Jak zrobił Sobanek z płanietnikiem
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Jak zrobił Sobanek z płanietnikiem |
| Pochodzenie | Na Skalnem Podhalu T. 2 |
| Wydawca | Gebethner i Wolff |
| Data wyd. | 1904 |
| Druk | Wł. Anczyc i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały zbiór |
| Indeks stron | |
SOBANEK Z PŁANIETNIKIEM
W Zakopaném ros w same zbiórki owsiane stanéna humura corno nad Gładkom i siéli gradem, co cud. Sobanek mléł we młynie pod Łązkem u Sobcoków, co hej; jaz mąka pachła daleko od jego młyna na droge, ku samém Wyzdzielniką. E, bo ta Sobanek był śtuder! strzelec, muzyka. O hej! Miele, a poziéro nad Gładkom. Raty Boskie! Jak tak pudzie dłuzej, to zabiere cysto do krzty Walowe Góre i Gładkom, nima śpasów!... Jele niedługo przestało. Ku wiecorowi poceno sie ozwłócyć, ale wiater był zimny.
Wyźroł. Ka sie wzieno, tam sie wzieno, przed progem hłopcysko jakiesi nieznajome. Odziote ino w potarganej kamizelce, w gaciskak. Z gołą głowom i boskem. Mokrutkie, jak mys. Ślizgo sie i utyko po krupak, bo i tu gradem dostało. Trzęsie sie i sceko zębami od zimna. Dygoce całe skrziwione.
— Zje pojdze weredo do izby, bo umarznies! Zagrzéj sie! — Hej, i wleźli.
W izbie było ciepło, na nolepie pod kominem była zagrzebiono w popiele watra. Sobanek łapiéł pogrzybacke i ozgrzób wągle olsynowe jarkie; posadziéł dziada ku nim na nolepe — pado: niegze sie ta grzeje.
— E, cyjześ nieboze?... E, skądześ? — pyto sie.
To nic! Ino sceko zębami a patrzi do niego. Dygoce i trzęsie sie od zimna.
— Déj sie ty tu ozgodos, ino sie zagrzejes! — myśli se Sobek. Poseł, nabroł zo pieca drew i nawaléł na watre. — No grzéjze sie teros! A pote bedziemé godać! Hej.
Chłopcysko sie grzeje, pcho ręce i nogi w piec; ale kamizelka i gacie zamiast sie osusać przi ogniu, to coros barzéj moknie, i z kazdego strzępka pusco sie ciureckem woda... Ogień na nolepie zaloło, cysto zgos, bo sie plugastwo coros barzéj pchało w piec, niby ze sie grzeje... Potocki wody puscajom sie po dylak, od pieca ku dźwiérzom... Sobek patrzi:
— Zje kis to djabli?!
Łap za łeb i peu ś nim w pole, jaz sie pod pud do burtnice ztulało. Tam woda z koła chlusce zimno, to siadło w niej i wyscérzo zęby do Sobka, śmieje sie!...
— Hehe!... Tu mi straśnie dobrze — gwarzi — Jeno byk jod.
— To jeno siedź! — pado Subek — Jele sie wystrzégoj koła, coby cie nie chyrkło...
Tén sie przipatrzéł na koło i hip w korcówki, przejehoł na nim do okoła. Wyskocył, otrzepoł sie z wody, wzion rękom za ramie w palecnym kole i cały młyn zastawiéł.
— Je djabliści w garle! — pomyśloł se Sobek — Tobie widze ani młyn nie zrobi nic! To ino siedź!...
Poseł na brzyzek du domu, odłomiéł moskola więkse pół, wzion bryndze kruk, prziniós i doł.
— No jédz — powiado — a siedź, kie tam ci tak dobrze.
Tén wzion, uprzipatrzowoł sie moskolowi i bryndzy ze sydźkik stron, sprógowoł: — »Hm, hm, hm!... Owsiany! po.....« Wzion i zjod. A bryndzy to sie nimóg nadziwować: »Kalpus! Kalpus!...« Ale dopod i zjod tyz odrazu i gwarzi:
Wy ta tego mocie dość, bo jaz trzi dziéski na izbie, jo ta wiem... Docie mi jesce?... Je docie, docie! Jo wiem. Ale hań za wodom Kunda mo jesce więcél, jako wy! bo jaz śtyry dziéski w kómorze. Je, jo hań niepude, bo ona nie do... To baba zło!... Ona hań mo rózne ziela i zwónek taki jakisi, co jo sie nieroz cofnąć musioł, kie zacéna na nim zbyrceć i zielami kadzić... Jo hań niepude, ale kieby jej to wto ukrod!... Widzielibyście! taby sie miała s pysna; do cysta byk jom hań zamuléł!...
— Ehe!... Tośto ty, co gradami rządzis! — pomyśloł se Sobek, ale nie pedzioł nic.
Pockojze, jo cie tu wyryktuje pomału, ale teroz wyrządzoł ci niebede.
Kazdy dzień przinosiéł bryndze, słodkiego mléka w gornecku z domu, moskola; płanietnik jod, a śmioł sie som sobie.
Siedzioł u niego całe dwa tyźnie. Jak była pogoda, to całe dnié i nocy mąciéł wode w burtnicy pod kołem, a jak był désc, to siedzioł ciho i śmioł sie... Ino telo Sobkowi zawse pedzioł naprzód i dzień »ze jutro bedzie désc!« I był. Niescyganiéł nigda.
Ku końcu ozbuchoł sie straśnie. Zacon juz i cekanom we młynie wyrządzać i na dziéwki róźnie brzidźko wołać, bo on wiedzioł o sydźkim, co ta ka wtoro miała s kim.
W jedne noc jakisi był taki, jak głupi: popod koła i po całym młynie wydziwioł straśnie i Sobka juz cysto omierznon. Bo sie go juz i cekani boli, i dokucoł wsędej.
— Kieście juz djabli weznom kany z tela!... — Myśli se Sobek — Juz tego dość!... Ale niegodo nic, ino poziéro noń, co bedzie robiéł, kie tak głupie...
Ku północy miesiącek piéknie wyseł i świéci. Tén prziseł do izby, był kawołek świńskiej skóry na kérpce pod oknem na ławie, wzion ciho pod pazuche i poseł w pole. W burtnicy wyrwoł kensi gwóźdź, dratnol, wzion i poseł ku wodzie, siod na skałe i zacon tom skórom owijać nogi, a syć cosi ś niej tém gwoździem.
Sobek doł pozior za nim; wyseł po cihutku ze młyna i na racku poza brzéski olsynkami — co tys ta robi?... Wyziéro. Tén siedzi na skale nad wodom, naciągo skóre zębami, to zaś mierzo na nogi, a poziéro w góre na miesiącek i gwarzi:
— Świéć! miesiącku! świéć! bo se butki syjem...
Sobek napatrzéł sie mu dość! Wzion skałe, kie wymierzo w plecy!
— Jecie djabli wzieni! — tén pado — Nieświéciéłbyk, a nie biéł sie! Joby se sładno usył buty i po ćmie. Wiés?!...
Sobek poseł ciho nazod do młyna, a tén znowa kieniekie prziseł za nim i gwarzi:
Jo tu juz niedługo bede u wos młynorzu. Pude stąd, bo mie tam juz wołajom moji. Jele se dojcie pozior wse. Jak ino uwidzicie, ze pudzie corno hmura od Poromina z doła, to nieśpasujcie! Co thu zastawiojcie młyn i lećcie prędko na joz, odroście wode do krzty dobrze, bo by wos haw zamuléło.
Jutro w nocy przikurzi śniég, ale to nic! Bo on jesce zginie i bedzie ciepło.
Jutro była pogoda, on cały dzień zabroł sie popod koło po wodzie w burtnicy, a jeno, to wyziéroł ku Orawicą i cały dzień jakisi był smutny, ani jeść niekcioł.
Ku wiecorowi zacéno sie hmurać od Orawy, uwidzioł, uradowoł sie, wyseł z pod koła i prziseł do izby weselsy i pojod... W nocy przipiérchnon śnieg na kérpiec. Tén całom noc niespoł nic, ino chodziéł po izbie, a śmioł sie som do sobie, co cud!... Ku raniu przisła mgła jak ciasto, tén ino zacéno świtać, poseł w pole; wyciągnon ze spary powrósła dwa, owinon w nie nogi i poseł prosto po śniegu na Walcocki Wiérk.
Rano nima go długo. Sobanek był ciekawy, ka tys poseł?... Obuł sie, wzion i poseł za nim za ślakem het jaz na Walcocki Wiérk.
Tén ino wyseł na som Wiérk, zacon po śniégu chodzić wkoło. Nopiérwéj robiéł takie małe kółka, a potem coros to więkse, więkse i więkse; na ostatku podzioł sie kensi, ślag sie na śniégu skońcéł, nie zostały ino powrósła. Gmła była jak ciasto i porwała go do góry.
— No niegze cie juz ros djabli wzieni! — pomyśloł se Sobek i poseł du domu.
Niedługo wypogodziéło sie i śniég zginon cysto piéknie, hej, i było ciepło. Usło cosi ze dwa tyźnie, w samo połednie zacéno kensi ponad Saflary grzmieć i łyskać sie straśnie... Wiater zacon duć od Poromina i niedługo strasno cyrniawa zacapiéła cały tén kant i jedzie, a hucy nad Zokopane z gmiotami i łyskawicami, co cud!...
Sobek widzi, ze nieśpas, ze to ta hmura sama, co mu tén padoł o niej kiesi tu; zastawiéł młyn, co thu polecioł na joz i wode odstawieł het, wzion i obróciéł sie do Kundy na Łązek: bo wto wié — pado — co bedzie? i godo jéj o tym. Kunda łapiéła co thu śpizowy zwónek świencony i ziele, połozyła na wągle ognia na miske, wysła do pola i kadzi, a zbércy na zwonku do trzeciego razu...
Hmura stanéna naros!.... I grzmieć i łyskać sie przestało troche, ino sumi w niej i hucy co raty! Jak kieby sie cały Giewont obracoł w niéj.
Powicher ros, to zaś drugi ros wiater przichodzi od niej zimny a strasny, co ludzie na świecie! Kunda nic ino jednom rękom na krziz zwonkem zbércy i przezegnuje hmure, a w drugiej tak samo na krziz macho miskom w powietrze, a poduchuje wągle, coby sie jarzyły... Ziele trzescy, poli sie, a dym ś niego wiater niesie prosto w hmury.
Ręce juz Kundzie zacynajom cierpnąć, a hmursko nic, ino stoi. Casem powicher przileci od niej taki mocny, co cysto kce ludzi na ziem sprzekopyrtować!... Ale Kunda nic, jeno stoi na swoim placu, a zwoni i kadzi. Casem jej powicher spodnice i nodołek na som wiérk głowy zaruci!... Ale u Kundy dziś wstydu nima, bo widzi, ze niepeć!
Wystoli tak do śródwiecerz. Dopiéro tén s hmury woło:
— Puść mie!... Niezartuj!...
— Niepusce!... Ani na col...
— Puść mie tak, jak bez recice!...
— Niepusce...
— Tak jak bez przetak!...
— Nic!...
— Zlutuj sie Kunda, puść mie, nieg przeńde, i hoć telo ino jak bez sito pusce!...
— Ani na tylec noza niepusce!... Ani tyćko!... Cofnij sie nazad i idź skądeś prziseł!...
— Nimoge! — powiado płanietnik — i jak mie jesce dłuzéj tak trzimać bedzies, to pukne.
— Idź nad hole i puknij hań, jak cie juz tak gniecie. Ino ludziom nierób despetu zodnego!... I przestała zbérceć.
Natykmiost hmura sie rusyła i poseł nad hole i hań zesuło gradami tak, co cud!...
Wtej oberwoł sie Skupniów Upłoz i uwiezło sie go pół do Jaworzinki. Wtej sie utworzyły po halak stawy i jeziora, a po graniak wsędej poobruwała sie ziem i porobiéły sie takie wielgie okopy i przikopy długie. A krupy gradu po całyk holak lezały miejscami do wiesny.
Niebyło śpasów!... Kciały ludzi wody po wsiak dołu pozabiérać; tak z hol dudały sydźkiemi źlebami i potokami.
.jpg)
.jpg)
...gradem dostało — dosięgło.
...dziada — pogardliwe określenie.
...pud — osada kamieni młyńskich.
...burtnica — buda nad kołem.
...korcówki — skrzydła biorące wodę.
...w palecnym kole — koło nabite kołkami.
...moskola — placka owsianego.
...kalpus — niewiadome mi znaczenie.
...cekanom — ludziom czekającym kolei we młynie.
...sładno — dobrze, łatwo, »i tak«.
...kieniekie — w tem znaczeniu: po chwili.
...Poromina — rzadka forma zamiast Poronin.
...joz — tama, jaz.
...odroście — odwróćcie wodę do łożyska.
...przipiérchnon — przyprószył.
...kiesi tu — kiedyś tu.
...nodołek — spód koszuli z grubszego płótna.
...niepeć — niebezpieczeństwo.
...recice — rzadkie sito.
...pukne — pęknę.
...despet — na złość, szkoda.
...zesuło — obsypało.
...wtej — wtedy.
...dołu — dolinami, w dole, niżej.
...dudały — lały się.
...źlebami — korytami skalnemi.
.jpg)
