Wspomnienia z mego życia/XIII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Wspomnienia z mego życia |
| Redaktor | Franciszek Juliusz Granowski |
| Wydawca | Franciszek Juliusz Granowski |
| Data wyd. | 1904 |
| Druk | Aleksander Tad. Jezierski |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | M. S. |
| Tytuł orygin. | Lebenserinnerungen |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Po tem krótkiem zboczeniu powracam do wspomnień i wypadków mego życia.
Po wojnie 1866 r. panował w całych Niemczech nastrój niezmiernie podniosły, czego dowodem spotęgowana działalność na wszystkich polach życia umysłowego i praktycznego. Nastrój ten odbił się i na pracach i robotach naszej firmy. Magneto-elektryczne przyrządy do zapalania min, elektryczne odległościomierze, elektryczne stery okrętowe, zarówno jak rozmaite ulepszenia telegrafów wojskowych — wszystko to były płody tej ruchliwej epoki.
Poświęcę tu kilka słów pewnemu wynalazkowi nie wojskowemu z tej epoki, a to dlatego, że dał początek wielkiej i zupełnie nowej gałęzi przemysłu i wywarł wpływ stanowczy na wszystkie dziedziny techniki. Mam tu na myśli maszynę dynamo-elektryczną.
Już na jesieni 1866 r., gdy zajęty byłem ulepszaniem ogniwa elektrycznego, zajmowało mnie zagadnienie: czy nie dałoby się znacznie wzmocnić prądu indukcyjnego przez zręczne wyzyskanie t. zw. ekstraprądów. Przekonałem się, że maszyna elektromagnetyczna, której wydajność pracy tak znacznie się zmniejsza skutkiem powstających w jej skrętach prądów zmiennych, musiałaby naodwrót wywołać wzmożenie się siły tych bateryj, gdyby zewnętrzna jaka siła obracała nią w przeciwnym kierunku. Musiało to nastąpić koniecznie, ponieważ ten ruch odwrotny zmieniał jednocześnie kierunek prądów indukcyjnych. W samej rzeczy, doświadczenia potwierdziły tę teoryę i okazało się, że w elektromagnesach stałych stosownie urządzonej maszyny elektro-magnetycznej pozostaje zawsze dostateczna ilość magnetyzmu, ażeby wywołać przez powolne wzmacnianie prądu rezultaty zupełnie nie dające się przewidzieć.
To było odkrycie i pierwsze zastosowanie zasady dynamo-elektrycznej, na której opartą została konstrukcya wszystkich maszyn dynamo-elektrycznych. Pierwsze zagadnienie, które tem samem zostało praktycznie rozwiązane, było zbudowanie przyrządu elektrycznego, działającego bez udziału magnesu; dziś jeszcze przyrządy takie ogólnie są używane. Berlińscy fizycy, jak Magnus, Dove, Riess, du Bois Reymond, niemało byli zdziwieni, kiedy w grudniu 1865 r. przedstawiłem im taki przyrząd i wykazałem na nim, że mała maszynka elektromagnetyczna bez bateryi i bez stałych magnesów, którą można w danym kierunku obracać z wszelką łatwością i w najrozmaitszem tempie, stawiała opór prawie nie do pokonania, gdy probowano ją obracać w przeciwną stronę; obok tego wytwarzał się potężny prąd elektryczny, szybko rozgrzewający druty maszynki. Profesor Magnus ofiarował się natychmiast przedstawić mój wynalazek berlińskiej akademii umiejętności, co też uskutecznił następnie w styczniu 1867 roku.
Później zaprzeczano mi wielokrotnie pierwszeństwa co do wygłoszenia zasady dynamo-elektrycznej, zwłaszcza gdy w dalszym swoim rozwoju okazała się tak doniosłą. Przedewszystkiem uchodził profesor Wheatstone w Anglii za wynalazcę współczesnego ze mną, ponieważ na posiedzeniu Royal Society z d. 15 lutego 1867 r., na którem brat mój Wilhelm aparat mój demonstrował, on przedstawił podobny, i ten różnił się tylko od mego przyrządu innym stosunkiem pomiędzy drutami elektromagnesu stałego a ruchomego. Zaraz wkrótce wystąpił p. Varley: utrzymywał, że już w jesieni 1866 r. obstalował był u jakiegoś mechanika zupełnie taki sam przyrząd. Ostatecznie jednak mnie przyznane zostało całkowite teoretyczne ustalenie zasady w drukowanych sprawozdaniach berlińskiej akademii, równie jak uprzednie praktyczne jej zastosowanie. Tak samo przezemnie nadana nazwa „maszyny dynamo-elektrycznej” ogólnie została przyjętą.
W sprawozdaniu, złożonem przezemnie berlińskiej akademii, wspomniałem z pewnym naciskiem, że technika posiada teraz środki wytwarzania prądów elektrycznych rozmaitego napięcia i siły na drodze wykonania pewnej pracy mechanicznej, co dla wielu bardzo gałęzi przemysłu wielkie mieć będzie znaczenie. Firma moja zaczęła też budować wielkie maszyny tego rodzaju, z których jedna wystawiona była w Paryżu w 1867, a druga użyta została w Berlinie przez inżynieryę wojskową przy zaprowadzaniu oświetlenia elektrycznego. Próby te wypadły wprawdzie pomyślnie, z tem tylko zastrzeżeniem, że światło elektryczne, tą drogą wytwarzane, świeciło bez przerwy tylko krótki przeciąg czasu. Maszyna, wystawiona w Paryżu, nigdy nie była próbowana, a to dlatego, że w oddziale, wyznaczonym dla mojej firmy, nie było transmisyi; powtóre, sąd wystawowy, do którego i ja należałem, postanowił, że wyroby jego członków, znajdujące się poza konkursem, nie podlegają żadnym próbom. To też więcej daleko zwracała uwagę maszyna jakiegoś angielskiego mechanika, która była tylko naśladowaniem mojej; ta bowiem od czasu do czasu wytwarzała małe elektryczne światełko. Po zamknięciu wystawy Francuzi obdarzyli mnie orderem legii honorowej i zdawało im się, że mnie tem dostatecznie wynagrodzili.
Na tę samą epokę mego życia przypada też wynalezienie przezemnie przyrządu do mierzenia alkoholu, który szczęśliwie rozwiązał niezmiernie trudne zadanie i dlatego swego czasu wielki miał rozgłos. Szło o zbudowanie przyrządu, któryby nieprzerwanie i automatycznie zapisywał ilość absolutnego alkoholu w przepływającym spirytusie. Przyrząd mój spełniał to zadanie tak dokładnie, jak dotąd uczynić to było można tylko za pomocą ściśle naukowych metod. Rząd rosyjski od ćwierć wieku przeszło używa mego przyrządu i ten służy za podstawę do ustanowienia wysokich bardzo podatków, nałożonych w Rosyi na wyrób spirytusu. Za jego przykładem poszły i inne państwa europejskie. Za wyjątkiem niektórych ulepszeń, dokonanych przez krewnego mego, L. Simens’a, przyrząd ten w pierwotnej swej konstrukcyi jest przedmiotem oddzielnej fabrykacyi w specyalnych zakładach w Charlottenburgu. Naśladowanie go dotąd jeszcze nikomu się nie powiodło, jakkolwiek prawa moje żadnym patentem nie są obwarowane.
