P. J. Szafarzyka słowiański narodopis/Oddział II/Rozdział IV/całość
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | P. J. Szafarzyka słowiański narodopis |
| Wydawca | Zygmunt Schletter |
| Data wyd. | 1843 |
| Miejsce wyd. | Wrocław |
| Tłumacz | Piotr Dahlmann |
| Tytuł orygin. | Slovanský národopis |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały oddział II |
| Indeks stron | |
Pod nazwą Polabian roznmiemy tu, w szerszém słowa tego znaczeniu, wszystkie owe gałęzie Słowian, które niegdyś po obu stronach dolnej Elby, na zachód aż do jeziora Plońskiego, rzek Bileny, Luny i Sali mieszkały, na wschód Luzacyi i Czech, na północ morza baltyckiego i wysp jego dosięgały, i rozlicznych imion, jako to: Weletów, Bodriców, Rujanów, Wagrów, Drewanów i t. d. używały. Że język tych, już dawno wygasłych gałęzi, do rzędu języków zachodnich należał, okazuje się częścią z rozbioru pojedyńczych wyrazów w starych rocznikach i diplomach zachowanych, częścią ze szczątków drewiańskiego narzecza, o którem tu pomówiemy.
KRAJ. Drewianie, których się imię najpiérw w dokumencie z r. 1004 napotyka, zajmowali nadrzécze rzeki Jesny, teraz Jecel zwaméj, w pruskim Starém skraju (Altmark) i w hanowerskiéj Luneburgii na lewym brzegu Elby płynącéj. W okolicy przez nich zajętéj znajdowały się miasta Ljauchiw czyli Lojchowic (niem. Lüchow), Wojkam czyli Wejdörs (Dannenberg), Ljauncij (Hitzaker), Wastrüw t. j. Ostrow (Wustrow), Tjörska t. j. Gorska (Bergen) i Klonska (Klenze). Mała ta latorósl Bodriców przetrwała najdłużéj burzę czasu i nawal cudzoziemczyzny, pozostawszy przy swym języku aż do końca XVII. wieku, a nawet w słabych, mało znanych resztkach aż do dnia dzisiéjszego. Albowiém chociaż nas Potocki i Adelung zapewniali, że język Drewianów już dawno całkiém zaginął, jednakże nietylko Wersebe w jedném ze swych niedawnych dzieł, ale i naoczni świadkowie z owéj krainy twierdzą, że on się jeszcze i po dziś dzień w zaciszu i ukrytości rodzin po niektórych wioskach zachowuje. W narzeczu tém mamy oprócz jednéj naródowéj pieśni kilka zbiorów wyrazów i starych formuł, modlitew, na końcu XVII. wieku niedbale i niedorzecznie spisanych, przez Pfeffingera (1698), Henninga (1691 aż do 1700) i Mithofa (ok. 1691).
ZNAMIONA. 1) ą i ę nosowe: zajanc (zając), mangsi (mięso), pangst (pięść), ramang (ramię), disant (dziesięć), piunta (pięta), sjunta (święty), wunzal (węzeł), kungs (kęs), runka (ręka), stumpit (stąpić), dumb (dąb), bumban (bęben), djelumb (gołąb’). 2) Zmiana je już to w ja, a: chrjan (chrzan, krzen), mlaka (mléko), dara (dziura), clawak (człowiek); już to w i: wiza (wieża), brig (brzég), risete (rzeszoto); już to w ea: peana (piana); już téż w jo: ljos (las), mjoro (miara), ljoti (lato, leto). 3) o zam. a: mom (mam), joze (ja), rono (rana), jomo (jama), josin (jesień), joji (jaje); oprócz tego i jo zam. ja W mjoro i t. d. jak wyżéj. 4) o zam. a po płynném r z niemą: grod (grad), brot, brotac (brat), kroda (kradnę); lecz po l zawsze a: klas (kłos), wlas, slama, glad, zlata (złoto), mlada (młody), platne (płótno). 5) e i i zam. a: grenca (granica), riťis (rogoże). 6) i, e, u zam. o: rizan (rozeń), niż (nóż), sliwi (słowo), ťiza (skóra), wirjal (orzeł), wit (od); resa (rosa), smeła (smoła), nes (nos); rodust (radość), buťan (bocian). 7) au zam. u: draug (druch, towarzysz), wauchi (ucho), bauk (buk), dausa (dusza), ljaudi (ludzie), kiljauc (klucz), jak w litewskiém. 8) ej, oj zam. y: bejt (być), mejs (mysz), rejbo (ryba), dojm (dym), wojpet (wypić), moj (my), toj (ty). 9) Przerzutnia spółgłoski r piérwotnie przed a lub o stojącéj: borna (brona), worna (wrona), worta (wrota), porse (prosię), morz (mróz), korwo (krowa), worblik (wróbel); to samo w kaszubskiém, rzadziéj w bołgarskiém, często w litewskiém. 10) czasem ť zam. k; ťiza (skóra), riťis (rogoże, rakos), ťauchor (kucharz), ťarl (z nem. kerl), ťauri sa (kurzy się), i ď zamiast g; djozda (gwiazda), wunďil (węgiel). 11) c, s, z zam. cz, sz, ż: wicesa (oczy), wicir, wicor (wieczór), corna (czarny), waucka (wilczek), wausesa (uszy), sauset (suszyć), dausa (dusza), zejwat (żywot), zena (żona), niz (nóż), rizan (rożeń). 12) w przedsuwne na początku wyrazów; wilsa (olsza), waul (ul), wakni (okno), waucet (uczyć), wunďir (ugór), wausta (usta).
