Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/350

PROTESTANTYZMPROTESTANTYZM

345

---

 4. Osobną grupę wyznań reformowanych stanowią wyznania, powstałe w Anglji, Szkocji i Ameryce Północnej pod wpływem Kalwina (ob. Presbiterjanie, Purytanie i Independenci).

 Protestantyzm, ogół wyznań i organizacyj wyznaniowych, które powstały wskutek ruchu religijnego, zwanego reformacją, a wszczętego w XVI w. przez Lutra, Kalwina i Zwinglego przeciwko nauce i ustrojowi Kościoła katolickiego. Nazwa protestantyzmu pochodzi od protestu, który na sejmie w Spirze, dn. 19 lutego 1529 r., wniosły niektóre stany Rzeszy Niemieckiej, jak książę elektor saski, margrabia brandenburski, landgraf heski, książęta lüneburscy i 14 miast, przeciwko uchwale katolickiej większości tego sejmu z cesarzem Karolem V na czele. Był to protest raczej polityczny, niż religijny, a wnoszący go zwolennicy Lutra podzielili się już w r. 1585 na wrogie sobie obozy wyznaniowe luteranów i reformowanych, zwolenników Kalwina i Zwinglego (ob. Protestanckie wyznania). Protestantyzm, o ile kiedy był całością, głosił dwie główne zasady: formalną, czyli uznanie biblji jako wyłącznego źródła wiary i materjalną, polegającą na tezie teologicznej, że sprawczynią zbawienia może być jedynie i wyłącznie tylko wola boża, a wola człowieka, jego dobre uczynki, modlitwa do Matki Bożej i świętych, nie mogą nic pomóc człowiekowi do zbawienia. Protestanci odrzucają ustrój Kościoła katolickiego i jego hierarchję z papieżem, jako głową Kościoła na czele, nie uznają ofiary mszy św., siedmiu sakramentów, odpustów, odrzucają wiarę w czyściec, w zasługę dobrych uczynków, post, jałmużnę, śluby zakonne i celibat.
 Wskutek rozmaitego pojmowania nauki Lutra, zwłaszcza co do Wieczerzy Pańskiej (ob. Augsburskie wyznanie), co do t. zw. „władzy kluczy“ (ob. Klucze św. Piotra, 2) i co do predestynacji (ob. Przeznaczenie) powstał już w czasie t. zw. reformacji rozłam między protestantami na zwolenników Lutra i Kalwina. Tak zwana formula zgody z r. 1576 (ob. Formula concordiae) i uchwały synodu w Dordrechcie z r. 1618 (ob. Dordrecht) jeszcze bardziej rozszerzyły rozłam. Obydwa te obozy wyznaniowe podzieliły się znów na mnóstwo drobnych sekt i partyj religijnych, które łączy zasadniczo tylko opozycja przeciwko nauce Kościoła katolickiego. Aktualność nazwy protestantyzmu, uwydatniającej tę wyłącznie negatywną ideę, która łączy jego wyznawców, skłoniła ich do szukania innej nazwy. Po bezskutecznych staraniach o połączenie zwalczających się różnych kierunków i odcieni protestantyzmu, których owocem była jedynie tylko formalna, administracyjna „unja“ wyznania augsburskiego z reformowanem, przeprowadzona przez dynastję Hohenzollernów z początkiem XIX w. w Prusach (ob. Unja II), zaczęto używać nazwy „ewangelicy“ (por. artykuły: Ewangelicy, Ewangelicki Aljans, Ewangelicki Związek i Fundamentalne artykuły wiary).
 Od czasów tej „unji“ powstał w Niemczech rodzaj ortodoksji protestanckiej, podtrzymywanej przez dynastję Hohenzollernów aż do ich upadku. Również w Niemczech jednak rozwinął się t. zw. protestantyzm liberalny, który w swych ostatecznych konsekwencjach, zaprzeczających istnieniu świata nadzmysłowego, przestał być religją chrześcijańską. Ortodoksja zaś, doprowadziwszy subjektywizm religijny do ostateczności, stała się religją osobistego sentymentu. W łonie jej nie dysputuje się już o dogmatach, bo żadnych dogmatów się nie uznaje. Wystarcza uznanie pewnych, bliżej nieokreślonych wierzeń w moralną supremację Chrystusa. Formuły wiary, wynikające z Pisma św., może sobie każdy dowolnie tłumaczyć (ob. Symboliczne księgi). Destrukcyjna krytyka niemieckich archeologów zburzyła powagę ksiąg Pisma św. tak, że teolog protestancki, rozpoczynający zawód pastora, staje przed nierozwiązalnem zagadnieniem, jak ma uczyć tego, w co sam nie wierzy. Dogmat, biblja, kościół, służba boża stały się dla większości protestantów hasłami bez echa. W najnowszych czasach poczęli niektórzy z nich marzyć o ruchu, któryby jak ruch oxfordzki w Anglji (ob. Pusey Edward) wytworzył w Niem-