[—]
DZIEJE
ROZWOJU UMYSŁOWEGO
EUROPY
PRZEZ
I. W. DRAPERA,
D-ra Medycyny i Prawa, Prof. Chemii i Fizyjologii w Uniwersytecie
w Nowym-Yorku.
TŁOMACZENIE Z ORYGINAŁU ANGIELSKIEGO
PRZEZ
Tadeusza Korzona.
TOM I.
WARSZAWA.
NAKŁAD MAURYCEGO ORGELBRANDA.
1873.
[I]
|
O rządzie praw w przyrodzie.
Przedmiot dzieła. Jego trudności. Stopniowe zdobywanie pojęć o rządzie praw w przyrodzie. Poparcie przez odkrycia astronomiczne, meteorologiczne i fizyjologiczne. Wyjaśnienia z praw Keplera, wiatrów zwrotnikowych, z wędrówki ptaków, z równowagi życia zwierzęcego i roślinnego, z przemiany gatunków i ich długowieczności.
Człowiek pojedyńczy jest pierwowzorem towarzystw, i całéj ludzkości. Objawiają się tu wszędzie pewne okresy życia i rządzą warunki fizyczne, a więc prawa.
Plan niniejszego dzieła. Historyja umysłowości greckiéj. Pięć jéj charakterystycznych okresów. Historyja umysłowości europejskiéj.
Wspaniałość teoryi o rządzie świata przez prawa .....
|
3
|
|
Europa. Jéj Topografija i Etnologija. Jéj pierwotne sposoby myślenia i kolejne ich przeobrażenia, wyrażone w greckim Okresie Łatwowierności.
Opis Europy: jéj topografija, meteorologija i wiekowe ruchy geologiczne. Działanie tychże na jéj mieszkańców.
Jéj etnologija ze słówników wywiedziona; została ona zaludniona z Azyi.
Porównawcza teologija Grecyi: szczebel czarownictwa, szczebel uczłowieczania (antropocentryczny). Wiąże się z błędną geografiją i astronomiją. Niebo, ziemia, świat podziemny. Początek, dalsze przeobrażania się i postępy teologii greckiéj. Kończy się na filozofii jońskiéj.
[II] Upadek teologii greckiej spowodowany przez postępy geografii i krytyki filozoficznéj. Odstępstwo poetów, filozofów, historyków. Chybione próby utrzymania jéj. Długość jéj rozkładu. Upadek .....
|
23
|
|
Ustęp o teologii Hindusów i cywilizacyi egipskiéj.
Porównawcza teologija Hindostanu; jej fazy czarownictwa i uczłowieczania.
Wedaizm, rozważanie materyi i ubóstwienie przyrody, podług Wed i ustaw Menu. Wszechświat jest Bogiem. Przemiany świata. Nauka o wyłonieniu (emanacyi). Przechodzenie dusz. Pokutnictwo. Szczęśliwość zupełnego spokoju.
Buddaizm, rozważanie siły. Najwyższa siła nieosobista. O naturze świata i człowieka. Przejście wszech rzeczy do nicości. Buddaizm rozwija się w olbrzymi system klasztorny, nacechowany samolubstwem. Jego bezbożność w praktyce.
Egipt, kraj tajemniczy dla dawnych Europejczyków. Jego dzieje, wielkie gmachy i stosunki zagraniczne; jego upadek. Starożytność jego cywilizacyi i sztuki. Jego filozofija, literatura hijeroglificzna i rolnictwo.
Powstawanie cywilizacyi w krajach bezdeszczowych. Geografija, geologija i topografija Egiptu. Wylewy Nilu pobudzają do badań astronomicznych.
Porównwacza teologija Egiptu. Cześć zwierząt i gwiazd. Uosobienie przymiotów boskich. Panteizm. Trójce egipskie. Wcielenia. Odkupienie. Sąd nad nieboszczykiem. Obrzędy i ceremonije .....
|
51
|
|
Grecki Wiek Badania. Wzrost i upadek dociekania fizykalnego.
Filozofija Jońska, wyszedłszy z idei egipskich upatruje piérwotną zasadę w wodzie, powietrzu lub ogniu. Wzniósłszy się po nad szczebel czarownictwa tworzy fizyjologiją, bijologiją, kosmogoniją, astronomiją, a w końcu wątpi o istnieniu jakiegokolwiek probierza prawdy.
Filozofija Italska opiera się na liczbach i harmonijach. Odtwarza ona nauki egipską i hindostańską o przechodzeniu dusz.
Filozofija Eleatów przedstawia wielki postęp, a zbliża się szybko do idei wschodnich. Przybiera cechy panteistyczne.
Początek filozofii w Grecyi europejskiéj. Wpływ i stosunki handlu śródziemnomorskiego i systematu kolonijalnego. Ateny dążą do przewagi handlowéj. Stają się ogniskiem duchowém na morzu Śródziemném.
[III] Początek wyższéj ateńskiej analizy. Tę prowadzą sofiści, którzy odrzucają filozofiją, religiją, a nawet moralność, i kończą na ateizmie.
Polityczne niebezpieczeństwa wyższej analizy. Przykład z Wieków Średnich ...............
|
85
|
|
Grecki Okres Wiary. Wzrost i upadek filozofii etycznéj.
Sokrates odrzuca dociekania fizykalne, matematyczne i dowodzi ważności cnoty i moralności, a tym sposobem otwiera okres Wiary. Jego życie i śmierć. Szkoły z tego ruchu wynikłe zalecają dążenie do przyjemności i zadawalniania siebie samych.
Plato zakłada akademiją. Trzy jego pierwsze zasady. Istnienie Boga osobowego. Natura świata i duszy. Teoryja idei i typów. Przypomnienia, przechodzenie dusz. Urządzenia polityczne Platona. Jego rzeczpospolita. Jego dowody nieśmiertelności duszy. Krytyka jego nauki.
Pochodzenie sceptyków, którzy prowadzą wyższą analizę filozofii etycznéj. Pyrron dowodzi niepewności wiedzy. Nieuniknione przejście do spokojnéj obojętności, kwijetyzmn i bezbożności, co wszystko zalecał Epikur. Rozkład systematów sokratesowego i platońskiego w późniejszych akademijach. Ich błędy i dwuznaczność.
Koniec greckiego okresu Wiary ........
|
126
|
|
Grecki wiek Rozumu. Ukazanie się nauki.
Wyprawa macedońska. Zgubna w swoich skutkach politycznych dla Grecyi, ale otwiera okres Rozumu.
Arystoteles zakłada filozofiją indukcyjną. Jego metoda jest przeciwieństwem metody Platona. Jéj wielka siła. We własnych jego rękach staje się niedostateczną dla braku wiedzy, lecz zostaje przez Aleksandryjczyków wykonana.
Zeno. Jego celem filozoficznym jest ćwiczenie się w cnocie i naukach. W sferze etycznéj jest tém samem, czém Arystoteles w fizycznéj.
Założenie muzeum Aleksandryjskiego. Wielkie biblioteki, obserwatoryja, ogrody botaniczne, zwierzyńce, sale anatomiczne. Działalność jego w szybkim rozwoju nauk ścisłych. Wpływ Euklida, Archimedesa, Eratostonesa, Apollonijusza, Ptolemeusza i Hipparcha na geometryją, filozofiją przyrody, astronomiją, chronologiją, geografiją.
Upadek greckiego okresu Rozumu ........
|
150 [IV]
|
|
Grecki Wiek zgrzybiałości umysłowéj. Zamieranie filozofii greckiéj.
Upadek filozofii greckiéj: staje się retrospektywną; Filon Żydowin i Apollonijusz z Tyany wspierają się na natchnieniu, mystycyzmie, cudzie.
Neoplatonizm założony przez Ammonijusza Sakkasa, prowadzony daléj przez Plotina, Porfiryjusza, Jamblichusa i Proklusa. Trójca Aleksandryjska. Zachwyt. Związek z czarownictwem i sztuką czarnoksięzką.
Cesarz Justynijan zamyka szkoły filozoficzne.
Treść filozofii greckiéj. Cztéry jéj zadania: 1) pochodzenie świata 2) natura duszy 3) bytność Boga 4) probierz prawdy. Rozwiązanie tych zadań w okresach badania, wiary, rozumu, upadku.
Określenie prawa odmian w mniemaniach greckich. Rozwój ducha narodowego jest taki sam, jak ducha indywidualnego.
Określenie wniosków ostatecznych filozofii greckiéj względem Boga, świata, duszy, probierza prawdy. Wyjaśnienia i krytyka do każdego z tych punktów ..............
|
182
|
|
Rzut oka na dzieje i wpływy filozoficzne Rzymu. Przygotowanie do podniesienia badań nad umysłowym rozwojem Europy.
Wyobrażenia religijne pierwotnych Europejczyków. Na formy przemian w tych wyobrażeniach wpływa Rzym. Niezbędność historyi rzymskiéj w tych badaniach.
Początek i rozwój rzymskiéj potęgi, jéj kolejne fazy, nabytki terytoryjalne. Rzym staje się panem morza Śródziemnego. Późniejsza demoralizacyja Italii. Niepowstrzymane koncentrowanie władzy. Rozwój imperializmu. Ostateczne wygaśnienie właściwéj rzymskiéj rasy.
Wpływ na stany umysłowy, religijny i społeczny krajów nad morzem Śródziemném położonych. Wytwarza jednostajność myślenia. Cezaryzm toruje drogę do monoteizmu. Ważne przeobrażenie idei religijnych w świecie Rzymskim.
Mniemania filozofów rzymskich. Zlewanie się nowych idei ze staremi. Pochwycenie władzy przez ludzi nieukształconych i wynikłe ztąd skażenie Chrystyjanizmu w Rzymie .........
|
210 [V]
|
|
Europejski wiek Badania. Stopniowe przemiany mniemań, zakończone przez ustanowienie Soborów i skupienie władzy w Papieżu. Początek, przemiany pierwotne, starcia i ostateczne ustalenie się Chrystyjanizmu.
Nastanie Chrystyjanizmu. Różnice organizacyi kościelnéj. Wymaga ich opłakany stan państwa. Krótka jego walka z pogaństwem. Charakter jego organizacyi. Zmiany w sposobie myślenia i początek sekt; rdzenna różnica pomiędzy sektami wschodniemi i zachodniemi. Trzy pierwotne formy chrystyjanizmu: forma żydowska i jéj upadek; forma gnostycka i jéj upadek; forma afrykańska żyje jeszcze.
Rozszerzanie się chrystyjanizmu z Syryi; opór jego przeciwko cezaryzmowi; walka pomiędzy niemi. Stan rzeczy pod Dyjoklecyjanem. Polityka Konstantyna. Zwraca się do stronnictwo chrześcijańskiego i przy pomocy tegoż dochodzi do władzy najwyższéj. Jego osobisty do chrystyjanizmu stosunek.
Spór o Trójcy. Historyja Aryjusza. Sober Nicejski.
Dążenie biskupa rzymskiego do władzy zwierzchniczéj. Kościół rzymski; jego podrzędne pierwotnie stanowisko. Przyczyny wzrastających jego bogactw, wpływów i zepsucia. Szczelnie jego postępów przez spory pelngijański, nestoryjański i entychijański. Współzawodnictwo pomiędzy biskupami Konstantynopola, Aleksandryi i Rzymu.
Niezbędność papieża na Zachodzie, a soborów na Wschodzie. Natura tych soborów i władzy papiezkiéj.
Okres ten zamyka się zdobyciem i zrabowaniem Rzymu przez Alaryka. Obrona tego faktu przez Ś. Augustyna. Krytyka pism jego.
Charakter postępu myśli w tym okresie. Losy trzech wielkich biskupów ..............
|
234
|
|
Europejski wiek Wiary. Wiek Wiary na Wschodzie.
Umocnienie systematu byznatyńskiego czyli związanie kościoła z państwem. Wynikłe ztąd skażenie chrystyjanizmu i prześladowanie filozofii.
Polityczne konieczność narzucenie patrystyki czyli nauki Ojców Kościoła. Ich szczególne teoryje.
Zatarcie śladów nauki greckiej przez patrystykę. Biblioteki i Serapeum aleksandryjskie. Zburzenie tego ostatniego przez Teodozyjusza. Śmierć Hypatyi. Wytępienie uczoności na Wschodzie przez Cyrylla, jego towarzyszów i następców ......
|
266 [VI]
|
|
Przedwczesny koniec wieku Wiary na Wschodzie. Trzy napady: Wandalów, Persów, Arabów.
Napad wandalski doprowadza do utraty Afryki. Odzyskanie téj prowincyi przez Justynijana po wielkich klęskach.
Napad perski doprowadza do utraty Syryi i upadku Jerozolimy. Drzewo Krzyża zabrane jako łup wojenny. Moralne wrażenie tych napadów.
Napad arabski. Urodzenie, posłannictwo i nauka Mahometa. Szybkie rozszerzenie się wiary jego w Azyi i Afryce. Upadek Jerozolimy. Dotkliwe straty chrystyjanizmu zrządzone przez muzułmanów. Arabowie stają się narodem uczonym.
Przegląd Koranu. Uwagi co do postradania Azyi i Afryki przez Chrystyjanizm ..............
|
279
|
|
Wiek Wiary na Zachodzie.
Wiek Wiary na Zachodzie odznacza się spogańszczeniem. Napady wojenne arabskie sprowadzają odosobnienie biskupa rzymskiego i przyczyniają się do jego niezależności.
Grzegorz Wielki organizuje idee swojego czasu, materyjalizuje wiarę, kojarzy ją ze sztuką, odrzuca naukę i stwarza włoską formę religii.
Przymierze władzy papiezkiéj z Francyją upowszechnia tę formę. Polityczne dzieje porozumienia się i sprzysiężenia królów franskich z papieżem. Wynikające ztąd umocnienie nowéj dynastyi we Francyi i rozszerzenie idei rzymskich. Nawrócenie Europy.
Wartość włoskiéj formy religii przedstawiona w biogramach papieży .
|
298
|
|
Ustęp o przejściu Arabów do wieku Rozumu. Wpływ idei medycznych za pośrednictwem Nestoryjanów i Żydow.
Rozwój duchowy Arabów postępuje pod przewodnictwem Nestoryjanów i Zydów w kierunku medycznym. Podstawa tego przymierza jest teologiczna.
Opór systemami byzantyńskiego przeciwko leczeniu naukowemu. Zniesienie asklepij. Zastąpienie ich leczeniem przez cuda. Wynikająca ztąd zabobonnść i ciemnota. [VII] Zbliżenie się Arabów z Nestoryjanami i Żydami.
Po pierwsze. Nestoryjanie, prześladowanie ich i rozszerzenie wyobrażeń ich sekty. Odziedziczyli oni grecką medycynę.
Ustęp o medycynie greckiéj. Asklepije, Filozoficzne znaczenie Hipokratesa, który oddziela medycynę od religii. Szkoła w Knidos. Zamknięcie jéj przez Konstantyna.
Ustęp o medycynie egipskiéj. Opiera się ona na anatomii i fizyjologii. Sekcyje i wiwisekcyje. Wielcy lekarze Aleksandryjscy.
Powtóre. Lekarze żydowscy. Ich wyzwolenie się z zabobonu. Zakładają szkoły, posuwają naukę i literaturę.
Jednoczesny zwrot ku czarom, wyganianiu czartów, sztuce czarnoksięzkiéj. Kamień filozoficzny, eliksir życia i t. d.
Arabowie tworzą chemiją naukową. Odkrycie ostrych kwasów, fosforu i t. d. Ich wyobrażenia geologiczne. Zastosowują chemiją do praktyki lekarskiéj. Zbliżanie się walki pomiędzy systematami saraceńskim mnteryjalnym i europejskim nadprzyrodzonym ....
|
328
|
|
Wiek Wiary na Zachodzie (w dalszym ciągu).
Początek czci obrazów. Nieużyteczność obrazów wykryła się w Azyi i Afryce podczas wojen z Saracenami. Pochodzenie obrazoburstwa.
Cesarze zakazują czcić obrazy. Mnisi, popierani przez damy dworskie, bronią obrazochwalstwa. Ostateczne ich zwycięztwo.
Papieże utrzymują cześć obrazów na Zachodzie. Spór pomiędzy cesarzem i papieżem. Papież popierany przez mnichów, stawi opór i sprzymierza się z Frankami.
Mnisi. Historyja pochodzenia i rozwoju instytucyi zakonów. Pustelnicy i cenobici. Rozszerzenie monachizmu z Egiptu na Europę. Cuda mnisze i legendy. Praca cywilizacyjna instytucyj zakonnych. Materyjalizują one religiją i wrażają swoje idee Europie .........
|
354
|
|
