Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/351

PROTESTANTYZMPROWINCJA ZAKONNA

346

---

czech rodzaj anglikańskiego „High Church“. Ruch ten cechuje powrót do objektywnych wierzeń, żal z powodu rozłamu z przyczyny „reformacji“, odczuwanie potrzeby hierarchji katolickiej, liturgji i sakramentów. Nawet krytyka historyczna, doniedawna tak destrukcyjna, cofa się ze swych stanowisk i przez lepsze zrozumienie i sumienne stosowanie prawideł nauki zbliża się zwolna do zapatrywań katolickich (Harnack). O ustroju administracyjnym organizacyj protestanckich ob. art. Episkopalny system, II i Kolegjalizm.
 W Niemczech, ojczyźnie protestantyzmu, liczy on około 40 miljonów wyznawców (na 20 miljonów katolików). W Szwajcarji jest ok. 2.200.000 kalwinistów (1.600.000 katolików), w Holandji 2.900.000 reformowanych (kalwinistów), 830.000 innych protestantów (2.250.000 katolików), w Czechosłowacji około miljona luteranów i pół miljona zwolenników Husa (11 miljonów katolików), na Węgrzech 1.670.000 kalwinistów, 500.000 luteranów (52 milj. katolików). Danja, Szwecja i Norwegja są krajami prawie wyłącznie protestanckiemi, natomiast we Francji i we Włoszech stanowią protestanci znikomą mniejszość.
 Polska liczy około miljona protestantów (w r. 1929 839.000), przeważnie luteranów pochodzenia niemieckiego (na 22 miljony katolików) (ob. Reformacja w Polsce).
 Stany Zjednoczone są krajem najbardziej rozproszkowanego protestantyzmu. Istnieje tam około 17 odcieni metodystów, 23 baptystów, 22 sekty luterańskie i wiele innych, łącznie 180 różnorodnych organizacyj wyznaniowych protestanckich. O angielskim protestantyzmie ob. art. p. t. Anglikanizm.
 W Azji, Afryce i Australji rozszerzyły się od połowy XIX w. misje protestanckie, wspierane hojnie przez państwa, z których pochodzą. Owocem tych misyj, raczej politycznych niż religijnych, jest kiełkowanie nowych grup protestantyzmu, nowych niezależnych „kościołów krajowych“ japońskich, chińskich, indyjskich, murzyńskich, które używają głoszonej przez misjonarzy protestanckich wolności tłumaczenia dowolnego zasad wiary w ten sposób, że z wierzeń, które starano im się wszczepić, odrzucają dowolnie niektóre, a inne przystosowują do tubylczych pojęć religijnych.

 Protoewangelja (pierwsza ewangelja), pierwsza przepowiednia przyjścia Chrystusa, zawarta według biblistów w Starym Testamencie (Genesis III, 15) w słowach, wyrzeczonych przez Jahwe do węża: „Położę nieprzyjaźń między tobą a niewiastą, między potomstwem twem a potomstwem jej: ona zetrze głowę twoją, a ty godzić będziesz na piętę jej“.
 Protojerej (protopop) w Kościele grecko-wschodnim 1) pierwszy po biskupie dygnitarz, przełożony kleru cerkwi katedralnej; 2) proboszcz większej parafji i nadzorca kilku, przynajmniej 10, parafij.

 Protonotarjusze w czasie prześladowań chrześcijan w Rzymie spisywali akta męczenników, t. j. szczegóły męczeństwa. Po ustaniu prześladowań zbierali i spisywali fakty z dziejów Kościoła i z życia papieży, pisali listy papieskie, dyplomy, bulle i t. p. Obecnie protonotarjusze rzymscy należą do wyższych prałatów, dzielą się na cztery stopnie i stanowią w Kurji rzymskiej osobne kolegjum.

 Protopaschyci (sabatyści) w I wieku po Chr. w odróżnieniu od prawowiernych chrześcijan, obchodzących święto Wielkiejnocy w pierwszą niedzielę po dniu 14 miesiąca Nisan, obchodzili to święto razem z żydami, t. j. w dniu 14 miesiąca Nisan.

 Prowincja kościelna, obszar kilku diecezyj, podległych arcybiskupowi (metropolicie). W Polsce jest, według konkordatu, pięć prowincyj rzymskokatolickich: gnieźnieńsko-poznańska, krakowska, lwowska, warszawska i wileńska, jedna grecko-rusińska i arcybiskupstwo ormiańsko-katolickie.

 Prowincja zakonna, obszar obejmujący pewną ilość klasztorów. Na czele prowincji zakonnej stoi prowincjał, wyższy przełożony zakonny, wykonywający nadzór nad klasztorami swojej prowincji. Przewodniczy kapitule prowincjonalnej i jest przedstawicielem prowincji na kapitule generalnej.