Do malarstwa
| ←Na śmierć Augusta III, Króla Polskiego... | Do malarstwa Wybór poezyj Liryków księga pierwsza Adam Naruszewicz |
Do księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego...→ | |
Siostro ma ukochana! wszakżem urodzona
Z téjże Mnemozyny łona:
Jeden nam przymiot chętna natura obiema
Dała: tyś poezya niema,
Ja wymowną zowię się malarką; a obie
W tymże kłamiemy sposobie.
Jeślić me skarby stoją niebronnym[1] otworem
Z całym obrazów przestworem,
Z których twój płodny pędzel boskim się zapala
Ogniem, a kunsztem Dedala
Niepoliczone świata dzieła i istoty,
Wiecznéj udawca roboty
Tworząc coraz, żywemi sny napawa oko;
Wywiń złocistą powłoką
Przybytek twój ukryty, a na mą cytarę
Racz kanąć[2] kropelek parę
Soków owych, któremi jak tylko nasiękną,
I nieme w niéj struny jękną.
Tobie, kiedy usiądziesz przy twórczym warstacie
W gwiazdami utkanéj szacie,
Skrzydlaty dowcip wespół z przyrodzeniem dzielnym
Płomyczkiem błyska[3] naczelnym,
Styrując raźnym szykiem dłoń misterną; czy to
W pierwotnych jeszcze ukrytą
Kreskach, wątłą wprowadzasz duszę na tablicę,
Czy kiedy w ciało i w lice
Pod życiolewnym palcem już narasta zwolna
Osnowa, brać farby zdolna,
A z niezgrabnych zalążków kształtna postać składnie
Zmysłem i chęciami władnie.
Więc i w bystro-promienne upuszona pierze,
Po rozlicznéj światów sferze,
Pochopny nieścignionym pędem lot zawija
Bujna Imaginacyja;
A co ma w sobie tylko piękności wytwornéj,
Zbiór elementów poczwórny,
Z lądu, ognia, powietrza i morskiéj otchłani,
Niesie do szyku swéj pani.
Na jéj dzielne skinienie, na drobnym swe ściska
Gruncie morze topieliska;
Iskrzą się jasne zorza i z wysokiéj osi
Każda się na dół przenosi.
Ziemia widzi na wątłym rąbku dziwne płody:
Tu ogień pali bez szkody,
Idą w rumy cne miasta, drugie ogromnemi
Ciosy dźwigają się z ziemi;
Stoją roty miedziane, na bratnią zagładę
Przynosząc umysły rade;
Inne już wściekłość mąci, i mordem wzajemnym
Lochom zasyła[4] podziemnym;
A cokolwiek dowcipny znajdzie wynalazek,
Nie płocho w jeden obrazek
Wiąże, lecz rozumowi daje do wyboru,
Natury pilnując toru.
Próżno czas płoche lata niewściężny porywa
I w rdzawych tajniach ukrywa;
On gniecie, a ta, broniąc, z paszczy mu wytrąca
I od zapadłych tysiąca
Wieków, w śmiertelny letarg okute, z katusze
Tłumnéj wydobywa dusze.
Żyją, i nad natury nieprzeskoczne prawa,
Za następcy[5] Stanisława,
Wskrzeszeni monarchowie szanownym rozkazem,
Gardząc zimnym śmierci głazem.
Ani jeszcze od tylu lat zbiegłych, umiera
Piorunnym wzrokiem[6] Aswera
Groźnego niegdyś, twoja, ręko złotolita,
Trwożliwa Ester przeszyta.
Wsparta na swych piastunkach, dotąd jeszcze blada,
U nóg mu srogich upada,
Przetwarzając z bojaźni róż szkarłat obliczny
Na pozór narcyza mléczny.
Jako kiedy kwiat polny, od sieczystéj stali
Ścięty, na pokos się zwali,
Choć jasne zamknął oczko, przecież trzyma świeży
Wdzięk, nim go krasa odbieży;
A póki śmierć zupełnéj barwy nie zamaże,
Płakać się i kochać każe.
Pocoś się wkradł, niebaczny Prometeju, skrycie
A zlepku marnemu życie
Z górolotnego ognia chcąc wzionąć pochodni,
Zuchwałéj poważył zbrodni?
Nie tykaj kół słonecznych, o błędny rozumie!
Jest na ziemi, co to umie
Misterny przemysł ręki, dziś mu na skinienie
Jasnozłote nieb sklepienie
Chętnie, kiedy chce Marto, kiedy Baciareli,
Ożywnych skarbów udzieli.
Jemu z różanéj cedząc biały fosfor dłoni
Ranny z rosą szkarłat roni;
Czyste tło wabnym z góry szafirem się śmieje,
Tęcza w kolorach szmarag leje.
Cyntya srebro sączy, Febowe zaploty
Kruszec wytrząsają złoty;
A noc, co się na wilgich rosą skrzydłach wiesza,
Z cieńmi mrocznemi przyśpiesza,
Bodźcem będąc żywości, by chybszym poskokiem
Farby migały[7] przed okiem.
Stoją w udatny obłąk[8] Wdzięki nieopasne,
W kwiaty przywieńczone krasne,
Trzymając kształtne soki w perłowym powiciu,
Co czerstwość zmiennemu życiu,
A martwym słodki oddech wracając osobom,
Łają nienasytnym grobom.
Szczęśliwa sztuka, która kiedy zechce, snadnie
Bystremi chuciami władnie!
Krwawy gniew, zazdrość sinia, zakochania blade,
Zawiść i łakomstwo śniade,
Złość złota, czarna chytrość, obżarstwo zażarte,
Leżą w szufladkach utarte,
Ani żadna szkodliwych skutków nie wyjawi,
Chyba ją pędzel postawi
Na płótnie nieobraźnym, gdzie mu wściekły gwoli
Mars płytkim szarpakiem koli.
Zatacza butna Juno z czoła pozór srogi,
A Wenus ludzie i bogi,
Gdy wdzięcznym wabnych źrzenic zabłyśnie błękitem,
Przeszywa grotem ukrytem.
Patrzy zdjęta natura podziwieniem zdala,
Jak sobie ludzka pozwala
Ręka: wstydząc się z gniewem, że co ledwo onéj
Szerokowładne ramiony
Ogarnąć zdążą, w drobnéj tablicy zawiera.
Czas się ze złości pożera,
Na swéj mocy podstępnym fortelem ujęcie
I lotnych skrzydeł ucięcie.
Sam dowcip tryumf dla was wykrzyka radosny,
A płód różnobarwéj wiosny,
Biorąc z ręku od jednéj z Gracyj przytomnych,
Na zaszczyt wieków potomnych,
Wkłada na zacne głowy wam, najpierwsi z wielu,
Mój[9] Marto, mój Baciarelu!
Za oznaczone stęplem lat wieczystych prace,
Któremi mego pałace
Ozdabiacie monarchy; kędy jeśli moja
W kąciku jego pokoja
Miéć także zasłużyła miejsce postać licha;
Z niemownéj twarzy oddycha
Winną dla Pana wdzięczność, i chociaż nie ziewa,
Zdaje się, że rymy śpiewa.
1773, VII, 404 — 414.
- ↑ Malarstwo wiele zasięga wiadomości z poetyki, do któréj należy mitologia, albo historya bajeczna bożków, półbożków, bohatyrów etc.
- ↑ Upuścić, stillare.
- ↑ Dowcip, natura i imaginacya są najpierwsze malarza przymioty. Dowcip, le Génie, maluje się ze skrzydłami i z płomieniem z czoła wynikającym.
- ↑ Malarstwo wyraża różne świata sprawy i wojny, budowania miast etc.
- ↑ Mowa tu o pokoju marmurowym, o którym oda będzie w ksiądze III na początku.
- ↑ Mowa tu teraz o dziwnie pięknym obrazie Estery w pokoju J. K. Mci, wymalowanym od JP. Baciarellego.
- ↑ Cienie dają żywość i podskok niejakiś farbom.
- ↑ Wdzięki nie powinny być wymuszone; przeto i poetowie one malują w szatach wolnycb, pasami nieściągnionych.
- ↑ Baciarelli i Marteau nietylko sami pięknemi sztuki malarskiéj upominkami kraj nasz zdobią, ale nadto dla pożytku krajowego zgodnych uczniów, rodowitych Polaków w téjże sztuce z woli J. K. Mci i jego nakładem sposobią.
