Śpiewy historyczne (Niemcewicz)/Przydatki do Leszka Białego
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Leszek Biały |
| Pochodzenie | Śpiewy historyczne |
| Data wyd. | 1816 |
| Druk | Drukarnia nro 646 przy Nowolipiu |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Galeria grafik w Wikimedia Commons
| |
 |
|
Przedział więcey pół wieku miedzy czasami Krzywoustego i Leszka Białego, napełniaią woyny, podstępy, niezgody między bracią nad udzielnemi panuiąca Xięstwy. Dla utrzymania w notach tych, potrzebnego w dzieiach narodowych związku, który w śpiewach zachowanym bydź nie mogł, o tém, co w czasach tych było ważnieyszém, krótko namienię.
Naystarszy syn Krzywoustego Władysław II. w Xięstwie Krakowskiém, Sieradzkiém i na Szlasku panuiący, z namowy Agnieszki córki Leopolda Xiążęcia Austryackiego, a wnuczki Cesarza Henryka czwartego, zapragnął iednowładstwa nad całą Polską. Udało się naprzód Władysławowi po wypędzać braci z dzielnic ich: schronili się wszyscy do brata Mieczysława, i w zamku Poznańskim zamknęli, nieostrożność oblegaiących, nadeszłe oblężonym posiłki, oburzenie, które niesprawiedliwa wzbudzała napaść, sprawiły, iż Władysław zupełnie zbity nietylko cudzych państw nieotrzymał, ale utraciwszy i swoie, uchodzić musiał do Czech i Niemiec; i tam u szwagrów szukać pomocy.
Bolesław Kędziarzawy Mazowiecki, obiął rządy nad dwóma dzielnicami, zbyt słaby nie posiadaiący oyca przymiotów, uledz musiał przeważnym siłom Cesarza Fryderyka rudobrodego i wrocić Szlązk bratu Władysławowi, z warunkiem atoli, że się zrzecze prawa do innych w Polszcze prowincyi. Odtąd ta liniia Piastów rozkrzewiała się na Szląsku, a lubo z królow Polskich pochodząca zczepu, zupełnie dawnéy zapomniała oyczyzny. Nieszczęśliwie z Cesarzem prowadzona woyna, Monarchii Polskiey sroższe ieszcze zadała ciosy: cała prawie Słowiańszczyzna nad niższą Elbą i Odrą, dostała się w ręce Niemieckie i Duńskie, prócz kraiow Xiążąt Pomorskich, lecz i ci zostali wkrótce Xiążętami Niemieckiemi. Spustoszone tylu woynami kraie te, zaludniono osadnikami z Niemiec, a tak zacierał się tam i ród i ięzyk Sławiański; strata portów i brzegów morskich stała się w przyszłości nayważnieyszą dla Polski szkodą.
W roku 1164. Bolesław Kędzierzawy Xiąże Mazowiecki, chcąc ukarać napaści pogaństwa Pruskiego, niebacznie z woyskiem w bagniste zapuściwszy się mieysca, okropną poniosł klęskę, zginął tam kwiat młodzieży, zginął Henryk Xiążę Lignicki, oddane Xięstwo to naymłodszemu bratu Kazimierzowi II. który dotąd żadnego niemiał działu. Tyle strat i klęsk nienawisnemi uczyniły Polakom rządy Bolesława Kędzierzawego. Potężna w ziemi Krakowskiey zmowa, wezwała na tron Kazimierza II. Nieprzyiął Xiążę ofiary tey. Umarł Bolesław w 1173. zostawuiąc dzielnicę swoią trzynastoletniemu synowi Leszkowi, pod opieką Stryia Kazimierza Xięcia Sandomierskiego, z warunkiem, że gdyby syn zszedł bezpotomnie, państwa iego Kazimierzowi dostać się miały.
Mieczysław Xiąże Wielkopolskie, naystarszy z pozostałych dwóch tylko synów Krzywoustego, iuż to prawem starszeństwa, iuż wrodzoną w sercu ludzkim żądzą rozszérzenia posiadanéy władzy, o panowaniu Xięstwa Krakowskiego i o wszystkich dziedzictwach oycowskich zamyślać nieprzestał, niezręcznie atoli do tak wysokiego postępował zamiaru, w zebraniu skarbów całą pokładaiąc nadzieię, srogiemi zdzierstwy cisnął lud, duchowieństwo, i szlachtę. Obruszony naród wypowiedział mu posłuszeństwo. Biskup Gedeon z przednieyszemi pany nie bez trudności namówili Kazimierza Xięcia Sandomierskiego do przyięcia rządów nad ludem nieszczęsnym. Uchodzić musiał Mieczysław stary, i u powinowatych swoich Xiążąt Niemieckich szukać pomocy; dotknęła go sroższa może nad utratę państwa boleść, bunt starszego syna Ottona z przyczyny, że oyciec więcéy sprzyiał dzieciom powtornéy żony. Ulitowany Kazimierz nad losem brata, nie przyiął całéy poddaiącéy się pod berło iego Wielkopolski, przestaiąc na Gnieznie, iako stolicy państwa, resztę oddał Mieczysławowi i synowi iego Ottonowi, który się iuż z oycem pogodził. Czarną niewdzięcznością odpłacił bratu Mieczysław, za niepolityczny,lecz maluiący zapewne duszę slachetną postępek: bo gdy Kazimierz zatrudniony był wyprawami na Rusi, on o panowanie Xięstwa Krakowskiego i Mazowieckiego podstępnie lecz bezskutecznie starał się.
Kazimierz sprawiedliwy chcąc oręż i całą baczność swą obrocić na Ruskie krainy, zabezpieczył się wprzódy od zachodu i pułnocy; niespokoyne chwieiące się w wierze, pozostaiące ieszcze od Słupca Pomarzany, zięciowi Mieczysława Wracisławowi, a monarchiią Gdańską Samborowi lennym wypuścił prawem; pogodził nakoniec zwaśnione Xiążęta Szląskie.
Niezgody między Xiążety Ruskiemi, iak dawnieyszym Monarchom Polskim, tak i Kazimierzowi dały powód do wpływu na losy narodów tych, i rozciągnienia nad niemi zwierzchniéy swéy władzy. Roman Xiążę Halicki wychowaniec i siostrzeniec Kazimierza sprawiedliwego, wygnany od stryia Włodzimierza, udał się o pomoc do Węgier. Bela III. król Węgierski zamiast dania pomocy opuszczonemu, syna swego Andrzeia osadził na tronie Halickim. Ośm lat[1] tylko ta część Rusi przy Węgrach została. Kazimierz Panem iuż będąc Brześcia, Włodzimierza i Przemyśla, wygnał ich z Halicza, i Xięstwo, to iako hołdownicze Polscze Włodzimierzowi powierzył. Stanęła ugoda z Węgrami w staréy wsi na Spiżu w r. 1193. mocą którey góry Tatry iak dawniéy, granicą obu narodów stały się. Kazimierz zabezpieczywszy Ruś, przeważnym zwycięztwem uskromiwszy na Podlasiu Jadźwingów, odziedziczył, po śmierci Leszka, Mazowsze i Kuiawy, a przez to uyrzał się panem trzech braci swych dziedzictw. Hołdowała mu Ruś czerwona i część kraiow Pomorskich. Mniéy chlubny, że rozkazywał szeroko, iak troskliwy, by widział lud pod berłem swoim szczęśliwy, uśmierzył wprowadzone za Mieczysława bezprawia i uciski. Nakazał ziazd do Łęczycy, i ten iest pierwszy w dzieiach naszych przykład, przypuszczonego do prawodawstwa narodu, przodkowało w nim duchowieństwo, iako iedne w owym wieku pismienne, i oświeceńsze od drugich. Wezwani Xiążęta Szląscy i szlachta przednieysza. Biskupi dla większego na umysłach ludu wrażenia, przybrani w szaty kościelne, ogłosili kilka wyroków, którym posłuszeństwo nakazali pod klątwą. Kadłubek żyiąc za Kazimierza, pierwszy narodu naszego dzieiopis, zostawił nam ułomki ustaw króla tego; na Klepaczu, w Kazimierzu Lubelskim, w Płocku, Koprzewnicy, trwaią ostatki gmachów wyniesionych przez niego. Umarł Kazimierz, słusznie sprawiedliwym nazwany, roku 1194, zostawił z Heleny Xiężniczki Bełskiey, Leszka Białego i Konrada, który stał się szczepem Xiążąt Mazowieckich.
Piękna niewiasta, z małym synem dziedzicem berła Polskiego, którego naybliżsi prześladowali krewni, który nieraz opuszczony, w dawnym przyiacielu i słudze oyca swoiego, znaydował iedyną i radę i wsparcie; mąż ten cnotliwy skazuiący się sam na dobrowolne wygnanie, by przez to młodemu Xiążęciu ułatwić drogę do tronu; szlachetność Leszka Białego, który przekłada wiernego przyiaciela nad blask władzy naywyższéy, ten iest tkliwy obraz za treść śpiewu tego obrany; inne za panowania Leszka zdarzenia, są smutne i zawichrzenia pełne. Helena matka czuła i troskliwa, lecz nayłatwowiernieysza z kobiet, potrzykroć oszukać się dała niespokoynemu i chciwemu władzy Mieczysławowi staremu, przez tę słabość matki, przez chytrość stryiowską, Leszek Biały po trzykroć wstępował na tron, i po trzykroć schodził z niego. Nieumiał korzystać z zwycięztwa nad Rusinami pod Zawichostem, dał wzrość potędze Ruskiey, a nie dość ostróżny w przedsięwziętym zamiarze ukrucenia niewiary Pomorzanow, od Xiążęcia ich Swatopełka zdradą w Łaźni zabity; zostawił z Grzymisławy Xiężniczki Ruskiéy małoletniego syna Bolesława. Za panowania Leszka, brat iego, Henryk Xiążę Sendomirski z doborem rycerstwa, wyprawił się na woynę swiętą do Palestyny. Konrad Xiążę Mazowiecki niemogąc się oprzeć Pruskich Pogan okropnym naiazdom, sprowadził z Palestyny zakon duchowny Krzyżaków narodu Niemieckiego, i nadał im ziemię Chełmińską, z obowiązkiem bronienia granic od bałwochwalców napaści; poparł ten zamysł Cesarz Fryderyk II. i Papież Honory III, ten dla rozpostarcia władzy duchowney, ów dla wpływu który przez Niemców gotował sobie do Polski; wkrotce przez śmieszne uroienie, iakoby był następcą Cezarow Augustow, przez to panem świata całego, w nienależącym do siebie żadnem prawem kraiu, w r. 1226 nadał Krzyżakom, tęż ziemię Chełmińską z wszelkiemi w poźnieyszych czasach czynić się mogącemi nabyciami.
Ztąd to wynikły przez blizko trzy wieki, okropne między obcemi przybylcami i narodem naszym walki i woyny; ieżeli Krzyżacy chytrą niewdzięcznością nagrodzili dobrodzieystwa Xiążąt Polskich; słuszna iest wyznać, że ich staraniom, pracowitości, i przemysłowi, winniśmy zaprowadzenie do dzikiego kraiu, a ztamtąd
i do nas rolnictwa, rzemiosł, budowania porządnych miast, warownych twierdz, świątyń i gmachów, po części nawet trybu woiennego oręża i zbroi, słowem tego stanu zamożnéy pomyślności, któréy dowody pozostały do czasów naszych. W następnych wiekach pobożni ci kapłani i mistrze ich, duma, okrucieństwy, uciemiężeniem, tak nienawistnémi stali się ludowi, iż ten rządy ich zrzuciwszy, poddał się królom Polskim. Pamięć gwałtów i srogości ich, wyryta została przez Prusaków na medalach, na obchód wyłamania się z iarzma ich, co sto lat
bitych.
- ↑ Na tym to atoli tak krótkim i niegodnem zaborze, w 1772 ufundowane były pretensyie Wiedeńskie do kraiow naszych.