Wikiźródła

Filozofia bytu w „Beniamin Major” Ryszarda ze świętego Wiktora/Wstęp

< Filozofia bytu w „Beniamin Major” Ryszarda ze świętego Wiktora
<<< Dane tekstu >>>
Autor Mieczysław Gogacz
Tytuł Filozofia bytu w „Beniamin Major” Ryszarda ze świętego Wiktora
Wydawca Towarzystwo Naukowe KUL
Data wyd. 1957
Miejsce wyd. Lublin
Źródło skany na commons
Indeks stron
›››
WSTĘP
A. GENEZA TEMATU
1. UWAGI O WIEKU XII

 W stosunku do wieku XIII, w którym powstają wykończone[1] dzieła kultury średniowiecza[2] i w stosunku do wieku XI, którego „cechą naczelną... jest... szczupłość materiału, a co za tym idzie nikłość i przypadkowość problemów naukowych”[3], wiek XII jest „właściwym... okresem dojrzewania... nie tylko umysłowości, ale całej po prostu cywilizacji średniowiecznej”.[4] Jeżeli się przyjmie za A. Birkenmajerem rozróżnienie dojrzewania a) umysłowości i b) pozostałych dziedzin kultury średniowiecza, można dalej określić, że wiek XII:
 ad a) wyprowadza „umysłowość europejską na tory tak szerokie i (ukazuje) jej horyzonty tak wielkie, że umysłowość ta staje się zdolna do wytworzenia dzieł o wartości nieprzemijalnej, których nie będzie już mogła pominąć w swym rozwoju kultura ogólnoludzka”,[5]
 ad b) ustala „koncepcje religijne, społeczne i artystyczne zachodu: on także rozdziela narodom i państwom te role, jakie w historii politycznej i kulturalnej następnych stuleci miały odegrać”.[6]
 Zasadniczo jednak wiek XII przygotowuje pełne średniowiecze.[7]
 To ustalanie się w XII wieku całej kultury następnych okresów, specjalnie następnych wieków średnich, na odcinku życia umysłowego dokonuje się zasadniczo w scholastyce[8] i mistyce.[9] Te dwa nurty filozofii średniowiecznej, które według Grabmanna są dwoma jej aspektami,[10] pozwalają przede wszystkim ustawić całego człowieka w stosunku do całej rzeczywistości, do Boga, innych ludzi i świata. Ustosunkowanie się człowieka do innych bytów dokonuje się najpierw i zasadniczo przez poznanie. Odmianą poznania jest kontemplacja. Czymś więc naturalnym i zrozumiałym w filozofii jest zaakcentowanie kontemplacji nawet tak silnie, jak w wieku XII, który można było nazwać „l’âge d’or de la contemplation“[11]. Kontemplacja dotyczy bytów. Nie ma jeszcze w XII wieku katedr filozofii bytu.[12] Filozofia ta jednak rozwija się i ustala w wielu wariantach platońskiego schematu który służy także mistykom. Mistycy zajmują się specjalnie problemem kontemplacji. Przez poznanie bytów, jak gdyby przez stopnie, chcą dojść do Bytu Pierwszego. Skoro, przy okazji kontemplacji, stawiają zagadnienia bytu, w ich pismach z konieczności znajdują się niektóre problemy metafizyki. Aktualny w XII wieku problem kontemplacji, rozwiązywanej przez mistyków, postuluje więc filozofię bytu.

2. UZASADNIENIE PODJĘCIA PROBLEMU FILOZOFII BYTU U RYSZARDA

 Historia filozofii bytu notuje oczywiście problem ontologicznego stosunku człowieka do Bytu Pierwszego i do bytów poza Nim. W każdym zresztą systemie filozoficznym, w każdej nawet postawie filozoficznej, problem ten daje się wyróżnić. Filozofia chrześcijańska[13] specjalnie go uwzględnia. Zmodyfikowany do wzajemnego stosunku Boga i człowieka, wymieniony problem rozwiązywany był zasadniczo w mistyce średniowiecza. Do połowy jednak XII wieku nie znajdujemy dzieła, które by ujęło wyczerpująco omawiany problem. Dostrzegamy natomiast u mistyków oczekiwanie takiego dzieła, w którym znaleźliby potrzebne rozwiązania[14]. Przed Tomaszem z Akwinu, który szeroko omówił[15] problem stosunku człowieka do Boga i ukazał ewentualne perspektywy poprawnego rozwijania tego problemu w ramach ortodoksji naukowej i katolickiej, niewątpliwie Ryszard ze Św. Wiktora[16] chyba po raz pierwszy dał temu problemowi rozwiązanie, które spełnia pragnienia wieku XII, ponieważ ujął kontemplację od strony przedmiotów kontemplowanych, od strony więc metafizyki, nie psychologii. Właśnie Ryszard, i trzeba to podkreślić, metafizycznie i systematycznie[17], w osobnym dziele[18], ujął całościowo[19] wzajemny stosunek Boga i człowieka, rozwiązany w fakcie kontemplacji[20], która zawierając w sobie podkreślenie indywidualnego poznania wyprowadza system Ryszarda poza panteizm i emocjonalizm. I nie tylko tę kwestię ujął Ryszard. Dzięki zwróceniu uwagi na wzajemną za- leżność poznania i miłości,[21] mógł uwzględnić całą naturę człowieka, rozum i wolę, i odnieść je nie tylko do Bytu Pierwszego lecz i do wszystkich innych bytów.[22] Ponieważ Ryszard uwzględnia wszystkie byty, jako przedmioty kontemplacji[23], opiera tym samym swe rozważania o filozofię bytu. Zanim filozofię tę wykaże niniejsza rozprawa, konieczne jest już teraz sprostować, że „traktaty mistyczne (Ryszarda) są (nie tylko) pierwszym systematycznym wykładem poglądów naukowych na kontemplację nadprzyrodzoną“,[24] lecz że można znaleźć u Ryszarda wykład kontemplacji, ustosunkowującej całego człowieka do całej rzeczywistości. Poszerza więc Ryszard problem stosunku człowieka do Boga o stosunek człowieka do świata, i dalej o stosunek Boga i świata. Tym samym jest już nie tylko mistykiem, lecz i filozofem bytu. Ze względu więc na ujęcie całej natury człowieka, zestawienie go z całą rzeczywistością, Bogiem i światem, sobą i drugim człowiekiem, ze względu na realistyczne, poza panteizmem i emocjonalizmem, uwzględniające przyczynowość, rozwiązanie problemu stosunku człowieka do wszystkich bytów, zajmuje Ryszard w XII wieku szczytowe miejsce w rozwoju wymienionego problemu średniowiecznej filozofii bytu. Podkreśla, że poznanie kontemplacyjne rozpoczyna się od rzeczy cielesnych, związanych z umysłowymi i boskimi wspólnym im, partycypowanym elementem, którym jest „ślad Boga“. Ponieważ takie rozwiązanie problemu jest już przełamaniem platonizmu samodzielnym i nowym, ze względu więc i na to rozprawa niniejsza podejmuje temat filozofii bytu u Ryszarda.

3. UZASADNIENIE OPARCIA SIĘ NA „BENIAMIN MAJOR”
 Skoro problemowi stosunku człowieka do Boga i całej rzeczywistości pierwszy raz spośród mistyków Ryszard dał rozwiązanie najpełniejsze, oparte na realistycznej i odstępującej od platonizmu metafizyce, i skoro ustalenie metafizyki Ryszarda jest tematem niniejszej rozprawy, teksty Ryszarda stają się źródłem badań. Lektura tekstów pozwala ustalić różną ich problematykę, a tym samym zmusza do tego, by teksty te klasyfikować.[25] W ogóle lektura tekstów ujawnia zasadniczo, że rozważania teologiczno-mistyczne Ryszarda oparte są na założonym systemie filozoficznym, w każdym razie prowadzone są metodami filozoficznymi lub wychodzą z tez filozoficznych.[26] Nie we wszystkich dziełach Ryszarda postępowanie to jest w równej mierze widoczne. W oparciu o lekturę tekstów i ich klasyfikację można ustalić, że w dwu zasadniczo dziełach Ryszarda jest ono bardziej wyraźne, w De Trinitate i w Beniamin Major.[27] W ostatnich czasach, stwierdza G. Fritz, mówi się więcej o geniuszu filozoficznym i systematycznym Ryszarda.[28] Stwierdzenie to podane jest w związku z tym faktem, że M. Grabmann,[29] G. Grünwald,[30] Kl. Baeumker[31] formułowali w swych rozprawach filozofię Ryszarda. Filozofię tę streszcza i charakteryzuje A. Dempf wykazując, że do zrozumienia tajemnic Trójcy Św. Ryszard zbudował metafizykę absolutnego bytu i absolutnej osoby.[32] Okazuje się, że wyniki badań Grünwalda, Baeumkera, Grabmanna i Dempfa, odnoszące się specjalnie do zagadnienia i dzieła De Trinitate, są więc raczej cząstkowe. Metafizyka bowiem Bytu Absolutnego i Absolutnej Osoby jest jednym z zagadnień filozofii bytu. Rozważanie niektórych problemów metafizycznych niepokoi w tym sensie, że każe przypuszczać u Ryszarda istnienie całego systemu metafizyki i zmusza do szukania. Wiadomo, że systemu metafizyki nie ma w zbadanym De Trinitate. Pozostał jeszcze Beniamin Major. Dyskusja, związana z problematyką Beniamina, nie doszła do problemów ewentualnej metafizyki, zawartej w tym dziele. W związku jednak z lekturą tekstów należy przypuszczać, że właśnie Beniamin Major pozwoli sformułować system filozofii bytu u Ryszarda. I stąd, ponieważ pewne teksty Ryszarda w ogóle nie wykazują oparcia zawartych w nich rozważań o filozofię i ponieważ niektóre teksty są już opracowane pod kątem problematyki filozoficznej, Beniamin Major staje zasadniczy w badaniu filozofii bytu u Ryszarda jako tekst, który nie był badany i który nie tylko zawiera pewne problemy szukanego systemu filozofii lecz pozwala ustalić cały jej system.[33]
4. Z BIOGRAFII RYSZARDA

 Życiorysy Ryszarda łatwo znaleźć w encyklopediach, słownikach specjalnych, podręcznikach dogmatyki i historii filozofii, w rozprawach o Ryszardzie. Życiorysy te nie odbiegają[34] od danych, które zebrał i ogłosił Jan z Tuluzy.[35] Zawierają jednak inny za każdym razem podziw dla osoby Ryszarda i dzięki temu czyta się je bez znużenia. Nawet monografie o wieku XII, o problematyce średniowiecza, zamieszczają zdania, które świadczą, że Ryszard wiąże z sobą wartościami człowieka i myśliciela. Grabmann dwa razy stwierdza, że przy bliższym kontakcie Ryszard jawi się nam nie tylko jako geniusz kontemplacji lecz i filozofii,[36] a Heitz określa, że dla historii filozofii i teologii niezwykle ważny jest Hugon i Ryszard.[37] Współczesnego czytelnika Ryszard za- dziwia przede wszystkim jako myśliciel, według Déchanet’a, głęboki,[38] a za M. Grabmannem powiemy: oryginalny i samodzielny.[39] Zmusza jednak i do refleksji innego rodzaju, gdy zatrzyma uwagę swoim tekstem: „O, jak podłego wieku doczekaliśmy. O, do jakich granic... doszli ludzie, gdy... nawet elita zakonu w naszych smutnych czasach jest do tego stopnia rozdarta podziałami, że jeżeli jeden z drugim w czymś jednym się zgadza, to chyba tylko przeciwko Panu i przeciwko Chrystusowi!... Z dawnej zakonności zaledwie pozory zostały... Wyznaję, smutnem jest pozostawać tutaj”.[40] I uwagi Kuleszy: „Ponadto ów wybitny teolog z opactwa św. Wiktora był jednocześnie niepospolitą jednostką pod względem moralnym. Niektóre jego opisy stanów mistycznych są tak subtelne i takim serdecznym tętnią odczuciem, że trudno nam jest przypuścić, aby autor znał je tylko z książek i słyszenia, a nie z własnego, głębokiego przeżycia”.[41] Charakterystyczne jest u Jana z Tuluzy zestawienie dwu listów: przeor z Citeaux prosi w jednym o rękopisy, podprzeor z Clairvaux w drugim o ułożenie modlitwy.[42] Nie dziwi więc nekrolog, w którym czytamy, że Ryszard „zostawił po sobie pamiątkę godną swego imienia przez przykład świętego życia i piękno swych pism”.[43] Zaszczytna pamiątka: przykład świętego życia i piękno pism. Wartości Ryszarda jako człowieka i myśliciela łatwo dostrzegamy przy bliższym zetknięciu się z nim przez kontakt z jego pismami. Wartości tych nie obniżają wypowiedzi, że Ryszard jest mniej filozofem, a więcej retorem, i że jest mniej uniwersalny i subtelny niż Hugon.[44] Nie dał rozpraw na tematy, opracowywane przez Hugona, ale podjął badania i rozwijanie dyscyplin w punktach, na których Hugon się zatrzymał. Nie jest takim erudytą, jak Hugon, ale projektuje wydanie wielkiej encyklopedii na wzór Didaskalionu.[45] Już taki plan świadczy o żywotności umysłowej Ryszarda. Nie jest ona na skalę Hugona i nie wypowiada się w typowej pracy naukowej.[46] Wypowiada się jednak w systematycznej analizie, w szerokich zainteresowaniach teoretycznych i praktycznych, w szerokiej działalności. Ryszard-Szkot jest estetą, wrażliwym na piękno[47] i zdyscyplinowanym, utrwalającym dyscyplinę zakonnikiem.[48] Jest skupionym pisarzem i ruchliwym administratorem-przeorem opactwa. Jest zapatrzony tylko w Boga i własną duszę (był przecież mistykiem) i jest otwarty na tysiące zgłaszanych ludzkich kłopotów. Stwierdzają to księgi korespondencji opactwa, a informuje B. Smalley, że „ludzie stale zwracali się do niego o pomoc w swych sprawach. Musiał (więc) posiadać zdrowy rozsądek i zdolność organizacji, którymi tak często odznaczali się mistycy”.[49]
 Trzy daty obejmują życie Ryszarda. Około 1159 r. jest podprzeorem opactwa św. Wiktora pod Paryżem, od 1162 pełni tam funkcję przeora, 1173 r. umiera.
 Jan z Tuluzy krótko omawia okres życia Ryszarda do chwili, w której „został obciążony obowiązkami podprzeora”.[50] Młodego Szkota przyjął do opactwa i wychowywał Gilduin, pierwszy opat wiktorynów (1113 — 1155). Uczył Ryszarda magister Hugon i przygotował w takim stopniu, że „wyszedł mężem, zorientowanym w wiedzy filozoficznej i teologicznej”.[51] Być podprzeorem i przeorem opactwa w okresie kadencji Ryszarda, to znaczyło kierować instytucją, która skupia uczonych i studentów wielu narodowości europejskich,[52] administrować wielkie posiadłości, w ogóle bogactwa[53] domu, jego wspaniałą bibliotekę,[54] być w kontakcie z dworem królewskim, podejmować papieża,[55] biskupów, przeprowadzić trudną sprawę usunięcia gorszącego opata Ervisiusa,[56] nie obniżyć lecz umocnić umiarkowaną surowość reguły w dobrze zorganizowanym domu, by nie przerwały się prace naukowe i wychowawcze.[57] Przy wszystkich tych pracach Ryszard pisał. Ilość dzieł wskazuje od innej strony na jego pracowitość, na godziny przemyśleń, dzięki którym mógł dać De Trinitate, czy Beniamin Major. W 1172 r. Ryszard podpisuje jeszcze dokument tranzakcyjny między opactwem a kanonikami sancti Cosmae de Luzarchiis. W pierwszym miesiącu 1174 r. funkcje przeora u św. Wiktora pełni już Goutier. Zmarł więc Ryszard 1173 r. i prawdopodobnie 10 marca, ponieważ pod tą datą zanotowany jest jego nekrolog. Spoczywa w swoim klasztorze przy bramie de l’Aumône,[58] w okolicy, która była wprawdzie dzika i położona wśród lasów daleko od miasta, lecz ułatwiała skupienie i ćwiczenia religijne[59], pozwalające uzyskać świętość życia i mądrość pism.

B. POSTAWIENIE PROBLEMU

 Rozprawa o filozofii bytu u Ryszarda podejmuje problemy filozoficzne, które sprecyzowały się w dotychczasowej dyskusji nad badanym autorem. Problemy te dają się sprowadzić do trzech zasadniczych, które zbiera i usiłuje rozstrzygnąć wcześniejsza, z 1931 rozprawa E. Kuleszy.[60] Rozprawa ta, jako więc zasadnicza w dyskusji nad Ryszardem, pozwala wyróżnić dwa jej etapy: a) dyskusja do r. 1931; b) dyskusja po r. 1931.

1. ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE DYSKUTOWANE W ROZPRAWIE E. KULESZY

 Rozprawa E. Kuleszy, omawiająca niektóre poglądy Ryszarda, pierwsza w języku polskim, jeżeli chodzi o temat, i jedyna w polskiej literaturze filozoficznej,[61] pierwsza też w całej literaturze, jeżeli chodzi o przeprowadzoną w niej dyskusję,[62] atakuje interpretacje, które zastała, odnoszące się do poglądów Ryszarda. Atak skierowany jest zasadniczo przeciwko J. Ebnerowi,[63] który według E. Kuleszy błędnie w wielu punktach referuje myśl Ryszarda. Kulesza stwierdza, że błąd Ebnera „tłumaczy się pewnym grzechem, popełnionym przez niego przeciwko metodzie naukowych studiów. Swoje (bowiem) badania historyczno-filozoficzne[64] opierał Ebner na dziełach czysto ascetyczno-mistycznych”.[65] Tym stwierdzeniem, popartym szczegółową dyskusją z wieloma sformułowaniami Ebnera Kulesza dyskwalifikuje wyniki jego badań i dodaje, że „Ryszard nigdy nie zajmował się kwestiami filozoficznymi ex professo, (i) to jest zupełnie pewne. Poza kilkoma bardzo nielicznymi myślami filozoficznymi, rozsianymi w dziełach teologicznych, nie ma ani jednego traktatu, filozoficznego”[66] „(...) nie można więc mówić o Ryszardzie, jako o filozofie, opierając się na jego utworach, dotychczas nam znanych”.[67] Byłaby tu więc jedna grupa stwierdzeń, rozpoczynających dyskusję: a) popełnia się błąd stosując metodę historyczno-filozoficzną w badaniu tekstów, które nie są tekstami filozoficznymi; b) Ryszard nigdy nie uprawiał filozofii.
 I dalsze stwierdzenie, które stanowi już następną grupę: c) Beniamin Major wymienia rodzaje przedmiotów kontemplowanych, nie stopnie kontemplacji. Stwierdzenie to jest oczywiste w tekście: „Dużo autorów nowoczesnych, szczególnie historyków filozofii, podając treść tej książki (Beniamin Major), jest wprowadzonych w błąd przez terminologię. Przyjmują oni podział przedmiotu kontemplacji za wyliczenie stopni kontemplacji.[68]

2. DYSKUSJA NAD PROBLEMEM FILOZOFII RYSZARDA

 a. Kwestia metody historyczno-filozoficznej. Ebner opracowuje Ryszarda od strony problematyki filozoficznej nie stawiając sobie pytań, które niepokoją Kuleszę. Wydaje się, że Ebner nie widzi ewentualnego problemu, który według Kuleszy może zaistnieć przy okazji badania metodą historyczno-filozoficzną tekstów niefilozoficznych. Ebner ustala teorię poznania Ryszarda nie tłumacząc się z metody, którą stosował w badaniu. Nikt zresztą przed Kuleszą nie postawił takiego zagadnienia w odniesieniu do tekstów Ryszarda i nikt po Kuleszy nie podjął kwestii omawianej.
 b. Charakter pism Ryszarda. Nie pytano, czy wolno badać Ryszarda metodą historyczno-filozoficzną, pytano jednak o rodzaj i charakter jego pism. Stwierdzał np. B. Haura w negatywnym sformułowaniu,[69] że u Ryszarda nie znajdujemy filozofii. Wynikało stąd, że pisma Ryszarda dotyczą spraw jedynie teologicznych, a wyniki jego badań mogą być przydatne wyłącznie na terenie nauk teologiczno-mistycznych.[70] Przeciwstawił się temu Heitz w ten sposób, że dyskutując z Mignon’em wykazywał wpływy neoplatońskie na wiktorynów. Nie nazwał Ryszarda wprost filozofem, milcząco jednak założył u niego filozofię przy stwierdzeniu, że Ryszard opiera się na niej w rozważaniach teologicznych.[71] W ogóle widział doniosłość wyników badań naukowych Hugona i Ryszarda i ich znaczenie dla historii filozofii.[72] Hugonin stwierdza już wyraźnie, że „mistyka Ryszarda, podobnie jak u Hugona, nie wyklucza ani filozofii, ani spekulacji. Jest to mistyka spekulatywna, obfitująca często w głębokie myśli”.[73] Były więc zdania podzielone. Słusznie B. Hauréau uważał, że pisma Ryszarda są teologiczne i słusznie Heitz stwierdza, że opierają się one o filozofię, którą był według niego neoplatonizm. Heitz jednak nie stwierdza, jak Hugonin, że w dziełach Ryszarda nie wyklucza się filozofia i mistyka. Pozostawia ten problem, a przesuwa zagadnienie dalej badając charakter tej filozofii. Kulesza nie liczy się z tymi badaniami.[74] Nie uwzględnia ich przy okazji uzasadniania swego stanowiska, że w pismach Ryszarda można znaleźć wyłącznie omówienie kontemplacji mistycznej. I zmniejsza Kulesza wyraźnie zakres problematyki, poruszanej przez Ryszarda. Opowiada się za stanowiskiem, które nie było dotąd zadecydowane, skoro nie rozprawiono się do r. 1931 nie tylko z Heitzem (1909) lecz także z Baeumkerem (1907) podkreślającym znaczenie myśli filozoficznej Ryszarda.[75]
 Po r. 1931 Châtillon (1939) traktuje Ryszarda jako teologa, Kleinz znowu (1944) zestawia jego poglądy filozoficzne z poglądami filozoficznymi Hugona. Nie zatrzymano się więc przy radykalnym stwierdzeniu Kuleszy, kwalifikującym Ryszarda wyłącznie jako teologa. Pisma Ryszarda w dalszym ciągu są przedmiotem badań, prowadzonych przez teologów i filozofów.
 c. Kwestia filozofii Ryszarda. Wypowiedzi więc Hugonina, Baeumkera, Heitza nie przesunęły dyskusji w kierunku ustalenia się poglądu, że Ryszard uprawiał filozofię.
 Przyczyną główną tego jest zapewne fakt, że następne rozprawy o Ryszardzie nie uwzględniają stanowiska rozpraw poprzednich. W ogóle sytuacja jest taka, że niezależnie od wypowiedzi wcześniejszych każda z rozpraw o Ryszardzie zajmuje stanowisko nie uzgodnione z innymi stanowiskami i stąd przed Kuleszą i po Kuleszy, znajdujemy zdania podzielone. Słusznie to niepokoi specjalnie na terenie podręczników. Niektóre podręczniki historii filozofii, na co zwraca uwagę G. Fritz,[76] traktują Ryszarda wyłącznie jako teologa, podczas gdy podręczniki teologii podkreślając oryginalność spekulacji teologicznej Ryszarda sugerują założoną u niego filozofię. Wykazuje ją G. Grünwald, gdy stwierdza metodę filozoficzną w dowodzeniu przez Ryszarda istnienia Boga.[77] I znowu sytuacja się powtarza. Podobnie jak Heitz, teraz E. Gilson w ogóle nie porusza sprawy, czy jest filozofia u Ryszarda. Stwierdza tylko, że, studium dzieł Ryszarda (...) nie dodaje niczego nowego do tego, co wiemy o filozofii średniowiecznej”.[78] Dempf idzie dalej. Nie tylko stwierdza filozofię, lecz omawia konkretnie jego metafizykę i ocenia ją jako najważniejszy dział filozofii Ryszarda.[79] Występuje więc w dziełach Ryszarda filozofia, którą Ryszard operuje; i jest to filozofia bytu. Nie rozbudowuje jej Ryszard. I słusznie. Budował system kontemplacji. Musiał go tylko oprzeć na filozofii. Dał systemowi „metafizyczne podstawy”,[80] których J. Bernhart szukał dla mistyki średniowiecza. Byłoby trudno ustalić, że Ryszard jest filozofem par excellence. Stwierdzić jednak można, że filozofia daje się u niego wykryć jako podstawa rozważań teologiczno-mistycznych. Podzielone są zdania, co do charakteru filozofii przyjętej przez Ryszarda. W każdym razie operuje Ryszard systemem filozoficznym, a Heitz sugeruje, że neoplatońskim.

3. DYSKUSJA NAD PROBLEMEM GRUP PRZEDMIOTÓW KONTEMPLOWANYCH

 a. Dyskusja przed r. 1931. Może dziwić to, że Kulesza nie podaje w swej rozprawie uwag, które by stwierdziły pozytywny wkład Ebnera w prace nad rozwiązywaniem zagadnienia przedmiotów kontemplacji. Ebner dwa razy w swej rozprawie o teorii poznania u Ryszarda omawia przedmioty kontemplacji[81] i rozumie je jako różne od sposobów kontemplowania.[82] Przedmioty kontemplacji układa jednak w sześć grup i tym, być może, nie odcina się wyraźnie od tradycyjnego wyróżniania u Ryszarda sześciu stopni kontemplacji. W ogóle do Kuleszy przeważa sytuacja raczej taka, że przez stopnie kontemplacji rozumie się i sposoby kontemplowania i przedmioty kontemplowane, a niekiedy rozróżnia się i jedno i drugie. P. Pourrat i K. Michalski, żeby podać jedną z najbliższych przed 1931 r. pozycję,[83] mówią wyraźnie o sześciu stopniach kontemplacji.[84] Pozycja, jedna z najdawniejszych w stosunku do 1931 r., Summa teologiczna Tomasza z Akwinu, wymienia za Ryszardem sześć gatunków kontemplacji,[85] chociaż podkreśla kwestię przedmiotów kontemplowanych.[86] I ciekawe. Wstęp Hugonina do t. 196 Patrologii Migne’a stwierdza, że Ryszard „studiuje kontemplację najpierw samą w sobie i rozróżnia sześć jej stopni”.[87] Studium więc specjalne i pomnikowe powtórzyło tradycyjną nieścisłość. Wydaje się bowiem, że Kulesza[88] poprawnie zrozumiał Ryszarda i słusznie zasygnalizował w swej rozprawie kwestię przedmiotów kontemplacji, nie jej stopni, chociaż za radykalnie tę sprawę sformułował, a w końcu wcale jej nie rozwinął i nie uwzględnił, lecz poszedł za ujęciem, analizującym akt kontemplacji mistycznej.[89] Gdyby trzeba było szukać genezy takiego ujmowania kontemplacji przez omawiane prace, należało by przede wszystkim przypomnieć, że Ryszard problemy mistyki uzasadnia metafizyką, a więc ontologicznie, empirystycznie i obiektywnie traktuje swój temat, inaczej niż autorzy, dla których kontemplowanie jest kwestią zasadniczo subiektywnego przeżycia. A dalej, być może, rzeczywiście zaważyły tu wpływy Hugona, który opracował bardzo rozbudowany podział kontemplacji.[90] Podział ten mógł zasugerować także Ryszarda i utrudnić ujmowanie kontemplacji jako jednego ontycznie procesu, dotyczącego tylko różnych przedmiotów. I być może, nie badano Ryszarda ściśle historycznie, lecz raczej od strony subiektywnego rozumienia kwestii, które omawiał,[91] i dlatego powtarzano pomyłkę dostrzeżoną przez Kuleszę. Trzeba jednak raz jeszcze powtórzyć, że Ebner rozróżniał i sposoby i przedmioty kontemplacji, chociaż tego nie podkreślił wyraźnie. Poszedł tu za Ryszardem, który nie troszczył się specjalnie o widoczną w dziełach różnicę między przedmiotami kontemplacji, kontemplowaniem sześciu grup przedmiotów, a sposobami kontemplacji.
 b. Dyskusja po r. 1931. Przedmioty kontemplacji na sposób Ebnera omawia R. Lenglart,[92] a także F. Andres[93] i J.A. Robilliard, który jednak w różnych partiach swej pracy przez kontemplację rozumie raz sposoby, innym razem przedmioty kontemplowania.[94] Kleinz[95] znowu zdecydowanie mówi o przedmiotach. J. Châtillon, przeciwnie, wraca do sześciu rodzajów kontemplacji.[96] Wszystkie trzy ujęcia sprzed r. 1931 powtarzają się i po uwagach Kuleszy. Nie podjęto dyskusji. W dalszym ciągu mówi się o przedmiotach kontemplacji, o sześciu jej rodzajach myląc tu akt kontemplowania kolejnego grup przedmiotów ze sposobami kontemplacji. W pracach o Ryszardzie nie spotyka się uzasadnienia, dlaczego używa się w nich danego rozumienia kontemplacji. Zestawiając dotychczasowe uwagi można stwierdzić, że problem grup przedmiotów kontemplowanych przesuwa dyskusję w kierunku nie tylko stwierdzenia filozofii u Ryszarda, lecz i możności ustalenia jej charakteru.

4. PROBLEMY DYSKUSJI I PROJEKT SPOSOBU ICH ROZWIĄZANIA

 a. Wyliczenie problemów. Trzy więc zasadnicze problemy omawianej dyskusji, zestawione na podstawie literatury, dotyczącej Ryszarda, i sprowadzone do stwierdzeń, sformułowanych w rozprawie Kuleszy, podejmuje rozprawa o filozofii bytu u Ryszarda. 1o czy metodę historyczno-filozoficzną można stosować do tekstów nie filozoficznych; 2o czy Ryszard uprawiał filozofię; 3o czy Beniamin Major podaje nie stopnie kontemplacji, lecz grupy przedmiotów kontemplowanych, a stąd – koncepcję rzeczywistości, stanowiącej całość metafizyki Ryszarda. Dwa pierwsze problemy ważne są przede wszystkim dlatego, że atakują i niniejszą rozprawę od strony jej metody, a w konsekwencji – słuszności wyników badań. Problem trzeci dotyczy treści dzieł Ryszarda i wydaje się być problemem zasadniczym, ponieważ jego rozwiązanie ukaże drogę do znalezienia odpowiedzi na problemy poprzednie.

 b. Metoda rozwiązywania problemów. Zasadniczym zadaniem rozprawy jest wykazać, że Ryszard podaje i omawia grupy przedmiotów kontemplowanych i przyjmuje dla nich wiążącą zasadę partycypacji, opartej na tym, co w rzeczy jest poznawalne, i na miłości. Przedmioty te, wyczerpujące całą rzeczywistość, ze względu na ich uporządkowanie według wykrytych zasad, prowadzą do stwierdzenia metafizyki Ryszarda. Stwierdzenie metafizyki ujawnia istnienie filozofii, a jej zidentyfikowanie pozwoli ustalić, że Ryszard był lub nie był samodzielny w ewentualnych wynikach badań na tym polu. Wykazanie samodzielności rozwiązań filozoficznych, ponieważ niesprowadzalnych do żadnego ze znanych ówcześnie systemów, przekona nie tylko o tym, że Ryszard oparł swoje rozważania teologiczne na filozofii, lecz także że uprawiał filozofię w rozumieniu współczesnym i w rozumieniu XII wieku. Przy okazji więc wykazania metafizyki Ryszarda rozwiąże się pozytywnie problem jego filozofii, a tym samym okaże się uzasadnione stosowanie metody historyczno-filozoficznej w odniesieniu od tekstów, włączonych nawet do pism z zakresu teologii, czy mistyki. Drogą więc pośrednią zostanie rozwiązany, nie podjęty w dyskusji nad Ryszardem, problem metody historyczno-filozoficznej. Wydaje się, że jest to właściwszy sposób, ponieważ nie wyznacza temu problemowi osobnego rozdziału i tym samym ratuje spoistość rozprawy. Problem stwierdzenia filozofii u Ryszarda uzyska rozwiązanie także pośrednio. Pierwszy i zasadniczy okazuje się problem grup przedmiotów kontemplacji, przesuwający się w kierunku zapytania o metafizykę Ryszarda.
5. OSTATECZNE SFORMUŁOWANIE PROBLEMÓW ROZPRAWY

 Rozprawa niniejsza rozstrzyga podjęte problemy dyskusji, gdy wykazuje metafizykę Ryszarda, i przechodzi do kwestii nie badanych pytając, przy zagadnieniu struktury rzeczywistości według Ryszarda, o zasady metafizyczne, komponujące z podanych przez Ryszarda elementów, czyli przedmiotów, całość rzeczywistości. Rozstrzygnięcie zagadnień dyskusji i problemy metafizyki Ryszarda nie wyczerpują tezy rozprawy. Uzupełnią tezę odpowiedzi, które rozprawa poda w związku z zapytaniami: jaką pozycję zajmuje Ryszard w rozwoju problematyki, którą omawiał? Co zastał: jaki był stan zagadnienia, które podjął i jaka jest jego zależność od poprzedników? Co wniósł i o ile wpłynął na badania późniejsze? Odpowiedzi te przyjdą także pośrednio przy rozwiązaniu problemu metafizyki Ryszarda. Problem metafizyki jest więc dla rozprawy centralny i ze względu na to decyduje o strukturze rozprawy i wyznacza jej plan.





    Saint Victor à Paris” (Hist, litt.) (20) s. 475. „On ne la doit pourtant qu’aux soins d'un de ces religieux. Jean de Toulouse, qui a placé à la tête du premier vol. une vie de l'auteur, tirée, dit il, des manuscrits et des chartes le l’abbaye L’édition publiée par M. L’abbé Migne est plus correcte et plus complete. Elle contient des lettres que ne renferment point les précédentes. Mais surtout les écrits de Richard seront disposes dans un ordre plus régulier” Hugonin (22) c XVII. Z wydania tego korzystały także dotychczasowe rozprawy, pisane na tematy „Ryszarda”. Cała zresztą literatura naukowa, wobec braku wydania krytycznego, opiera się na nim, jako najlepszym, ponieważ zestawionym z rękopisami. Obecnie we Francji przygotowuje się wydanie krytyczne dzieł Ryszarda. Korespondencję w tej sprawie przyjmował dr J. Zathey. z-ca kier. działu rękopisów Bibl. U. J.
     b) Wydania Beniamin Major. Poza wydaniami zbiorowymi dzieł Ryszarda wydano Beniamin Major i, o ile dało się stwierdzić, tylko dwa razy. Informuje o tym identyczny tekst Hugonina (22) c XIX i Hist. litt. (20) s. 478: „I’ a paru une édition particulière de ce traité en 1494, in 4, et une autre, in 8. sans date et sans indication de ville, mais avant la fin du Xve siècle”. Późniejszych wydań bibliografia nie notuje.

  1. ↑ Termin ten został użyty w znaczeniu, które posiada łacińskie słowo perfectio, greckie – ευτελεχεια - uzyskanie pełni.
  2. ↑ Por. Bühler (76).
  3. ↑ Birkenmajer (6) s. 5 i 6. Por. także Grabmann (16) s. 4.
  4. ↑ Birkenmajer (6) s. 5 i 6. Por. także Grabmann (16) s. 4.
  5. ↑ Swieżawski (38) s. 6. Autor odnosi ten tekst także do wieku XIII.
  6. ↑ Birkenmajer (6) s. 5 i 6. Por. także Grabmann (16) s. 4.
  7. ↑ „so erscheint denn das 12. Jahrhundert in vieler Hinsicht als Vorbereitung ...der Hochscholastik”. Grabmann (16) s. 5.
  8. ↑ Omówienie dokładne rozmaitych definicji scholastyki podaje między innymi De Wulf (91) s. 13 — 21. Por. także Chenu (78) s. 51 — 60.
  9. ↑ Definicje mistyki średniowiecznej omawia szeroko De Wulf w tym samym podręczniku w wyd. 2 z 1905 r. s. 225 — 229.
  10. ↑ „Auch inhaltliche sachliche Erwägungen lassen uns Scholastik und Mystik nicht als Gegensätze, sondern als innigst verbundene und zusammengehörige Elemente des mittelalterlichen Geisteslebens, ja im Grunde genomenen als zwei verschiedene Seiten ein und derselben Sache erscheinen“. Grabmann (16) s. 96.
  11. ↑ Déchanet (11) c. 1948.
  12. ↑ „Au XIIe siècle, in n’y avait pas encore de chair de métaphysique dans les écoles; on avait seulement ajouté aux divisions anciennes la morale et la physique“. Mignon (32) t. 1, s. 37.
     (Uwaga: w rozprawie używa się zamiennie terminu filozofia bytu, metafizyka, ontologia)
  13. ↑ Por. Gilson-Böhner (81) s. 1 — 5.
  14. ↑ „Par ces écrits déjà si nombreux et si étendus, on voit que dès la première partie du XIIe siècle, les théologiens éprouvaient le besoin de donner une connaissance raisonnée des lois qui dirigent l’homme dans la marche vers la perfection, et déjà on trouve dans leurs traités une forme plus concrète plus précise sur toutes ces thèses ardues“. Mignon (32) t. 2, s. 342.
  15. ↑ Od strony kontemplacji patrz Tomasz (67) II — II, 179 — 182.
  16. ↑ Zamiast pełnego imienia „Ryszard ze Świętego Wiktora“ w rozprawie używa się skrótu „Ryszard“.
  17. ↑ De Wulf (91) stwierdza, że dopiero XII wiek podjął studia metodyczne nad mistyką, „l’étude méthodique des hautes sphères de la perfection date du XIIe siècle”, s. 229 (wyd. 2, Louvain 1905).
  18. ↑ Beniamin Major, PL 196, c 63 — 202. Pełny tytuł dzieła: „De gratia contemplationis libri quinque occasione accepta ab arca Moysis et ob eam rem hactenus dictum Beniamin Major“.
  19. ↑ Augustyn, Bernard, Hugon ujmowali stosunek Boga i człowieka specjalnie na odcinku miłości i w ujęciu teologicznym. Ryszard nadaje swym badaniom charakter filozoficzny.
  20. ↑ „Richard... est le premier écrivain qui décrive en un traité systématique les voies et degrés de la contemplation“. Robilliard (35) s. 229.
  21. ↑ c 145 CD.
  22. ↑ Uzasadnienie w całej rozprawie, która jest rozwiązaniem problemu metafizyki Ryszarda.
  23. ↑ Por. choćby c 79A, c 81C, c 82B, c 83A i D, c 85B, c l07D i 108D, c l09A, c 123C, c 129D, c 131A, c158A, c 194A.
  24. ↑ Kulesza (28) s. 237.
  25. ↑ Zasadniczo różne są dwie klasyfikacje dzieł Ryszarda: u Migne’a i u Kuleszy. Inne klasyfikacje nawiązują do wymienionych np. Zorell, lub opowiadają się za jedną z nich np. Fritz (14). W wydaniu Migne’a Hugonie (22) wyróżnia trzy grupy dzieł Ryszarda: „exegetica... theologica... epistolae et miscellanea. Zorell (40) jedną z tych grup nazywa inaczej: „exegetische...dogmatische... und vermischte”. c 1182. Kulesza (28) stwierdza, że Migne „umieszcza w różnych grupach dzieła, których przedmiot formalny absolutnie jest identyczny... następnie terminologia tej klasyfikacji nie odpowiada treści dzieł, które zawiera” s. 240. Proponuje dlatego Kulesza podział na dzieła, które 1) odnoszą się do życia wewnętrznego, 2) są czysto teologiczne, 3) i egzegetyczne (egzegeza mało naukowa) s. 240 — 243. „Benjamin Major“ należy do pierwszej grupy podziału Kuleszy, Mignea i innych.
  26. ↑ „Nous avons déjà noté dans notre analyse du De Trinitate, qu’à en croire Baeumker, Richard est le premier penseur du Moyen-àge qui ait utilisé le principe de causalité pour la démonstration de l’existence de Dieu”. Fritz (14) c 2693.
  27. ↑ „Wir führen nur die für die Philosophie in Betracht kommenden Werke an. An erster Stelle seien genannt: „De preparatione animi ad eontemplationem” und „De contemplatione”. Ebner (13) s. 5. Zgadza się więc także Ebner na „Benjamina“. Dla niego jednak, jako krytyka poznania, ujmującego zagadnienie psychologicznie, od strony władz poznania, zasadniczy jest „Beniamin Minor“. Ontologa może interesować przede wszystkim „Beniamin Major“.
  28. ↑ „On s’est plus a mettre en évidence le genie philosophique et l’esprit systématique de Richard”. Fritz (14) c 2693.
  29. ↑ „In der speculativen Exposition des Trinitätsdogmas hat Richard... nicht bloss, auf augustinischen Bahnen wandelnd, eine psychologische Theorie dieses Mysteriums entwickelt, sondern auch eine äuserst scharfsinnige metaphysische Theorie desselben entworfen und dadurch eine Kraftprobe selbständigen philosophischen Denkens gegeben”. Grabmann (16) s. 315.
  30. ↑ Por. Grünwald (18) s. 78 — 87.
  31. ↑ Por. Baeumker (73) s. 312.
  32. ↑ „Die Freundschaft mit Bernhard hat Richard... nicht gehindert doch den Versuch zu machen, für das Verständnis des Trinitätsgeheimnis eine vollständige Metaphisik des absoluten Seines und der absoluten Person Aufzubauen”. Dempf (12) s. 72.
  33. ↑ Za podstawowy w niniejszej rozprawie przyjęty został tekst Beniamin Major, wydany w 1855 r. przez J. P. Migne’a, PL 196.
     a) Wydania dzieł Ryszarda. Zestawienie wydań podaje się na podstawie: 1) Hist. litt, de la France (20) s. 475, 2) Hugonin (22) c XVII i 3) Überweg (90) s. 254. Wykazy są zgodne poza jedną pozycją, mianowicie: Hist. Litt. de la France i Hugonin dla wydania paryskiego drugiego podają r. 1550, Überweg r. 1540.
     Znanych jest siedem wydań dzieł Ryszarda: weneckie z 1506 r., paryskie z 1518 r., liońskie z 1534 r., paryskie z 1550 r., weneckie z 1592 r., kolońskie z 1621 r., „à Rouen, chez Jean Berthelin en 1650, in folio, est aujourd-hui la seule dont nous (Hist. litt, de la France) fassions usage... Cette édition de 1650 s’annonce comme revue et corrigée par les chanoines réguliers de
  34. ↑ W odniesieniu do Hugonina (22) c XIII i Hist. litt. (20) s. 472 stwierdził to już Kulesza (28) s. 238.
  35. ↑ „Richardi canonici et prioris S. Victoris Parisiensis vita, ex libro V Antiquitatum eiusdem Ecclesiae, cap. 55, (edit. opp. anni 1650, Rothomagi) ...haec ex sereniis chartarum et manuscr. codicibus depromebat F. J. a Tolosa, canonicus S. Vict. Paris... ”. Jan z Tuluzy (24) c IX-XIII. Życiorys w języku polskim podaje Kulesza (28) s. 238 — 240
  36. ↑ „Richard ...trit uns bei näherer Betrachtung nicht bloss als ein kontemplativer, sondern auch als ein philosophischer Genius entgegen”. Grabmann (16) s. 315. „R. ist ein spekulativer Genius” Grabmann (82) C. 877.
  37. ↑ „De cette étude il ressort... combien importantes pour l’histoire de la philosophie et de la théologie sont les sympatiques figures de Hugues et de Richard... ”. Heitz (19) s. 83.
  38. ↑ „un profond penseur”. Déchanet (11) c. 1965.
  39. ↑ „der originelle und selbständige Denker”. Grabmann (16) s. 317.
  40. ↑ Tłum. Kuleszy (28) s. 239. Por. „Heu in quam inferiori saeculo dilapsi sumus! Heu in quos fines... homines devenerunt! cum... ipsa religionis electio nostro mirabili tempore tanta divisione spergatur, ut unus alteri conveniat in unum nisi forte advertus Dominum et adversus Christum ejus... de religione antiqua vix signa serventur... Fateor, taedet hic esse”. c. 1204 D.
  41. ↑ Kulesza (28) s. 237.
  42. ↑ Jan z Tuluzy (24) c. IX-X, por. Hist. litt. (20) s. 473.
  43. ↑ Tłum. Kuleszy (28) s. 240, „exemplo sanctae conversationis et scriptorum elegantia dignum sui nominis memoriam nobis moriens reliquit”. Jan z Tuluzy (24) c. XI-XII.
  44. ↑ „Si Richard est le disciple et continuateur de Hugues, si la doctrine de ces deux Victorins est la même, si leur méthode se ressemble, Richard semble avoir été doué d’un esprit moins étendu, il a possédé une érudition moins vaste et moins variée. Plus encore que Hugues il est avant tuot théologien mystique et contemplatif”. Hugonin (22) c XXXII. por. „Richard est moins philosophe et plus rhéteur que les dialecticiens Abélard et Gilbert de la Porrée et il n’est pas subtil comme Hugues”. Larousse (84) c. 1184.
  45. ↑ Smalley (39) s. 106.
  46. ↑ Smalley (39) s. 111.
  47. ↑ „We must add to his sensitiveness to beauty a strong interest in architecture” Smalley (39) s. 107.
  48. ↑ „Les annales de cette abbaye, écrits par Simon Gourdan, vantent sa piété et son zèle pour le maintien de la discipline” Hugonin (22) c XIV.
  49. ↑ „The abbey letter-books show us how constantly people turned to him for help in their affairs. He must have possessed the practical common sense and organizing capacity which have so often distinguished the mystics” Smalley (39) s. 107.
  50. ↑ „Provectus aetate et sapientia ad officium subprioris ascitus fuit” Jan z Tuluzy (24) c IX — X.
  51. ↑ „Successu temporis evaserit vir scientiis philosophicis et theologicis instructissimus” Jan z Tuluzy (24); IX-X.
  52. ↑ „…among the canons were Frenchmen, Bretons. Normans, English, Scots, Norwegians, Germans and Italians” Smalley (39) s. 84.
  53. ↑ „les chanoines faisaient un bon usage de leurs richesses: ils les consacraient au soulegemeat des pauvres et surtout des jeunes étudiants... Nous en avons des preuves dans plusieur monuments de cette époque”. Hugonin (21) c XXI — XXII.
  54. ↑ Hugonin (21) c. XX — XX.
  55. ↑ Aleksander III odwiedził opactwo w marcu i kwietniu 1164 r. por. choćby Jan z Tuluzy (24) c. IX — X.
  56. ↑ Hugonin (22) c XV.
  57. ↑ Huit (23) s. 180.
  58. ↑ Hugonin (22) c XVIII. por. „corpus eius in claustro juxta ostium eleemosynae humiliter est sepultum”. Jan z Tuluzy (24) c XI — XII.
  59. ↑ Hugonin (21) c XVI B. patrz także według Hugonina: Hist. des hommes illustres de S. V. par Simon Gourdan, ms t.1, s. 126 i 127.
  60. ↑ pt. Kontemplacja mistyczna według Ryszarda od św. Wiktora, Coll. Theol., 12, 1931, drukowana też pt. La doctrine mystique de Richard de Saint-Victor, w: Vie spirituelle, supplément, 10, 1924.
  61. ↑ Pomijając podręczniki można wskazać trzy prace, uwzględniające częściowo poglądy Ryszarda: a) Michalski K., Mistyka i scholastyka u Dantego, Kraków 1921, patrz także tego autora: La gnoséologie de Dante, Kraków 1950. b) Krąpiec A., Pochodzenie Ducha Św przez miłość wedle św. Tomasza z Akwinu. Polonia sacra, 3, 4. 1948. c) Dąmbska I, Irracjonalizm a poznanie naukowe, Kwartalnik Filozoficzny, 14, 1937.
  62. ↑ Pomijam wcześniejszą rozprawę Heitza (19), w której autor, przez wykazywanie neoplatońskich wpływów na Hugona i Ryszarda, przeciwstawia się poglądom Mignona na temat genezy filozofii w szkole wiktorynów. Pomijam dlatego, ponieważ Heitz dyskutuje tylko problem wpływów na szkołę, nie poświęca pracy wprost Ryszardowi.
  63. ↑ W rozprawie pt. Die Erkenntnislehre Richards von S. V. (13).
  64. ↑ Kulesza nie wyjaśnia, co rozumie przez metodę „naukową studiów i badania historyczno-filozoficzne”.
  65. ↑ Kulesza (28) s. 251.
  66. ↑ Kulesza (28) s. 402.
  67. ↑ Kulesza (28) s. 404.
  68. ↑ Kulesza (28) s. 241.
  69. ↑ „Ce système (celui de Richard) c’est, en deux mots, le mépris, le négation même de la philosophie” cytuję wg Heitz (19) s. 84, de przyp. 3.
  70. ↑ „Plus encore que Hugues, il est (Richard) avant tout théologien mystique et contemplatif”. Hugonin (22) c. XXXII.
  71. ↑ „Hugues et... Richard... aiment sincèrement... la philosophie... et l’appliquent avec hardiesse à la théologie” Heitz (19) s. 83.
  72. ↑ Heitz (19) s. 83.
  73. ↑ ,,Le mysticisme de Richard, non plus que celui de son illustre maître, n’exclut ni la philosophie ni la spéculation; c’est un mysticisme spéculatif qui abonde souvent en pensées profondes” Hugonin (22) c XXXII.
  74. ↑ Por. Kulesza (28) s. 252 — 253. s. 402 — 405.
  75. ↑ Baeumker (73) s. 312.
  76. ↑ „Longtemps notre Victorin fut méconnu; bien que sa position dans l’histoire de la pensée scolastique ait été convenablement exposée par Petau, les théologiens paraissaient fair fort peu de cas de lui. Encore en 1905, l’éditeur du deuxième volume de „l’Histoire de la phil” d’Ueberweg, un prêtre catholique cependant, le rangeait parmi les mystiques qui tendant à éliminer la dialectique de la recherche théologique, t. 2. 9e éd. p. 222 sq...
    „L’Histoire de la philosophie médiévale” de M. de Wulf, parue vers le même temps, ne connait Richard que comme auteur mystique. P. 231. Après Scheeben, c’est le P. de Régnon qui en a le mérite de mettre en évidence l’originalité de la speculation théologique de notre Victorin. „Etudes de théol. positive sur la sainte Trinité, t. 2, p. 235 sq. cf. Scheeben, Dogmatik, t. 1, p. 428. Plus tard Clément Baeumker a souligné l’importance de sa pensée philosophique surtout en ce qui concerne les preuves de l’existence de Dieu, „Vitelo”, Münsteh-en-W, 1907, p. 312.” Fritz (14) c 2680.
    W wydaniu Ueberwega z r. 1928, Geyer zmienia stanowisko. Podobnie De Wulf w swoim podręczniku, wydanym w r. 1934, a nawet więcej, De Wulf wymienia i charakteryzuje filozofię Ryszarda, por. De Wulf (91) s. 222 — 224.
  77. ↑ Grunwald (18) s. 78.
  78. ↑ „L’étude des oeuvres de Richard... n’ajouterait aucun trait nouveau à ce que nous savons de la phil. médiév.” Gilson (80) s. 306.
  79. ↑ „bedeutsamste der Philosophie Richards” Dempf (12) s. 72.
  80. ↑ „die metaphysischen Grundlagen” Bernhart (5) s. 55.
  81. ↑ „Objekte der sechs Kontemplationen” s. 111 — 119 i w związku z szerszym rozumieniu kontemplacji jako poznania: „Objekt der Sinneswahrnehmung” s. 21 — 22.
  82. ↑ Sposoby kontemplowania omawia Ebner w rozdz. pt. „Drei grade der contemplatio” s. 100 — 111.
  83. ↑ Nie uwzględniam Cayré’go, Précis de Patrologie (77), ponieważ, być może, znał pozycję Kuleszy z 1924 r. Cayré rozróżnia sposoby kontemplowania i przedmioty kontemplacji.
  84. ↑ „Richard compte six degrés ou six espèces de contemplation”. Pourrat (33) s. 181. „W Beniamin Major mamy wykład szczegółowy i systematyczny sześciu stopni życia kontemplacyjnego”. Michalski (31) s. 10.
  85. ↑ „Praeterea, Richardus de Sancto Victore... distinguit sex species contemplationum” Tomasz (67) II — II, 180, 4, 3.
  86. ↑ ,,per illa sex designantur gradus quibus per creaturas in Dei contemplationem ascenditur” Tomasz (67) II — II, 180, 4, ad 3.
  87. ↑ „Étudie d’abord la contemplation en elle-même, et il en distingue six degrés” Hugonin (22) c VIII — XIX.
  88. ↑ Przed Kuleszą Mignon (32) wyraźnie rozróżnia stopnie kontemplacji różne od przedmiotów kontemplowanych. Dziwne, że tego Kulesza nie podniósł. Patrz u Mignon t. 2, s. 378 — 379.
  89. ↑ Por. s. 244 i s. 246.
  90. ↑ Por. Mignon (32) t. 2, s. 381 — 384.
  91. ↑ Patrz s. 41 — 43.
  92. ↑ Stwierdza to u niego Châtillon (7): „on pourra trouver des analyses de la... classification des six genres de contemplation... dans les ouvrages ou articles suivants: J. Ebner... F. Andres... R. Lenglart... J. A. Robilliard” s. 237, przyp. 2. Innych wypowiedzi nie zamieszcza się, ponieważ nie odbiegają od wymienionych schematów.
  93. ↑ Andres (2).
  94. ↑ „Il est dès lors évident que Richard... a doublé la division tripartite de la contemplation héritée de Boèce et obtenu, par ce procédé, sa célèbre hiérarchie des six genres de contemplation” s. 231. „Richard est si convaincu d'établir la hiérarchie des objets du regard contemplatif” Robilliard (35) s. 232.
  95. ↑ „Richard... distinguishes three objects of knowledge” Kleinz (27) s. 73. przyp. 34.
  96. ↑ „La description des quatre premiers genres de la contemplation consiste... ” Châtillon (7) s. 262. Por. także jego nowszą pracę: „si la division des six genres se fonde sur la nature des objets contemplés, celle des trois modes étudie le comportement de l’esprit qui contemple” Châtillon (8) s. 3.





Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Filozofia_bytu_w_„Beniamin_Major”_Ryszarda_ze_świętego_Wiktora/Wstęp&oldid=3256152”