Geopolityka (Sykulski)/Oskar Żebrowski

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Leszek Sykulski
Tytuł	Geopolityka
Wydawca	Wydawnictwo Naukowe Grategia sp. z o.o.
Data wyd.	2014
Miejsce wyd.	Częstochowa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[98]

3.2.1. Oskar Żebrowski, Wincenty Pol, Wacław Nałkowski

Jednym z pierwszych badaczy, których możemy określić mianem prekursorów polskiej myśli geopolitycznej był Oskar Żebrowski (ok. 1809-1883), uczestnik powstania listopadowego, emigrant we Francji, inżynier dróg i mostów. W swojej publikacji pt. Polska. Ogólny zarys przyczyn wzrostu i upadku dawnego państwa polskiego, wydanej w Paryżu w 1847 r. obszar Polski zaliczył do wielkich [99]obszarów Europy, którą podzielił z kolei na część południowozachodnią i północno-wschodnią.

Ryc. 8. Polska w naturalnych granicach Oskara Żebrowskiego^[1].

[100] Granice Polski w jego wizji sięgać miały na wschodzie Dźwiny i Dniepru, na zachodzie Odry, na północy wybrzeża Morza Bałtyckiego, na południu wybrzeża Morza Czarnego, rozciągając się od ujścia Dunaju po Odessę. Żebrowski obszar Polski dzielił się na dwie „poły”, które są rezultatem podziału hydrograficznego na zlewisko Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.

 Polska, w podziale Europy zaproponowanym przez Żebrowskiego, miała rozciągać się na obie główne części Europy, przez co, zdaniem polskiego inżyniera, była narażona na nieustanny konflikt z Rosją. Żebrowski pisał nawet, że położenie Polski determinuje swoiste „posłannictwo”, aby „wstrzymywać napady Rosji i być w tej części Europy ogniskiem liberalnych wyobrażeń”^[2].
 Sprawą naukowego uzasadnienia położenia geograficznego Polski jako jeden z pierwszych zajął się Wincenty Pol (1807-1872). W 1851 r. wysunął hipotezę, iż o całym życiu narodu, w tym jego życiu politycznym, decydują warunki klimatyczne. W polskiej nauce był prekursorem analizy wpływu klimatu na procesy dziejowe. Jako jeden z pierwszych polskich geografów wysunął koncepcje naturalnej odrębności historycznego obszaru Polski, który, jego zdaniem, ograniczony był granicami: na północy Bałtykiem, na południu Morzem Czarnym, Dniestrem i Karpatami, na zachodzie Odrą, na wschodzie Dźwiną i Dnieprem. Zdaniem [101]polskiego geografa, ziemie polskie miały charakter przejściowy między cechami geograficznymi wschodu i zachodu Europy^[3].
 Problematykę cech charakterystycznych położenia geograficznego Polski i ich wpływu na procesy polityczne podjął Wacław Nałkowski (1851-1911). Jego publikacje wpłynęły bezpośrednio na rozpoczęcie dyskusji narodowej dotyczącej położenia geopolitycznego Polski^[4].
 Nałkowski, nawiązując do Pola, wysunął tezę o przejściowym charakterze terytorium Polski. Nizinny charakter ukształtowania terenu zamieszkiwanego przez Polaków nie sprzyjał jego zdaniem utrzymaniu trwałości politycznej w tym miejscu Europy. W swoich głównych pracach^[5] argumentował, iż ziemie polskie mają charakter przejściowy w dwóch znaczeniach: komunikacyjnym i klasyfikacyjnym. Pisał, iż terytorium Polski to obszar, na którym cechy zachodnioeuropejskie przechodzą w cechy wschodnioeuropejskie.
[102] Geograf określał terytorium Polski jako „typ krainowy”, zawierający cechy dwóch typów sąsiednich: zachodnio — i wschodnioeuropejskiego. Nazywał przy tym ziemie polskie wrotami z Europy Zachodniej do Wschodniej. Oprócz tego Nałkowski przypisywał przejściowość obszaru polskiego znaczeniu religijnemu, etnograficznemu oraz ekonomicznemu, wskazując na znaczące różnice w rozwarstwieniu ekonomicznym ziem zachodnich i wschodnich, inną strukturę narodowościową oraz wyznaniową ludności ze wschodu i zachodu.
 Zasięg geopolitycznych granic Polski Wacław Nałkowski wyznaczył na zachodzie na linii Odry i Nysy Łużyckiej, na wschodzie zaś na linii Dźwina, Dniepr lub na linii idącej od Jeziora Pejpus rzeką Wieliką (Wielikaja) i Dnieprem; od Zatoki Fińskiej do Zatoki Odeskiej^[6]. Na twórczość geograficzną i geopolityczną Nałkowskiego duży wpływ miały poglądy Karola Rittera^[7].

1. Źródło: O. Żebrowski, Polska. Ogólny zarys przyczyn wzrostu i upadku dawnego państwa polskiego, Paryż 1847.
2. O. Żebrowski, Polska. Ogólny zarys przyczyn wzrostu i upadku dawnego państwa polskiego, Paryż 1847, s. 13, 29, 49. Por. L. Sykulski, Oskar Żebrowski – prekursor geopolityki polskiej, „Przegląd Geopolityczny” 2010, t. 2, s. 169-174.
3. W. Pol, Północny wschód Europy pod względem natury, Kraków 1851, s. 94-111. Por. W. Pol, Historyczny obszar Polski, Kraków 1869.
4. O W. Nałkowskim zob. szerzej: D. Jędrzejczyk, Myśl geograficzna Wacława Nałkowskiego, Warszawa 1999; B. Olszewicz (red.), Wacław Nałkowski. W pięćdziesiątą rocznicę zgonu (1911-1961), Warszawa 1962.
5. W. Nałkowski, Geograficzny rzut oka na dawną Polskę, Warszawa 1887; W. Nałkowski, Terytorium Polski historycznej jako indywidualność geograficzna, Warszawa 1912; W. Nałkowski, Materiały do geografii ziem dawnej Polski, Warszawa 1913; zob. także: W. Nałkowski, Charakter przejściowy ziem historycznej Polski. Odczyt wygłoszony 17 marca [1910] w Sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa [Sprawozdanie], „Społeczeństwo” 1910, nr 4, s. 142; W. Nałkowski, Czy terytorium dawnej Rzeczypospolitej Polskiej jest krainą przejściową i po której stronie kordonu zamieszkuje geograficzne nieuctwo, „Ogniwo” 1903, s. 417-419, 444-445, 467-469; W. Nałkowski, Polska jako kraina przejściowa, „Ziemia” 1910, nr 1, s. 642-643, 657-659, 705-707, 722-723; W. Nałkowski, Przejściowy charakter Polski i jego wpływ na Polaków, „Wolne Słowo” 1911, nr 119, s. 8-11.
6. W. Nałkowski, Terytorium Polski…, s. 8-9, 20-33; W. Nałkowski, Materiały…, s. 148-149.
7. B. Olszewicz (red.), op. cit., s. 65. Zob. także: W. Nałkowski, Granice polityczne ze stanowiska geograficzno-naukowego, „Prawda” 1893, nr 4, s. 446-448; W. Nałkowski, Natura i siła, „Prawda” 1893, nr 13, s. 476-478, 507-510, 530-531; W. Nałkowski, Jak powstają narody?, „Prawda” 1894, nr 14, s. 411-413; W. Nałkowski, Ziemia i człowiek. Szkice i studia geograficzne, Warszawa 1901.

Tekst udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.