Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/442

nego posłuszeństwa dla swoich nakazów etycznych. Nie są. one wprawdzie związane w formalny system, w który je ujęło prawo mojżeszowe, ale też etyka patrjarchów nie jest etyką oderwaną, lecz etyką religijną. Zasadniczemi pierwiastkami religji patrjarchów jest profetyzm i mesjanizm.
 2. W okresie mozaicznym kult jedynego Boga wprowadził stosunek między Jahwe a narodem Izraela na nowe tory. Formą tego stosunku stała się teokracja. Jahwe jest królem Izraela a Mojżesz i jego następcy są tego Boga namiestnikami. Z takiego pojęcia teokracji rozwinęła się później, w miarę zaznaczenia przez proroków uniwersalizmu zbawienia, idea królestwa Bożego na ziemi (ab. Ed. König: Geschichte des Reiches Gottes bis auf Jesus Christus, Berini 1908). Rysem charakterystycznym kultu religijnego w okresie mozaicznym jest zupełny brak wizerunków, czyli plastycznych wyobrażeń bóstwa, wynik zakazu, przez który Mojżesz usiłował odgrodzić Izraelitów od pogan. Ponieważ jednak kult zewnętrzny nie mógł się obywać bez przedmiotu materialnego, jako ten przedmiot ustanowił Mojżesz arkę przymierza, zawierającą tablice przykazań. Przedmiotem czci przeto ustanowił prawo Boże. Precyzyjnym wyrazem tego prawa jest Dekalog, czyli Dziesięcioro przykazań. Pierwszem z nich jest uznanie Jahwe jako jedynego, prawdziwego Boga. Z tem łączy się zakaz idololatrjli i nrofanacji imienia Bożego oraz ustanowienie dnia świętego. Potem następuje nakaz czci rodziców, oraz cztery postanowienia, chroniące dobro bliźniego: życie, małżeństwo, majątek i dobre imię. W zakończeniu mieści się zakaz złego pożądania, jako źródła wszelkiego złego czynu. Dalsze prawa, zawarte w pięcioksięgu mojżeszowym, mają na celu odgrodzenie ludu żydowskiego od ludów pogańskich przez ustanowienie świąt (ob. Żydowskie święta), centralnego miejsca kultu, którem jest miejsce przechowywania arki przymierza (ob. Przybytek i Świątynia jerozolimska), ustanowienie stanu kapłańskiego i przepisy liturgiczne.
 3. Trzeci okres rozwoju religji żydowskiej, zwany okresem profetycznym (ob. Prorok), rozpoczyna się w VIII w. przed Chr. od wystąpienia proroków Amosa, Ozeasza, Izajasza i Micheasza, po których w VII w. następują Jeremjasz, Sofonjasz, Nalium, Habakuk i Ezechjel. Religijna działalność proroków była dwojaka: budowali i rozwijali wiarę w jedynego Boga oraz bronili jej przed wpływami pogańskich krajów sąsiednich, Kanaan; Asyrji i Egiptu. Rozwinęli ideę bóstwa w kierunku, niespotykanym w żadnej innej religji starożytności. Przedstawili Jahwe nie tylko jako Pana nieba i ziemi, władcę wszystkich narodów, ale także jako ojca, do którego zwracają się z miłością synowską (Jeremjasz XIV. 19 — 22, XVII.14 — 18, XX 7 — 14). U żadnego ze współczesnych ludówi nie spotyka się tak wydoskonalonego monoteizmu, ani nawet monoteizmu wogóle jako religji ludowej. Wprawdzie Grecy, Plato i Arystoteles, wznieśli się do pojęć monoteistycznych, ale stworzyli tylko filozofię, przeznaczoną dla wybranych, nie zaś religję ludową. A przytem ich koncepcje filozoficzne są owocem głębokiej refleksji, ciężkiej pracy myślowej, pełnej wahań i wątpliwości. U proroków nic nie zdradza tego trudu myślowego. Nie znają żadnych wątpliwości, żadnych zmagań się sprzecznych idei: głoszą z niezachwianą ufnością to, w co wierzą jako w objawienie Boże. Głoszą swe prawdy w rozmaitych czasach i w różnych krajach: Amos i Ozeasz w królestwie izraelskiem, Izajasz i Jeremjasz w Jeruzalem, Ezechjel w Babilonie, Aggeusz, Zacharjasz i Malachjasz po powrocie z wygnania. Jedni, jak Amos, pochodzą z ludu, inni z klas wyższych (Izajasz), inni znów należą do rodów kapłańskich (Jeremjasz) lub są sami kapłanami (Ezechjei). Mimo że nie łączy ich ani wspólność rodu, ani organizacja hierarchiczna, ani tradycja jednej i tej samej szkoły, pracują zgodnie i głoszą te same zasady. Od nich pochodzi dalszy rozwój idei mesjanicznej, idei powszechności zbawienia przez Mesjasza.
 4. Źródłami wiadomości o religji żydowskiej w czwartym okresie jej rozwoju, t. j. po powrocie z niewoli babilońskiej, są księgi Ezdrasza i Ne-