Deklaracja praw człowieka i obywatela (Jellinek, 1905)/I
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Deklaracja praw człowieka i obywatela |
| Wydawca | Księgarnia Powszechna |
| Data wyd. | 1905 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | Zofja Libkind-Lubodziecka |
| Tytuł orygin. | Die Erklärung der Menschen- und Bürgerrechte |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Ogłoszenie praw człowieka i obywatela przez francuską konstytuantę 26 sierpnia r. 1789 jest jednym z najdonioślejszych wypadków rewolucji francuskiej. Z różnych punktów widzenia osądzanem było w sposób wręcz sobie przeciwny. Politycy i historycy starannie je roztrząsali i wielokrotnie dochodzili do wniosku, że należy mu przypisać niemały udział w anarchji, jaka nawiedziła Francję wkrótce po wzięciu Bastylji. Wykazywali, że abstrakcyjne formuły deklaracji mogą być rozmaicie rozumiane, a jako pozbawione wszelkiej realnej treści politycznej i praktycznej znajomości sztuki rządzenia krajem, są niebezpieczne. Utrzymywali, że jej czczy patos sprowadził zamęt w umysłach, zakłócił spokojny sąd o rzeczy, rozpalił namiętności, stłumił poczucie obowiązku — o obowiązkach niema w niej mowy[1]. Inni, francuzi mianowicie, wielbią deklarację, jako objawienie wszechświatowej doniosłości, jako katechizm „zasad 1789 r.“, stanowiących wieczysty podkład porządku państwowego, jako najcenniejszy dar, ofiarowany ludzkości przez Francję.
Mniej, niż na znaczenie historyczne i polityczne, zwracano uwagi na po dziś dzień trwającą prawną doniosłość tego dokumentu. Jakąkolwiek jest jednakże wartość lub bezwartościowość tego aktu, pod jego to wpływem w pozytywnych prawach kontynentu europejskiego rozwinęło się wyobrażenie o subjektywnych prawach publicznych jednostki. Do owego czasu literatura prawa państwowego znała prawa głowy państwa, przywileje stanowe, prerogatywy oddzielnych osób, lub korporacji. Ogólne prawa poddanych uzewnętrzniały się jedynie pod postacią obowiązków państwa, nie zaś jako wyraźne uroszczenia prawne jednostek. Dopiero owa deklaracja praw człowieka wytworzyła w całym zakresie prawa pozytywnego pojęcie subjektywnych praw członków państwa wobec państwa jako całości — pojęcie do owego czasu znane tylko prawu natury. Najwcześniej sformułowała to pierwsza konstytucja francuska 3 września 1791 r., która, na zasadzie przedstawionej sobie deklaracji praw człowieka i obywatela, ułożyła szereg „droits naturels et civils“ w znaczeniu praw przez konstytucję zagwarantowanych[2]. Łącznie z prawem wyborów te „droits garantis par la constitution“, po raz ostatni wymienione w konstytucji 4 listopada 1848 r.[3], są do dziś prawie jedyną podstawą francuskiej teorji i praktyki w zakresie subjektywnych praw jednostki[4]. Pod wpływem deklaracji francuskiej konstytucje wszystkich prawie państw kontynentalnych włączyły podobne rejestry praw. Wskutek pewnego przystosowania poszczególnych zasad i wyrażeń do indywidualnych stosunków danego kraju powstały znaczne często różnice w treści.
W Niemczech już większość konstytucji z epoki przed r. 1848 zawierała rozdział o prawach poddanych. W r. 1848 konstytucyjne zgromadzenie narodowe we Frankfurcie uchwaliło zasadnicze prawa narodu niemieckiego, ogłoszone 27 grudnia jako ustawa państwowa. Pomimo unieważnienia ich postanowieniem przymierza związkowego 23 sierpnia 1851 r., pozostało ich trwałe znaczenie, gdyż wiele z nich dosłownie prawie przeszło do obecnej ustawy państwowej[5]. W konstytucjach państw europejskich po r. 1848 pojawiają się znowu te rejestry praw znacznie rozszerzone: przedewszystkiem w pruskiej konstytucji 31 stycznia 1850 r. i w austrjackiej zasadniczej ustawie państwowej o ogólnych prawach poddanych 21 grudnia 1867 r.
Ostatnio włączone zostały do konstytucji młodych państw półwyspu Bałkańskiego.
Godny uwagi wyjątek stanowią konstytucje związku północno-niemieckiego i państwa niemieckiego, w których brak rozdziału o prawach zasadniczych. Konstytucja państwowa mogła opuścić podobny rejestr wobec tego, że zawierała go większość konstytucji państw rzeszy, a prócz tego, jak już nadmieniłem, szereg kodeksów państwowych przyswoił sobie najważniejsze zasady frankfurckich praw podstawowych. Zbytecznem było umieszczanie ich w postanowieniach o zmianach konstytucyjnych, gdyż sejm, któremu przecież zależeć musiało przedewszystkiem na zachowaniu praw zasadniczych, nie robił żadnych trudności przy zmianach konstytucyjnych[6]. W rzeczywistości jednak w państwie niemieckiem publiczne prawa jednostki są znacznie liczniejsze, niż w większości państw, posiadających konstytucyjnie zarejestrowane prawa zasadnicze. By się o tem przekonać, dość rzucić okiem na prawodawstwo i praktykę sądową i administracyjną w Austrji.
Niezależnie od dzisiejszych naszych zapatrywań na sformułowanie abstrakcyjnych zasad, którym żywotne znaczenie dla prawnego stanowiska jednostki w państwie nadała dopiero szczegółowa przeróbka prawodawcza, niewątpliwem jest, że poznanie tych zasad p o zostaje w związku historycznym z ową pierwszą deklaracją praw. Fakt ten wskazuje na ważne zadanie historji konstytucji — na potrzebę wyjaśnienia powstania francuskiej deklaracji praw z r. 1789. Znaczenie, jakie posiada deklaracja dla historji konstytucji, wyróżnia ją jedynie z pośród licznych zjawisk epoki rewolucyjnej, które pozostały wewnętrznemi sprawami Francji. Dlatego, zaniedbane dotychczas, zbadanie tego wypadku pod względem historyczno-prawnym jest sprawą wielkiej wagi. Rozwiązanie tego zagadnienia ma wielkie znaczenie zarówno dla zrozumienia rozwoju państwa współczesnego, jak i stanowiska, jakie ono wyznacza jednostce. Dotychczasowe dzieła historyczno-prawne wyliczały i szeregowały różne zwiastuny deklaracji francuskiej konstytuanty, od Magna Charta poczynając aż do amerykańskiego ogłoszenia niezawisłości, brakowało jednak głębszego zbadania źródeł, z których francuzi czerpali.
Rozpowszechnionem jest zdanie, że bodźcem dla deklaracji były zasady „Contrat social“, a wzorem dla niej — ogłoszenie niezawisłości trzynastu stanów Ameryki północnej. Zastanówmy się przedewszystkiem nad słusznością tych twierdzeń.
Zobacz też
- Francuska deklaracja praw człowieka i obywatela z 26-go sierpnia 1789 – tekst deklaracji
- ↑ Przedewszystkiem Burke i Bentham, ostatnio Taine, Les origines de la France contemporaine. La revolution I, s. 273 i n.; Oncken, Das Zeitalter der Revolution des Kaiserreiches und der Befreiungskriege I, s. 229 i n.; Weiss, Geschichte der französischen Revolution I, 1888, s. 263.
- ↑ Titre premier: Dispositions fondamentales garanties par la constitution.
- ↑ Helie, Les constitutions de la France s. 1103 i n.
- ↑ Porówn. Jellinek, System der subjectiven öffentlichen Rechte str. 3. Pod wpływem niemieckim zmieniło się to w ostatnich czasach, porówn. Barthélemy, Essai d’une théorie des droits subjectifs des administrés dans le droit administratif français. Paris 1899.
- ↑ Binding, Der Versuch der Reichsgründung durch die Paulskirche, Leipzig 1892, s. 23.
- ↑ Przy obradach nad konstytucją sejm uchylił wsze wnioski, zmierzające do zaprowadzenia praw zasadniczych. Porówn. Bezold, Materialien der deutschen Reichsverfassung III, s. 896 — 1010.
