Teorya muzyki. (Elementarz muzyczny)/O akordzie

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Bolesław Raczyński
Tytuł	Teorya muzyki. (Elementarz muzyczny)
Wydawca	Księgarnia S.A. Krzyżanowski
Data wyd.	1911
Druk	Drukamia Uniwersytetu Jagiellońskiego
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

›››

ROZDZIAŁ VII.

O akordzie.

Zestrój najmniej trzech tonów, różnej wysokości i różnej nazwy, nazywamy akordem.
Na początku XVII w., zaczęto budować akordy na nucie basowej, pod nią zaś wypisywano cyfry oznaczające nuty akordu. Ten sposób budowania akordów nazwano generałbasem, basem cyfrowanym. Na każdej znanej nam nucie, możemy utworzyć akord trój = lub cztero = głosowy. Akord trójgłosowy (trójdźwięk) powstaje z tercyi i kwinty, od nuty basowej (najniższej) w górę; czterogłosowy (czterodźwięk) z tercyi, kwinty i septymy.

Trójgłosowy akord nazywamy trójdźwiękiem.
Czterogłosowy akord nazywamy czterodźwiękiem.
Trójdźwięki są konsonujące, lub dysonujące. [64]Czterodźwięki są bez wyjątku dysonujące. Trójdźwięki konsonujące są trójdźwiękami durowymi i molowymi.
Trójdźwięki durowe (wielkie) powstają (od basu w górę) z wielkiej tercyi i czystej kwinty.
Trójdźwięki molowe, małe, z małej tercyi i czystej kwinty. Na I., IV. i V. stopniu w gamach durowych, a na V., VI. w molowych, znajdują się trójdźwięki durowe (wielkie). Na II, III i VI w gamach durowych, a na I i IV w moowychmolowych, trójdźwięki molowe (małe).
Trójdźwięki z małą tercyą i zmniejszoną kwintą (n. p. w gamie C-dur na VII, h, d, f) mają nazwę zmniejszonych i znajdują się w gamach durowych na VII stopniu, w molowych na II i VII. (h, d, f; gis, h, d). Na stopniu III., w gamach molowych jest trójdźwięk zwiększony (n. p. c, e, gis; w a) (tercya w. i kwinta zw.).
Czterodźwięki mają siedem formacyj akordowych.
1. Czterodźwięk (akord septymowy) złożony z trójdźwięku durowego i małej septymy tak w dur jak i w mol na V. stopniu gamy, czyli dominancie, nazywa się dominant — septymowy.
2. CzterdźwiękCzterodźwięk na I i IV w dur, a VI w mol, powstaje z trójdźwięku durowego i wielkiej septymy (n. p. w C-dur c, e, g, h, w a-mol f, a, c, e).
3. Czterodźwięk na II, III i VI stopniu w dur, a na IV w mol, (n. p. w C-dur d, f, a, c; w a-mol d, f, a, c) powstaje z trójdźwięku molowego i małej septymy.
4. Czterodźwięk na VII stopniu w dur, a II w mol (n. p. w C-dur h, d, f, a, i w a-mol h, d, f, a) tworzy się ze zmniejszonego trójdźwięku i małej septymy.
5. Czterodźwięk w mol na VII stopniu n. p. w a-mol gis, h, d, f) powstaje z trójdźwięku zmniejszonego i zmniejszonej septymy.
6. Czterodźwięk na I stopniu w mol (n. p. w a-mol a, c, e, gis,) tworzy się z trójdźwięku molowego i wielkiej septymy.
7. Czterodźwięk na III stopniu w mol (n. p. c, e, gis, h, w a-mol) zestrojony ze zwiększonego trójdźwięku i wielkiej septymy.

Trójdźwięk jak i czterodźwięk możemy odwrócić, to znaczy nutę basową (t. j. nutę najniższą) akordu zastąpić inną nutą akordu. Takie odwrócenie nuty akordu, nazywamy przewrotem. Przewrót akordu został uskuteczniony, gdy nuta basowa (zasadnicza) nie znajduje się w najniższym głosie.

Trójdźwięk tworzy dwa, czterodźwięk trzy przewroty:
W pierwszym przewrocie zamiast tercyi i kwinty będzie tercya i seksta a taki akord nazywa się terc = sekstowy, lub krótko = sekstowy akord ten określa znak cyfrowy 6 pod generałbasem.
W drugim przewrocie nad nutą zasadniczą (basową) będzie kwarta i seksta: nazwa takiego akordu, kwartsekstowy, znak 6/4.:

Wykonanie
Sposób pisania

Rozróżniamy trzy przewroty akordu septymowego. W pierwszym przewrocie tworzy akord septymowy tercyę, kwintę i sekstę Pierwszy przewrót . Ten przewrót nazywany terc = kwint = sekstowym, lub kwint = sekstowym, znaczymy go: 5/6.
Drugi przewrót tworzy tercyę, kwartę [66]i sekstę i zwie się terc = kwart = sekstowym, lub terc = kwartowym, |: znak 4/3. :
Trzeci przewrót tworzy sekundę, kwartę i sekstę i zwie się sekund = kwartsektowy, lub sekundowy |: znak 2.:

Wykonanie

Sposób pisania

Akord może być alterowany, to znaczy, że jeden z głosów akordu da się chromatycznie obniżać lub podwyższać.
Rozróżniamy następujące trójdźwięki z podwyższoną kwintą:

a) Trójdźwięki durowe:

b) Trójdźwięki molowe:

Trójdźwięki z podwyższoną nutą zasadniczą:

Szczególnie używane w przewrocie sekstowym.
[67] Akordy septymowe z podniesioną kwintą:

Akordy septymowe z podwyższoną nutą zasadniczą.

Szczególnie w przewrocie kwint sekstowym używane.

Akord septymowy z podwyższoną tercyą.

Szczególnie w przewrocie terckwartowym używany.
Zmiany chromatyczne cyfrujemy w generałbasie, pisząc odpowiedni znak chromatyczny przy danej cyfrze.

Wykonanie

Sposób pisania

O dwoistości harmonii.
(Dualizm harmoniczny).

Analizowanie akordów zapomocą stopni gam na których zostały zbudowane, nie da się zastosować w nowszej muzyce. »Tonacyę« nie tak rozumiemy dziś jak dawniej (o czem w nauce harmonii).
Trójdźwięk VI, lub II stopnia w C-dur, możemy tak przedstawić:

W trójdźwięku powyższym nie ma modulacyi. Tony as i des nie mają żadnej wspólności z gamą C-dur, jednak nie zmieniają pojęcia tonacyi C-dur.

Tonacye określają trzy trójdźwięki: toniczny (na tonice utworzony) poddominantowy i dominantowy.
Zdarza się, że kompozytor pisząc motyw nie harmonizuje go, a jednak daje się w nim wyczuć harmonia jak n. p. w »Impromtu«»Impromptu« Schuberta:

Tak trójźwiękitrójdźwięki, jak i czterodźwięki rozpoznamy łatwo, używszy tonu zasadniczego, zamiast akordu.
Zanalizujmy trójdźwięk c, e, g (na prawie współbrzmień).

	c¹	→	g¹		c²


		c¹ - g¹ kwinta	g¹ - c^{2 kwarta (odwrócona kwinta)}


g			c¹	←	g¹

Jako naturalny ton współbrzmienia wprowadzimy tercyę e.

	c¹	→	e¹		g¹


		c¹ — e¹ tercya wielka		e¹ — g¹ tercya mała


c¹			es¹	←	g¹
es¹ — c¹ w dół, tercya mała g¹ — es¹ w dół, tercya wielka.

Pierwszy trójdźwięk c, e, g, jest durowy. Na mocy prawa o współbrzmieniach mamy: w trójdźwięku c, e, g durowym, tercyę »e« i kwintę »g« które są współbrzmieniami tonu c.

Akord molowy analizujemy w dół:

g — es (tercya wielka)
g — c (kwinta czysta)

Ton g dwa razy powtórzony będzie zasadniczym podobnie jak ton c w durowym trójdźwięku:

c — e (tercya wielka)
c — g (kwinta czysta)

Przyjmujemy zatem, że:
a) Trójdźwięk durowy jest pozytywny (współbrzmienia),
b) » molowy » negatywny.
Postępowanie interwali w akordzie od zasadniczego tonu w górę określa charakter tonacyi durowej, w dół molowej.

Trójdźwięk jak to wspomnieliśmy może być zastąpiony jednym tonem.
Czterodźwięk (C-dur) g, h, d, f, jest złożony z dwóch trójdźwięków: g, h, d, i, f, a, c. Ostatni trójdźwięk zastępuje ton zasadniczy f.
Dysonans powstał między tonem zasadniczym pierwszego trójdźwięku g, a zasadniczym drugiego f.
Jeżeli czterodźwięk g, h, d, f, odniesiemy do a-mol, to trójdźwięki z których ten czterodźwięk powstał są: e, g, h, i, d, f, a.
Dysonans powstał między tercyami obu trójdźwięków (g f, ).
Tak zwany akord septymowy VII stopnia (h, d, f, a w C-dur, g, h, d, f, w a-mol) jest właściwie akordem nonowym (g, h, d, f, a) z opuszczoną nutą zasadniczą (w C-dur) a noną (w a-mol).
Akordy tak zwane septymowe zmniejszone (h, d, f, as w C-dur — gis, h, d, f, w a-mol) są skróconymi nonowymi (g, h, d, f, as w C-dur; gis, h, d, f, a, w a-mol). Prócz [70](toczysto pozytywnych (durowych) i czysto negatywnych (molowych) rozróżniamy jeszcze pozytywno-negatywne akordy.
Akord c, e, gis, w gamie harmonicznej a-mol składa się: z a-a, c, e, i, e, gis, h.

a, c, e
e, gis, h

(Obszerniej o dualiźmie harmonicznym, w nauce harmonii).

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Bolesław Raczyński.