Zamiast ziercadło, lub zierkadło, mamy od 15. wieku tylko zwierciadło (p.). Przyrostek -k (jak w znak, brak, dźwięk itp.); oboczność zerk- (zyrk-) i zierk- również nie wyjątkowa.
zez, ‘szóstka w rzutach kostkowych’, od 15. wieku ogólne, później zyz; przeniesione na wzrok: »zezem patrzyć«, zezować, zezowaty, i zyz, zyzowaty (mamy na to liczne wyrażenia: rozoki, brlokowaty, »świdrem patrzyć«); z niem. ses, die Sechs (z łac. sex, ‘sześć’). Przysłowie, szczególniej częste u Potockiego: »jak goły na zyzie« (inni mówią: »jak goły na ledzie«), o ‘niepewnym bycie’, np.: »codzień śmierci jak goły czekając na zyzie«. Jest i zys, nazwa rodzaju ‘orłów’; Cygański w pierwszem wydaniu 1584 r.: sys, p. suseł. Pomijamy imiona Zych, Zyś, zdrobniałe do Zygmunt.
zędra, ‘żużel; opiłki’; zyndra; zamiast naszego zą- u innych Słowian sę-, cerk. sędra, ‘spiekła krew’, czes. sádra, ‘gips’, serb. sedra.
zęza, zyza, ‘ściek wody w statku’, »plugawa zęza«, »smrodliwa zyza«, w 16. wieku.
zgaga, ‘gorycz w gardle’; prasłowo; rus. słowień. izgaga, czes. zháha, záha (żháha, żáha, wedle żáhati, ‘palić’; podobnie i w słowień. żaga); z wokalizneją a do pnia geg-, p. żec, jak w zagar (gorzeć), para (przeć), war (wrzeć), skwar (*skwrzeć), sad (siedzieć); geg- z deg-, ocalałego w dziegieć (p.), jedynie powszechnego u innych Arjów: lit. dagas, ‘upał’, daga, ‘żniwo’, prus. dagis, ‘lato’ (inna samogłoska!, o krótkie, nie długie, jak u Słowian); ind. dāha-, ‘upał, pożar’, goc. dags, niem. Tag ‘dzień’ (u nas w pożyczkach, tabork z Tagwerk). U Słowian brak wokalizacji o, jak to nieraz bywa: niema gog- ani dog-.
zgolemo, ‘wielce’, p. golemy.
zgrzebi, dziś zgrzebie, zgrzebny, o ‘prostem płótnie’, p. grzebać.
zgrzyt, dawniej skrżyt; już 1500 r. tylko zgrzyt (zgrzytać, »zęby zgrzycą«, Potocki, zgrzytanie), ale w psałterzach nigdy inaczej niż skrżytać; w cerk. obok skrĭżĭt, z półgłoską, jest i skrĭżit, z i, jak u nas; rus. skrieżetat’, cerk. skrgati i skriżiti, ‘zgrzytać’; czes. szkrhati, skrzehtati, szkrtati; por. skarga z innem następstwem płynnej.
ziać, zieję; ziew, ziewać; poziewać, wyziewać, wyziewy; jednorazowe: zionąć (zamiast *zinąć innych Słowian, wedle wiew: wionąć); wyzionąć; rozziewić, rozziawić, rozdziawić (usta), rozziew; ziepać i zipać, ‘oddychać z ciężkością’. Częste u Potockiego zazionąć: »zazionie żaba łasicę«, »wilk owcę«. Częstotliwe: ziajać, zziajany, ‘zadyszany’; ludowe zaziajać się, zjajany. Prasłowo; cerk. zijati, zĕją i zijają, zĕwnąti; bułg. zina i zěpam; serb. zinuti, zijechati obok zijewati; czes. záti, ziwati i zipati; rus. ziew, ‘pysk’, rotoziej, ‘gapiący się’ (rot, ‘usta’), narzeczowe ziepať, ‘krzyczeć’. Lit. ap-żioti, ‘obzionąć’, żiowauti, ‘ziewać’, żiopsoti, ‘gapić się’; łac. hīo, ‘zieję’, hi-sco, ‘otwieram usta’; niem. dawne giēn, gewōn, ginēn i geinōn, dziś gähnen, ‘ziewać’.
ziarać, ziarają, Kwiatkowski 1564 r. (»księgi nie mruczą, nie ziarają, nie są drapieżne, nie obżarliwe«); ludowe ziarać, ziorać, zierać, o ‘zazdrosnem patrzeniu, czekaniu’, ale i: »ogniem ziarać«, ‘płonąć’; częstotliwe do źrzeć (p.); zěrati jest i u innych Słowian.
ziarno, zarno; obie postaci są
