[56]A.
A.
1 Kto A powiedział, ten musi i B powiedzieć.
Gdy A powiedział, musi też i B powiedzieć.—Cinć. W. 307.
2 Od A do Z.
Abecadło.
1 Abecadło, psie sadło.
2 Abecadło, zjádł pies sadło. — Cen. Kasz. 11.
3 Abecadło z pieca spadło, stłukło sobie łeb. — Petr. 174.
Zdania dla niemogących wymówić głoski Ł.
Abram.
1 O włosek nie poszedł do Abrama. — Gem. I. 104.
O mało co nie umarł.
2 Poszedł przed Abrahama. — Mącz.
Umarł. — Każdy swego nieprzyjaciela poszle przed Abrama. Pot. W. Ch.
3 Powędrował na kwaśne piwko do Abramka.
Umarł.
Absalon.
Czupryna jak u Absalona. — Lip. Str. 109; Kolb VIII. 276.
Niezwykle długie włosy, jakie posiadał Absalon, syn Dawida, króla izraelskiego, dały powód temu wyrażeniu.
Achtel.
Żaden jachtelem nie pija.
Adam.
1 Adam na Ewę, a Ewa na węża.
Adam na Ewę, Ewa na węża spędza, a grzech zostaje
Gdy jeden na drugiego winę składa, używa się tego wyrażenia.
2 Adam nie był szlachcicem, bo o nim śpiewają w Bogarodzicy: „Adamie, ty Boży kmieciu!”
Autorem powyższego wyrzeczenia jest Piotr Smolik, głośny swego czasu z dowcipu dworzanin królów Stefana i Zygmunta III (zm. 1637 r.); dał on początek i kilku innym przysłowiom polskim. — Grab. Star. I. 375; Lip. Str. 108; Kolb. VIII. 274.
3 Cóżby Adam poradził, gdyby Bóg Ewy w raju nie posadził? (gdyby Bóg łaskawy w raju Ewy nie posadził?)
4 Dla jabłka Adam stracił rajowe dostatki. — Lip. Str. 109; Kolb. VIII. 276.
5 Fora Adamie, fora! z tak rozkosznego dwora. — Symf.
„Odwieczne to wyrażenie kantyczkowe zastosowano do Adama Ponińskiego, podskarbiego w. k., gdy mu 1790 r. dłużnicy (sic) pałac zajęli.”—Lip. Str. 109; Kolb. VIII. 276.
6 Gdy pierwszy Adam z Ewą glinę kopał, proszę, kto komu naonczas chłopał? — Trzt; Trotz, p. w. Chłopać.
Gdy Adam z Ewą kopał, proszę, kto komu naówczas chłopał? Czel. 327. Ewa kądziel przędła, Adam ziemię kopał, kto tam był szlachcic wtenczas, i kto komu chłopał? Kochow. Epigr; Now. 21. Gdy Ewa kądziel... Kolb. VIII. 276.
Przysłowie to do najstarszych odnieść można. Już w „Djalogach” Korczewskiego, r. 1553 w Krakowie wydanych, czytamy:
Quum Adam ligna finderet,
Eva vero uxor neret,
Ecquis, obsecro, nobilis
Erat in diebus illis?
Gdy, prawi, Jadam rąbał drwa,
A Jewa zaś kądziel przędła,
I gdzież tam byli szlachcicy,
Gdyż obadwa robotnicy?
Niemcy też to wykładają,
Tak swym językiem sprachają:
Da Adam hack’t und Eva spann,
Wer war da ein Edelmann?
7 Jak na Jadama nań. — Knap. 290; Lip. Str. 109; Kolb. VIII. 277.
Wszyscy oskarżają, posądzają, składają winę.
8 Każdy Adam, jak zechce, znajdzie swoją Ewę.
9 Kiedy się Adam do Ewy zalecał.
O niepamiętnych czasach.
10 Krewny po Adamie. — Kolb. VIII. 257.
11 Nowina — Adama z raju wypędzono.
12 Od Adama zaczyna. — Lip. Str. 111; Kolb. VIII. 280.
Zaczyna od Adama. Cinć. W. 312. § Mowę od Adama począwszy, rozwleka. Górn. dworz.
Zaczyna od bardzo dawna, od stworzenia świata, daleko sięga.
13 Począwszy od Adama, to kożdy człowiek kłama. — Bar. Lut.
14 Prawił o tem i o owem, o Adamie i o Ewie, i o jabłku i o drzewie. — Lip. Str. 111; Kolb. VIII. 281.
Gadał ksiądz o Adamie i o bramie, i o wężu i o Ewie, i o jabłku i o drzewie. Kras. „Alegorja.”
15 Stary Adam. — Lip. Str. 112; Kolb. VIII. 282.
Złożyć z siebie Adama starego Herb. N. Zabij w sobie starego Adama. Żarn. Post. Morzy nas stary Jadam i do ziemie prowadzi. Białop. Post. Niech już obumrze we mnie Jadam stary. Miask. Ryt. Każdy nosi na sobie starego Adama. Młodź. Kaz. IV.
Stary, dawny, pierworodny grzech.
16 Żebro Adamowe nie przynosi tak wiele pożytku jak szkody. — Lip. Str. 112; Kolb. VIII. 283.
Żebro Adamowe = kobieta.
Adam św. (24 grudnia).
1 Gdy w dzień Adama i Ewy mróz i pięknie, zima wcześnie pęknie. — Wierzb. 182.
Słota w dzień Adama i Ewy, strzeż od zimna chlewy; a jak mróz i pięknie, zima wcześnie pęknie. Wierzb. 182.
2 Na Adama Ewy czas przyszyć cholewy. — Chocisz. I. 639; Żup. 67.
3 Na św. Adama Ewy dobre bydłu i plewy.
4 Na święty A dam. — Ryś. cnt. 9.
Na św. nigdy, gdyż niema świętego A.
5 Zakon św. Adama. — Dykc. II. 118.
Chce wstapić do zakonu św. Adama. Dykc. II. 118. Zakon Adama. Lip. Str. 112; Kolb. VIII. 283. Zakon Adama i Ewy. § Ciężki jest zakon Adamowy Gaw. rkp.
Stan małżeński.
Adamaszek.
Fraszki adamaszki, karazyja grunt.
Adwent
1 Gdy w adwencie sadź na drzewie się pokazuje, to rok urodzajny nam zwiastuje. — Boeb. 65.
2 Jak co zamorzysz w adwencie, tego nie dobędziesz po święcie.
3 Kto się zaleca w adwenta, ten będzie miał żonę na święta. — Chocisz. I. 620.
4 Kto wpada w adwenta, będzir gotów po świętach.
5 Kto ziemię w adwent pruje, ta mu trzy lata choruje.
6 W adwenta: same posty i święta.
Adwokat.
1 Adwokat niech głowę, a koń niech ma nogi. — Pol. „Przyp. Bened. Winnick.”
2 Dobry adwokat, zły sąsiad.
3 Kopa adwokatów, kopa zegarków, kopa kalendarzów, to trzy kopy łgarzów.
4 Kto się postara za adwokata, ten będzie miał na święta.
Afekt.
1 Afekt, nałóg, przyrodzenie: zataić trudno, wnet się wyda. — Knap. 736.
2 Afekty, chociaż będą święte, rozumem mają być ujęte. — Pot. Arg.
3 Barzo w rzeczach błądzi, kto z afektów sądzi. — Flor. 55.
4 I niedźwiedzie afekt wiedzie.
5 Jest w tym roztropność każdego, gdy ma afekt do drugiego. — Don. Gr. 11.
6 Kto mniej afektu, ma więcej rozumu. — Fred. I. 506.
7 Kto z afektem czyni, często żałuje. — Fred. I. 125.
8 Najgorętszy afekt (albo zakręt) najprędzej się wysili. — Fred. I. 126.
9 Swój afekt kto dobywa, cudzy wzajem pobudza. — Fred. II. 18.
Agata.
Lepsza Jagata, niżli jej tata.
Gdy kto ożeniwszy się, wejdzie w rodzinę, która z niego korzysta, mówi: lepsza... — Kolb. III. 199.
Agata św. (5 lutego).
1 Chleb świętej Agaty od ognia strzeże chaty.
Sól świętej Agaty broni z (od) ognia chaty. Wójc. Gaw. II. 249; Chocisz. I. 623; Żup. 36; Kolb. M. I. 115.
Lud w dniu tym zwykł święcić chleb i sól, a w razie pożaru, szczególniej od pioruna wynikłego, obnosi je dokoła domu, a następnie rzuca płomienie, wierząc, iż ogień zostanie stłumiony.
2 Gdzie święta Jagata, bezpieczna tam chata.
3 Na świętą Agatę wysuszysz na słońcu szmatę.
4 Po św. Agàcie wyschnie bielizna na puocie. — Udziela, 108.
5 Świętej Agaty uschną szmaty.
6 W dzień św. Agaty, jeśli słonko przez okienko zajrzy do chaty, to wiosenka
[58]na świat pogląda z za zimowej kraty. — Wierzb. 164.
Agenda.
Woli czytać agendę, niż orać grzędę.
Agnieszka.
1 Agnieszka niech tu nie mieszka. — Lip. Str. 108; Kolb. VIII. 274.
2 Dobra Agnieszka, kto z nią nie mieszka. — Lip. Str. 109; Kolb. VIII. 276.
Odm. Dobra Agnieszka, kto z nią nie mięszka; ale kto z nią mięszka, dla tego ciężka.
Mieszkający w jednej chałupie z gębiastą jaką babą, gdy kto powie, że: baba ta jest wcale dobrą kobietą, odpowiada: Dobra Agnieszka... Kolb. III. 197.
Agnieszka św. (21 stycznia).
1 Agnieszka li łaskawa, wkrótce w polu zabawa; Agnieszka li nielusa, jeszcze zimie pokusa. Wierzb. 162.
2 Agnieszka łaskawa puszcza skowronka z rękawa. — Wierzb. 162; Kolb. M. I. 111.
Jeżeli z dniem św. Agnieszki nastaje cieplejsza pora, to przylatują skowronki.
3 Gdy przyjdzie święta Agniészka, przebije lód ogonem pliszka.
4 Jak na św. Agnieszkę mróz, to wygryzki do nawozu włóż. — Wierzb. 162.
5 Jeśli na Agnieszkę pochmurno, to o len nie trudno; a jeśli jasno, to o len ciasno. — Wierzb. 162.
6 Kiedy przyjdzie Agniészka, skowronek zagrzewa kamyszka. — Chocisz. I. 622.
7 Na świętą Agnieszkę wychodzi woda na ścieżkę. — Wierzb. 162; Kolb. M. I. 112.
8 Na święto Agniéski, gdy gołe brzéski, chowaj gospodarzu dla bydła ogryzki. — Wierzb. 162.
9 Na święto Agniészki, wiedlą szynki, jedzą kiszki. — Gluź. 561; Kolb. XVII. 167.
10 Od świętej Agniészki już sprzątaj z drzew liszki, a jesli mróz tęgi, szczep gonty i dęgi; radź o drzewie, o stodole, nawozy też wywóź w pole. — Liwocz. 17; Kolb. M. I. 112.
Od św. Agniészki już sprzątaj z drzew liszki. Wierzb. 162.
11 Od św. Agnieszki odpierają brzeźki.
12 Po świętej Agnieszce napije się wół na ścieżce. — Wierzb. 162; Kolb. M. I. 112.
13 Święta Agniészka wypusciła ptaszka z niszka. — Wójc. Gaw. II. 249.
Św. Agnieszka wypuściła ptaszka z mieszka. Chocisz. I. 622; Żup. 34. Święta Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka. Lom. 30. Św. Agniészka wypuści skowronka z pod kamyszka. Żup. 35. Święta Jagniska wypuści skowronka z miéska. Udziela, 108.
14 Święta Agniészka zagrzeje kamyszka. — Wójc. Gaw. II. 249; Żup. 35; Wierzb. 162; Kolb. M. I. 112.
Św. Agniészka zagrzewa kamyszka. Chocisz. I. 622. Św. Agniészka dogrzeje kamyszka.
15 Świętej Agnieszki, pół zimy końskiéj.
16 Św. Jagna idzie do bagna. — Wierzb. 162.
17 Św. Agnieszki uschną pieluszki; Św. Agaty uschną i szmaty.
18 Świętej Agniészki wylecą z wody pliszki.
19 Świętej Agniészki wyschną na płocie kiszki.
Ajduk ob. Hajduk.
Akademja.
Kogo akademja, dwór, obóz w rozum nie wypoleruje, tego żona rozumu, dowcipu douczyć powinna. — Wójc. Obr. II. 237: Wójc. Niew. 229.
Aksak.
Nawet Turczyn Axakównej nie ima.
„Po zdobyciu Kamieńca przez Turków (1672), gdy wojsko rzuciło się na kobiety, wybierając szczególnie młodsze i piękniejsze, Gertruda, córka Axaka, panna leciwa lecz płocha, chcąc uchodzić za młodszą, szaty szkarłatne z wdziękiem układa niemałym i szpetną twarz okrywa zasłoną, sromając się niby oka ludzkiego. Rabusie muzułmańscy, w liczbie innych kobiet, porwali także Gertrudę. Bez rozpaczy i molestacji w jasyr szła zalotnica, aliści na drugi dzień jak niepyszna powraca do miasta, wymyślając na bisurmanów, którzy nawet poszturchali ją za to, że ich strojem swym okłamała. A jakiś wesoły mieszczanin, bo takich w najsmutniejsze godziny nie zbywa, między ludzi puścił gadkę, którą długo powtarzano niby przysłowie: Nawet Turczyn Axakównej nie ima.” Antoni J. Opow. histor. (wyd. II) I. 15; Karł. 2.
Aksamit.
1 Aksamit nic nie waży, nullo comitante pachołko.
„Polska przypowieść niesie, kiedy przystojnej asystencji, dworu przyzwoitego nie masz: aksamit nic...” Młodź. Kaz. III.
2 Aksamity, atłasy sławy nie czynią. — Falib.
3 Ni aksamit, ni atłasy nie dodadzą ci okrasy.
Aksamity.
Widziałem świnię w Aksamitach (Gronostajach) chodzącą.
Aksamity i Gronostaje są to nazwy dwóch zaścianków, pomiędzy miasteczkami Hrozowem a Kopylem położonych. — Wal. 138.
Alarm.
Już je darmo robić larmo. — Cinć. W. 308.
Już się stało, już klamka zapadła.
Albertrandy.
Pamięć jak u Albertrandego.
Jan Albertrandy, uczony polski, ur. r. 1731, zm. 1808 r.; obdarzony był niepospolitą pamięcią.
[59]Alcyd.
Dwiema i Alcyd nie zdoła. — Kochow. Niepr.
Przeważającej liczbie nikt się nie oprze. Nec Hercules contra plures.
Ale.
Nikt nie jest bez ale. — Ryś. cnt; 10; Żup. 11; Kolb. VIII. 263.
By nie ale, byłoby wszystko wcale. Knap. 52; Flor. 166; Dąbr. 1; Mon. Ench. 180; Gr. Lat. 410; Mon. Gr. 370; Now. 8; Czel. 193; Mas. 378. By nie było ale, byłoby... Ern. 1411. Gdyby nie ale, każdyby był w cale. Gem. II. 87. Gdyby nie ale, byłaby każda rzecz w cale. Żegl. I. 146; Dykc. II. 130. Każdy ma swoje ale. Gem. II. 127; Żegl. I. 167; Now. 31. Człowiek to jest bez ale. Dykc. II. 20. Nie masz żadnej rzeczy bez ale. Dykc. II. 130. Żadnego niemasz bez ale. Don. Gr. 4. Żeby nie to ale, byłoby wszystko w cale. Łysk. 66. Gdyby nie ale, byłoby... Żup. 11. Nic bez ale. Mas. 246. Niema człowieka bez ale. Kolb. VIII. 280. Nikt bez ale, panie Michale! Krasicki, „listy do Michała.” Niema człowieka bez ale, nie chwal się cnotą Michale! Lip. Str. 111; Kolb. VIII. 280. § Niemasz na świecie żadnego takiego, by nie było ale w wielmożności jego. Rej. Zw. Niemasz takiego, któryby się w czym spotknąć nie miał, albo któryby był bez ale. Budn. Ap. Kto ma ale, niech nie poczyna sobie zuchwale. Trzt. Kogóż najdziemy, żeby nie miał ale? Bar. Lut. Rzadko się kto rodzi bez ale. Wad. Dan. Bez ale nic. Łos. Dzw.
Aleksy ob. Olekszy.
Aleluja.
1 Nie śpiewaj Aleluja, aż po wielkim piątku. — Linde, p. w. Aleluja; Wójc. Prz. II. 154; Żup. 46.
Nie raduj się przed czasem.
2 W domu aleluja.
Niema nikogo.
Amator.
1 Amator kwaśnych jabłek.
2 Amator śledziowych główek. — Petr. 174.
3 Amator zielonych gruszek.
Ambona.
1 Ni do ambony, ni do żony.
Do niczego niezdatny.
2 Spadła z ambony.
Ksiądz ogłosił jej zapowiedź.
Ambroży św. (7 grudnia).
Na św. Ambroży poprawią się mrozy. — Gluź. 574; Kolb. XVII. 176.
Amen.
1 Jeszcze to nie amen. — Gem. I. 53.
Jeszcze nie amen. Pieśń. Nie koniec jeszcze, jeszcześmy nie wygrali.
2 Tak pewno, jak amen w pacierzu. — Now. 95.
To tak pewne, jak amen w kościele. Petr. 177. To je tak gwésno, jak amen w kóscele. Cen. Kasz. 15.
Amsterdam.
W Amsterdamie, gdzie kwaśne piwo robią.
Ananas.
1 Ananasy, smak kiełbasy.
Albo: daj mu ananasy, a on ci powie, że to kiełbasy. Mówi się tak o człowieku, który się na dobrej rzeczy poznać nie umie.
2 Ananas, ale nie dla nas.
Androny.
Prawić androny.
Baba uporna androny stroi. Comp. Med.
Pleść niedorzeczności, koszałki opałki.
Andrychów.
Nasz Andrychów chociaż lichy, przyodziewa świat w drelichy.
„Mieszkańcy słynnego handlem drelichów Andrychowa mówią z dumą o mieście swoim: Nasz Andrychów chociaż lichy, przyodziewa świat w drelichy. Przysłowie niewiele przesadza, bo andrychowskie wyroby idą aż do Turcji i Afryki.” Łepkowski, Notatki z podróży archeologicznej. Gazeta Warsz. 1854. N. 273.
Andrychów albo Jędrzechów m. w Galicji, w pow. wadowickim.
Andrzej.
1 Idź głupi Jędrisku ze dzwonkiem! — Frischb. II. 205.
2 Jędrek — mędrek.
Andrzej św. (30 listopada).
1 Miękko na Andrzeja, oj! nie dobra nadzieja. — Kal. Ciesz. 679; Wierzb. 181.
Miękko na Jędrzeja... Żup. 65. Gdy miękko na Jędrzeja, tacie dobra nadzieja.
2 Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja. — Kolb. M. I 196.
Odm. Na św. Andrzeja błyska pannom nadzieja.
W wigilję św. Andrzeja dziewczęta używają różnych guseł dla zbadania przyszłości, szczególniej dla dowiedzenia się o przyszłym swym narzeczonym, stąd mówią jeszcze: noc Andrzeja świętego przyniesie nam narzeczonego.
3 Na świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja. — Wierzb. 181; Kolb. M. I. 196.
4 Na święty Jędrzéj szukają baby przędzy. — Chocisz. I. 638; Żup. 65.
5 Święty Andrzej grzechem, święta Katarzyna śmiechem.
Co jeszcze ujdzie na św. Katarzynę, to na św. Andrzeja jest już grzechem.
6 Święty Jędrzej adwent przytwierdzi. — Chocisz. I. 638; Żup. 65.
Anglik. Angielski.
1 Blady (chudy), jak angielska śmierć.
2 Co anglik zmyśli, francuz skréśli, a niemiec doma nakrupi, wszystko to głupi polak kupi.
3 Delikatny, jak angielski piesek.
[60] 4 Trzęsie się, jak charcik angielski.
5 Wygląda, jak angielska śmierć.
Animusz.
1 Nie masz bardziej nie do pary: jako wielki animusz a mała intrata. — Fred. I. 529.
2 Zła tam rada, gdzie animusz pański, a błazeńska intrata. — Flor. 171.
Anioł.
1 Anioła stróża każdy człowiek ma. — Knap. 6; Żup. 8.
2 Aniołek z pazurkami (rogami).
3 Aniołowi lekko biáłym być, ale djábła trudno mydłem myć. — Cinć. 5.
4 Czarny anioł.
Czart, djabeł.
5 Jak aniołki połykał. — Ryś. cnt. 5.
Świętoszek, bożkuje się.
6 Jakby anioł przeleciał.
Cisza największa zapanowała.
7 Zamiast anioła za nogi, złapał djabła za rogi.
Anna.
1 Hankam ci ja Matjaszu, Hanka, a tyś mniemał, że wojewodzianka. — Ryś. cnt. 4; Wójc. Przyp. 15; Lip. Str. 109; Kolb. VIII. 277.
2 On chce Hane, a nie ściane. — Cinć. 29.
Nie dba o posag.
3 On chce ściane, a nie Hane. — Cinć. 29.
O polujących na posag.
Anna św. (26 lipca).
1 Na św. Annę mrowiska, szukaj w zimie ogniska. — Wierzb. 174.
2 Od świętej Anki zimne poranki. — Wójc. Prz. III. 152; Now. 69; Czel. 452; Lom. 26; Żup. 56; Ulan. 321.
Od św. Anki chłodne wieczory i ranki. Gluź. 568; Kolb. XVII. 172. Od św. Anki zimne wieczory i ranki. Wójc. Gaw. II. 260. Od św. Hanki zimne poranki. Chocisz. I. 633. Od św. Hanki zimne wieczory i ranki. Wierzb. 174. Od św. Anki chłodne wieczory, poranki. Kolb. M. I. 185. Na Jakóba zatrzyj czuba, a od św. Hanki toć chłodne poranki. Liwocz. 29.
3 Od świętej Anny nie doczeka południa deszcz poranny. — Kal. Ciesz. 677; Żup. 56.
4 Sługa od św. Anny.
Licha sługa, o tym czasie bowiem, z powodu nastających chłodnych poranków, włóczęgi szukają jnżjuż zimowego schronienia, by później znowu służbę porzucić.
5 Święta Anna, rola jak panna.
6 Święta Anno! uproś wnuka, niech ma każdy czego szuka.
7 Święta Hanka pasie baranka.
Przypowieść kwestarzy klasztornych, którzy o tej porze chodzą po dworach za skopami.
8 Święta Hanna, to już jesienna panna.
Annasz.
Od Annasza do Kaifasza. — Opeć; Ryś. cnt. 12; Wójc. Prz. II. 198; Now. 102; Lip. Str. 111; Kolb. VIII. 280.
Odsyłać, wodzić kogo od jednego do drugiego. Imiona dwóch kapłanów żydowskich, do których Chrystus był wodzony.
Antałowicz.
Żyje jak Antałowicz.
Pijak.
Antenaty.
Nie pomogą i antenaty, kiedy kto nie bogaty.
Antoni św. (13 czerwca).
1 Kto sieje tatarkę w wilją świętego Antoniego i świętego Wita, to się uda i ta, i ta. — Chocisz. I. 630.
2 Na święty Antoni bydło się gzi i goni. — Gluź. 566; Kolb. XVII. 170.
3 Na święty Antoni pierwsza jagódka zapłoni. — Żup. 50.
4 Święty Antoni! dopomóż odszukać koni.
5 Święty Antoni od zguby broni.
6 Święty Antoni o gryce siać przypomni.
7 Święty Antoni! wybaw nas z tej toni. — Bielic. Św.
8 Żytko na Antoni kwiat najtęższy goni, a w górach na Wita dopiero zakwita. — Liwocz. 26.
Apetyt.
Ma apetyt jak świnia. — Cinć. W. 309.
Apolonja.
Każda Połonka, to dobra żonka.
Apteka. Aptekarski.
1 Apteka gnojkowi śmierdzi. — Knap. 7; Dąbr. 1; Mon. Ench. 177; Gr. Lat. 408; Trotz, p. w. Apteka; Mon. Gr. 367; Czel. 215.
Gnojkowi apteka śmierdzi. Flor. 146.
2 Aptekarskie rachunki. — Przyb. rkp.
3 Jak w aptece tak w złotarni, ni do czego się nie garni, bo tam tego wnet zawstydzą, kogo być natrętem widzą. — Ryś. cnt. 5; Wójc. Przyp. 16.
Aptekarz.
1 Aptekarz bez lekarstw. — Dykc. I. 26.
2 Aptekarz jest lekarski kucharz. — Haur. rkp.
3 Co z ciebie za aptekarz, to się skarżysz, to narzekasz.
4 To aptekarz.
O kimś, który towar swój zbyt drogo ceni.
Arak.
Od araku niema smaku.
Arbuz.
Dostać arbuza.
Dostać odkosza, odmowną odpowiedź.
Aresztować.
Kulą do muru, czekanem do ściany, mieczem do kąta, gdy chłopa zaaresztują,
[61]trudno go ratować. — Zabcz. Et. 19; Wójc. Przyp. 128.
As.
1 As—bank trzasł.
2 Kiedy as na warcie, to pusto (djabeł) w karcie.
Asesor.
Już on nie asesor.
Albo: już waść nie asesor. O kimś, który utracił siłę, władzę. Według anegdoty do handelku miał przyjść asesor i zażądać wina na kredyt. Żyd, wiedząc, iż żądający nie jest już asesorem, odmówił, a spytany o przyczynę, rzekł: „już waść nie asesor,” co poszło w przysłowie.
Astrachań.
Astrachań z Tarchominem emulują świeżem winem.
Atanazy św. (2 maja).
Choć dziś Atanazy, pal w piecu dwa razy. — Gluź. 564; Kolb. XVII. 169.
Atłas.
1 Nie pomoże atłas, kiedy w brzuch nie natkas(z).
2 Panie atłas, szanują was, a przy was i nas.
„...Ale, ale przypomniałem sobie słowa przodków naszych, które mawiali, rozbierając się z swoich atłasów: „panie atłas...” Mon. Warsz. 1771, 750; Schn. I. 381.
Panie atłas(ie), szanują was, a nas przy was. Kolb. VIII. 264.
Atrament.
Atrament, kiedy nie wypisze się, to wyschnie.
August.
1 Było to za króla Augusta.
„Bardzo dawno, kiedyś, ale ludzie tego nie pamiętają. Zygmunt August, syn Zygmunta I i Bony, urodził się 1520 r., umarł 1572.” Lip. P. 61.
2 Za Augusta ziemia pusta.
Przysłowie to znalazłem dopisane dawnym pismem na marginesie pierwszego wydania Rysińskiego z r. 1618.
3 Za trzeciego Augusta panowała rozpusta.
Augustyn św. (28 sierpnia).
Na świętego Augustyna orka dobrze się poczynapoczyna. — Kolb. M. I. 188.
B.
Baba. Babka.
1 Amen, amen, kichła baba chrzanem, a dziad ją batogiem: kichaj babo za progiem! — Kolb. VIII. 247.
2 Bababy go pęcherzem wystraszyła.
Wielki tchórz.
3 Baba, choć nią komin zatkać.
Gruba jak beczka, opasła; lub też brudna, zaszargana.
4 Baba jak stodoła. — Kolb. VIII. 250.
5 Baba jak żaba. — Lom. 5.
6 Baba lecąc ze wschodu wołała: co dalej, to gorzej. — Ryś. cnt. I; Czel. 181.
Dawno tak baba rzekła: co dalej, to gorzej. Czel. 181. § Lecąc z wschodów, baba rzekła: co dalej, to gorzej. Szym. Siel.
7 Baba ma w sobie opałkę ognia na siedmiu chłopów. — Kolb. VIII. 302.
8 Baba, mógłbym ją nad prosem postawić — (mógłbym nią dzieci straszyć).
9 Baba o pietruszce, a dziad o rzemuszce.
10 Baba o szydle, a dziad o mydle.
11 Baba swoje, czart swoje. — Przyb. rkp.
12 Baba z woza, koniom lżej. — Ryś. cnt. 1.
Baba z woza, kołom lżej. Knap. 8; Gem. I. 7; Now. 5; Wurzb. 283. Baba z wozu, kołom lżej. Gem. II. 9. Babka z wozku, kołkom lży. Don. Gr. 8. Baba z wozu, koniom (kołkom) lżej. Czel. 576. Babka z wózka, kołom (koniom) lżej. Kolb. VIII. 247.
13 Baba z wozu spadnie, i wozowi snadnie.
14 Baba, żaba, kaduk trzeci: to rodzone dzieci.
15 Babę rozdrażnić, to gorzej niż djabła.
16 Babie w kolana, chłopu w piersi, szlachcicowi w uszy a żydowi w pięty, nigdy nie bywa zimno.
17 Babi naród zawsze chytry. — Żarty; Trotz, p. w. Baba.
Babi naród chytry. Czel. 309; Mas. 95.
18 Babi taniec i deszcz ranny niedługo trwałe.
19 Babi taniec, węgierska wojna niedługo trwać zwykła. — Pam. Jemiołowskiego, I. 128.
20 babka mu się przypomniała. — Now. 5.
T. j. płacze bez przyczyny.
21 Babka wszystkich opłakiwała, a babki nikt.
22 Babko, dałem ci szeląg. — Gem. II. 9; Żegl. I. 5; Schn. II. 176.
Odm. Dałem ci babko grosz. „Dałeś panie.” Dałem ci babko grosz. „A dałeś panie.” Dałem ci babko grosz. „A weźże go sobie panie!”
Gdy kto daje a wymawia. Lepiej nie dać, niż wymawiać.
23 Babko, dzwonią. „Nie słyszę.” Babko, grają. „Cha! cha!” — Kolb. VIII. 247.
Odm. Babko! dzwonią do kościoła. „Bolą nogi.” Babko! grają. „A gdzież są moje chodaczyska, trzeba ruszać do karczmiska.” — babko! do roboty. „Nie słyszę.” babko, do jedzenia. „Toć się i zawlokę.”
24 Babska kasza do niczego.
• PDF 
• MOBI 
