Życia Zacnych Mężów na wzór Plutarcha/Porównanie Cyrusa z Markiem Aureliuszem
| <<< Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Życia Zacnych Mężów na wzór Plutarcha | |
| Rozdział | Porównanie Cyrusa z Markiem Aureliuszem | |
| Pochodzenie | Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym | |
| Wydawca | U Barbezata | |
| Data wyd. | 1830 | |
| Miejsce wyd. | Paryż | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Dobroć serca, przymioty umysłu, i czynów wielkość, uczyniły ich przykładem rządców : nauką potomności. Jakoż Xenofon, chcąc dać wyobrażenie prawego monarchy, w osobie go Cyrusa stawił : późniejszemi czasy szacowny pisarz hiszpański Gwewara w tym samym zamiarze, wziął za cel Marka Aureliusza.
Młodość strawili w przyzwoitem stanowi swojemu ćwiczeniu; Cyrus idąc za szacownem w tej mierze u Persów ustanowieniem, Aureliusz za własną chęcią : i w tem przechodzi Cyrusa, iż tamten nie miał przeszkód w młodości do zwyciężenia, Aureliusz zaś wśród zniewieściałego Rzymu zachował nienaruszoną cnotę swoję.
Wzniosłe i dostojne obywatelstwo władającego narody Rzymu, można porównać ze stanem dziedzica szczupłego i ubogiego w pierwiastkach państwa Persów. Obadwa powołanemi byli do rządów najznamienitszych mocarstw, Cyrus krwi spadkiem i pojęciem w małżeństwo króla Medów jedynej córki, Marek Aureliusz przysposobieniem Antonina, i równie jedynaczki Faustyny zamężciem; pierwszemu urodzenie zdarzyło tron Persów, drugiemu władzę nad Rzymem szacowniejszy, bo cnotą i przymiotami zjednany wybor.
Objął w spokojne dzierżenie po śmierci Antonina Rzymskie państwo Aureliusz; Cyrus szczupłego kraju pierwiastkowy dziedzic, dość możnego po żonie i przybraniu swojem Medów, własną dzielnością i przemysłem najogromniejszą wówczas potęgę Assyryjczyków zwyciężył, Lidyą i wiele innych narodów posiadł. Stał się więc sam sprawcą wielkości swojej, i pierwszym założycielem najprzemożniejszej monarchji we wschodnich krajach
Zwycięzca wielokrotny Cyrus, w porównanie iść nie może z Aureliuszem w dziełach rycerskich : ten albowiem, lubo ustawiczne wojny prowadził, a raczej prowadzić musiał z dzikiemi Kwadów i Markomanów narodami, ledwo im się mógł oprzeć : i jeżeli je niekiedy, tak sam, jako i przez namiestniki swoje zwyciężył, równie i oni nad namiestnikami jego otrzymywali zwycięztwa. Nie zdarzyło się Cyrusowi być zwyciężonym, sam bowiem wydoskonalił sposób wojowania u Medów, a nawet u Persów, lubo wprawnych do boju, pomnażając jazdę zdobytemi końmi na nieprzyjacielu.
Zanosiło się już na wojnę domową Aureliuszowi : nie doznał takowej przygody Cyrus, co zdaje się oznaczać większą jeszcze miłość u swoich i zaufanie, niżeli ją miał rządca państwa rzymskiego.
Wielbiona była skromność Aureliusza, gdy przybrał Wera : godniejsząby była uwielbienia, gdyby był zdatnego przybrał. Posiadacz zdobytych państw Cyrus, więcej jeszcze niż przybrał, bo poddał się Cyaxnarowi, i aż po jego śmierci rządy monarchji, której był sprawcą, objął.
W nauce najistotniejszej, tojest wstrzemięźliwości, umiarkowaniu, posłuszeństwie i pracy, brał przyszłej wielkości swojej rękojmią i zasady Cyrus, o czem dość obszerne z Xenofonta wzięte jest w życiu jego zwyż położonem świadectwo. Równie w obyczajności ćwiczony, a co większa nie z przykazu, ale z własnej swojej ochoty Aureliusz, nie dość mając na płaszczu i innych narzędziach powierzchownych, udał się do najwyższych tajemnic filozofji, i taki w nich uczynił postęp, iż innym nie tylko dawał wzór, ale jako mistrz, naukę. Chwalebne są takowe, zwłaszcza w wywyższonych urzędem, stanem i możnością ludziach usiłowania; zdaje się jednak, iż nieco przesadził w zbytecznem zacieczeniu się Aureliusz. Dobrze jest monarsze posiadać wiadomości, ale się w nich tak nurzać, iżby naukę jedynym prawie czynili celem działań swoich, rzecz jest zdrożna, a zatem złe za sobą wiodąca skutki. Postać smutna, zapuszczone włosy, płaszcz długi, nie nadawał powagi rządcy w oczach Rzymian, do zbroi i szyszaka, nie do solistycznych ubiorów wezwyczajonych. Dóm rządcy przemieniony w szkołę, nabawiając śmiechu, ujmował powadze, bez której się zwierzchność obejść nie może.
Pobłażanie zbyteczne mniemał być skromnością Aureliusz, i niem wiele sobie i państwu złego przysporzył. Cyrus baczniejszy, zasadą nauki rządu osądziwszy roztropność, nie doznał tak jak Aureliusz, umartwienia w domu, rokoszu w kraju, niespokojności w rządach.
Jeżeli rządca Rzymu zbytnią skromnością grzeszył, i pospolitowaniem się ujmował poważeniu, którego moc rządownicza wyciąga; Cyrus przy końcu życia zdał się przeciwnym sposobem działać, gdy przekonanym będąc, iż zwierzchnia okazałość potrzebna monarsze, pociągnął ją do zbytku : nie uczynił on w nim złego wrażenia : ale gdy następcy jego mniemali, iż jest istotnym panujących podziałem, do tego stopnia przyszedł, iż stał się przyczyną upadku państwa, a nawet w tym, który mu go przysporzył, Alexandrze, szkodliwą sławie jego sprawił odmianę.
Nieszczęśliwemi byli w następcach synach swoich : Kambizes dzikiem okrucieństwem skaził krótkie panowanie swoje; Kommodus z dzikością wszystkie inne bezprawia złączył. Nie jest wiadomo, jakie dał Cyrus synowi wychowanie : jednakże dorozumiewać się można po skutkach, iż z ojca mogła być wina. W Aureliuszu wątpliwość nie ma miejsca. Zbytniem żonie pobłażaniem sławie swojej zaszkodził, syna zgubił, i ledwo nie przywiódł państwa do upadku.
Śmierć ich była takowa, jaka być zwykła cnotliwych ludzi; umierając, pamiętne potomności, niewczesne synom, zostawili przestrogi.
