[51]ROZDZIAŁ IV.
Święte gałęzie dębowego boru,
tylekroć wrzaskiem pogwałcone siekier!
Wy, których skórę czas brózdami porył!
Wy, z których blizn żywiczny sok pościekał!
Lasu ogromnie ramiona! Porżnięte
na krokwie, rychło podeprzecie domy!
Oto raz jeszcze piły ostrym łbem tnę
mchem porośnięty pień wasz nieruchomy.
Konary! całe w brunatnych kołtunach!
Sęki! płatami oblata z was łuska.
W korzeni tego zaplecionych strunach
sił płynnych potok wiecznomłody pluska.
A w liściach drzemią błękitnawe chłody,
a w korze śpiewy i owadów szelest.
Drzewa! Nie w hołdzie dla waszej urody
ogradza puszczę rdza kłujących żelastw,
nie poto chodzą gajowi po wrzosach,
aby słowiki rozróżniać po głosach,
lecz chodzą strzelby, wymierzone w chłopa,
przez to, że leśną skradając się pustką,
[52]
mijając dworski budulec i opał,
ciągnie za sobą wielką gałąź uschłą.
Drzewa! Nadejdzie czas, kiedy w koronie
waszej zaszumią liście wolnym drwalom,
i nim topory was lśniące powalą,
że tak padniecie, jak podcięte słonie,
zanim was tartak chroboczącym zębem
przetrze na wonne, skrzypiące kawały,
przedtem w olbrzymi uderzymy bęben
i podzielimy puszczę na dwa działy.
Technika jedną połowę obejmie,
warkną motory i żelaza szczękną.
Z drugą połową w radosnym rozejmie,
dla wszystkich bujne rozdrzewimy piękno!
Niechaj z bukami sokora się brata,
niech człowiek czerpie z nich zdrowie i szczęście...
Szlachetne drzewa! żyjcie długie lata
i czuprynami zielonemi trzęście!
Bywa i dzisiaj, że zakipi w borze
płomyk radości — szczery, choć matowy.
Wiatr niesie z polan dziatwy głosy hoże
i dymy ognisk wschodzą nad parowy.
W gałęziach ptactwo pazurkami świeci
i las jagody, gdyby perły, trwoni.
A pośród harców, i sporów, i gonitw,
śmieją się dzieci. Ba! niewszystkie dzieci.
[53]
Ode skib, które kąkol pokrył,
po nieznanych samotnych tropach,
ku dąbrowy głębinom mokrym
zamyślony podąża chłopak.
Czapkę wcisnął głęboko na oczy,
głowę nisko ku ziemi zwiesił,
i po mchu cichym krokiem kroczy,
i zaszywa się w gęstym lesie.
Od czterech godzin Andrzej włóczył nogi
po ciemnolistnych, okwitłych konwaljach,
przez uroczyska, wąwozy, rozłogi,
po kłodach, po korzeniach, wgłąb!
Jak warjat,
dłonią tarł czoło i próbował twarzą
darni, czy miękka, i kory, czy szorstka,
patrzał na chrząszcze, jak po liściu łażą,
i jak niszczeje jędrna liścia cząstka
i nagi świeci nerw. Od czterech godzin
z płonącą głową po zieleni chodził
i pojąć nie mógł.
Najpierw były trwożne
spojrzenia, pełne nieufnych światełek,
potem wykrętnych odpowiedzi szereg,
ubranych w słowa chłodne i ostrożne.
Potem już tylko między sobą szeptem,
ukrytą myślą, której nie nie wstrzyma,
lub wymownemi gadali oczyma.
Stali grupami. Kiedy Andrzej szedł tam,
[54]
milkła rozmowa, gasł wesoły nastrój.
Tak wiatr jesienny daje znak pierzastej
ciżbie śpiewaków: cyt!
Coraz niechętniej,
coraz wzgardliwiej, zimniej, obojętniej
witali twarz znajomą — i bez przyczyn
wyraźnych, może blaskiem, który mignął
w drzewach, lub ziemi głosem tajemniczym
zaklęci, chłopcy, jak na dany sygnał,
odsunęli się.
Andrzej został wtyle,
usiadł i suche począł rwać badyle,
bezmyślnie, potem wstał i poszedł boso
w gęstwinę leśną — gdzie oczy poniosą.
Pochylają się z góry nadół
setki rdzawych klonowych rąk.
Coraz więcej zgniłych mokradeł,
coraz więcej bagnistych łąk.
Od tych pni, które kołtun porósł,
do srebrzystych i wąskich brzóz,
przeskakuje ognik raz po raz,
jakby wiatr lasem gwiazdę niósł.
Mrok się pogłębia, las gałęzie gmatwa.
Czy to głos dzierzby? Zabłąkany promień
umiera w gęstwie i coraz ogromniej
drzew uduszonych rośnie miazga martwa.
[55]
Wylot? Nie, tylko zakręt wirydarzy
leśnych, gdzie berło klon oddaje olsze.
Tam głowa nurza się W burzliwsze gąszcze
i liście sieką, jak blachy, po twarzy,
pręty kaleczą skórę i napewno
strzępiastych spodni każdy drobny kosmyk
nawskroś przesiąkły jest wilgocią drzewna.
W kolanach drzazgi, w ustach kory posmak,
dłoń we krwi. Kiedyż objawi się ścieżka?
Czy nigdy słońca wśród zielonej nocy?
Głupcze! Co krzyczysz? Tutaj nikt nie mieszka,
i duch ci żaden nie poda pomocy.
O takich lasach, jak ten, mówią bajki,
że śmierć przy każdym czatuje wykrocie,
a tu wokoło : haszcze i bagniska.
Oko? Napewno dwie źrenice kocie!
Ach, to jest oko niezapominajki!
W blednącej gąszczy cichy szmer źródliska,
mech pod stopami, a o pierś paprocie
jasne trącają — tak, to światło błyska!
Olbrzymów leśnych potężne zwaliska,
plamy wyrębów, całe W wiórów zlocie,
więcej tych plam.
Niebo patrzy błękitnie
na ziemię, która kolorami kwitnie,
a tam najbarwniej kwitnie i najtłumniej,
gdzie po kamieniach rozlewa się strumień.
Fala strumienia dziecinno-świetlana
zwalonym drzewom skacze na kolana
i dalej, dalej, niby ścieżka, wiedzie
[56]
ku krzakom, które majaczą na przedzie,
a za krzakami słoneczna polana.
Pośród bratków, i malw, i dziewann,
w które wiosna leciutkim tchem
pulsującą błoń przyodziewa,
i piękniejsza jest z każdym dniem,
pośród pąków, i traw, i łodyg,
błoni, malwom i słońcu rad,
pląsa wianek tanecznie młodych
i stopami potrąca kwiat.
Idą koła, wciąż dalsze i szersze,
śpiew to wzleciał, to w liściach znikł.
Muzykanci — borowi świerszcze —
stroją skrzypce i czyszczą smyk.
A flecistki — zielone żabki —
z młodych listków na ziemię buch!
i podniósłszy do góry łapki,
naśladują tych dziewcząt ruch.
Była to szkoła, której sznur stuoki,
pod wodzą wiedźmy, strojnej w czarne fjoki,
rankiem wpobliżu stacji się przewinął.
Andrzej przyklęknął za nikłą krzewiną
i, jak zaklęty, patrzał na ich skoki
lekkie, wężowe skręty i rozkręty.
Ostatniej doby zamęt niepojęty,
wydarzeń dzikich splot, niby postaci
[57]
orszak z rozwianym, postrzępionym włosem:
praca, za którą sumieniem się płaci,
jazda pociągiem wśród piachów i sosen,
pośród osypisk i błot ; drobne twarze
kolegów, słońce, Bogdan przy filarze,
brzmiąca miedź własnych słów — głowa się kręci!
i znowu: z Czarnym Człowiekiem spotkanie,
uliczka, cienie, kroki, bluszcz na ścianie,
bezsenność, duszny obłok niepamięci,
tułaczka, drogi kołujące mgliście,
zgubione w cieniach i zielonych światłach,
i pnie szczerbate, i gałęzi natłok,
a potem tylko liście, liście, liście,
i krzyk w gęstwinie głuchej: wszystko razem
zalało mózg, jak rzeka rozszalała,
nerwy stargało czerwonem żelazem,
i wycieńczyło, i objadło z ciała,
i krew blademi wysączyło usty,
że Andrzej stał się bezcielesny, pusty,
i był, jak wiotka śród pni pajęczyna,
którą przelotny wiatr igraszki wszczyna,
śmieje się z niej, i nawylot śwista:
sama — bezbarwna, wątła, przezroczysta;
lecz barwa ognia, godzina śródnocną,
las nasycając odblaskami łuny,
zamienia nitki jej w płonące struny,
na których zagrać — a ptaki się ockną
Taki był Andrzej w chwili, gdy nasiąkał
urokiem, który przepływał przez serce,
[58]
i w oczach bujna odbiła się łąka,
i szły źrenice naprzeciw tancerce,
naprzeciw owej pierwszej baletnicy,
która na sygnał starej czarownicy,
kołysząc się, w dzwoneczki leśne brzdęka.
Przypominasz gwiazdę zaranna,
której blask pała w skroni twej,
a korowód zowie cię Anną,
o tancerko, wodząca rej!
Czyż niemiły ci szum gałęzi,
że nie dzwoni twój śmiech wśród ros?
Czy cię wiedźma okrutna więzi,
że po łące twój nie brzmi głos?
Czemu, póki słoneczna wędka
tak wysoko nad taflą łąk,
ty, jak pręt wiklinowy, giętka,
stąpasz cicho i równo wkrąg?
Głupi dzięcioł w lesie nie stuknie,
pająk dureń zapomniał snuć,
kiedy w fałdy układasz suknię...
Echo śpi. Ty słowem je zbudź!
Właśnie ten cichy, jedwabisty spokój
łagodną wstęgą pierś Andrzeja owił,
i światłem olśnił go, i czarem okuł,
że aż nieswojo było Andrzejowi
na myśl, że wszystko to jest prawda żywa.
Odwrócił głowę, rozejrzał się wokół
[59]
i — całą ciała szerokością przywarł
do krzaku.
Twarzą oparty o ciernie,
wstrzymując oddech, trwał nieporuszony,
i tylko pragnął, ażeby bezszmernie
biło mu serce.
Puszysty dmuchawiec,
swawolnym wiatrem w krzak zawieruszony,
siadł mu na ustach.
A on patrzał, patrzał
na Annę, która, w promieniach się pławiąc,
stała — tak blisko! że mgiełka najrzadsza
gęstszym welonem przykryłaby rysy,
niż ta odległość mała. Mógłby dłonią
zerwać we włos jej wplecione irysy,
gdyby chciał. Mógłby nawet sięgnąć po nią
i dotknąć haftu, co ja wpół otula,
lecz nie chciał.
Czarno-złocista zazula,
zpod pokryw lotne wysunąwszy błony,
na czoło jego spadła i z furkotem
znów odleciała.
A on, urzeczony,
wciąż patrzał, patrzał, i rozmyślał o tem,
jak Anna może, mając taką kibić,
stojąc tak cicho, ledwo drgając stopa,
z powikłanego rytmu się nie wybić?
[60]
nie tańcząc, jednak tańczyć? Jakim blaskiem
na palcu jej okrągły świeci Opal!
jaka jest w sobie szczupła, wiotka, krucha!
Jakie ma piękne trepki!
Nagle z wrzaskiem
zerwał się. Wielka wilgotna ropucha
wskoczyła mu na dłoń, z dłoni na szyję,
(do szyi ciałem przyssała się płaskiem,
wreszcie, niezwykłym zgiełkiem przerażona,
na głowę!
Krzak szeleści, serce bije,
Andrzej aż skręca się w zielonym wstręcie.
Wtem - czyjś okropny wzrok. To przełożona!
Błysk złotych zębów. Ratuj się, kto żyje!
Łamanych sęków trzask. Głuche warknięcie.
Andrzej - prysk wbok! Obrócił się na pięcie
i pomknął w las.
Kędy bór się na północ wygiął,
jeśli długo bez przerwy iść,
rozpoczyna się strefa igieł
i zanika pierzasty liść.
Rude pnie, w regularne rzędy,
w rudem świetle rdzawy rój ciem,
jakby skrzydła pożaru tędy
łopotały wieczystym tchem.
[61]
Tylko świece zielonych szyszek,
tylko w niebo wtopiony szczyt,
jak chwiejący się w słońcu szyszak,
tylko wrzos, który niegdyś kwitł,
jasny mech, gdy stopy ogarnia,
grzyb, pleniący się bujnie na pniach,
budzą myśl, że to nie trupiarnia,
lecz przyrody żyjący gmach.
W alej cienistych milczeniu głębokiem
Andrzej ochłonął po niedawnym wstrząsie
i krocząc równo, prędko, ścigał okiem
rude wiewiórki, jak po sosnach pną się,
strącając płaty łuski.
Jeśli przedtem
samotność była nad siły ciężarem,
teraz czuł Andrzej: dobrze się tak włóczyć,
gdy głowa czysta, serce bije szeptem
ramię słodkim nacieczone żarem.
Resztę zapomniał. Zaczynał się uczyć
nowych, dotychczas niepojętych uczuć,
które oddechem były i oddalą,
pustką i pełnia, słabością i mocą,
które, nie wiedział, skąd przyszły i poco,
lecz wiedział, że są; że są. — i że pałą!
Przystanął. Palcem dotknął rany w drzewie,
tam, gdzie się włókna splatają najmłodsze.
Przyszło mu na myśl, że doprawdy nie wie,
[62]
gdzie jest, że pewne zbłądził i nie dotrze
do stacji. Ale nim w zarysach wątłych
wizja kolegów szkolnych mogła powstać,
ogromny smutek Andrzeja oplątał,
i znów nad sercem przepłynęła postać
Anny, jak chmurka świetlista i wiotka.
Więc dalej szedł i łamiącym się głosem
pytał obłoków, czy jeszcze ją spotka,
i pytał wrzosów i wyniosłych sosen,
gdzie się podziała twarz jej smutno-słodka.
gdzie jedwabiste, melodyjne ciało
i głowa, z czołem, kwiatami obwitem?
Las milczał groźnie i niebo milczało,
własnym bezbłędnym zajęte błękitem.
Tylko wpobliżu nagle, przeraźliwie
zaszeleściło miażdżone igliwie,
jak szelest kości, przewracanych w grobie.
Powietrze drgnęło naprężoną struną
i ciemny kontur szybko się wysunął
z drzew: to był Bogdan. Spojrzeli po sobie.
|
