Wystąpienie władzy rzymskiej przeciwko bachanaljom italskim/IX

<<< Dane tekstu >>>
Autor Zdzisław Żmigryder-Konopka
Tytuł Wystąpienie władzy rzymskiej przeciwko bachanaljom italskim
Rozdział IX. Wzory egipskie
Data wyd. 1930
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
IX. WZORY EGIPSKIE.

Skąd przyszła praktyka dla centralizacyjnych zakusów Rzymu? Już w V w. prz. Chr. Ateny próbowały dokonać podobnego dzieła. Rzym jednak zaczerpnął wzory administracyjne z państwa, które było ojczyzną biurokracji, z Egiptu Ptolemeuszów[1].
Edykt Ptolemeusza IV Philopatora[2] zarządza ścisłą rejestrację wszystkich uczestników misterjów bachicznych oraz wprowadza swego rodzaju kontrolę nad kultem. Wszyscy mistowie dionizyjscy (ewentualnie — jak interpretują niektórzy — kapłani misterjów) mają osobiście stawić się u przedstawiciela władzy administracyjnej i przedłożyć dane o rozwoju obrzędów swej religji w ciągu ostatnich trzech generacyj oraz wręczyć zapieczętowany egzemplarz swego „hieros logos[3] — swojej liturgji.
Postanowienie to rozciąga się w równej mierze na ośrodki mistów całego kraju, jak możemy sądzić z szeregu terminów stawiennictwa, które zostały wyznaczone dla osób mieszkających bliżej lub dalej od Aleksandrji.
Całokształt edyktu Ptolemeusza IV przypomina Senatus Consultum de Bacchanalibus. Z niezwykłą ścisłością wykazał Cichorius, że związek ten nie jest li tylko przypadkowym; oto łącznikiem pomiędzy dwoma aktami jest postać M. Aemiliusa Lepidusa, który od r. 201 przebywał przez pewien czas w Aleksandrji, jako opiekun dzieci króla Ptolemeusza Philopatora[4]. W latach osiemdziesiątych II w. przed Chr. odgrywał on wybitną rolę w senacie rzymskim oraz wśród pontyfików; on właśnie mógł podsunąć senatowi i konsulom myśl załatwienia sprawy bachantów według metody administracji egipskiej.
Nie wydaje mi się wszakże słusznem przypuszczenie, że, wobec zgodności postępowania obu administracyj państwowych, mamy również doczynienia z jednakowemi obrzędami i że bachanalja italskie miały charakter wschodni[5].
Administracja rzymska sięgnęła po wzór obcy, ponieważ po raz pierwszy chciała wystąpić na szeroką skalę przeciw tajnym obrzędom dionizyjskim i to wystąpić nietylko na terenie rzymskim, lecz w całej Italji.
Jeśli ktoś tak, jak konsul Postumius, sądzić pragnął o kulcie z zewnętrznych objawów i doniesień ludzi o słabym autorytecie (Hispala Fecenja), dla tego kult bachantów italskich nie odbiegał specjalnie od faktów, które niejednokrotnie miały miejsce w kultach italskich lub greckich — hellenistycznych[6].
Istota wystąpienia władzy rzymskiej leżała raczej w niebezpieczeństwie politycznem, które kazało roztoczyć ścisłą kontrolę nad kultem mistów dionizyjskich.
Oba rządy wprowadzają swego rodzaju rejestrację, lecz nie zakazują obrzędów. Podobieństwo między Sen. Cons. de Bacch. i rozporządzeniem Ptolemeusza wynika z konieczności znalezienia takiego rozstrzygnięcia sprawy, które objęłoby cały kraj i zmusiłoby wszystkich do przybycia po zezwolenie na dalsze obrzędy do Rzymu. Nic więc dziwnego, że mając obawy przed irredentą polityczną, skupioną m. inn. w grupach bachanckich[7], sięgnęła po wzór zarządzeń do najbardziej centralistycznej monarchji tej epoki, do Egiptu Ptolemeuszów.
Podobieństwo między innemi aktami administracyjnemi w Rzymie i w miastach greckich wskazuje, że takie zapożyczenie nie było wypadkiem odosobnionym[8].
Jeśli idzie o nasz temat, podobieństwo polega raczej na metodach politycznych, niż na analogjach religijnych, a tem samem podobieństwo to potwierdza ogólną tezę niniejszej rozprawy, tezę o ściśle politycznem tle akcji rządu rzymskiego przeciw uczestnikom misterjów dionizyjskich.




  1. F. Preisigke, Antikes Leben nach den ägyptischen Papyri. Lipsk-Berlin. 1916, str. 1—3.
  2. Zaznaczyć należy że Ptolemeusz IV Philopator był gorącym zwolennikiem kultu Dionizosa; zarządził on jedynie rejestrację mistów.
    Omawia ten dokument B. G. U. VI. R. Reitzenstein w XIX tomie Archiv für Religionswissenschaft, str. 191 i n.n.
    Znakomitą rozprawę o zagadnieniu związku między niniejszym dokumentem a S. C. de Bacchanalibus napisał C. Cichorius, Hellenistisches zum Senatus¬consultum de Bacchanalibus. Römische Studien. Berlin. 1922, str. 21—24.
  3. Odpowiada to prawdopodobnie wzmiankowanym wyżej libri. Taki „hieros logos” odczytuje młody chłopiec na fresku w willi Misterjów.
  4. Tacitus, ann. II, 67. „...exemplo quo maiores M. Lepidum Ptolemaei liberis tutorem in Aegyptum miserant.” Por. Iustinus, XXX 3, 4.
  5. Reitzenstein, Die Hellenistischen Mysterienreligionen. Lipsk 1927, str. 104—105.
  6. Por. K. Latte, Religiöse Strömungen in der Frühzeit des Hellenismus. Kwartalnik — D. Antike, T. I, str. 146 i n.n.
  7. Por. U. v. Wilamowitz-Moellendorf, Staat u. Gesellschaft der Griechen. (Wydawnictwo — Die Kultur der Gegenwart. T. II. cz. IV. 1, str. 158).
  8. Omawia tego rodzaju fakty Cichorius w przytoczonej rozprawie.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Zdzisław Żmigryder-Konopka.