażenie i porażenie; wyrażenie; narażenie; zarażenie, itp. od czasowników; zarazić znaczy pierwotnie tylko ‘porazić, uderzyć’ (jeszcze w psałterzu tak: »nie zarazi się«), ale już w biblji: »zaraził Pan rzeki«, t. j. ‘zatruł’. Prasłowo. Lit. ruożas, ‘raz (na ciele, płótnie)’, grec. rhōks, ‘szczelina’. Tak samo u wszystkich Słowian.
