Encyklopedja Kościelna/Cagliari

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[84] Cagliari, wym. Kaljari, dawne Calaris, Caliaris, stolica wyspy Sardynji, jedno z trzech arcybiskupstw tejże wyspy. W pierwszych już wiekach chrześcjanie byli w Sardynji, wyspa ta niezdrowa (insula nociva) była miejscem wygnania wielu chrześcjan, a nawet i Papieży. Nie wiadomo jednakże kiedy mianowicie założone tam zostało biskupstwo. Pierwszy ze znanych biskupów sardyńskich z Cagliari jest Quintasius, który był na soborze arelateńskim r. 314. Najwięcej zaś znanym był Lucyfer (ob.), który, za panowania Konstantyna cesarza, zbijał błędy arjanów, następnie sam popadł w odszczepieństwo. Sardyńczycy zawsze się szczycili swoim ziomkiem, pisali o nim wiele, a jeden z ich uczonych napisał tom in f., w którym stara się udowodnić świętość Lucyfera (Defensio sanctitatis Luciferi, Cagl. 1639). W V w. Sardynja dostała się pod panowanie Wandalów, zagorzałych arjanów, którzy tu zesłali na wygnanie wielu biskupów z Afryki. Papieże Hilary i Symmachus byli rodem z Sardynji. Św. Fulgenty (ob.) z Ruspe, blisko Cagliari założył klasztor. Za Justyniana I Sardynja przeszła pod berło rzymskie. U stóp góry Barbagii Rzymianie postawili załogę wojskową, dla obrony przeciwko góralom, wówczas jeszcze poganom. Przez krótki czas Gotowie panowali nad wyspą. Papież Grzegorz I wiele dobrego, tak pod względem duchownym jak i materjalnym, uczynił dla Sardynji. Czytamy w jego listach, że w tym czasie mnóstwo żydów sardyńskich (osiedlonych tam za Tyberjusza) przeszło na łono Kościoła. Naczelnik górali zwanych Barbaricini przyjął także Chrzest. Grzegorz I zachęcał go, aby jak nąjusilniej pracował nad nawróceniem pozostałych jeszcze pogan. Posiadamy 34 listy Grzegorza I, z których 20 do Januarego, arcybpa Cagliari, i po jednym do każdego z 6 bpów sardyńskich, t. j. do Wincentego, Innocentego, Mariniana biskupa Torres, Libertina, Agatona i Wiktora biskupa Phausanii. Stolice 4 bpów, do których 4 pozostałe listy były pisane, nie są znane. Metropolita więc z Cagliari miał 6 sufraganów. Od r. 668 Sardynja przeszła pod panowanie Lombardów. Później na czas niejaki wyspa odzyskała niepodległość. Sardynję od strony Korsyki darował Papieżom Karloman, darowiznę tę r. 817 zatwierdził Ludwik Pobożny. Potęga świecka bpów sardyńskich wzrastała w miarę udzielanego przez nich poparcia monarchji i opieki nad ludem, uciśnionym przez panów feudalnych. Mikołaj I wysłał swego legata wyłącznie dla Sardynji, która wówczas była rządzoną przez tak zwanych sędziów. Ok. r. 1073 bp z Torres pierwszy otrzymał tytuł metropolity, chociaż Atanazy i Teodoret już Lucyfera nazywali metropolitalnym bpem Sardynji. R. 1297 Papież Bonifacy VIII oddał Sardynję królowi Jakóbowi, jako lenność papiezką, z której ten płacić miał corocznie [85]2,000 marek. Władza sędziów trwała przeszło 500 lat, poczém Sardynja dostała się pod rządy Hiszpanji. Liczba mieszkańców zmniejszyła się podobnie jak w Sycylji i Hiszpanji; Ferdynand Katolicki, odpowiednio do ludności, zmniejszył liczbę biskupstw. R. 1603 założono uniwersytet w Cagliari; panowanie hiszpańskie, ogólnie biorąc, było dobrodziejstwem dla kraju: podatki były niewielkie, miasta obdarzone były przywilejami, rolnictwo kwitło. W tym okresie wypędzono żydów z wyspy, bardzo tam rozmnożonych. Liczba klasztorów znacznie się powiększyła. Jezuici w Cagliari i Sassari posiadali wielkie kolegja. R. 1720 Sardynja dostała się pod panowanie domu Sabaudzkiego. R. 1801 jezuici, po uprzedniém ztąd wypędzeniu, napowrót się osiedlili. Obecnie arcybiskupa z Cagliari sufraganami są tylko bpi: 1) z Iglesias (Ecclesiensis), r. 1503 lub 1504 stolica biskupia przeniesiona tu z Sulci (Sulcis), wiernych liczy 27,000; 2) Galtelli-Nuoro (Galtelinensis et Norensis), biskupstwo erygowane przez Innocentego II r. 1138, zostawało pod metropolitą Pizy. Aleksander VI zniósł je 1495 r. (wówczas nazywało się Galcelmensis seu Gatellicensis) i połączył z Cagliari. Wznowił je Pius VI 1780 r. i poddał pod metropolitę Cagliari. Stolica w Nuoro, bo miasto Galtelli bardzo upadło. Arcybiskup z Sassari ma 4, a z Oristano ma 2 sufraganów (ob. Włochy). Arcybp z Cagliari używa tytułu prymasa Sardynji i gonfaloniera (vexillarius) Kościoła rzymskiego. W Sardynji znajduje się 22 probostw miejskich, 369 wiejskich, razem 391; tym sposobem na biskupstwo przypada przecięciowo 43 probostwa. Wyspa liczy 525,000 mieszkańców. W każdej djecezji znajduje się seminarjum. R. 1851 było 89 klasztorów, 1100 zakonników, pomiędzy którymi było 475 kapłanów; najliczniejsze klasztory były kapucynów i obserwantów; oprócz tego jezuici mieli 3 domy, pijarzy 6 i bracia miłosierdzia 4. Cagliari, najludniejsze miasto na wyspie, liczy mieszkańców 32,000. Kapituła liczy 22 kanoników i wielu kapłanów, miasto ma 5 parafji i niedawno jeszcze liczyło około 300 duchownych; wiernych w djecezji jest 130,000. Po r. 1848 kościół sardyński ucierpiał wiele, rewolucja i tu jak wszędzie dała się we znaki. Wrodzone wady Sardyńczyków, zemsta i śmiertelna nienawiść, wybuchnęły z niesłychaną wściekłością. W Cagliari ustanowiono komisję, urządzającą stosunki kościelne, wedle myśli liberalnej. Arcybp Emmanuel Marongiu-Nurra, rzucił klątwę na komisję. Kawaler Castelli, minister finansów, kazał uwięzić arcbpa, a następnie wysadzić w Civita-Vecchia. R. 1851 były jeszcze w Cagliari 3 klasztory żeńskie, a 16 męzkich, wkrótce jednak i te zniesiono. Położenie Sardynji opłakane. Cf. Peter Martini, Storia ecclesiastica di Sardegna, 1839, 3 v. A. Bresciani (ob. II 590). J. F. Neugebaur, Die Insel Sardinien, Leipz. 1853. Książka ta, autora znanego ze swej nieprzychylności dla Kościoła, zawiera obfite szczegóły, odnoszące się do literatury wyspy Sardynji.  (Gams) X. W. M.