Śpiewy historyczne (Niemcewicz)/Przydatki do Leszka Białego

<<< Dane tekstu >>>
Autor Julian Ursyn Niemcewicz
Tytuł Leszek Biały
Pochodzenie Śpiewy historyczne
Data wyd. 1816
Druk Drukarnia nro 646
przy Nowolipiu
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
Artykuł w Wikipedii Artykuł w Wikipedii
Galeria grafik w Wikimedia Commons Galeria grafik w Wikimedia Commons
Przydatki do Śpiewu o Leszku Białym.

Przedział więcey pół wieku miedzy czasami Krzywoustego i Leszka Białego, napełniaią woyny, podstępy, niezgody między bracią nad udzielnemi panuiąca Xięstwy. Dla utrzymania w notach tych, potrzebnego w dzieiach narodowych związku, który w śpiewach zachowanym bydź nie mogł, o tém, co w czasach tych było ważnieyszém, krótko namienię.
Władysław II.

Naystarszy syn Krzywoustego Władysław II. w Xięstwie Krakowskiém, Sieradzkiém i na Szlasku panuiący, z namowy Agnieszki córki Leopolda Xiążęcia Austryackiego, a wnuczki Cesarza Henryka czwartego, zapragnął iednowładstwa nad całą Polską. Udało się naprzód Władysławowi po wypędzać braci z dzielnic ich: schronili się wszyscy do brata Mieczysława, i w zamku Poznańskim zamknęli, nieostrożność oblegaiących, nadeszłe oblężonym posiłki, oburzenie, które niesprawiedliwa wzbudzała napaść, sprawiły, iż Władysław zupełnie zbity nietylko cudzych państw nieotrzymał, ale utraciwszy i swoie, uchodzić musiał do Czech i Niemiec; i tam u szwagrów szukać pomocy.
Bolesław Kędziarzawy Mazowiecki, obiął rządy nad dwóma dzielnicami, zbyt słaby nie posiadaiący oyca przymiotów, uledz musiał przeważnym siłom Cesarza Fryderyka rudobrodego i wrocić Szlązk bratu Władysławowi, z warunkiem atoli, że się zrzecze prawa do innych w Polszcze prowincyi. Odtąd ta liniia Piastów rozkrzewiała się na Szląsku, a lubo z królow Polskich pochodząca zczepu, zupełnie dawnéy zapomniała oyczyzny. Nieszczęśliwie z Cesarzem prowadzona woyna, Monarchii Polskiey sroższe ieszcze zadała ciosy: cała prawie Słowiańszczyzna nad niższą Elbą i Odrą, dostała się w ręce Niemieckie i Duńskie, prócz kraiow Xiążąt Pomorskich, lecz i ci zostali wkrótce Xiążętami Niemieckiemi. Spustoszone tylu woynami kraie te, zaludniono osadnikami z Niemiec, a tak zacierał się tam i ród i ięzyk Sławiański; strata portów i brzegów morskich stała się w przyszłości nayważnieyszą dla Polski szkodą.
W roku 1164. Bolesław Kędzierzawy Xiąże Mazowiecki, chcąc ukarać napaści pogaństwa Pruskiego, niebacznie z woyskiem w bagniste zapuściwszy się mieysca, okropną poniosł klęskę, zginął tam kwiat młodzieży, zginął Henryk Xiążę Lignicki, oddane Xięstwo to naymłodszemu bratu Kazimierzowi II. który dotąd żadnego niemiał działu. Tyle strat i klęsk nienawisnemi uczyniły Polakom rządy Bolesława Kędzierzawego. Potężna w ziemi Krakowskiey zmowa, wezwała na tron Kazimierza II. Nieprzyiął Xiążę ofiary tey. Umarł Bolesław w 1173. zostawuiąc dzielnicę swoią trzynastoletniemu synowi Leszkowi, pod opieką Stryia Kazimierza Xięcia Sandomierskiego, z warunkiem, że gdyby syn zszedł bezpotomnie, państwa iego Kazimierzowi dostać się miały.


Mieczysław Stary.

Mieczysław Xiąże Wielkopolskie, naystarszy z pozostałych dwóch tylko synów Krzywoustego, iuż to prawem starszeństwa, iuż wrodzoną w sercu ludzkim żądzą rozszérzenia posiadanéy władzy, o panowaniu Xięstwa Krakowskiego i o wszystkich dziedzictwach oycowskich zamyślać nieprzestał, niezręcznie atoli do tak wysokiego postępował zamiaru, w zebraniu skarbów całą pokładaiąc nadzieię, srogiemi zdzierstwy cisnął lud, duchowieństwo, i szlachtę. Obruszony naród wypowiedział mu posłuszeństwo. Biskup Gedeon z przednieyszemi pany nie bez trudności namówili Kazimierza Xięcia Sandomierskiego do przyięcia rządów nad ludem nieszczęsnym. Uchodzić musiał Mieczysław stary, i u powinowatych swoich Xiążąt Niemieckich szukać pomocy; dotknęła go sroższa może nad utratę państwa boleść, bunt starszego syna Ottona z przyczyny, że oyciec więcéy sprzyiał dzieciom powtornéy żony. Ulitowany Kazimierz nad losem brata, nie przyiął całéy poddaiącéy się pod berło iego Wielkopolski, przestaiąc na Gnieznie, iako stolicy państwa, resztę oddał Mieczysławowi i synowi iego Ottonowi, który się iuż z oycem pogodził. Czarną niewdzięcznością odpłacił bratu Mieczysław, za niepolityczny,lecz maluiący zapewne duszę slachetną postępek: bo gdy Kazimierz zatrudniony był wyprawami na Rusi, on o panowanie Xięstwa Krakowskiego i Mazowieckiego podstępnie lecz bezskutecznie starał się.

Kazimierz Sprawiedliwy.

Kazimierz sprawiedliwy chcąc oręż i całą baczność swą obrocić na Ruskie krainy, zabezpieczył się wprzódy od zachodu i pułnocy; niespokoyne chwieiące się w wierze, pozostaiące ieszcze od Słupca Pomarzany, zięciowi Mieczysława Wracisławowi, a monarchiią Gdańską Samborowi lennym wypuścił prawem; pogodził nakoniec zwaśnione Xiążęta Szląskie.
Niezgody między Xiążety Ruskiemi, iak dawnieyszym Monarchom Polskim, tak i Kazimierzowi dały powód do wpływu na losy narodów tych, i rozciągnienia nad niemi zwierzchniéy swéy władzy. Roman Xiążę Halicki wychowaniec i siostrzeniec Kazimierza sprawiedliwego, wygnany od stryia Włodzimierza, udał się o pomoc do Węgier. Bela III. król Węgierski zamiast dania pomocy opuszczonemu, syna swego Andrzeia osadził na tronie Halickim. Ośm lat[1] tylko ta część Rusi przy Węgrach została. Kazimierz Panem iuż będąc Brześcia, Włodzimierza i Przemyśla, wygnał ich z Halicza, i Xięstwo, to iako hołdownicze Polscze Włodzimierzowi powierzył. Stanęła ugoda z Węgrami w staréy wsi na Spiżu w r. 1193. mocą którey góry Tatry iak dawniéy, granicą obu narodów stały się. Kazimierz zabezpieczywszy Ruś, przeważnym zwycięztwem uskromiwszy na Podlasiu Jadźwingów, odziedziczył, po śmierci Leszka, Mazowsze i Kuiawy, a przez to uyrzał się panem trzech braci swych dziedzictw. Hołdowała mu Ruś czerwona i część kraiow Pomorskich. Mniéy chlubny, że rozkazywał szeroko, iak troskliwy, by widział lud pod berłem swoim szczęśliwy, uśmierzył wprowadzone za Mieczysława bezprawia i uciski. Nakazał ziazd do Łęczycy, i ten iest pierwszy w dzieiach naszych przykład, przypuszczonego do prawodawstwa narodu, przodkowało w nim duchowieństwo, iako iedne w owym wieku pismienne, i oświeceńsze od drugich. Wezwani Xiążęta Szląscy i szlachta przednieysza. Biskupi dla większego na umysłach ludu wrażenia, przybrani w szaty kościelne, ogłosili kilka wyroków, którym posłuszeństwo nakazali pod klątwą. Kadłubek żyiąc za Kazimierza, pierwszy narodu naszego dzieiopis, zostawił nam ułomki ustaw króla tego; na Klepaczu, w Kazimierzu Lubelskim, w Płocku, Koprzewnicy, trwaią ostatki gmachów wyniesionych przez niego. Umarł Kazimierz, słusznie sprawiedliwym nazwany, roku 1194, zostawił z Heleny Xiężniczki Bełskiey, Leszka Białego i Konrada, który stał się szczepem Xiążąt Mazowieckich.

Leszek Biały.

Piękna niewiasta, z małym synem dziedzicem berła Polskiego, którego naybliżsi prześladowali krewni, który nieraz opuszczony, w dawnym przyiacielu i słudze oyca swoiego, znaydował iedyną i radę i wsparcie; mąż ten cnotliwy skazuiący się sam na dobrowolne wygnanie, by przez to młodemu Xiążęciu ułatwić drogę do tronu; szlachetność Leszka Białego, który przekłada wiernego przyiaciela nad blask władzy naywyższéy, ten iest tkliwy obraz za treść śpiewu tego obrany; inne za panowania Leszka zdarzenia, są smutne i zawichrzenia pełne. Helena matka czuła i troskliwa, lecz nayłatwowiernieysza z kobiet, potrzykroć oszukać się dała niespokoynemu i chciwemu władzy Mieczysławowi staremu, przez tę słabość matki, przez chytrość stryiowską, Leszek Biały po trzykroć wstępował na tron, i po trzykroć schodził z niego. Nieumiał korzystać z zwycięztwa nad Rusinami pod Zawichostem, dał wzrość potędze Ruskiey, a nie dość ostróżny w przedsięwziętym zamiarze ukrucenia niewiary Pomorzanow, od Xiążęcia ich Swatopełka zdradą w Łaźni zabity; zostawił z Grzymisławy Xiężniczki Ruskiéy małoletniego syna Bolesława. Za panowania Leszka, brat iego, Henryk Xiążę Sendomirski z doborem rycerstwa, wyprawił się na woynę swiętą do Palestyny. Konrad Xiążę Mazowiecki niemogąc się oprzeć Pruskich Pogan okropnym naiazdom, sprowadził z Palestyny zakon duchowny Krzyżaków narodu Niemieckiego, i nadał im ziemię Chełmińską, z obowiązkiem bronienia granic od bałwochwalców napaści; poparł ten zamysł Cesarz Fryderyk II. i Papież Honory III, ten dla rozpostarcia władzy duchowney, ów dla wpływu który przez Niemców gotował sobie do Polski; wkrotce przez śmieszne uroienie, iakoby był następcą Cezarow Augustow, przez to panem świata całego, w nienależącym do siebie żadnem prawem kraiu, w r. 1226 nadał Krzyżakom, tęż ziemię Chełmińską z wszelkiemi w poźnieyszych czasach czynić się mogącemi nabyciami.
Ztąd to wynikły przez blizko trzy wieki, okropne między obcemi przybylcami i narodem naszym walki i woyny; ieżeli Krzyżacy chytrą niewdzięcznością nagrodzili dobrodzieystwa Xiążąt Polskich; słuszna iest wyznać, że ich staraniom, pracowitości, i przemysłowi, winniśmy zaprowadzenie do dzikiego kraiu, a ztamtąd

i do nas rolnictwa, rzemiosł, budowania porządnych miast, warownych twierdz, świątyń i gmachów, po części nawet trybu woiennego oręża i zbroi, słowem tego stanu zamożnéy pomyślności, któréy dowody pozostały do czasów naszych. W następnych wiekach pobożni ci kapłani i mistrze ich, duma, okrucieństwy, uciemiężeniem, tak nienawistnémi stali się ludowi, iż ten rządy ich zrzuciwszy, poddał się królom Polskim. Pamięć gwałtów i srogości ich, wyryta została przez Prusaków na medalach, na obchód wyłamania się z iarzma ich, co sto lat bitych.






Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Julian Ursyn Niemcewicz.
  1. Na tym to atoli tak krótkim i niegodnem zaborze, w 1772 ufundowane były pretensyie Wiedeńskie do kraiow naszych.