<<< Dane tekstu >>>
Autor Cyprian Kamil Norwid
Tytuł Vendôme
Pochodzenie Dzieła Cyprjana Norwida
Redaktor Tadeusz Pini
Wydawca Spółka Wydawnicza „Parnas Polski”
Data wyd. 1934
Druk W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
VENDÔME[1].

Cień Juljusza, w złotawej klamidzie[2],
Jakoby chmura popod księżyc idzie,
By śmiertelnemu, co pogląda z ziemi,
Wydał się światła szyby rozlanemi
I, u kolumny zawisnąwszy szczytu,
Z obywatelem cichego błękitu
A panem miasta podumał gwarnego,
Z Cezarem drugim świata porzymskiego.

Obadwaj smutni — ów dawny, co, dłonie
Załamywając wtył, piersi podawał,
I ten, co ku nim duże zwieszał skronie,
A obojętność rękami udawał —
Obadwaj jakby już porozumieni
Lotnością duchów, i bronzu ciężarem,
I kształtowanych tysiącem kamieni
(Co w sztuce z życiem wciąż obcują starem),
Obadwaj w błękit jeden obwinieni
Nieśmiertelności ogromnym sztandarem,
O dawnych mieczach, i o praw wędzidle,
I o złamanem orła marzą skrzydle,

«Alea jacta est»[3] — stało się znowu
Powszednim drobnych chlebem milijonów,
I do każdego się Rubikon rowu
Strugami przelał — i każdy z zagonów
Na oną wyspę zmienił się olbrzyma,
Co dziś małości nawet wielkiej nie ma!...

JULJUSZ.

Pół wieku pierwej, niż Bóg był na globie,
Ja byłem — wiek mój, świat mój, lud mój znałem,
Bo trzy te siły spokrewniłem w sobie.
Bo wiek mój, lud mój, świat w ręku trzymałem,
I twoją Galje, i przedświt tiary,
Która-ć promieni świętych odmówiła,
I wyspę dębów, co swemi konary
Wszystkie dziś portów szczeliny obwiła...
Lecz dość... wspomnienia gorzkie są cykuty[4].

NAPOLEON.

Życia i myśli wątek twój dosnuty
Dnia ostatniego, na ostatnim schodzie
Kapitolińskim[5] widziałeś, o cieniu.
Godziny jednej nie przeżyłeś w głodzie,
Ani jednego dnia w ducha pragnieniu.

JULJUSZ.

Zaprawdę — w Marku[6] ukochałem człeka,
Co o swej dobie szatę z ramion zwleka,
Do łaźni służąc — ha, do ostatecznej...

NAPOLEON.

Pół wieku starszy, niźli sam przedwieczny,
Lecz młodszy czasów i miarą, i mocą,
Nie czułeś mieczy, gdy się krwią wilgocą.
Poważny cieniu... moc — znam ja to słowo,
Na stal, i fortel, i na śpiż przekute —
A dziś? — A jeśli moc znów piorunową,
I strach, i niebo wróci Bóg poprute,
I jeden z Pańskich, znany wam, przymiotów,
Gniewliwość sądu, ozwie się wśród grzmotów?...
— Ach, moc, o cieniu!... A nieba odbicie
W sumieniu?!... Człowiek coraz więcej dziécię,
Aż uniemowli się w apoteozie[7]
Na tryumfalnym do królestwa wozie.

Widziałżeś, męże jak kończą dojrzali,
Kiedy je z ambrą[8] lud na stosie spali,
A sztukmistrz, dalsze przewidując loty,
W rzeźbionej togi upowija sploty
I uniemawla tem rozłagodzeniem,
Co nie jest blaskiem i nie jest promieniem,
Lecz jakby życia drugiego poczęciem,
Gdy olbrzym ziemi — nieba już dziecięciem?...

Otóż i z mocą stawa się tak samo,
Jako z mężami, z bronzy i z marmury,
A tryumfalną kto raz przeszedł bramą
I słodki poczuł cień architektury,
Ten.. ale komuż kazać mam o sile,
Tryumfalnemi mierzonej kolumny?...

JULIUSZ.

— Mów... bowiem pragnę!...

NAPOLEON.

Oto w świata pyle,
Różnemi krwiami napisano: «dumny!»
A lubo cierpię, ile ze mnie w świecie
I z ciebie (ile twe ja byłem dziecię),
Nieprzeto czasów, co się niżej wleką,
Widzenia ku mnie wieją — treści różnej...

Patrz! Owo każdy lud nad swoją rzeką
Jako spragniony wstrzymał się podróżny,
I one mocy tak się rozmocniły,
Że jedno dodać możesz «swą» do danych.
I już człowieczej nie szukam wszechsiły
Na głowę ludzi, przez ludzi nazwanych,
Bo wiem, co może człek i jego imię,
I wiem, gdzie mocy kończą się olbrzymie...

Jest czas dawania i czas odbierania,
I wypocznienia i odpoczywania,
A gdzie, o cieniu, orły twe spadały,
Tam się ja w skrzydła ubierałem chwały,
By, kędy moje w śnieg się zakopały,
Podobnież dziwne było rozstrzygniecie,
I znowu ptak się on wyśnieżył biały,
I jeszcze krwawe prysły raz pieczęcie...

Z pobojowiska na pobojowisko
Coraz to lżejszym ludzkość suwa krokiem,
Odpóki «widno» — znaczy także «blisko»,
Odpóki prędszym jest, kto z czulszem okiem,
Odpóki z człeka się wywalcza człowiek.
Z przestrzeni noga, a widzenie z powiek.

Więc i od luku bliżej dziś do łuku,
Aż się wypełnia sny przetryumfalne.
I ze wszechłuków rozpękłego bruku
Podrzuci ręce glob niezamykalne,
Najokropniejszą rozpadłe tęsknotą,
Jako wyrobnik głodny — za robotą...

JULIUSZ.

O Roma, Roma!...

NAPOLEON.

O świata narody!...
............
Tu się chmurami zakrył szczyt kolumny,
A bokiem księżyc występował młody.
Jako atlasu brzeg z zamkniętej trumny.
I była cichość bardzo przepaścista.
Od ziemi lekki tuman mgły powstawał,
Od niebios gwiazda czasem spadła czysta
I, jakby czyn się gdzieś uroczy stawał,
Dobrotliwiało natury oblicze. —

∗             ∗

Więc nikło jedno, drugie się nieciło,
Bronz stał się bronzem. — Cezara nie było,
Cały się rzeczy rytm przelewał w inny,
Gdzieniegdzie czczością kapiąc na przelewie,
Jak skoro powiew, żaglom dobroczynny,
Ruchome płótno okręca na drzewie,
By raźniej potem dać... przy majtków śpiewie.

Pisałem w kwietniu 1849.





  1. Kolumna Vendôme na placu tejże nazwy w Paryżu z posągiem Napoleona na szczycie, kopia rzymskiej kolumny Trajana.
  2. chlamida (gr.), rodzaj płaszcza starożytnych, zarzucanego na prawe ramię.
  3. alea jacta est (łac.) — kości rzucone. Zwrotu tego, który po raz pierwszy miał wypowiedzieć Cezar przed przejściem Rubikonu, używa się na oznaczenie śmiałego postanowienia.
  4. cykuta (łac.) = szalej, roślina trująca.
  5. na schodach do Kapitolu padł Cezar pod sztyletami spiskowców.
  6. Marcus Brutus. (P. P.).
  7. apoteoza (gr.) — ubóstwienie, zaliczenie w poczet bogów.
  8. ambra (arab.) — substancja, wydająca przyjemną woń przy spalaniu się, stąd używana jako kadzidło.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Cyprian Kamil Norwid.