[11]A.
A w handlu = po, np. á 30 k. = po 30 kopiejek. A. w zegarku, = avancer (awanse) posunąć naprzód.
Abakus ł. wierzchnia część kapitelu kolumny; przyrząd do rachowania, liczydło.
Abderyta g. człowiek ograniczony, głupiec.
Abdruk n. odcisk, odbitka drukarska.
Abdykacja ł. zrzeczenie się, ustąpienie (z tronu).
A beau mentir qui vient de loin fr. (a bo mâ͡ętir ki wię de luę) Może ten kłamać, kto zdaleka przybywa; musimy dać wiarę temu, czego sprawdzić nie możemy.
Aberacja ł. zboczenie. A gwiazd, zjawisko astronomiczne, skutkiem którego nie widzimy gwiazd w miejscach, gdzie się ściśle znajdują.
Ab initio ł. od początku.
Ab instantia ł. uwolnienie tymczasowe.
Ab intestato ł. odziedziczenie majątku po osobie zmarłej bez testamentu.
Ab irato ł. w gniewie.
Abiturjent ł. kończący szkoły, składający egzamin dojrzałości.
Abjudykacja ł. odsądzenie.
Abjuracja ł. odprzysiężenie się, wyrzeczenie się, zaprzeczenie.
Ablatyw ł. dopełniacz, 2-gi przypadek deklinacji.
Ablegat ł. poseł, zastępca legata papieskiego.
Ablegier n. gałązka odłączona od krzaka i zasadzona osobno dla rozmnożenia, odkład.
Ablucja ł. umycie, obmycie, jako obrządek religijny.
Abnegacja ł. zaparcie się, zaniedbanie się.
Abnegat ł. nie dbający o siebie, niechluj.
Abolicja ł. zniesienie, skasowanie, umorzenie.
Abolicjonista ł. stronnik wyzwolenia niewolników w St. Zjedn. Amer. Półn.
[12]Abominacja ł. obrzydzenie, wstręt, odraza.
Abonament f. opłata z góry za czytanie książek, wypożyczanie nut, bilety na kilka przedstawień i t. p., przedpłata.
Abonent f. składający przedpłatę, przedpłaciciel, prenumerator.
A bon entendeur salut f. (A bą nâ͡ętâ͡ędör salu) kto rozumie, niech korzysta z przestrogi.
Aborygienowie ł. pierwotni mieszkańcy kraju.
Ab ovo ł. od początku.
Abrakadabra, (słowo kabalistyczne bez znaczenia) czarodziejskie zaklęcie.
Abrewjacja ł. skrócenie.
Abrewjatura ł. skrócenie znaków nutowych.
Abrogacja ł. zniesienie wydanego prawa.
Absces ł. wrzód, ropień.
Absencja ł. nieobecność.
Absenteizm ł. nieobecność na stanowisku, nieobecność w kraju zamożnych obywateli.
Absentować się, być nieobecnym, nie stawić się.
Absolucja ł. rozgrzeszenie.
Absolut ł. wyr. filozof.: byt bezwzględny, zasada bezwzględna; coś doskonałego (Bóg, idea, dobro).
Absolutnie ł. bezwzględnie.
Absolutorjum ł. wyrok uwalniający; zatwierdzenie rachunków.
Absolutyzm ł. samowładztwo, nieograniczoność władzy monarszej, bezwzględność.
Absolwować ł. uwolnić; ukończyć (nauki szkolne).
Absorbcja ł. wsysanie, wchłanianie.
Absorbować ł. wchłaniać.
Abstrahować ł. wydzielać pojęcie szczegółowe z pojęcia złożonego; pomijać.
Abstrakcja ł. pojęcie oderwane, ogólne (np. cnota). A. w matematyce — odejmowanie.
Abstrakcyjne nauki, nauki oderwane, (jak: filozofja, czysta matematyka, w przeciwstawieniu do stosowanych i doświadczalnych).
Abstrakt ł. pojęcie oderwane; człowiek roztargniony.
Abstynencja ł. wstrzemięźliwość, powściągliwość, wstrzymanie się od udziału w czemś.
Absurd ł. niedorzeczność, głupstwo.
Absyda g. sklepienie w bazylikach, półkoliste miejsce dla tronu biskupiego i stalli kapłańskich w kośc.
Absydy ob. Apsydy.
[13]Abszlus n. zamknięcie rachunku.
Abulja g. chorobliwy brak woli.
Abundancja ł. obfitość.
Ab uno disce omnes ł. z jednego (szczegółu) sądź o wszystkich.
Abusus ł. nadużycie.
A. c. = Anno currente ł. w roku bieżącym.
A capella w. chór bez akompanjamentu.
A capite ł. od początku, od ustępu.
Acc a. Accelerando w. w muzyce: przyśpieszając.
Accessit ł. pochwała konkursowa bez nagrody, druga nagroda współrzędna.
Accusativus ł. biernik, 4-ty przypadek.
Achillesa pięta, przen. słaba strona człowieka.
Achromatopsja g. ob. Daltonizm.
Achromatyczny g. bezbarwny, przedstawiający przedmioty bez zabarwienia.
A conto ł. na rachunek.
Acre ob. Akr.
Activa, Aktywa ł. stan czynny majątku.
Activum ł. strona czynna słów (w gram.).
Ad absurdum ł. rozumując fałszywie, dochodzi się do nonsensu.
Ad acta ł. złożyć do akt, odłożyć na zawsze.
A. D. = Anno Domini ł. w roku Pańskim.
Adagio w. (adadżjo) w muzyce: zwolna.
A dato ł. od dnia wyrażonego na dokumencie.
Ad calendas Graecas ł. odłożyć na czas nieoznaczony, na święty nigdy.
Ad captandam benovolentiam ł. dla zyskania życzliwości.
Adept f. wyznawca, zwolennik pewnej nauki lub sztuki, znający jej tajniki.
Ad exemplum ł. dla przykładu.
Ad feliciora tempora ł. do lepszych czasów.
Ad generalia ł. badanie co do nazwiska, pochodzenia etc.
Adherent ł. stronnik.
Adhezja ł. przyleganie, przyciąganie.
Ad hoc ł. do tego, np. komisja ad hoc = ustanowiona wyłącznie w tym celu.
Ad hominem ł. dowodzenie zastosowane do pojęcia człowieka, z którym mówimy. Argumentum ad hominem, dowodzenie oparte na przykładzie z życia lub postępowania człowieka, z którym [14]mówimy. Pobijanie kogoś własną jego bronią.
Ad impossibilia nemo obligatur (tenetur) ł. nikt nie jest obowiązany do rzeczy niemożliwych.
Ad infinitum ł. do nieskończoności.
Ad intende ł. dosadnie, do zrozumienia.
Ad interim ł. tymczasowo.
A discretion f. (diskresią) do woli, na łaskę i niełaskę.
Adjectivum ł. przymiotnik.
Adjudykacja ł. przysądzenie.
Adjunkt ł. urzędnik dodany do pomocy starszemu urzędnikowi.
Adjutor ł. pomocnik.
Ad latus ł. (dosł. do boku) dodany do pomocy w urzędzie. Gienerał ad latus = pomocnik głównodowodzącego wojskami.
Ad libitum ł. do woli, według upodobania.
Ad majorem Dei gloriam ł. ku większej chwale Bożej.
Ad meliora tempora ob. Ad feliciora tempora.
Administracja ł. zarząd.
Administrator ł. zarządzający.
Admiracja ł. podziw.
Admiralicja, zarząd floty i biuro tego zarządu.
Admirał ar. dowódca floty wojennej.
Ad modum ł. na sposób.
Admonicja ł. napomnienie.
Ad multos annos ł. Sto lat! życzenie długiego życia (dosł. do wielu lat).
Adnotacja ł. przypisek.
Ad oculos ł. naocznie.
Adonis ł. ulubieniec Wenery; piękny młodzieniec.
Adoptacja, Adopcja ł. przybranie dziecka za własne, usynowienie.
Adoracja ł. uwielbienie.
Ad patres ł. (do ojców), na tamten świat, umrzeć.
Ad perpetuam rei memoriam ł. na wieczną rzeczy pamiątkę.
Ad personam ł. dodatek do płacy urzędnika ze względu na osobiste jego zasługi.
Ad pias causas ł. na cele użyteczności publ., na cele dobroczynne.
Ad referendum ł. oddanie sprawy do wyjaśnienia.
Ad rem ł. do rzeczy, zwrócenie do właściwej treści mowy lub rozmowy.
Adres f. napis na kopercie listu lub posyłce, z wymienieniem do kogo i dokąd; wskazanie miejsca zamieszkania lub pobytu; piśmienne wyrażenie uczuć lub poglądów narodu podane panującemu.
Adresant f. wysyłający list.
[15]Adresat f. odbiorca listu.
Adresowe biuro, biuro, w którem dostarczają adresów mieszkańców miasta.
Ad unum omnes ł. wszyscy co do jednego.
Ad usum Delphini, na użytek Delfina (ob.), nazwa prac autorów, zastosowanych do użytku młodzieży; wszelkie dzieło lub praca przeznaczona na rzecz pewnej sprawy, stronnictwa lub osoby.
Adverbium ł. przysłówek.
Adwent ł. przyjście; (Przyjście Pańskie) nazwa kościelna czterech tygodni przed Bożym Narodzeniem.
Adwersarz ł. przeciwnik.
Adwokat ł. obrońca, rzecznik, patron, mecenas.
Adwokatura, stanowisko adwokata, korporacya adwokatów.
Aequinoctium ł. porównanie dnia z nocą.
Aerolit g. ob. Meteorolit.
Aeronauta g. żeglarz napowietrzny.
Aeronautyka g. sztuka podróżowania balonem, żegluga powietrzna.
Aeroplan g. przyrząd do latania w powietrzu.
Aerostat g. balon, statek napowietrzny.
Aerostatyka g. nauka o równowadze gazów.
Afatyk, dotknięty afazją.
Afazja g. chorobliwa niemożność wysłowienia się.
Afekcja ł. nieokreślony stan chorobliwy organizmu.
Afekt ł. wzruszenie, uczucie, skłonność, miłość.
Afektacja ł. przesada, wymuszoność, udawanie.
Afeljum ł. ob. Aphelium.
Afera f. sprawa, zajście, wydarzenie, dobry interes, zyskowne przedsięwzięcie.
Afereza g. skrócenie wyrazu przez odpadnięcie głoski na początku (np. grać zam. igrać, skra zam. iskra).
Aferzysta f. wyszukujący różnych spraw i interesów, aby z nich ciągnąć korzyści, geszefciarz.
Affettuoso w. z czuciem.
Afirmacja ł. potwierdzenie.
Afirmatywa ł. zdanie twierdzące, głos potwierdzający, zatwierdzenie.
Afiszować się f. zwracać czyjąś uwagę na siebie, publicznie zachowywać się bez taktu.
A fonds perdus f. (a fą perdiu) oddanie majątku na własność z warunkiem pobierania dożywocia.
Afonja g. niemożność wydania głosu.
A fortiori ł. tem bardziej.
Aforyzm g. zasada [16]wyrażona niewielu słowami, urywek.
Afrodyta g. Wenus, bogini piękności.
Afront f. ubliżenie, zniewaga.
Aga t. pan, naczelnik, pułkownik, nadzorca w Turcji.
Agapy g. uczty pierwotnych chrześcijan na pamiątkę Wieczerzy Pańskiej.
Agent provocateur f. (aża͡ę prowokatör) podżegający do zaburzeń, we Francji urzędnik tajnej policji.
Agiencja ł. biuro handlowe pośredniczące.
Agienda ł. książka do wpisywania spraw do załatwienia; książka, zawierająca przepisy wykonywania obrzędów kościelnych.
Agient ł. pośrednik załatwiający sprawy sobie powierzone, A. handlowy, policyjny, dyplomatyczny.
Agientura ł. ob. Agiencja.
Agio w. (ażjo) przewyżka lub dopłata różnicy przy zmianie pieniędzy.
A giorno w. (adżjorno) oświetlenie rzęsiste.
Agitacja ł. ruch (np. przechadzka); wzruszenie, poruszenie, podburzanie.
Agitato w. (adżitato) w muzyce: niespokojnie, burzliwie.
Agitator ł. podburzający, namawiający, wichrzyciel.
Agitować podburzać, wichrzyć, podmawiać, działać, popierać sprawę.
Aglomeracja ł. skupienie, zlepek.
Aglomerat ciało powstałe ze skupienia rozmaitych ciał; zlepek.
Aglutynacja ł. spojenie, zlepienie.
Aglutynacyjne języki, zlepkowe, przyczepkowe (nie posiadające fleksji).
Agnat ł. krewny z linji męskiej.
Agnostycyzm g. pogląd filozoficzny, uznający niemożność uzasadnienia istnienia Boga.
Agonja g. konanie.
Agorafobja g. obawa przestrzeni (chorobliwa).
Agrafa f. zapinka, sprzączka.
Agrafja g. niemożność pisaniapisania.
Agrarjusz ł. działacz społeczny, domagający się praw opiekuńczych dla wielkiej własności rolnej, broniący interesów ziemiaństwa, wobec kapitalistów i handlujących.
Agrarny ł. rolny, dotyczący rolnictwa.
Agregacja ł. skupienie, nagromadzenie, połączenie.
[17]Agregat ł. skupienie jednakowych rzeczy w jedną całość.
Agresja f. napad.
Agresyjny ł. napastujący, zaczepny.
Agronom ł. uczony rolnik.
Agronomja ł. nauka rolnictwa.
Agrykultura ł. rolnictwo.
Ahaswer hebr. Żyd wieczny tułacz.
A jour f. (ażur) być w księgach rachunkowych w porządku aż po dzień bieżący; ob. Ażur.
Akademicki f. niewolniczo trzymający się wzorów klasycznych; czysto teoretyczny.
Akademja g. szkoła główna, wszechnica, uniwersytet; stowarzyszenie uczonych.
Akaparycja ł. spekulacja polegająca na zakupie zapasów, w celu nakładania cen dowolnych.
Akceleracja ł. przyśpieszenie.
Akcept ł. zobowiązanie się do zapłaty wekslu w terminie; weksel.
Akceptant wekslu ł. przyjmujący zobowiązanie zapłaty wekslu, zlecone mu przez wystawcę.
Akceptować ł. przyjmować, uznawać, zatwierdzać.
Akces ł. przystąpienie; napad choroby.
Akcesorja ł. przybory, rzeczy dodatkowe, dopełniające.
Akcesyt ob. Accesit.
Akcja ł. czynność, działalność, sprawa; giest, ruch; świadectwo udziałowe w zyskach przedsiębiorstwa.
Akcjonarjusz f. stowarzyszony, biorący udział w przedsiębiorstwie akcyjnem.
Akcydens ł. dochód uboczny.
Akcyza f. podatek od żywności, trunków, tytuniu itp.; władza mająca nadzór nad poborem akcyzy.
Aklamacja ł. jednogłośne uznanie.
Aklimatyzować f. przyzwyczaić do miejscowego klimatu.
Akolita g. pomocnik; posługujący do Mszy Św.
Akomodacja ł. przystosowanie się do kogo lub czego.
Akompanjament f. towarzyszenie na jednych instrumentach muzycznych innym; towarzyszenie do śpiewu, wtórowanie.
Akord f. ugoda; ugoda z robotnikiem od sztuki; harmonijne spółczesne brzmienie kilku tonów w muzyce.
[18]Akordjon f. harmonijka ręczna.
Akr a. miara gruntu (roln.) = 40 arom.
Akredytować ł. uwierzytelnić, upełnomocnić.
Akredytywa ł. pismo uwierzytelniające.
Akroamatyczna metoda wykładu, sposób nauczania przez sam wykład, bez pytań.
Akrobata g. linoskok.
Akrostych g. poemacik, którego wiersze zaczynają się od liter, stanowiących razem imię lub zdanie.
Akselbanty n. sznurki wełniane, srebrne lub złote, zawieszone na prawym ramieniu na mundurach.
Aksjomat g. pewnik, zasada.
Akt ł. czynność, obrząd, modlitwa; popis; otwarcie kursów; urzędowe spisanie jakiej czynności; dokument urzędowy; część sztuki teatralnej.
Akta, zbiór czynności, korespondencji i dowodów, dotyczących jakiej sprawy lub interesu; A. Apostols. część N. Testamentu.
Aktualnie ł. rzeczywiście.
Aktualny rzeczywisty; na dobie będący, z życia współczesnego wzięty.
Aktuarjusz f. urzędnik, utrzymujący akta w porządku, wydający kopje akt.
Aktywa ł. ob. Activa.
Akumulacja ł. nagromadzanie, zbieranie.
Akumulator ł. przyrząd gromadzący elektryczność dynamiczną, zbieracz.
Akustyczna przestrzeń, w której głos dobrze słychać; A. trąbka, ułatwiająca słyszenie źle słyszącym.
Akustyka ł. nauka o głosie.
Akuszerja f. położnictwo.
Akutyczny ł. ostry; akutyczna choroba, ostra, zapalna chorobachoroba.
Akwaforta ł. rysunek chemicznie wytrawiony na miedzi.
Akwamaryn ł. drogi kamień barwy zielono-niebieskiej.
Akwarela f. obraz malowany na papierze farbami rozpuszczonemi w wodzie.
Akwarjum ł. zbiornik z wodą do utrzymywania rozmaitych okazów ryb, zwierząt i roślin wodnych.
Akwatynta w. sztych (miedzioryt) naśladujący malowanie tuszem.
Akwedukt ł. kanał, wodociąg na arkadach prowadzący wodę zdaleka.
Akwilon ł. wiatr północny.
Akwizycja ł. nabyteknabytek.
A la f. na sposób, jak.
[19]Alabaster g. odmiana gipsu śnieżnej białości.
Alabastrowa białość, nadzwyczajna białość.
À la bonne heure f. (a la bonör) właśnie, dobrze i owszem.
A la carte f. (a la kart) wybieranie potraw z jadłospisu.
A la grecque f. (a la grek) ozdoba rysunkowa z linji łączących się pod kątami prostemi.
À la guerre, comme à la guerre f. (a la gör kom a la gör), na wojnie, jak na wojnie; gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
À la hâte f. (alaat) z pośpiechem, na prędce, byle jak.
À la longue f. (long) w końcu, z czasem.
Alalja g. chorobliwa niemożność mówienia.
À l’antique f. (a lantik) w stylu staroświeckim.
Alarm f. zgiełk, popłoch, pobudka, trwoga.
Alarmować f. trwożyć, przestraszać.
Alarmujący ostrzegający (o niebezpieczeństwie) zatrważający.
A la suite f. (a la siuit) należący do orszaku (oficer).
A latere a. ad latus ł. (do boku, przyboczny) legat, nadzw. poseł papieski.
Alba ł. długa, biała suknia księży katolickich, wdziewana pod ornat.
Albinos h. człowiek, zwierzę o czerwonych oczach, białej cerze i białych włosach.
Albion a. nazwa W. Brytanji.
Albumin ł. białko.
Alchemja g. chemja średniowieczna; mniemana sztuka robienia złota.
Al corso w. według kursu wekslowego, według cen bieżących.
Alderman a. członek rady miejskiej w Anglji.
Aldyny, stare druki weneckie z XV i XVI w. z drukarni rodziny Manucjuszów, cenione z powodu artystyczności wydań.
Ale a. (el) mocne piwo angielskie z pszenicy bez chmielu.
Alea jacta est ł. kości (losy) zostały rzucone; wyrażenie oznaczające śmiałe postanowienie.
Alegacja ł. przytoczenie.
Alegat ł. dokument, dowód.
Alegorja g. podobieństwo; rodzaj przenośni retorycz.
Aleksandryn, wiersz jambiczny 12-zgłoskowy, używany w poezji francusk.
Aleksandrynizm g. kierunek filoz. godzący najrozmaitsze poglądy, eklektyzm, [20]pedantyczne komentowanie tekstu.
Alembik ar. przyrząd do dystylacji.
Aleteja g. bogini prawdy, prawda uosobiona.
Alewjacja ł. ulga, darowanie podatków skarbowych.
Alfa i omega g. od a do z; początek i koniec wszystkiego.
Al fine w. w muz. do końca.
Al fresco w. rodzaj malowania na świeżym tynku.
Algiebra ar. część matematyki o działaniach z ilościami ogólnemi wyrażonemi przez głoski.
Alias ł. inaczej.
Alibi ł. gdzieindziej; bytność na innym miejscu podczas popełnionej zbrodni, jako dowód niewinności.
Alimenta ł. płaca obowiązkowa na utrzymanie żony i dzieci; środki wyżywienia.
Alimentacja ł. żywienie, zasilanie.
A linea ł. od początku wiersza.
Aliteracja ł. powtarzanie się tej samej głoski na początku kilku wyrazów w jednym wierszu.
A livre ouvert f. (aliwr uwer) tłomaczyć lub czytać odrazu bez przygotowania się, np. nuty.
Aljans f. związek, przymierze, sojusz.
Aljant f. sprzymierzeniec.
Aljaż f. stop, spław różnych metali.
Aljenacja f. zbycie, sprzedaż, przeniesienie własności na inną osobę.
Aljenista ł. ob. psychjatra.
Alkad h. wójt, sędzia.
Alkaliczny ar. ługowy.
Alkalja ar. sole ługowe gryzące.
Alkaloidy, sole roślinne.
Alkohol ar. wyskok, spirytus pozbawiony wody.
Alkoholizm, stan chorobliwy z nadużycia trunków.
Alkoholometr, probierz tęgości alkoholu.
Alkoran ar. ob. Koran.
All’ a. Alla w. tak jak.
Allach ar. nazwa Boga u mahometan.
Alla marcia w. tempie marsza.
Alla polacca w. w rytmie poloneza.
Alla prima w. sposób malowania odrazu bez podmalowywania.
Allegretto w. dość ochoczo.
Allegro w. ochoczo, żywo.
Alleluja hebr. chwalcie Boga.
Allodja a. Allodjalne majątki, dziedziczne, nie lenne majątki.
All right a. (oll rajt) wszystko dobrze, w porządku.
[21]Alma mater ł. (dosł. czcigodna matka), tytuł dawany uniwersytetom, akademjom i t. d.
Almanach ar. kalendarz, noworocznik.
Alokucja ł. przemowa papieża do kardynałów.
Alopatja g. metoda lecznicza, polegająca na użyciu środków przeciwdziałających.
Al pari w. narówni, sto za sto.
Al segno w. (senjo) aż do znaku.
Alt w. nizki głos żeński.
Altarzysta ł. pomocnik plebana, wikarjusz; chłopiec posługujący przy Mszy S-tej.
Altembas t. materja jedwab. haftow. złotem, używana do ubiorów kościelnych.
Alteracja ł. niepokój, pomieszanie, wzruszenie; w muzyce: zmiana nut w akordzie.
AlteregoAlter ego ł. drugi ja, zastępca.
Alternacja ł. zmiana, zamiana, kolej.
Alternatywa ł. wybór jednego z dwojga.
Alterować się ł. gniewać ś., irytować ś., wzruszać ś.
Alterum tantum ł. drugie tyle, wdwójnasób.
Altówka ł. instrument muzyczny smyczkowy, większy od skrzypiec.
Altruista, człowiek o popędach nieegoistycznych.
Altruizm ł. uczucie przeciwne egoizmowi; miłość bliźniego aż do poświęceń.
Aluminjum ł. glin, metal biały, lekki, z blaskiem srebra.
Alumn ł. wychowaniec alumnatu.
Alumnat ł. zakład naukowy, kształcący kleryków, seminarjum duchowne.
Aluwjalne ziemie: naniesione przez wodę, napływowe.
Aluwjum ł. pokłady napływowe.
Aluzja ł. napomknienie, przymówka, przytyk, zmierzanie do czego.
Alwar ł. dawniej używana gramatyka łacińska (tak nazwana od autora).
Amabile w. z wdziękiem.
Amalgamat ł. mieszanina rtęci z innemi metalami.
Amaltei róg — róg obfitości.
Amanuent ł. pomocnik w urzędzie.
Amator ł. miłośnik.
Amazonka g. kobieta rycerskiego ducha; kobieta jeżdżąca konno; ubiór kobiecy do jazdy konnej.
Ambaje ł. brednie, głupstwa, bałamuctwa.
Ambalaź f. opakowanie.
Ambargo h. ob. Embargo.
[22]Ambarkader f. przystań, wybrzeże do wylądowania.
Ambasada f. poselstwo dyplomatyczne, reprezentacja obcego rządu, orszak poselski, pałac w którym mieszka ambasador.
Ambasador f. pierwszorzędny poseł państwa przy obcym dworze.
Ambicja ł. poczucie swej wartości, ubieganie się za chwałą, bogactwami, znaczeniem.
Ambo ł. dwa numery razem postawione na loterji liczbowej.
Ambo meliores ł. obaj lepsi; jeden godzien drugiego.
Ambra ar. wydzielina potfisza, wydająca przyjemną woń przy spaleniu.
Ambrazura f. framuga okna, strzelnica w murze.
Ambrozja g. pokarm bogów.
Ambulans f. szpital wojskowy polowy.
Ambulatorjum ł. lecznica, gdzie chorzy nie miejscowi przychodzą po radę lekarską; szpital tymczasowy.
Ameba g. mikroskopijne żyjątko wód słodkich.
Ameljoracja f. ulepszenie.
Amen hebr. niech się tak stanie, przen.: koniec.
À meta w. do połowy zysku lub straty.
Ametyst g. kamień kwarcowy koloru fijoletowego.
Amfibje g. płazy, zwierzęta ziemnowodne, (np. żaba).
Amfibol g. minerał odmieniec.
Amfibrach g,. stopa wierszowa złożona ze zgłosek: nieakcentowanej, akcentowanej i nieakcentowanej. ( ︶ — ︶ )
Amfilada f. rząd pokojów w jednej linji.
Amfiteatr g. część teatru naprzeciw sceny; budynek półokrągły bez dachu z siedzeniami dla widzów podnoszącemi się coraz wyżej.
Amfitrjon g. podejmujący gości, gospodarz gościnny.
Amfora g. starożytne naczynie z dwoma uszkami, podobne do dzbanka, z wązką szyjką.
Amicus Plato sed magis amica veritas ł. drogi mi jest Platon, lecz prawda jest mi droższą: czyli, prawda jest wyższą nad wszystko.
Amjant g. odmiana azbestu.
Amnestja g. darowanie kary, ułaskawienie.
Amnezja g. utrata pamięci.
Amor ł. bożek miłości; miłość.
Amorfizm g. brak stałych form.
[23]Amor omnia vincit ł. miłość wszystko zwycięża.
Amoroso w. w muz.: czule.
Amortyzacja f. umorzenie, spłata kapitału częściami.
Amortyzować f. umarzać.
Amplifikacja ł. drobiazgowe opowiadanie, dokładniejsze wyjaśnienie myśli.
Amputacja ł. odcięcie jakiej części ciała instrumentem chirurgicznym.
Amryta sanskr. napój bogów, dający nieśmiertelność (w religji hindusów).
Amulet ar. przedmiot jaki noszony przy sobie, mający niby chronić od chorób i nieszczęść.
Amunicja f. zapasy wojenne, głównie: proch i kule.
Anabaptysta g. członek sekty nowochrzczeńców.
Anachoreta g. pustelnik, samotnik.
Anachronizm g. błąd w oznaczeniu czasu wydarzeń.
Anafora g. powtarzanie jednego wyrazu na początku kilku zdań po sobie idących, dla zwrócenia na ten wyraz uwagi.
Anagram g. zagadka polegająca na przestawieniu sylab lub wyrazów.
Anakolut g. brak następstwa, ciągłości i związku między częściami okresu.
Anakreontyk g. lekki wiersz żartobliwy lub miłosny.
Analekta g. wybór najcelniejszych ustępów z pisarzów i poetów.
Analfabeta g. nie umiejący czytać i pisać.
Analgezja g. nieczułość na ból.
Analityczny g. rozbiorowy, wynikający z analizy.
Analiza g. rozbiór, rozłożenie całości na części, na pierwiastki.
Analogiczny g. podobny, pokrewny.
Analogja g. podobieństwo rzeczy pod pewnemi względami.
Anamneza g. badanie chorego co do przeszłości jego choroby.
Ananke g. konieczność, przeznaczenie, fatum.
Anapest g. stopa wierszowa, złożona z dwóch zgłosek krótkich i trzeciej długiej ︶ ︶ — .
Anarchista g. zwolennik bezrządu.
Anarchizm g. zasady anarchiczne, dążność do anarchji.
Anarchja g. bezrząd.
Anastrofa g. przestawienie wyrazów.
Anatema g. klątwa kościelna, wyklęcie.
Anatom, uczony zajmujący się anatomją.
[24]Anatomja g. nauka o budowie ciał organicznych, o rozczłonkowaniu ich na części.
Ancien régime (â͡ęsię reżim) dawne rządy, dawny sposób rządzenia.
Andante w. zwolna, spokojnie (w muzyce).
Andantino w. cokolwiek prędzej (w muzyce).
Andrologja g. nauka o chorobach męskich.
Anegdota g. krótkie, dowcipne opowiadanie.
Aneksy ł. dodatki, dowody przyłączone do podania lub przedstawienia.
Aneksja ł. przyłączenie, zagarnienie.
Anektować ł. przyłączać, zabierać, przywłaszczać.
Anemiczny g. mający mało krwi.
Anemja g. niedokrwistość.
Anemometr g. wiatromierz.
Aneroid g. rodzaj barometru.
A nescire ad non esse ł. nie wiedząc o czem, wnosić, że tego niema.
Anestezja g. nieczułość, znieczulenie.
Anewryzm g. rozszerzenie tętnicy (choroba).
Anfilada f. ob. Amfilada.
Angażować f. zapraszać, zamawiać; angażować się, zobowiązywać się, wplątać się.
Angina ł. zapalenie gardła.
Anglez f. koń angielski; rodzaj tańca angielskiego.
Anglikanizm, wyznanie religijne, panujące w Anglji.
Anglomanja g. zamiłowanie we wszystkiem co angielskie.
Anhydryt g. bezwodnik.
Anihilować ł. znieść, uważać za niebyłe, unieważnić.
Anilina ar. ciecz oleista, używana do wyrobu rozmaitych pięknych farb.
Anima vilis ł. dusza podła, istota nędzna.
Animizm ł. doktryna, według której pierwiastek duchowy jest przyczyną czynności żywotnych w jestestwach organicznych; używotnianie przedmiotów nieżyjących (przez człowieka pierwotnego).
Animować ł. zachęcać, pobudzać, ożywiać.
Animozja ł. zaciętość, zawziętość, zapalczywość.
Animus movens ł. ob. Spiritus movens.
Animusz ł. odwaga, zapał.
Aniwersarz ł. rocznica.
Ankier f. kotwica, wychwyt (mechanizm w zegarze).
Ankieta f. (enquête) zbadanie sprawy przez rzeczoznawców.
[25]Ankiloza g. niemożność ruchu w stawie.
Ankry n. żelazne klamry do spajania, (np. belek, ścian).
Annały ł. roczniki, spis zdarzeń zaszłych podług następstwa lat.
Anno ł. w roku. Anno Domini, w roku Pańskim.
Annuity ł. równe raty, spłacane z procentem składanym.
Annulować f. znieść, uznawać za niebyłe.
Anodyny g. krople A-we (Hoffmana) uśmierzające ból przez odurzenie.
Anomalja g. nieprawidłowość, objaw niezwykły, uchylenie się od reguły ogólnej.
Anonim g. bezimienny, niepodpisujący nazwiska.
Anons f. ogłoszenie w pismach.
Anonsować f. oznajmiać, donosić, ogłaszać.
Anorganiczny g. nieorganiczny; należący do królestwa minerałów.
Anormalny, nieprawidłowy.
Ansa ł. niechęć, uraza.
Ansambl ob. Ensemble.
Anszlag n. kosztorys, zarys kosztów budowy i robót.
Antaba n. rękojeść, rączka jakiej rzeczy, ucho z żelaza u czegoś.
Antagonista g. przeciwnik.
Antagonizm g. przeciwdziałanie, przeciwieństwo.
Antarktyczny g. położony blizko bieguna połudn.
Ante ł. przed. Ante omnia przedewszystkiem.
Antecedencje ł. sprawy i okoliczności poprzednie, przeszłe czyny i zdarzenia.
Antecesor ł. przodek, poprzednik.
Antedatować ł. wpisać, położyć wcześniejszą datę.
Antedyluwjalny ł. przedpotopowy.
Anteludjum ł. przegrywka, krótki wstęp muzyczny.
Antenat ł. przodek rodziny.
Antependjum (błęd. Antepedjum) ł. dolne okrycie ołtarza.
Anterjora ł. ob. Antecedencje.
Anticipando ł. naprzód, z góry (np. zapłata komornego).
Antidotum ł. ob. Antydot.
Antilegomena g. pisma sporne niepewnego autora.
Antiquo modo ł. starym sposobem, według starego zwyczaju.
Antiquo more ł. starym zwyczajem.
Antologja g. wybór utworów rozmaitych poetów.
Antracen g. węglowodór, otrzymywany przy wrzeniu smoły z węgla kamiennego.
[26]Antracyt g. gatunek najczystszego węgla kamiennego.
Antraks g. wąglik, wrzód.
Antrakt f. międzyakt, przerwa między jednym aktem widowiska a drugim.
Antreprener f. przedsiębiorca.
Antrepryza f. przedsiębiorstwo.
Antresola f. piąterko między parterem a pierwszym piętrem.
Antropocentryzm g. pogląd, uważający człowieka za cel i rację bytu całego świata.
Antropofag g. ludożerca.
Antropofonika g. fizjologja mowy ludzkiej.
Antropognozja g. poznanie anatomiczne ciała ludzkiego.
Antropolatrja g. oddawanie czci boskiej ludziom.
Antropologja g. gałąź historji naturalnej, zajmująca się człowiekiem i rasami ludzkiemi.
Antropometrja g. nauka o pomiarach, dokonywanych na ciele ludzkim.
Antropomorfizm g. uczłowieczenie, wyobrażenie Boga w postaci ludzkiej, z przymiotami ludzkiemi.
Antropozofja g. nauka o człowieku z punktu widzenia filozofji.
Antycypować ł. uprzedzać.
Antydatować ob. Antedatować.
Antydot ł. odtrutka, środek przeciw truciźnie.
Antyfona g. śpiew kapłana i ludu naprzemian, lub dwóch chórów, odpowiadających sobie.
Antyk ł. starożytny przedmiot, zabytek.
Antykwa ł. gatunek pospolicie używanych czcionek łacińskich.
Antykwarjat ł. dział księgarski obejmujący dawne a rzadkie książki.
Antykwarjusz a. Antykwarz ł. starożytnik, miłośnik i badacz starożytności; handlujący książkami dawnemi lub nowszemi używanemi.
Antykwarnia ł. sklep, w którym sprzedają wyroby staroświeckie i dawne książki.
Antynomja g. sprzeczność praw, przeciwieństwo.
Antypatja g. wstręt, odraza, niechęć.
Antypoda g. przeciwnożny, mieszkaniec drugiej półkuli.
Antysemita ł. przeciwnik żydów.
Antyseptyczny ł. przeciwgnilny.
Antysocjalny ł. przeciwny interesowi społeczeństwa, przeciwspołeczny.
[27]Antyteza g. przeciwstawienie (figura retoryczna); przeciwieństwo.
Antytrynitarjusze ł. sekty odrzucające dogmat o Trójcy Św. (np. Arjanie).
Anulować ob. Anihilować.
Aorta g. główna tętnica wychodząca z serca.
Aoryst g. w gram. czas przeszły chwilowy.
A outrance f. (a utra͡ęs) do ostatka, do ostateczności; na ostre.
Apage g. odstąp, idź precz. Apage satanas — precz szatanie!
Apanaże f. uposażenie książąt i księżniczek domu panującego.
Aparat ł. połączenie przyrządów i narzędzi w jedno urządzenie zbiorowe, przeznaczone do wykonania danej czynności.
Aparaty kościelne, ubiory kapłańskie kościelne: ornat, kapa i dalmatyka.
Apartament f. duże, wytworne mieszkanie.
A parte ł. na stronie, na uboczu, oddzielnie.
Apatja g. obojętność, zobojętnienie, odrętwienie, nieczułość.
Apatyczny, obojętny, nieczuły.
Apel f. zwoływanie, wezwanie.
Apelacja ł. odwołanie się jednej ze stron w procesie do sądów wyższej instancji.
Apendyks ł. dodatek, dopełnienie.
Apepsja g. niemożność trawienia.
Apercepcja ł. uświadomienie, spostrzeżenie, przygotowanie umysłu do przyjęcia wiadomości naukowych.
Apertura ł., w med. sztuczna ranka na ciele.
A peu près f. (a pö pre) prawie około, blizko.
Aphelium g. punkt największego oddalenia planety lub komety od słońca.
Aplaudować ł. oklaskiwać, pochwalać.
Aplauz f. oklask, brawo; pochwała głośna, poklask.
Aplikacja ł. pilność, gorliwe przykładanie się do czego; początkowa praktyka biurowa, zwykle bezpłatna.
Aplikacje f. rodzaj haftu, nakładanego na materjał, jako wypukły deseń.
Aplikant ł. praktykant sposobiący się bezpłatnie do czynności biurowych.
Aplikatura ł. wyr. muz. prawidłowy układ palców.
Aplikować ł. zastosowywać; służąc bezpłatnie sposobić się do urzędu.
Aplomb f. powaga, pewność [28]siebie w obejściu i w ruchach.
Apodyktyczny g. stanowczy, nieprzeparty, pewny.
Apoftegmat g. krótkie, jędrne zdanie, dewiza, przypowieść, epigramat.
Apogieum g. punkt największego oddalenia księżyca od ziemi; przen. szczyt, zenit.
Apokalipsa g. Objawienie Św. Jana.
Apokaliptyczny, zagadkowy, tajemniczy, niezrozumiały, pełen przenośni.
Apokryf g. utwór piśmienny religijnej treści, z pierwszych wieków chrześcijaństwa, dokonany nie przez tego autora, pod którego nazwiskiem został puszczony w obieg; podrobienie, falsyfikat.
Apollo g. bóg słońca i sztuk pięknych; ideał piękności męskiej.
Apolog g. bajka z życia zwierząt.
Apologieta g. pisarz, walczący w obronie wiary chrześcijańskiej.
Apologietyka g. nauka bronienia prawd wiary chrześcijańskiej.
Apologja g. usprawiedliwienie, obrona.
Apopleksja g. nagły przypływ krwi do głowy, krwotok mózgowy.
Aportować f. przynosić na rozkaz (o psie).
Aporty f. zjawianie się podczas seansu spirytystycznego, spadanie lub przynoszenie przez niewidzialnych działaczy przedmiotów ze znacznej nieraz odległości.
Apostata g. odstępca, odszczepieniec.
Apostazja g. odstępstwo, wyrzeczenie się wiary chrześcijańskiej.
A posteriori ł. wnioskowanie ze skutków drogą indukcji.
Apostolstwo ł. posłannictwo, misja.
AposfrofApostrof g. znak ’ zastępujący dźwięk opuszczony.
Apostrofa g. w retoryce: nagły zwrot, przemówienie do nieobecnych, jakby obecnemi byli, do rzeczy martwych, a nawet do pojęć, jak gdyby miały życie i czucie; nagana.
Apoteoza g. ubóstwienie, wyniesienie człowieka do rzędu bogów; artystyczne utworzenie grupy, wyobrażającej bohaterów wśród chwały.
Apozycja ł. w gram. dopowiedzenie.
[29]Appassionato w. namiętnie.
Aprecjacja ł. ocenienie.
Aprehendować ł. przejmować się, brać co do serca, dbać o co, zważać, zwracać uwagę na co.
Aprehensja ł. przejmowanie się, trapienie się czymś; obawa, bojaźń.
Après moi le déluge f. (apre mua le deliuż) po mnie choćby potop, wszystko mi jedno, co potem będzie.
Apretura a. wykończenie tkanin do handlu.
A priori ł. wyrokowanie z góry, wnioskowanie naprzód drogą dedukcji.
Aprobacja ł. pochwała, uznanie, przyjęcie.
Aprobata ł. potwierdzenie; pozwolenie władzy duchownej na drukowanie książki.
Aprobować ł. potwierdzać, pochwalać, uznawać za dobre.
A propos f. (apropo) w sam czas, w samą porę, właściwie, stosownie, ale-ale, co się tyczy.
Aprosze f. rowy oblężnicze zasłonięte, któremi nieprzyjaciel podstępuje pod fortece, przykopy.
Aproximative ł. w przybliżeniu, przypuszczalnie.
Apsychja g. utrata przytomności.
Apsydy g. dwa punkty eliptycznej drogi planety: największego jej oddalenia od słońca (aphelium) i najmniejszego (perihelium).
A quatre épingles f. (a katr epęgl) elegancko, strojnie.
A quatre mains f. (a katr mę) na cztery ręce (w muzyce).
Aqua vitae ł. (woda życia) wódka.
Ar f. miara powierzchni = 100 metrom kwadratow.
Arabeski f. fantazyjne ozdoby, naśladujące splot gałązek, liści, kwiatów i linji.
Aranżer f. urządzający tańce, zabawy.
Aranżować f. urządzać; w muz. przełożyć kompozycję z orkiestry lub śpiewu na jakikolwiek instrument muzyczny i odwrotnie.
Arbiter ł. sędzia polubowny.
Arbitralność ł. dowolność, samowolność.
Arbitraż f. spekulacja na różnicę kursu.
Archaizm g. wyraz przestarzały; staroświecczyzna.
Archeolog g. badacz starożytności, starożytnik.
Archeologja g. nauka o zabytkach starożytnych, starożytnictwo.
Archidjakon g. najstarszy z duchownych przy [30]biskupie (dawniejsza dostojność kościelna).
Archidjecezja g. arcybiskupstwo; okrąg, złożony z kilku djecezji, zostający pod władzą arcybiskupa.
Archikonfraternia g.-ł. arcybractwo.
Archipelag g. gromada wysp, blizko siebie leżących.
Archiprezbiter g. starszy kanonik katedralny.
Architekt g. budowniczy.
Architektonika g. umiejętność zestawiania pojedyńczych części budowli w harmonijną całość podług prawideł estetyki.
Architektura g. budownictwo, sztuka budowania, rodzaj budowania.
Architraw g. nadsłupie, belka, leżąca bezpośrednio na kapitelach kolumn, służąca za podstawę budowy wierzchniej.
Archiwista g. zarządzający archiwum.
Archiwolta g. ozdoba architektoniczna zewnętrzna, biegnąca brzegiem krzywolinijnego otworu budowli lub arkady.
Archiwum g. miejsce przechowywania dawnych akt, rozmaitych dokumentów i dowodów piśmiennych.
Areał f. obszar ziemi, rozległość gruntu.
A rebours f. (a rebur) naodwrót, nawspak.
Arena ł. tor wyścigowy; miejsce walki, zapasów; w cyrku miejsce, na którym się odbywają sztuki konne i inne widowiska; przen. szranki, pole działalności.
Areometr g. narzędzie do mierzenia gęstości i ciężkości gatunkowej płynów.
Areopag g. najwyższy sąd w starożytnych Atenach; przen. zgromadzenie osób dostojnych, wyrokujących o czym.
Arfa n. ob. Harfa.
Arfa Eolska, instrument muzyczny, wydający za powiewem wiatru harmonijne dźwięki.
Arfować g. przesiewać zboże, ziemię, żwir przez arfę czyli rafę.
Argentan to samo co Najzylber, aljaż znany pod nazwą nowego srebra.
Argon g. jeden z pierwiastków składowych powietrza.
Argument ł. dowód, środek przekonywający.
Argumentacja ł. dowodzenie, sposób dowodzenia.
Argumentum ad hominem ob. Ad hominem.
Argumentum baculinum a. a baculo ł. argument [31]dotykalny (dosł. przekonywanie za pomocą kija).
Argusowe oczy, oczy bardzo czujne, podejrzliwe.
Aria di bravura w. arja popisowa, świetna.
Arioso w. śpiewnie; ustęp śpiewny, liryczny.
Arja f. pieśń, śpiew.
Arjadny nić, środek wyprowadzenia z kłopotu.
Arjanie, sekta religijna, nie uznająca bóstwa Chrystusa.
Arjergarda f. straż tylna wojska, odwód.
Arjowie a. Aryjczykowie, narody szczepu indo-europejskiego.
Arkabuz f. rodzaj dawnej strzelby.
Arkada f. łukowe sklepienie na filarach.
Arkadja g. szczęśliwa kraina, kraj błogosławiony.
Arkadyjski g. pasterski, sielski, prosty, naturalny.
Arkan tat. sznur z pętlą do chwytania zwierząt ze stada; więzy, postronek.
Arkana ł. tajemnice, sekrety.
Arktyczny g. podbiegunowy, północny.
Arlekin w. błazen, pajac.
Arlekinada w. błaznowanie, figle błazeńskie.
Armada h. ogromna flota wojenna.
Armator f. przedsiębiorca, wyposażający okręt we wszystko, co potrzebne do żeglugi.
Armatura ł. wyekwipowanie, uzbrojenie okrętu, żołnierza; ogół przyrządów dodatkowych, zabezpieczających maszynę; kotwica magnesu; w heraldyce: uzbrojenie rynsztunkami herbów.
Armistycjum ł. zawieszenie broni, rozejm.
Armja f. wojsko.
Arogancja ł. zarozumiałość w połączeniu z lekceważeniem, pycha, zuchwalstwo.
Aromat g. zapach, woń.
Arpeggio w. (arpedżjo) rodzaj akordu, w którym tony nie brzmią razem, ale następują szybko jeden po drugim.
Arrière-pensée f. (arjer pa͡ęse) myśl wsteczna, ukryta.
Arsenał f. zbrojownia, cekhauz, gdzie przechowuje się broń dla wojska.
Ars longa, vita brevis ł. sztuka długa, życie krótkie.
Arte ł. doskonale.
Artel tat. odpowiedzialne stowarzyszenie osób, które złożywszy kapitał lub dając pracę, podejmuje się wykonania pewnej roboty lub przedsiębiorstwa.
[32]Arterja ł. żyła pulsowa, prowadząca krew z serca do naczyń, tętnica.
Artes liberales ł. sztuki wyzwolone.
Artezyjska studnia f. studnia wiercona świdrem.
Artrytyzm g. gościec, bolesna choroba stawów, podagra, chiragra.
Artykulacja ł. członkowanie; połączenie kości (staw); dobitne wymawianie pojedyńczych dźwięków i zgłosek.
Artykuł ł. część ustawy, pisma, dekretu; ustęp, rozdział, punkt, paragraf; rozprawka treści literackiej lub publicystycznej w czasopiśmie; rodzaj towaru; zasada, prawda religijna.
Artylerja ł. armaty z obsługą i amunicją.
Artysta ł. twórca rzeczy pięknych, biegły w swojej sztuce, mistrz.
Artystycznie ł. podług prawideł sztuki.
Artyzm ł. sztuka, biegłość w wykonywaniu rzeczy pięknych, budzących wrażenia podniosłe, estetyczne.
Aryjczykowie ob. Arjowie.
Aryjski przym. od Arjowie, indo-europejski.
Aryman pers. bóg ciemności i zła.
Arynga w. formuła pisania, wzór sporządzenia aktu, dokumentu urzędowego.
Arystarch g. uczony, bystry i surowy krytyk.
Arystokracja g. najwyższe klasy społeczne, możnowładztwo; wysoka szlachta rodowa.
Arystokrata g. członek lub stronnik arystokracji, człowiek wyniosły, dumny.
Aryston g. przyrząd muzyczny samogrający w rodzaju katarynki.
Arytmetyka g. nauka o liczbach i ich własnościach.
Arytmograf g. łamigłówka, w której liczby użyte są zamiast liter.
Ascendent ł. krewny z linji wstępnej (ojciec, dziad, pradziad itd.).
Asceta g. człowiek pobożności oddany, wstrzemięźliwy, trapiący swe ciało dla udoskonalenia się duchowego.
Ascetyka g. nauka zawierająca wskazówki, jak żyć cnotliwie i dążyć do doskonałości chrześcijańskiej.
Asceza g. przygotowanie się przez umartwienie zmysłów do osiągnięcia cnoty i wyzwolenia ducha z przewagi ciała.
Asekuracja ł. ubezpieczenie [33]od ognia, wody, gradu; ubezpieczenie życia.
Asekuracyjne towarzystwo, mające na celu ubezpieczenie od ognia, gradu, także na życie, etc.
Asenizacja ł. uzdrowotnienie okolicy lub miasta.
Asenterunek n. pobór do wojska.
Aseptyczny g. w chirurgji środek zabezpieczający od gnicia, od zakażenia rany.
Aseptyka g. metoda zabezpieczenia ran od zakażenia.
Asesor ł. urzędnik współzasiadający z członkami wyższych władz sądowych; zaproszony przez prezydującego na zebraniu do zbierania i obliczania głosów.
Asfalt g. smoła ziemna.
Asfiksja g. uduszenie.
Asilum lub asylum ł. (azylum) miejsce schronienia dla ludzi ściganych przez prawo; schronisko.
Asinus asinorum ł. osieł nad osłami.
Asinus asinum fricat ł. (dosł. osieł osła drapie), swój swego chwali.
Asmodeusz hebr. zły duch, zakłócający spokój małżeński.
Asocjacja ł. zespolenie, kojarzenie (wyobrażeń); stowarzyszenie.
Asonancja ł. powtarzanie się w wierszu tej samej samogłoski w środku wyrazów, rym niezupełny (tysięcy — więcej).
Asortować f. wybierać, zaopatrywać się w potrzebne towary.
Asortyment f. wybór rozmaitych przedmiotów jednego rodzaju.
Aspekt ł. widok; wniosek, wróżba, omen.
Aspersja ł. pokropienie wodą święconą.
Aspiracja ł. przydech; wdychanie; westchnienie np. do Boga; pragnienie czegoś, dążenie do upragnionego celu.
Aspirant ł. ubiegający się o coś.
Aspirata ł. spółgłoska przydechowa.
Assai w. w muzyce: bardzo.
Associé f. (asosje) wspólnik, towarzysz.
Assyzy f. posiedzenia sądu przysięgłych we Francji.
Astenja g. bezsilność, osłabienie, niemoc.
Asteroidy g. drobne planety, krążące między Marsem a JowiszemJowiszem.
Astma g. oddech utrudniony, duszność, dychawica.
Astralny ł. (dosł. gwiaździsty) ciało astralne — u okultystów: substancja [34]eteryczna, pośrednicząca pomiędzy ciałem a duchem.
Astrofizyka g. nauka o budowie i naturze ciał niebieskich.
Astrognozja g. nauka o nazwach gwiazd i ich wzajemnym położeniu.
Astrolabjum g. przyrząd astronomiczny do oznaczania położeń gwiazd względem ekliptyki; kątomiar żeglarski do obserwacji astronomicznych.
Astrologja g. nauka wróżenia z gwiazd; wieszczbiarstwo oparte na położeniu gwiazd.
Astronomja g. nauka o ciałach niebieskich.
Asumpt ł. pobudka, pochop, powód do czego.
Asygnacja ł. przekaz, piśmienne polecenie wypłaty lub wydania jakiego przedmiotu osobie trzeciej na rachunek przekazującego.
Asygnarjusz ł. księga złożona z podwójnych asygnacji, z których jedna się wycina, a druga zostaje.
Asygnata ł. pieniądz papierowy.
Asylum ob. Asilum i Azyl.
Asymetrja g. brak symetrji, niesymetryczność.
Asymilacja ł. upodobnienie, przyswojenie, wcielenie.
Asysta, Asystencja ł. towarzyszenie; orszak, poczet.
Asystent ł. pomocnik, towarzysz, zastępca; ksiądz służący do Mszy Św. drugiemu.
Atak f. ruch zaczepny, natarcie; w med. napad, paroksyzm.
Ataksja g. bezład ruchowy (choroba).
Ataman młr. naczelny dowódca kozaków.
Atawizm ł. dziedziczność cielesnych i duchowych przymiotów w dalszych pokoleniach.
Ateista a. Ateusz g. nie wierzący w Boga, bezbożnik.
Ateizm g. niewiara w Boga, zaprzeczanie istnieniu Boga.
Atelier f. (atelje) pracownia artysty, warsztat.
A tempo w. w tempie oznaczonem na początku utworu muzycznego.
Atencja ł. oznaka poszanowania, uprzejmość, grzeczność.
Ateneum ł. świątynia Minerwy w Atenach, gdzie uczeni i poeci odczytywali swoje dzieła; tytuł czasopism, poświęconych nauce i umiejętnościom; nazwa wyższych zakładów naukowych.
Atentat ł. zbrodniczy zamach, zbrodnicza napaść.
[35]Atest, Atestat ł. poświadczenie, świadectwo (stanu służby, pilności etc.).
Ateusz g. ob. Ateista.
Atlanty g. kolumny z figur ludzkich, podpierające gzymsy; ob. Karjatydy.
Atlas g. bajeczny olbrzym unoszący na barkach świat cały; zbiór map gieograficznych.
Atleta g. szermierz, zapaśnik, siłacz, człowiek silnie zbudowany.
Atletyczny g. silny, mocny.
Atmosfera g. powietrze otaczające ziemię, powietrznia; przen. otoczenie.
Atol, wyspa koralowa pierścieniowata.
Atom g. niedziałka, najdrobniejsza, niepodzielna już cząsteczka ciała, molekuła; drobiazg.
Atomistyka g. teorja budowy materji, według której materja składa się z atomów.
Atonja g. bezsilność, niemoc ogólna, osłabienie.
A tout prix f. (a tu pri) za jaką bądź cenę.
A tout seigneur tout honneur f. (a tu senjör tutonör) każdemu według zasługi.
Atrakcja ł. przyciąganie, powab, pociąg.
Atrium ł. ozdobna galerja kryta z widokiem na dziedziniec, w domu starorzymskim; przedsionek świątyni, który bywał miejscem posiedzeń senatu rzymsk.
Atrofja g. wychudnienie, zanik całego ciała lub jego części.
Atrybucja ł. prawo przysługujące osobie pojedyńczej lub zgromadzeniu.
Atrybut ł. w gram. przydawka; własność, przymiot.
Attaché f. (atasze) dyplomata należący do składu poselstwa.
Attraction f. (atraksją) pociąg, powab.
Attycka sól, dowcip wykwintny, humor wytworny.
Attyka g. ozdoba architektoniczna nad frontonem budynku, zasłaniająca dach.
Atut f. karta świętna, karta obranego koloru, bijąca wszystkie karty innych kolorów, kozera.
Atynencja ł. przyległości, przynależytości.
Au courant f. (okura͡ę) być, być obznajmionym z bieżącemi sprawami, z ich obecnym stanem.
Audaces fortuna juvat ł. śmiałym los sprzyja.
Audiatur et altera pars ł. należy wysłuchać i drugiej strony (przeciwnej).
Audjencja ł. posłuchanie, udzielane interesantom [36]przez panujących lub dostojników.
Audyfon ł. przyrząd ułatwiający słyszenie osobom, mającym słuch przytępiony.
Audytor ł. sędzia wojenny; A. biskupi: zastępca biskupa.
Audytorjum ł. sala wykładów publicznych lub akademickich; przen. grono słuchaczów.
Au fond f. (ofą) w gruncie rzeczy, w istocie, właściwie.
Augjasza stajnia, przen. brud materjalny lub moralny trudny do usunięcia.
Augur ł. wieszczbiarz, wróżący przyszłość z lotu ptaków; przen. człowiek z pretensjami do wielkiej powagi, pozujący na wyrocznię.
Aukcja ł. publiczna licytacja, publiczna sprzedaż.
Aula ł. sala odczytów, prelekcji, wielka sala zebrań w uniwersytetach.
Aura ł. stan pogody.
Aura popularis ł. niestały fawor ludu.
Aurea mediocritas ł. złota mierność.
Aureola ł. krąg promienny naokoło głowy Świętych na obrazach, nimb, glorja, chwała.
Auri sacra fames ł. przeklęta żądza złota.
Aurora ł. zorza poranna, jutrzenka.
Aurora musis amica ł. dosł. jutrzenka muzom sprzyja: kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
Aurykiel ł. pierwiosnek.
Aurypigment g. minerał: związek arsenu z siarką.
Auskultacja ł. wysłuchiwanie szmerów i tonów w ciele chorego dla rozpoznania i określenia choroby.
Auspicje ł. wróżba, przepowiednia; opieka, kierunek; pod auspicjami: pod czyim zwierzchnictwem, opieką.
Austerja w. zajazd, karczma zajezdna, gospoda.
Auszpik f. mięso lub ryba w galarecie.
Auszus n. towar wybrakowany, przedstawiający pewne wady wykończenia.
Aut-aut ł. albo albo.
Aut Caesar aut nihil ł. być albo Cezarem albo niczem (starosta albo kapucyn).
Autentyczność g. wiarogodność, rzeczywistość, pewność, prawdziwość, niewątpliwość.
Autentyczny g. pewny, rzeczywisty, prawdziwy.
Autentyk g. dokument oryginalny, którego [37]prawdziwość stwierdzona jest dowodami.
Autobiografja g. opis życia własnego, życiorys własny.
Autochton g. tubylec, pierwotny mieszkaniec kraju, tuziemiec.
Auto-da-fé hiszp. akt wiary, palenie żywcem na stosie kacerzy lub pism kacerskich.
Autodydakt g. samouk.
Autodydaktyka g. samouctwo.
Autograf g. własnoręczne pismo; rękopis, list lub też tylko podpis znakomitego i sławnego człowieka.
Autohypnoza g. samohypnoza, stan hypnotyczny występujący bez udziału bezpośredniego hypnotyzera.
Autokracja g. samowładztwo, jedynowładztwo.
Autokrata g. samowładca nieograniczony.
Autokrytyka g. osądzenie samego siebie; krytyka dzieła, dokonana przez samego autora.
Automat g. przyrząd wprawiony na pewien czas w ruch działaniem mechanizmu wewnątrz ukrytego; przen. człowiek bez woli i energji.
Automatyczny g. machinalny, poruszający się bezwiednie.
Automedon g. (woźnica Achillesa) przen. zręczny woźnica, woźnica (ironicznie).
Automobile ł. samochód, powóz poruszany za pomocą motoru.
Autonomja g. samorząd, zarządzanie sprawami wewnętrznemi bez odwoływania się do władzy naczelnej.
Autoplastyka g. fizjoplastyka, operacja chirurgiczna, mająca na celu zastąpienie brakującej części ciała skórą, zapożyczoną z innego miejsca.
Autopsja g. obejrzenie czegoś naocznie; oględziny lekarskie zwłok zmarłego, sekcja pośmiertna.
Autor ł. sprawca, twórca.
Autorament ł. urządzenie, organizacja i wyćwiczenie wojska według pewnego wzoru; dawnego autoramentu: człowiek starej datydaty.
Autoreferat g. referat, sprawozdanie z dzieła lub artykułu, dokonane przez samego autora, referat o pracy własnej.
Autorytet ł. uznana powaga, głównie naukowa.
Autoryzować ł. upoważniać.
Autosugiestja g. wmówienie czegoś samemu sobie, poddanie samemu sobie jakiejś idei. Ob. Sugiestja.
Autotyp g. zdjęcie fotograficzne przeniesione na [38]kamień litograficzny lub płytę metalową, fototyp.
Aut vincere, aut mori ł. zwyciężyć lub umrzeć.
Avant la lettre f. (awa͡ę la letr) przed podpisem: pierwsze paręset odbitek miedziorytów przed umieszczeniem podpisu artysty.
Avarie f. ob. Hawarja.
Ave Maria ł. Zdrowaś Marja.
Avers w. strona monety lub medalu, na której znajduje się wizerunek lub obraz jaki alegoryczny.
Avis f. zawiadomienie, ogłoszenie.
Avis au lecteur f. (awi zo lektör) dosł. dla wiadomości czytelnika; przytyk pod czyimś adresem, danie do zrozumienia.
A vista w. za okazaniem (weksel).
A vol d’oiseau f. (a wol duazo) z lotu ptaka, widok, rysunek zdejmowany z góry.
A vue f. (a wiu) za okazaniem.
Awangarda f. straż przednia, przedni oddział wojska.
Awans f. przeniesienie na wyższy urząd; zaliczka pieniężna.
Awantaż f. korzyść, zysk; przewaga, zaleta.
Awanturyn f. kocie oko, odmiana kwarcu żółta, czerwona lub brunatna ze złotym połyskiem.
Awers ob. Avers.
Awersja ł. wstręt, odraza, obrzydzenie.
Awiz ob. Avis.
Awizacja ł. zawiadomienie, wezwanie w formie urzędowej.
Awizo w. lekki statek pośpieszny.
Awuls ł. folwark zwykle bez włościan, należący do większej posiadłości ziemskiej.
Azbest g. ciało mineralne włókniste z jedwabistym połyskiem, niepalne, dające się tkać.
Azoiczna formacja g. formacja pierwotna najstarsza, nie zawierająca organicznych skamieniałości.
Azot g. gaz, część składowa powietrza i wielu ciał.
Azotan srebra g. kamień piekielny, lapis.
Azotany g. połączenie kwasu azotnego z tlenkiem jakiego metalu.
Azyl ł. przytulisko, miejsce schronienia ob. Asilum.
Azymut g. łuk poziomu, zawarty między południkiem, a kołem przechodzącym przez zenit i dane ciało niebieskie, poziomołuk.
Ażjo ob. Agio.
Ażjotaż, lichwiarska spekulacja na zamianie monet, [39]weksli i papierów publicznych, gra na giełdzie.
Ażur f. (à jour) przezrocze: tkanina przezroczysta.
• PDF 
• MOBI 
