Słowniczek gwary ludu zamieszkującego wschodnio-południową najbliższą okolicę Nowego Sącza/całość
| <<< Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Słowniczek gwary ludu zamieszkującego wschodnio-południową najbliższą okolicę Nowego Sącza | |
| Podtytuł | Wsie: Zawada, Nawojówka, Brzeziny, Kunów, Jamnica, Poręba, Bielowice i Dąbrówka polska | |
| Data wyd. | 1891 | |
| Druk | Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego | |
| Miejsce wyd. | Kraków | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
Zajmując się przez dłuższy czas studyjami etnologicznymi we wschodnio-południowéj najbliższéj okolicy Nowego Sącza, miałem sposobność dokładnie poznać gwarę tamtejszego ludu, która odznacza się wielkiem bogactwem wyrazów nietylko czysto ludowych, językowi literackiemu zupełnie nieznanych, lecz i ogólnie polskich, a nie będących obecnie w użyciu. Wyrazy swego słowniczka porównywałem ze słownikiem Lindego, stąd przy wyrazach tak samo brzmiących u Lindego odwołuję się zawsze do tego autora (p. L.). Rozumie się, że z tych wyrazów tylko takie wejść mogły do mego zbiorku, które albo rzadko, albo wcale dziś nie są używane w języku piśmiennym i które stanowią przez to charakterystyczną cechę gwary.
Układając słowniczek, trzymałem się pisowni fonetycznéj; w tym zaś względzie stosowałem się do zasad przyjętych w ostatnich tego rodzaju pracach.
adukát, a, s. m. adwokat; l. mn. adukaciá.
a jino! part. przytak., tak jest! prawda! słusznie!
ano, (zam. a ono, a oto) spójn. używany często w opowiadaniu, nietylko wiąże i utrzymuje tok opowiadania, lecz zarazem odświeża je i wzmacnia następujący obraz: „Ano tak posed i ukrád.“ — „Ano jak upiekła tę dziewcynę, to ją wyjeła z pieca.“ (Por. czes. ano).
anoli, patrz noli.
ato, (zam. a oto), spójn., ot! oto! to! N. p. Gdzieś był po konicz? Tu ato zaráz. — Jak sie macie? Tak ato ta. — Cóz mi ato! — Tak ato ze ani rady. (Por. L.).
bájdka, i, s. f., bajka, baśń, plotka.
balas, s. m., przegroda w kościele, oddzielająca nawę od sanctuarium.
bandurzy sie, chmurzy się.
bańdzioch, brzuch zwł. duży. Zwykle w pogardliwém znaczeniu. „On jacy o swój bańdzioch dbá, zeby bół pewny.
barabas l. barwas, s. m., krzyk, hałas, wrzawa.
bardzoj, bardzok, basz, adv. bardzo.
barwas, s. m., patrz barabas.
basiór, a, s. m., harap, kańczug. (Por. basałyk, m. l. z Tureck., bicz na kształt maczugi z drzewa nieostruganego; bicz z uwiązanym na końcu ołowiem; korbacz. Linde).
bąk, drob, bącek, a, s. m. i bącka, i, s. f., dziecko z nieprawego łoża.
bejdám, as, bejdać, v. intr. 1) bajać, pleść bajki, baśnie opowiadać. 2) pleść, prawić, gadać nie wiedzieć co.
bejdák, a, s. m., człowiek pozbawiony mowy i rozumu, idyjota. Dzieci takie nieudarzone, sądzą być podrzuconymi przez mamuny. Ztąd „b.“ tyle co mamunine dziecko.
belechocę, ces, belechotać, v. intr., bełkotać, śpiewać niewyraźnie. „Ona nie śpiwá, ino tak belechoce.“ (Por. Boh. blekotati, Vind. bleketati, gr. βληχάομαι).
belendám sie, ás sie, belendać sie, plątać się, chodzić z opuszczonymi rękami.
bełtám, ás, bełtać, v. tr., mącić, kłócić, mieszać; comp. zb., po-b., roz-b. (U Lindego tylko: zbełtać, głośno zbić, osobliwie wodę).
berdyjá t. c. bestyjá (także w połączeniu z adj. pora). Przezwisko lub żartobliwy wykrzyknik radości lub zdziwienia.
biedrązka, s. f. biedronka (owad).
biesiadny, adj. mowny, wesoły, zabawny, „do kompaniji zdatny.“ (P. Linde).
bląjdrám sie, ás sie, bląjdráć sie, po nocach się włóczyć, wałęsać.
blusnąć, błysnąć (oczyma).
bocoń, bocek, bociek, a, s. m. bocian.
bodura, y, s. f., przezwisko człowieka niedołężnego, do niczego, lecz i próżniaka, mogącego sobie na chleb zarobić a chodzącego po jałmużnie („ty stara boduro!“).
bolęga, s. f., bolak.
borucę, ys, boruceć, v. intr. mruczeć. „Borucy jak niedźwiedź.“
brajka, s. f., mieszanka z mąki żytnej lub pszennej — zwykła potrawa u chłopów.
brechám, bresys, brechać, v. intr. = L. Comp. obrechać l. obrekać, okrzyczeć, złajać.
bryć, s. f., brzydota, coś brzydkiego, paskudnego. W połączeniu z adj. psi, przekleństwo: psia bryć! Także wykrzyknik odrazy lub podziwienia.
bryćki, adj. brzydki (por. slovac. břitky, carn. britke).
brysnąć, hybnąć, przeskoczyć. „Ino brysnuł bez płot.“ (L. bryzgać, bryznąć).
bryzole, gruzły ziemi w zoranym gruncie.
bulkáwka, s. f., bańka, skóra wzdęta na ciele ludzkiem, na roślinie i t. p.
całki, adj. cały.
carowniastwo, a, s. n., czarnoksięstwo, czary.
cechtám, âs, cechtać, v. intr. deptać, drobne i gęste zostawiając ślady (o zającach)[1]. Comp. ocechtać, na-c., przy-c.
cedź jaki, adj. różnoraki, różny; rozmaity, Bóg wie jaki. „Cedź jakie kistoryje ŭumié.“ (Por. L. cedzieć, przysłk., kiedyś tam, irgend einmal).
cejco, 1) niejedno, różności, Bóg wié co, (cejco mówił); 2) osobliwość, rzecz wielka, (on to má za cejco).
cepiga, i, s. f., nóż zepsuty, tępy i chwierutający się, którym niczego nie urznie a łatwo się skaleczy. T. s. nóż „klechotowaty.“
chlapa, y, s. f., pomyje pomieszane z ziemniakami, burakami i t. p. i posolone, które dają bydłu do picia.
choć w poł. z który, (a, e), kto, co, kiej i t. p. ma znaczenie „kolwiek.“ „Já rad wiedzieć, co sie choć kiej w świecie pogodzi.“ „On bedzie miáł choj co (cokolwiek, niejedno), a drudzy nic.“
chodák, s. m. chłopiec.
chto i wto = kto.
chtory, a, e = który, a, e.
chudoba i chudobny, p. L.
ciapię, ies, ciapać, n. tr., strącać, strzepywać (owoce).
ciarám, ás, ciarać, v. tr., walać; ciarać się.
cięgiem, adv., ciągle, bezustanku, bez przerwy.
ciekącka, i, s. f., biegunka (p. L.);
ciérpota, y, s. f. cierpienie, właściwie sam przeciąg uczucia przykrego (por. L.). Takie znaczenie ma ten wyraz w spiewce:
Zawiesili kota za ogon u płota,
Przypáccie sie ludzie, co to za ciérpota.
cięto, adv. ostro, szybko, żwawo. „Cięto uciekać.“
ćkám, ás, ćkać, pchać w siebie, mian, jedzenie; comp. naćkać sie, objeść się.
cudować sie, dziwić się; cudno, dziwno (p. L.).
cupkám, ás, cupkać, v. intr., tupać (n. p. nogami w tańcu); comp. przycupkać, przydeptać („zające kónie przycupkały“).
curlik, a, s. m., przekręcone zam. cyrulik.
cygan, zdrob. cyganek, a, s. m., piecyk opatrzony blachą.
debera, y, s. f., przezwisko człowieka niezgrabnego, do niczego, niedołęga.
do cysta, do fondytu, do jimentu, de jimienia, do jizna, spot. do jinecka, adv. zupełnie, do szczętu, z kretesem. „Chrobáki kapuste do jizna zjadły. “ „Grad mu wszyćko do cysta wybiuł“.
do fondytu, p. do cysta.
do jimentu, jimienia, p. do cysta.
do jizna, jinecka, p. do cysta.
dokazowisko, a, s. n. żartobliwe popisywanie się, figle, sztuczki.
dopiérok, wzmocn. dopiero.
dośmie, iés, dośmieć, odważyć się jeszcze, być jeszcze w stanie. „Nie dośmiała jedne nogi podniś, bo juz (oboje) byli pod jodłom.“ (Por. L.: dośmiewać, nijak. niedok., do ostatniéj śmiałości przychodzić, keck genug wozu sein).
drylám, ás, dryláć, v. tr., szturkać, popychać (n. drillen).
duchota, y, s. f., kaszel i ciężkość w piersiach.
durkám, ás, durkáć, v. tr., szturkać, uderzać.
duśnie, adv. koniecznie (L. dusznie 2).
dzie = gdzie.
dzióba, y, s. f., dziób.
filurt, a, s. m. = filut.
flądra, y, s. f., przezwisko człowieka rozpustnego i niecnego obojéj płci.
foryś, s. m., woźnica pański (por. L.).
fraj. Wyr. „dać sobie fraj“ zn. dać sobie słowo, umówić się. „Dali sobie fraj na godzine.“
furkam, ás, furkać, furceć, v. intr. (o kominach, parskać).
galas, s. m., śliwczana lub jabłczana brajka.
gałasę, is, galasić lub kalasić, v. tr., mięszać, wprawiać w nieład, rozrzucić.
gáwiednik, s. m., bydło.
gidyja, ji, s. f., przezwisko bardzo wysokiéj, niezgrabnéj osoby.
gloryk, s. m. = kleryk.
góra, y, s. f., strych.
gornoś, ści, s. f., złe. „Ze złości nima nic dobrości, ino gornoś“ (przysłowie).
grajc, a, s. m., grajcar (żartobl.).
gron, a, s. m., talar.
grzési, sbs. pl. djabli. „Grzési go wiedzą, co ŭon za jeden“, „Grzési nadali z taką robotą!“ — grzési, adj., djabli, djabelski.
guniáki, sbs. pl., spodnie z sukna grubego, guniowego, które dawniéj wszyscy chłopi zimową porą nosili.
gówniárz, a, s. m., żartobliwe przezwisko.
gwaryjuję, jes, gwaryjówać, p. zgwaryjówać.
hálákam, ás, hálákać, v. intr., śpiewać (po pijanemu), drzeć się.
hałasę, sis, hałasić, harnasić, p. chałasić, sharnasić.
hań, hajń, hajnok, adv. tam (wskaz.) U Lind. hajw, hajwo, hajn, hajno, haj, hajnu, haiw, han.
haniemuśny, adj. dumny, hardy, butny.
hańten, hańta, hto, pron. dem., tamten, tamta, tamto.
harny, adj. dumny, hardy, niegrzeczny.
harbata, s. f. = herbata.
hasystuję, jes, hasystować komu, zachodzić koło kogoś z prośbami, przymilać się.
haw, hawoj, hawok, adv. tu, tutaj; ztąd hawten, h. ta, h. to — ten, ta, to tu.
helemák, a, s. m., przezwisko człowieka niemądrego, roztrzepanego, głupstwami się bawiącego.
holofię, is, holofić, v. intr. krzyczeć, wrzeszczeć.
holofnik, a, s. m., krzykacz.
horóp zam. harap.
hyclik, s. m. Ty hychku! żartobliwe przezwisko dzieci i niedorostków.
jacy, part., tylko.
jagoda, s. f., poziomka.
jaz, aż.
jódka, i, s. f., jodełka.
iś do dziada — iść precz.
kaciała, y, s. f., niedołęga, do niczego, niezdara.
kaj l. käj, adv. dokąd.
kalasę, is, kalasić, v. tr., p. galasić.
kałatám, ás, kałatać, v. intr. kołatać, łoskotać. „Pod moją klacą, podkowy kałacą“ (śpiewka).
käń, adv., gdzie.
kapię, es, kapać, v. intr., popadać w ubóstwo, nędzę, comp. skapać. „Bodajeś skapáł!“
kapucieję, eś, kapucieć, p. skapucieć.
kaput, p. skapucieć.
kapyruję, es, kapyrować, v. intr., 1) nie módz przyjść w ciężkiéj słabości do siebie („obaczyć się“) i wlec się powoli ku śmierci. 2) dok. skapyrować, stracić całe mienie, do ostatniéj przyjść biedy, zejść na nic. — „Straciuł na bydlęciu, skapyrówáł ze wszystkiem.“
kártám, ás, kártać (kogo) v. tr., namawiać, nakłaniać. Comp. ukártać (kogo) i nakártać (komu). „Kártałem cie, a tyś i tak nie usłucháł.“ „Ukártałem go, zeby o tem nie gádáł.“
kawáłcuś, zdrobn., kawałeczek, kęsek, trocha.
kfisteryja (częściej w plur.), historyja, także zdarzenie.
kicka, kicárka, s. f., p. L.
kieby, żeby, gdyby, p. L.
kiej, kiedy.
kiela, ile; także wiele, dużo. (On má kiela robić, zeby jacy zdrowie miáł).
kierutám, ás, kierutać, v. tr., chwierutać; obluzować się, nie mocno siedzieć, (nóz kierutający sie = klechotowaty = cepiga). Także poruszać co tam i sam, cholebać, uginać. „Wiatry owies ukierutały“, (ugięły, powaliły).
kirny, adj. pijany, kirzę, ys, kirzyć, v. tr., pić (gorące napoje); skirzyć sie, opić się.
kirzę sie, ys sie, kirzyć sie (z kim), kłócić się, waśnić się, żyć w niezgodzie.
kiz, kiz tam djábeł! kiz tam kaduk! kiz licho! kiz djábli! — Kiz djábli znoŭ! = cóż znowu złego! (wykrzykniki wywołane zazwyczaj nieprzyjemnem uczuciem, niechęcią, niecierpliwością, przerażeniem).
klechotowaty, adj., o nożu: zepsuty, tępy i chwierutający się.
klorek, kloryk, królik = kleryk.
knot, a, s. m. Żartobliwe przezwisko dziecka. Ty knocie!
kobyła, kobylica, y, s. f., drewniana podpora, służąca do rznięcia drzewa, kozły (por. L.).
koltawy, adj., kulawy.
końdek, zdrobn. końduś, a, s. m. kawałeczek, odrobina, trocha (por. L. „k.“ vulg. plebej., odrobina czego).
kónica, y, s. f., kołowrót u wozu.
kotusę, is, kotusić, v. tr., mieszać, kłócić, w nieład wprawić.
krajcowy, adj., łączone najczęściej z żartobliwem przezwiskiem, n. p. Ty krajcowy dupáku.
krakowiák, s. m. Krakowiakami nazywają dzieci i parobków, przypatrujących się uroczystości weselnéj („ci, co do wesela nie patrzą“).
króć lub skróny, przyim. z 2 przyp., dla, z przyczyny, przez. „Króć ciebie wygnáłem ich.“
królik, p. klorek.
krzycę, ys, krzyceć kogo — krzyczeć na kogo, łajać kogo.
krzyźwy, adj. zam. trzeźwy.
kucifajka. O! kuc., żartobliwy wykrzyknik.
kudłáć, a, s. m., żartobliwe przezwisko między chłopakami zwykle używane.
kudraś, a, s. m., żartobliwe przezwisko stworzone może dla rymu: „Ej! Jasiu, Jasiu Kudrasiu!“
kuraś, siu, s. m. ochota, animusz, odwaga, („pić na kuraś“); Pijąc jeden do drugiego mówi: kuraś!
kuśtygám, ás, kuśtygać, v. intr., kuleć.
kwardy, adj., twardy,
kwik, a, s. m., 1) świnia, żartobl. Prosi pán ociec... na tego kwika, co urywa tráwnika; 2) ten co kwiczy, kwikun (o dzieciach: ty kwiku!).
lá — dla; lá niego, lácego.
labię, es, labać, v. tr., pić dużo (np. gorzałkę); comp. zlabać sie, olabać sie, opić się.
labidny, adj., narzekający, skarżący się.
labidzę, is, labidzić, v. int., narzekać, biédzić.
łáchy, szaty (np. łáchy weselne).
lancia, s. f., wylób cz. kanianka (cuscota, Leinwürger).
lezący cas, czas zupełnie wolny, w którym się leży, nic nie robi.
lędzę, is, lędzić, v. tr. (kogo), prosić, sklamrzyć, molestować.
litkup, u, s. m., pewna ilość trunku, którą przy kupnie, sprzedaży, strona sprzedająca od kupującéj sobie wymawia (por. L.).
lumpák, s. m. (z niem. Lumpe), urwisz.
łupa, ty łupo! żartobl. przezwisko.
łyś, łysia, s. m., łysoń (o koniu).
maciórka, i, s. f., macierzanka (thymus serpyllum).
mąder, stara rzecz, forma zam. mędry. „O! to mąder buł ten Siapsia.“
majdać, a, s. m. Tak nazywają ogon bydlęcy, kiedy się nim ogania.
mamrám, ás, mamrać, v. intr., niewyraźnie mówić. (Por. L.: mamrzeć, mamruczeć, mamrotać).
mármolę sie, is sie, mármolić sie, usilnie pracować, trudzić się, mordować się. „Tylam sie namármoluł.“
matura, s. f, 1) natura, charakter, 2) urządzenie, sposób życia, moda. „Dawniejsá matura buła lepsá“ (sposób życia, obyczaje).
mękál, s. m., posp. przezwisko dziecka płaczliwego i nie dającego się uspokoić.
mękolijá, s. f., szał, napad szaleństwa. „Casem na niego przychodzi taká mękolijá.“ (Por. Kos.: maukulia).
miár. Wyrażenie: „stoji na miár“ oznacza przeciąg czasu od świętéj Łucyji (13 grudnia) aż do Bożego Narodzenia, w którym z każdego dnia wróży się na odpowiedny miesiąc w przyszłym roku. Według mniemania ludu, dnie te są jednakowo długie, a więc dnia ani nie ubywa ani nie przybywa.
miarecka, i, s. f., kieliszek (żartobl.).
młójn, młyjna, s. m., młyn.
momot, a, s. m., wł. blekot, w obszerniejszém znaczeniu niedołęga. O dziecku, gdy pacierza nie może się nauczyć lub nie umie czegoś zrobić, o człowieku do niczego, mówią: to taki momot! „E! idź ty momocie.“ (Por. L. momot i momotać).
myrcha, przekl. „Ty psia myrcho!“
myrchám, ás, myrchać, v. tr., rozrzucić, mierzwić, w nieład wprawić, rozczachrać (o włosach). „Łóżko zmyrchane.“ Comp. zm., po-m.
na ogulach, adv. niby to, nie na seryo.
„Zalycali mi sie, wszyćko na ŭogulach,
Przyjezdzali do mnie w konopnych kosulach.“
(śpiewka) powszechnie znana. „Gadać na ŭogulach“ znaczy co innego mówić, a co innego myśleć.
napálám, ás, napálać, v. tr. (kogo), zaczepiać, dokuczać, drażnić.
naprawa, y, s. f., paść, łapka. (Por. L. napraw, u, s. m.).
naprawiám, ás, naprawiać, komu. 1) namawiać, buntować, podbechtywać, 2) prostować, poprawiać w mowie (p. L.).
na wywnęcku. Na zapytanie, jak się kto nazywa („pise“), odpowiadają częstokroć żartobliwie: Nie wiem jak cie nazywać „na wywnęcku.“
ne! neści! = masz! naści! Pt. nacie a. näcie! = macie.
niedosatały, adj., głupkowaty.
niepoziorny, adj., brzydkiego wejrzenia, odrażający. „Teki niepoziorny, jak zbój.“
nijak, adv., w żaden sposób, żadną miarą.
nijaki, a, e, adj. żaden. „Nijakiem sposobem“ (w żaden sposób).
nikej, = nigdzie.
niwto, = nikt.
no! exclm. aggravans używana w zachętach, wezwaniach i żywszych pytaniach. „No podpiś sie mi!“ — „Idźno ty trzeci!“ — „No jagze moja zguba! cy bedzie, cy nie bedzie?“ (Por. L.).
noli, z naciskiem anoli, tam, tam oto, oto właśnie, („noli idzie“, oto właśnie idzie).
obácyć sie, przyjść do siebie po ciężkiéj słabości, wyzdrowieć.
oberlajtmán, starszy porucznik.
obigráwka, i, s. f., zwyczaj grania na „dobránoc“ starostom i „drusckom“ w wieczór poprzedzający wesele. Nazywają to inaczéj „odgráwkami.“
oblaptać, v. tr, obsypać, ochlapać.
obleci, pl. oblecą, (w trybie łącz, obleciałby itd.), słowo to, używane tylko w 3 osobie, ma znaczenie więcéj przysłówkowe: dość dobrze, ujdzie, jako tako. „Ta spodnica obleci“ (dość ładna). — „Kapusta obleci tego roku i zimiáki oblecą“ (dość ładne, dość dobre).
obrekać, (obrechać), v. tr. (kogo), okrzyczeć, złajać. Por. brechać.
obtargus, a, s. m., obdartus, dziad.
obzywám sie, ás sie, obzywać sie, odzywać się, (u L. obzywać się, odezwać się dokoła, do kilku rzędem).
ochtáby, s. pl., oktawa Bożego Ciała. Mówią w opowiadaniu o jakimś wypadku: Buło to akurat w ochtáby.
odgráwki, s. pl., p. obigráwka.
odpalerówać, v. intr., odprawić się, opuścić; odp. od wojska, opuścić wojsko, wysłużyć.
od posiela, od dawna.
odpowieś, eści, s. f., odpowiédź.
odprawa, s. f., kommunija św.
odwernąć sie, (rzadko używ.), odwrócić się, oddalić się (rus. widwernyty sia).
odwiecyrz, indecl. Słowo to oznacza drugą połowę dnia pracy, tj. od południa aż do zachodu słońca. Mówią np.: Bez odwiecyrz bułem na pańskiem. (Por. L. odwieczerze, a, n. i odwieczerz, indecl.).
oflajdać, v. tr., owalać, obabrać; również, oflajdać się.
oględnik, a, s. m., swat. Patrz posłaniec.
ogoniaty, adj. = ogoniasty.
ojcowie, rodzice.
ojcowicka, i, s. f., jedynaczka, na którą cały majątek po „ojcach“ spadnie.
onacę, ys, onacyć, v. tr., robić, czynić; zonacyć kogo, skłonić kogo, sprawić, iż. „Zonacyli ją ludzie, ze za niego posła.“
opadlisko, a, s. n., zapadłe, zagłębione miejsce.
osobliwy, adj., osobny. „Osobliwy pokojik.“
ostaję, es, ostajać, v. intr., zostawać.
ośuadomiám, ás, ośuiadomić (kogo), v. tr., uwiadomić.
pál, s. m., drzewo „na pál.“ Por. L.
palamęter, tra, s. m., człowiek przemyślny, przebiegły.
palcaty, adj., palczasty.
paprám, rzesz, paprać, v. tr., babrać, walać; zwykle comp. spaprać, opaprać, zapaprać; również w formie zwrotnéj (p. się). U L. paprzyć, paprzać, w ziemi grześć.
paprák, a, s. m. ten, co się wala, babrze.
pawęz, i, s. f., drąg długi, którym się przyciska snopy na wozie aby się nie rozwiozły.
pádám, ás, pedzieć, v. tr., ściągnięte z powiedzieć.
pękál, a, s. m, 1) bolak na ciele, 2) człowiek mały gruby.
pełniácek, a, s. m. Tak nazywają dziecko jasnowłose z pełną, okrągłą twarzą.
pewno, adv. = pełno (Dąbrówka polska).
piekarnia, i, s. f., pierwsza izba obszerna, w któréj jest nalepa do gotowania jadła i piec piekarski. Sprzęty kuchenne, żarna, drzewo na poleni, łóżko dla służącéj — a często osobne miejsce dla krowy wysłane słomą — oto wnętrze „piekarni“ zwanéj inaczéj „chałpą.“
pieszczeń, enia, s. m., pierścień.
pijawa, y, s. f., picie, przepitek. „Prosić kogo na pijawę.“
pińdycę, ys, pińdycyć, na kogo, napierać, nastawać na kogo. Comp. wypińdycyć, np. wypińdycył na niem tyla, wymógł na nim, wydusił z niego.
piscolit, a, s. m., pistolet.
plezina, y, s. f., polanka wśród lasu.
podletni, adj., stary (o osobach).
podoba, y, s. f., przedmiot lub osoba upodobana.
„Nie mój konik nie mój, nie moje to oba,
Nie moja dziewcyna, nie moja podoba.“ (śpiewka).
podpłomień, enia, s. m., podpłomyk.
podrzucek, a, s. m. zam. podrzutek, dziecko podrzucone, znalezione. Tak najczęściej nazywają dzieci ułomne, według ich mniemania, odmienione i podrzucone przez mamuny.
poduscyna, s. f., poduszka (zwykle w pogardliwém znaczeniu).
polepa, s. f., glina, którą chałupa jest oblepiona, (p. L.).
po leku, adv., powoli, zwolna, pomału, stopniowo.
połno, półno, adv., pełno. (Zawada, Nawojówka).
pomrzeć, umrzeć, „ŭojcowie mi juz dáwno pomarli.“
popka, i, s. f., (z niem. die Puppe), lalka szmaciana.
porońcę, ęcia, s. n., dziecko poronione, p. L.
poruska, s. f., poruszenie, powstanie. „Zrobili poruskę“ (o r. 1846).
porzomny, adj., porządny.
po próżnicy, przysł. nadaremnie, na próżno.
posłaniec, a, s. m. swat. Nazywają też swata „oględnikiem“, że jego zadaniem jest oglądnąć cały stan rzeczy, „śpekulátem“, że powinien być bystrego umysłu i dowcipny, i „rekomondem“, bo rekomenduje parobka, chcącego się żenić, z najlepszéj strony.
potreferny, adj., szczególny, trudny. (P. śpiewka: Szczególna, trudna do zapamiętania).
potyl — pokil i potyla — powiela, po tyle — po ile, potąd pokąd, tak długo — dopóki. Często słychać także: potyl — jaz (aż).
potrzeb — w wyrażeniu: mieć do kogo potrzeb, mieć do kogo interes.
pierę, rzes, prać, v. tr., przen. bić, walić; comp. sprać.
prawuję sie, es sie, prawować sie, sądownie się spierać, procesować.
prefikt, s. m., zysk, korzyść.
próguję, es, prógówać, v. tr., próbować.
przechlipka, s. f., przepicie (żartobl). Jedząc ziemniaki mają mleko lub maślankę „na przechlipkę.“
przegárzám sie, ás sie, przegárzać sie (z kim), przekomarzać się z kim, naigrawać się, kpić sobie z kogo (einem nachspotten). Por. L.
przekazuję, es, przekazówać, v. tr., pokazywać (vorzeigen). „Różne rzecy przekazówały ji (jéj) przed ŭocy“ (mamuny). Por. L.
przepierduję, es, przepierdówać w czem, p. przetwierdzać się.
przepowiástka, i, s. f., powiastka, anegdota.
przetwierdzám sie, ás sie, przetwierdzać sie w czem, grymasić, przebierać. „Ludzie mieli dużo chleba i przetwierdzali sie w niem, ugardzay sie niem...“
przyjáciel, a, s. m., krewny.
przyzeniam sie, ás sie, przyzenić sie, ożenić się z bogatą dziewką, nie posiadając żadnego majątku.
psi, a, e, adj., używane w przekleństwach lub żartobliwych przezwiskach: psia krew, psia dusa, psia mać, psia noga, psia myrcha, psia para, psia wiara, psie nyry, psi pysk itp.
pyrciám, ás, pyrciać, v. intr., drobno chodzić, drobić, ztąd: pyrcia, ten, co drobno chodzi. (U L. pyrciać, cz. contin. znaczy: węchem śladować, tropić, pryciać, pruciać, wittern, schnüfeln).
rdzę, rdzys, rdzéć, v. intr., rżeć (o koniu).
redykám, ás, redykać, v. intr., rzygać; comp. zredykać sie, naredykać, obredykać.
rekomond, a, s. m. swat, (p. posłaniec).
rękować i rękować sie, (p. rękowiny).
rękowiny, s. pl., obrzęd wiązania chusteczką na kukiełce rąk państwa młodych przez najstarszego starostę po śniadaniu przed pójściem do ślubu. Z wiązaniem łączy się także uroczyste błogosławieństwo pary młodéj. (U L. zrękowiny).
rekut, a, s. m., rekrut.
rózga, i, s. f. — weselna. Jest to ucięty wierzchołek jedlicy o 5, 6 lub 7 ramionach, nazywanych „rogami“, stojący na kwadratowéj drewnianéj podstawce („nozce“), który owijają dokoła barwinkiem lub podobnym do niego „druśnikiem“ (?), wbijając na każdy „róg“ po dwa lub trzy czerwone jabłka, do jabłek zaś wierzchnich, wtykają na kołeczkach osadzone orzechy włoskie, w które wreszcie wbite są kołeczki z orzeszkami laskowymi. Wszystko to symetrycznie na sobie spoczywa, powleczone, jak liście barwinku, pozłótką. Rózga owinięta wstążką czerwoną.
rychtuję, es, rychtować, v. tr., na-, przy- rychtować, przygotować, przysposobić; wyrychtować, wykierować. „A to ci go wyrychtowáł!“
rykoń, a, s. m., ten co ryczy, garłacz.
rzazy, sbs. pl., ostatnie blaski zachodzącego słońca.
sachratám, ás, sachratać (komu), schlebiać komu, celem wyłudzenia jakiéj rzeczy.
samny, adj. Samná godzina, pora w któréj się msza św. (zapewne summa) odprawia.
se zam. sobie (powszechne).
sekuruję, es, sekurować zam. assekurować.
sekuracyjá zam. assekuracyja.
setnie, adv., dużo, siła.
sfijám sie, ás sie, sfijać sie = zwijać się.
shałasić, v. tr., połamać, poburzyć, porozwalać, porozrzucać.
sharnasić, v. tr., tyle co shałasić.
siaratám sie, ás sie, siaratać sie (z kim), witać się serdecznie lub żegnać (n. grüssen). „Siaratáł sie z niem na dróge.“
siepię, es, siepać, v. tr., mocno ciągnąć, targać (p. L.); comp. posiepać. „Brode mu posiepáł“ (potargał).
siérotka, i, s. f., stokrótka.
skalpiérz, a, s. m., szkaplerz.
skałba, y, s. f., szpara między drzewami w ścianie chałupy.
skamieć, v. intr., skamienieć.
skapucieć, także zejść na kaput, podupaść, przyjść do nędzy.
skarpny, śkarpny, skartny, adj., mało jedzący i źle wyglądający, suchy (o człowieku).
skarucha, s. f., kora zdarta z drzewa. Skaruchy używają szewcy do butów.
skazić sie, zepsuć się, nie przyjść do skutku. „Wesele sie skaziło“ tz. nie przyszło do skutku, rozchwiało się.
śklę, is, śklić, n. intr., łgać zręcznie, blagować; ośklić kogo, ołgać, oszukać.
skraucę, ys, skrauceć, v. intr. 1) miauczeć (o kocie), 2) molestować, sklamrzyć (żebrak proszący o jałmużnę).
skróny, p. króć.
skryjomie, adv. pokryjomu, tajemnie, sekretnie.
ślipeć, a, s. m., gzik koński (gastrus equi).
slufám, ás, ślufać tabakę, zażywać, niuchać.
śmigám, ás, śmigać, v. intr., wywijać np. batem. 1) „Śmigaj na kónicki niek sie kółka tocą...“ (śpiewka). 2) róść prędko w górę, wybujać (o ludziach i drzewach).
smiłunek, u, s. m., zmiłowanie, litość, miłosierdzie. „Prosić smiłunku.“
smok, s. m. najczęściej żartobliwe przezwisko.
smolę, is, smolić, v. tr., pić dużo (o trunkach).
smyśny, adj., ładny, zgrabny (p. Kos.)
śpasuję, es, śpasować, v. intr. (z niem.), żartować, figlować.
śpekulát, a, s. m., przemyślny człowiek; przezwisko swata, (p. posłaniec).
śpilować. Słowo to używane jest w 3 osobie w znaczeniu: służy komu, do twarzy jest. „Śpiluje mu w tym kapelusie.“
śpilowny, adj., 1) dobry, zdatny, odpowiedny; 2) cięty, zmyślny, zdolny (o takim, który niejednę rzecz sam z siebie bez nauki zrobić potrafi).
srogi, adj., bardzo duży. „Srogie wąsy.“
starám, ás, starać, v. tr., zbierać, gromadzić, składać. „Duzo nastarali piniędzy.“
stawiám sie, ás sie, stawiać sie, stawiać sobie dom (powszechne).
śturám, ás, śturać, v. tr., 1) pchać, żgać; wyśturać, np. ryby z dziury wypchać, wypędzić; 2) w zn. lekkiej roboty ręcznéj: dłubać. „Pośturáłem buty (lub worek)“ tz. zrobiłem trochę około butów.
ścielę, es, swać = słać (Dąbrówka polska).
śwarnukám, ás, śwarnukać na kogo, krzyczeć na kogo, łajać kogo; comp. ośwarnukać kogo.
swarzę, ys, swarzyć na kogo i swarzyć sie, (p. L.).
śwejndrám, ás, śwejndrać lub śwajndrać (po niemiecku), gadać źle po niemiecku, szwargotać (o żydach).
świniák, s. m., (powszechne).
tamoj, tamok, adv., tam.
tąpielec, a, s. m., topielec.
tąpól i tompól, i, s. f., topola.
temcasownie, adv., tymczasowo.
tfórz, tforza, s. m., tchórz.
tforzówka, i, s. f., czapka okrągła; u spodu dokoła obłożona szeroko tchórzowem futerkiem. Noszono dawniéj tchórzówki, jak dziś baranie czapki.
toli, (skrócone z atoli), oto! „Toli jidzie!“
tudzis, tudzisem, adv., zaraz, natychmiast, prędko.
tutok, adv., tutaj.
ugardzám sie, ás sie, ugardzać sie czem, za nic nie mieć, mało sobie coś ważyć.
ukrotny, adj., dodawane do przezwisk niektórych w celu ich wzmocnienia, np. „Ty wisieluchu ukrotny!“ (u L. ukrotny, adj. do ukrócenia, uśmierzenia).
ułomniák, a, s. m., ułomne dziecko, niedołęga, idjota.
urokliwy, adj., mający uroczne oczy (o człowieku).
walę, is, walić, v. intr., mocno padać (o śniegu).
walkiérz, a, s. m., (zam. alkierz), izdebka (sypialna).
warta, y, s. f., straż. Wartami nazywają też zagradzanie drogi jadącym do ślubu za pomocą żerdzi lub długiego powrósła, zwanego „ślabantem.“
warwasę, is, warwasić, v. intr., krzyczeć, hałas, wrzawę robić (ob. barwas).
w biegi, adv., w skok, pędem, szybko. Przysłówek ten, wyrażający szybki, nagły ruch, używany jest najczęściej sam, rzadziéj z odpowiednym czasownikiem (gonić, pędzić, lecieć). W opow.: „On w biegi za niem...“
we dwój, w dwoje, w dwójkę. „Bedemy młócić we dwój.“
wiela = wiele, ile.
wnęk, zdrobn. wnęcek, a, s. m., r. ż. wnecka, i, wnuk, wnuczka (p. L.).
woźnica, y, s. f., mały prostokątny otwór w powale izby piekarnéj („piekarni“) niedaleko wyjścia, służący do wypuszczenia dymu na strych („górę“).
wsze, wszędy, adv., zawsze.
wszeń, adv., wszędzie.
w te casy, wtedy.
wto = kto; wtosi, ktoś. P. chto.
wtory = który. P. chtory.
wydaję sie, dajes sie, wydać sie, iść za mąż.
wydolę, is, wydoleć, v. intr., (zn. wydołać), wystarczyć. „Nie wydoli“, nie wystarczy.
wydyrchoły, s. pl., podatki i datki, które urzędom ciągle trzeba płacić.
wykárcyć = wykarczować.
wypewnić sie, spełnić się, sprawdzić.
wyprowádzki, s. pl., wyprowadziny panny młodéj do domu pana młodego.
wyśŭadomiám sie, ás, wyśŭadomić, v. tr., wyjawić; lecz częściej wyśŭadomić sie, wyjść na jaw. „Te dzieci sie potem wyśŭadomiły“, tz., że dowiedziano się o tych dzieciach.
wyświadcám, ás, wyświadczyć lub wyśŭadcyć, v. tr., wydać, wykryć, wyjawić. „Nie wyśŭac nás, bo my to pokradli.“
wyznać, v. tr. = wyśŭadomić. „Wszyćko sie powyznáwało.“
wyzrádzám, ás, wyzradzić, v. tr., zdradzić, wyjawić, wydać. „Wszyćko sie powyzrádzało.“ (U L. wyzdradzić, zdradliwie wymachlować, wydrwić).
wywijny, adj., cięty, zwinny, zdatny.
zábieglisty, adj. 1) o człowieku: zabiegliwy, skrzętny; 2) o drzewie: węzłowaty.
zadaję sie, es sie, zadawać sie, udawać. „Zadáł sie, ze pijany (l. niezywy“).
zadziadówany, zaopuszczony, zaniedbany zupełnie, zdziadziały.
zaflańdać, zaflańdrać, v. tr., zawalać, zababrać, zanieczyścić.
zaganiac, a, s. m. Tak nazywają żartobliwie ogon bydlęcia. P. majdać.
zágata, y, s. f., kamienne podmurowanie chaty na zimę.
zakil, póki, dopóki, jak długo.
zakłádka, i, s. f., przyprzążka koni do pomocy (np. pod bystrą górę).
zakrekorákać, zagdakać (o kurze).
zamocnieć, v. intr., wzmocnić się, posilić się, przyjść do sił, (u L. zmocnieć).
zarásicek i zarásinecek, zdrobn. zaraz, natychmiast, w téj chwili.
zasiąkły, adj., skryty, tłumiący złość w sobie.
zaŭobchodzę sie, is sie, zaŭobchodzić, zaŭobyś sie (z kim), obchodzić się, postępować z kim. Z. się z kim w dobre i w złe.
zawdy, zawsze.
zawyknąć, zawyć, zajęczeć.
zbereźnik, s. m., człowiek niemoralny, zdrożny.
zbójcyná, y, s. f., żona zbója.
zboziatko, zdrobn. zboże.
zdolę, is, zdoleć, v. intr. (zam. zdołać), módz zdołać, być w stanie.
zelga, i, s. f., odpoczynek, wytchnienie, pauza.
zemstuję, es, zemstówać, v. tr., wzywać pomsty Boga na kogo, przeklinać; comp. zazemstować.
zeznaję sie, es sie, zeznać sie, przyznać się, (u L. tylko zeznać).
zeźryć, dojrzeć. „Zboze już zeźrało.“
zgryz, u, s. m. zmartwienie, strapienie, frasunek.
zgubina, y, s. f., rzecz zgubiona, zguba.
zgwaryjówać, zwaryjować, dostać pomięszania zmysłów.
zjednać sobie, wynająć (domek). Por. L.
zlégnąć, (legam, ás), v. intr., odbyć połóg (o kobiecie).
zmolny, adj., grymaśny, nudny, przykry, zły, nieznośny.
zmorzeniec, a, s. m., taki co dużo jada i nigdy nie może się nasycić.
znajomka, i, s. f, znajoma.
źwięce, ys, źwięceć, v. intr., dźwięczeć, dźwięk wydawać (o żelazie, łańcuchach).
zywizna, y, s. f., bydło.
Barán, Basiaga, Bernák, Biéda, Bobroski, Borek, Burnágiel, Fijáłek, Górka, Jadamczyk, Jantos, Kamieński, Kos(z), Piksa, Skrzypiec, Ślegowic, Wideł, Witoski, Wojtyła, Zając.
Chadraś, Jasiek z Frankówki (zagroda tak nazwana), Jasiek z Górek, Józek z Paswisk, Józek z zá bramy (dworskiéj), Kłapác, Páłka, Pawlák, Pyrcia.
Na Górkach pod Wydrom (pole), na Wydrze (karczma), pod Kłapácem, na Bugáju, przy śtrece (kolejowéj), za śtrekom, na Psiárkach, na ŭOpálánce (karczma, pole), na Bajzbirówce (zagroda, będąca dawniéj własnością Niemca Bösbiera, którego Bajzbirem tu nazywają), w Paswiskach, pod Brzezinami, w granicach, na Solárzówce (zagroda), przy młyjnie, w Jispach, przy Berskiem, nad Jispami, Kozówka, Maćkówka, Frankówka, na Murowańcu (karczma, pole), na Przedwoju.
Charakterystyczną jest rzeczą, że każda cząstka narzędzia gospodarskiego ma tu osobne i dobre nazwanie. Weźmy np. wóz prosty drabiniasty.
dyszel, dysiel; — podwójne rozszczepienie na końcu dyszla śnice; — drąg w środku woza, który jest na to „żeby dysiel nie sed na dów“, sfora; — deska, na któréj spoczywają drabinki przykrywa; — drabinki, lytry; — szczeble, szczeble; — drewniany wałek, na którego przedłużeniu żelaznem (synklu) obracają się koła uoś; — do osi przytwierdzony jest za pomocą żelaznych spięć („klárynek“) równo-długi gruby kawałek drzewa, násád; — przedłużenie żelazne osi, na którem obracają się koła, w które wbity jest gwóźdź (lon abo kurcáb), synkiel; — kowo, koo; — żelazna obręcz na kole, rafa; — drewniane koło, w które wchodzą szczeble u koła, dzwona; — szczeble, spryxy; — żelazne przedłużenie nasady koła, kowmirz; — dwie obrączki (jedna tuż nasadzie, druga daléj) na kołmirzu, podpáski; — żelazne obicie osi, podwozki; — gwóźdź trochę zakrzywiony, wbity w synkiel w tym celu, aby koło nie spadło, lon; — (gwóźdź bardziéj na końcu zakrzywiony, spłaszczony, w tym celu aby błoto nie wchodziło w koło, „bo jak sie naxlasce, to koa nie kcą jiś“, kurcáb; — drążek na przodzie, który trzyma „lytry“, połączony z synklem, luśnia; — drążek poprzeczny, przytwierdzony na końcu do śnic, podelga; — na násadzie spoczywa (w środku gwoździem ruchomym przytwierdzony) kawałek drewniany, koovrót; — z obu końców kołowrotu wychodzą na boki dwa wygięte drążki, połączone u przodu wozu z luśnią, w tyle z podkólkiem, kónice. — Drążek drewniany wygięty w tyle wozu, którego żelazny spiczasty koniec wchodzi w synkiel, a drugi górny koniec połączony jest z kónicą, nazywa się podkólek.
skrzynka; nogi zadnie; uodpyxac, zeby kosák sed równo koo stalice; popyxac, płaska deszczułka, która jednym końcem przytwierdzona jest do grząndki, drugim końcem wchodzi w wązki otwór w denku skrzynki na przodzie, służąca do posuwania naprzód słomy; grzęndka, drążek drewniany, którego tylny koniec połączony z drążkiem łączący u spodu obie tylne nogi, a przedni z korbą; wapka abo pies, maleńka deszczułeczka przytwierdzona u przodu do grządki, „co noga na niem siedzi, co sie nogom spirá na niem, to przycyniá siuwy“; noga, co xodzi korba po ni; noga cvártá; żabka, drewniana nasadka u spodu przedniéj nogi, w którą wchodzi korba; stalica, żelazne okucie na przednim końcu skrzynki; korba, zagięty kawałek drzewa, ruchomy, do którego końca przytwierdzony jest kosák; kosák, długi, krzywy, szeroki nóż do rznięcia słomy; kuska z uosełkǫm, co sie uostrzy kosák; spǫski, drewniane prążki u spodu skrzynki służące do przytwierdzenia nóg do skrzynki.
Dłuższy kij dzirdzák; — mniejszy cepák; — skórzane nakrywki na końcu dzirdzáka i cepáka kapice; — skórzany pasek przechodzący przez kapice sfora.
Dyszel z dziurkami do gwoździ gręndziel; — drewniana nasada u spodu, w któréj spoczywają „nogi“, (dwa wygięte kije do trzymania pługa w czasie orania) i średnica, pwóz; — blacha do orania.
