O kalendarzu dawnych Rzymian

	>>> Dane tekstu >>>
Autor	Zygmunt Bartoszewicz
Tytuł	O kalendarzu dawnych Rzymian
Wydawca	A. Marcinowski
Data wyd.	1829
Druk	A. Marcinowski
Miejsce wyd.	Wilno
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

O

KALENDARZU

DAWNYCH RZYMIAN,

przekład z niemieckiego.

Et quo sit merito quaeque notata dies.
P. Ovidius, Fast, I, 8.

WILNO,

NAKŁADEM I DRUKIEM A. MARCINOWSKIEGO.

1829.

Skan zawiera grafikę.

Dozwala się drukować. Wilno dnia 25 maja 1829 roku.

Cenzor Leon Borowski.

O KALENDARZU

DAWNYCH RZYMIAN^[1].

Rok u Rzymian dzielił się na 12 miesięcy, które od czasu poprawy kalendarza przez Juliusza Cezara, w roku przed narodzeniem Chrystusa 46, takąż iak dziś liczbę dni zawiérały.
W każdym miesiącu trzy znakomitsze dni uważano; naprzód: calendae czyli piérwszy dziéń każdego miesiąca, nazwany od słowa greckiego καλέω nazywam, wołam, ponieważ początki miesiąca i maiące w nim przypadać dni uroczyste przez kapłanów były ogłaszane; powtóre: idus czyli środek miesiąca, od słowa divido, dzielę, był to dzień piętnasty w miesiącach, marcu, maju, lipcu i październiku a w innych trzynasty; potrzecie: nonae, od przymiotnika nonus dziewiąty, zwał się tak dziewiąty dzień każdego miesiąca, [8]liczony wstecz, od idus do dnia piérwszego; ten zatém w czterech miesiącach, marcu, maju, lipcu i październiku, wypadał na nasz siódmy a w innych na nasz piąty.
Do nazwisk calendae, idus, nonae dodaią się imiona miesięcy iak przymiotniki, i mówi się: calendis januariis, piérwszego stycznia, idibus martiis, piętnastego marca, nonis novembribus piątego listopada.
Jeżeli potrzeba inny który dzień miesiąca oznaczyć, mówi się, którym on iest względem nonae, idus lub calendae. Ten dzień, po którym maią nastąpić nonae, idus lub calendae, zawsze się tak nazywa: pridie nonas albo nonarum, pridie idus albo iduum, pridie calendas albo calendarum; dzień drugi, przed którymkolwiek z tych trzech wypadaiący, nazywał się u Rzymian trzecim nie drugim; przed nim czwarty, dalèy piąty i t. d. Dni, które następowały po idus, oznaczały się przez wskazanie, który iest dzień przed calendae następuiącego miesiąca.
Oprócz tego, w sposobie liczenia Rzymian potrzeba następną własność uważać, że iak, według naszego sposobu liczenia, między dniem siódmym a piętnastym, oraz między piątym a trzynastym, zachodzi dni ośm, tak u Rzymian zachodziło dziewięć. Wszystko to się na oko objaśni przez następuiącą tablicę.
[9]

Dzień naszego miesiąca	Martius, Majus, Julius i October mają 31 dni.	Januarius, Augustus i December mają 31 dni.	Aprilis, Junius, September i November mają 30 dni.	Februarius ma 28 dni, a co 4 lata 29 dni.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31	Calendis, VI ante Nonas V ante Nonas IV ante Nonas III ante Nonas Pridie Nonas Nonis VIII ante Idus VII ante Idus VI ante Idus V ante Idus IV ante Idus III ante Idus Pridie Idus Idibus XVII ante Calendas XVI ante Calendas XV ante Calendas XIV ante Calendas XIII ante Calendas XII ante Calendas XI ante Calendas X ante Calendas IX ante Calendas VIII ante Calendas VII ante Calendas VI ante Calendas V ante Calendas IV ante Calendas III ante Calendas Pridie Calendas (następuiącego miesiąca).	Calendis, IV ante Nonas III ante Nonas Pridie Nonas Nonis VIII ante Idus VII ante Idus VI ante Idus V ante Idus IV ante Idus III ante Idus Pridie Idus Idibus XIX ante Calendas XVIII ante Calendas XVII ante Calendas XVI ante Calendas XV ante Calendas XIV ante Calendas XIII ante Calendas XII ante Calendas XI ante Calendas X ante Calendas IX ante Calendas VIII ante Calendas VII ante Calendas VI ante Calendas V ante Calendas IV ante Calendas III ante Calendas Pridie Calendas (następuiącego miesiąca).	Calendis, IV ante Nonas III ante Nonas Pridie Nonas Nonis VIII ante Idus VII ante Idus VI ante Idus V ante Idus IV ante Idus III ante Idus Pridie Idus Idibus XVIII ante Calendas XVII ante Calendas XVI ante Calendas XV ante Calendas XIV ante Calendas XIII ante Calendas XII ante Calendas XI ante Calendas X ante Calendas IX ante Calendas VIII ante Calendas VII ante Calendas VI ante Calendas V ante Calendas IV ante Calendas III ante Calendas Pridie Calendas (następuiącego miesiąca).	Calendis, IV ante Nonas III ante Nonas Pridie Nonas Nonis VIII ante Idus VII ante Idus VI ante Idus V ante Idus IV ante Idus III ante Idus Pridie Idus Idibus XVI ante Calendas XV ante Calendas XIV ante Calendas XIII ante Calendas XII ante Calendas XI ante Calendas X ante Calendas IX ante Calendas VIII ante Calendas VII ante Calendas VI ante Calendas V ante Calendas IV ante Calendas III ante Calendas Pridie Calendas Martius.

A zatém łatwo iest rzymską datę przemienić na naszę w następny sposób: ieżeli data rzymska oznaczona jest przez nonae lub idus, bierze się dzień miesiąca, na który takowe nonae lub idus przypadaią i do niego dodaie się ieden; to iest, zamiast piątego bierze się szósty, zamiast siódmego ósmy, zamiast trzynastego cztérnasty, zamiast piętnastego szesnasty; od tey liczby odéymuie się data rzymska, a wypadaiąca ztąd różnica oznacza datę naszego kalendarza.

V nonas majas. W maju nonae przypadaią dnia siódmego, lecz w mieyscu iego bierze się dzień ósmy, i mówi się: pięć od ośmiu, zostaią trzy; a zatém quinto nonas majas znaczy trzeciego maja.
III nonas septembres. W wrześniu nonae przypadaią na dzień piąty, w mieyscu którego iednak bierze się dzień szósty, i mówi się: trzy od sześciu, zostaią trzy; a zatém tertio nonas septembres znaczy trzeciego września.
VII idus octobres. W październiku idus przypadaią na dzień piętnasty, za który jednak bierze się szesnasty, i mówi się: siedm od szesnastu, zostaie dziewięć; a zatém septimo idus octobres znaczy dziewiątego października.
VI idus apriles. W kwiétniu idus przypadaią na dzień piętnasty, za który iednak bierze się cztérnasty, i mówi się: sześć od cztérnastu, [11]zostaie ośm; a zatém sexto idus apriles znaczy ósmego kwietnia.
Jeżeli zaś data rzymska oznaczona iest przez calendae, wiadomo, iż dzień daty należy do miesiąca poprzedzaiącego; potrzeba więc naprzód zliczyć dni miesiąca, w którym się mieści data, do téy potém przydać liczbę 2, i odjąć ią od wskazanéy daty rzymskiéy, a pozostała reszta oznaczać będzie datę naszego kalendarza.
Liczba dni w miesiącu powiększa się dwiema liczbami dla tego, ponieważ oprócz dni bieżącego miesiąca ieszcze ieden dzień następnego wchodzi w rachunek, a przytém, sposób liczenia Rzymian zawsze dniem iednym więcéy przydaie.
IX calendas februarias. Naznaczony dzień przypada w miesiącu styczniu, ten ma dni trzydzieści ieden, w mieyscu tey liczby bierze się trzydzieści trzy, i mówi się: iedénaście od trzydziestu trzech, zostaie dwadzieścia dwa; a zatém undecimo calendas februarias znaczy dwudziestego drugiego stycznia.
V calendas julias. Oznaczony dzień przypada w miesiącu czerwcu, ten ma dni trzydzieści, w mieyscu tey liczby bierze się trzydzieści dwa, i mówi się: pięć od trzydziestu dwóch, zostaie dwadzieścia siedm; a zatém quinto calendas julias znaczy dwudziestego siódmego czerwca.
[12] Nawzaiem, ieżeli datę naszego kalendarza potrzeba według rzymskiego wyrazić, robi się przeciwny rachunek. Niech będzie np. dzień dwudziesty piąty grudnia, ten miesiąc ma dni trzydzieści ieden, w mieyscu téy liczby bierze się trzydzieści trzy, odéymuie się od tego dwadzieścia pięć, i zostaie ośm; a zatém dzień dwudziesty piąty grudnia wyrazi się po rzymsku: octavo calendas januarias. Powyższa tablica wszystkie te rachunki dostatecznie wskazuie. Skan zawiera grafikę.

↑ Ausführliche lateinische Grammatik für die oberen Klassen gelehrter Schulen, herausgegeben von Dr. Otto Schulz, Professor am Berlinischen Gymnasium zum grauen Kloster, Halle 1825, 8v.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Zygmunt Bartoszewicz.

[1] Ausführliche lateinische Grammatik für die oberen Klassen gelehrter Schulen, herausgegeben von Dr. Otto Schulz, Professor am Berlinischen Gymnasium zum grauen Kloster, Halle 1825, 8v.

[1]