Rabbi (hebr. mistrz, wielki, mój pan), tytuł zaszczytny, nadawany przez żydów już za czasów Chrystusa znawcom Pisma św. Na oznaczenie wyższego stopnia czci używano wyrazów rabboni lub rabban. Z tego pochodzi nazwa rabinów (żargonowe rebbe), duchownych żydowskich. Nie są oni kapłanam i, nie składają żadnych ofiar, ani nie tworzą hierarchji i różnią się między sobą tylko stopniem poważania i wziętości u wiernych. Jako duszpasterze (rabini urzędowi) są duchownymi funkcjonariuszami żydowskich gmin wyznaniowych, wybieralnymi i płatnymi przez nie. Jako znawcy talmudu pełnią urząd nauczycielski w bożnicy i w szkołach talmudycznych i rozwiązują wątpliwości co do stosowania zasad talmudu. W Polsce są wybierani przez gminę wyznaniową i zatwierdzani przez rząd. Do kompetencji rabina należy: nadzór nad urządzeniami religijnemi, funkcjonarjuszami wyznaniowymi i nauczycielami religji, prawo udzielania ślubów i rozwodów oraz obowiązek wygłaszania kazań w soboty i święta.
Rabin, ob. Rabbi.
Rachunek sumienia, ob. Spowiedź.
Racionalizm w zastosowaniu do religji, kierunek myślenia i metoda, odrzucająca wszelki porządek nadprzyrodzony i uznająca rozum ludzki jako jedyne kryterjum prawd religijnych. Według racjonalizmu teologicznego, pewność prawd religijnych polega wyłącznie na tem, czy i o ile dadzą się udowodnić rozumowo. Racjonaliści odrzucają zatem wiarę w objawienie, z drugiej strony jednak odrzucają również naukowy empiryzm, stawiając w miejsce objawionych prawd wiary powzięte zgóry (apriorystyczne) wyrozumowane twierdzenie. Przytem zatracają granice między religją a wiedzą, tworząc doktryny, nie będące ani religją, ani nauką. Źródłem racjonalizmu teologicznego był deizm (ob.) w Anglji, który z końcem XVIII w. przedostał się do Francji i tam pod wpływem encyklopedystów (ob.) przeobraził się w absolutny ateizm. Na gruncie angielskiego deizmu i francuskiego encyklopedyzmu rozwinął się racjonalizm niemiecki. Ponieważ, według doktryny Lutra, jedynem źródłem prawd wiary jest biblja, przeto głównem polem działania racjonalizm u w protestanckich Niemczech stało się badanie krytyczne biblji. Była to poniekąd reakcja przeciwko bałwochwalczej czci dla biblji, która głosił protestantyzm (ob. Bibljolatrja). Niemniej jednak racjonalizmowi utorował drogę sam Luter, który głosił wprawdzie bezwzględną wyższość wiary nad rozumem, ale przyznawał każdemu prawo dowolnego i subjektywnego wykładu Pisma św. Stad teologja protestancka stoi obecnie pod hasłem racjonalizmu, który opanował całe życie rełigijno-kościelne protestanckich Niemiec, usuwając zeń wszelki pierwiastek nadzmysłowy, wszelkie piękno i poezję, pociągającą ludzkie umysły i serca. To też w samych Niemczech zyskał on miano „racjonalizmu ordynarnego“ (rationalismus vulgaris) i napotykał na opozycję nawet ze strony filozofów, idealistów i romantyków (Schleiermacher, Fichte, Hegel), którzy, będąc sami wyznawcami racjonalizmu w filozofji, zwalczali go na polu teologji i wytykali mu płytkość zapatrywań religijnych. Wrogiem racjonalizmu w Niemczech stał się również tamtejszy ruch pietystyczny (ob. Pietyzm) i nowoluteranizm. Obydwa te kierunki uważają racjonalizm za zupełnie niechrześcijański i starają się usunąć go z życia kościelnego. Skrajny racjonalizm, wrogi wszelkiemu życiu kościelnemu i pozbawiony cech chrześcijaństwa, objawia się w doktrynie t. zw. „przyjaciół światła“ (ob.).
Raj. 1) Eden, miejsce pobytu pierwszych rodziców przed upadkiem grzechowym. Liczne opowiadania ludów starożytnych przedstawiały raj ziemski jako miejsce pobytu pierwszych ludzi, żyjących w zgodzie z bóstwem i naturą. Opowiadania te przybierały u różnych ludów rozmaite formy: patetyczne, idyliczne, zmysłowe (raj Mahometa), lub idealistyczne. Według Pisma św. (Genesis. II, 8—15), był to
