Volumina Legum. Tom VII/Prawa kardynalne
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawa kardynalne |
| Pochodzenie | Volumina Legum. Tom VII Konstytucye Seymu Extraordynaryinego w Warszawie Akt osobny drugi |
| Wydawca | Jozafat Ohryzko |
| Data powstania | 1768 |
| Data wyd. | 1860 |
| Miejsce wyd. | Petersburg |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
I. Moc prawodawstwa dla Rzpltey w trzech Stanach, to iest: Krolewskim, Senatorskim, y Rycerskim dotąd trwaiąca, niewzruszoną na zawsze zostawać powinna, y tey mocy ieden Stan bez drugich dwoch, ani dwa bez trzeciego przywłaszczać sobie, ani zażywać nie będą mogły; dla czego iednemu Stanowi bez zezwolenia drugich dwoch, ani dwom bez trzeciego, nigdy nie będzie się godziło Państw y possessyi Rzpltey, iako też krolewszczyzn, dobr, do stołu Krolewskiego należących, y dobr duchownych, y świeckich alienować, zestawiać, zamieniać, lub przedawać; wyiąwszy iednak Bezkrolewia, pod czas ktorych będąc zamknięta władza panowania w dwoch Stanach, te dwa Stany, co iednomyślnością głosow ustanowią in materiis Status, a per pluralitatem w materyach ekonomicznych y w naznaczeniu czasu Seymu Elekcyi Krola, iak długo trwać ma, y ktorego dnia Krol obrany być ma, to moc tę mieć powinno, iakby przez trzy Stany ustanowione było.
II. Ile razy wiara Rzymska Katolicka, w prawach, konstytucyach, y wszelkich aktach wspomniona będzie, zawsze iey dodawany być ma ma tytuł: panuiącey, y wieczyście będzie panuiącą.
III. Policzaiąc inter iura cardinalia panuiącą w Polszcze wiarę S. Katolicką Rzymską przeyście od kościoła Rzymskiego do iakieykolwiek inney religii w tym Krolestwie Polskim, w Wielkim Xięstwie Litew. et in annexis Provinciis, za kryminalny występek deklaruiemy; więc ktoby się na niego na przyszły czas odważył, wygnańcem z Państw Rzeczypospolitey być powinien. Forum zaś ad agendum przeciwko takowym występcom, w Trybunałach Koronnych, y W. X. Lit. ex termino tacto wyznaczamy, od tego iednak prawa wszystkie osoby, ktoreby się in hoc casu dotąd znaydowały, uwalniamy, y żadnym sposobem dochodzić na nich kary wspomnioney, y w prawach narodowych opisaney, nie będziemy, ani dopuściemy.
IV. Stosuiac się do prawa kardynalnego Rzeczypospolitey, przez ktore od pierwszego zaszczepienia wiary Swiętey Rzymskiey panuiącey, tron Polski tylko Katolikami Rzymskiemi był osadzony, reassumuiąc oraz konstytucyą 1669, y onę za niewzruszoną deklaruiąc, na wieczne czasy waruiemy: aby nie kto inny na przyszłe czasy mogł być Krolem Polskim, iak szczegulnie z urodzenia, albo z powołania Katolik Rzymski; a ktoby z Polakow inney wiary kandydata na tron Polski promowować ważył się, takowego pro haste patriae, et invindicabili capite irremissibiliter deklaruiemy. Krolowa także, ad sonantiam teyże konstytucyi 1669 natione, vel vocatione Katoliczka Rzymska być zawsze powinna. A ieżeliby się trafiło, żeby Krolowa była inney religii, tedy pokądby do wiary świętey Rzymskiey nie przystąpiła, koronowaną być nie będzie mogła.
V. Lubo obieranie Krolow Polskich, wolnemi głosami zgromadzoney Rzeczypospolitey dotąd bywalo, y Nayiaśnieyszy Krol IMć Stanisław August szczęśliwie panuiący, z szrzodka narodu, za powszechną zgodą teyże Rzeczypospolitey, na tronie Polskim był osadzony, y pacta conventa przez siebie poprzysiężone ściśle zachowuie, a zatym z strony iego teyże wolney Elekcyi naruszenia na przyszłe czasy obawiać się nie trzeba; przecięż że ta wolność nigdy nadto troskliwości o siebie mieć nie może; iak nayuroczyściey ostrzegamy, y waruiemy, żeby nie tylko wolne unanimitate obieranie Krolow w zupełney mocy swoiey na zawsze zostawało, ale też żeby pod żadnym pretextem, y w żadnym czasie sukcessya do tronu Polskiego ustanawiana, y dopuszczana być nie mogła.
VI. Bespieczeństwo wolności szlacheckiey dostatecznie statutem Władysława Iagiełła, y konstytucyami Rzeczypospolitey opatrzone, chcąc w tym opatrzeniu nienaruszenie utrzymać, ani Krolowi IMci szczęśliwie panuiącemu, ani Następcom Krolom, ani ich Urzędom, y nikomu, ani mocą przemagaiącą, podług słow wspomnionego statutu: żadnego ziemianina osiadłego, o występek y przewinienie, imać nie będzie się godziło, chyba że wprzod w przyzwoitym przez należyte dowody będzie przekonany Sądzie. Pod tę iednak obronę prawa nie maią być przymiowani wszelacy zaboycy, in recenti crimine poimani, (cujus recentiae czas podług praw dawnieyszych do roku, y sześciu niedziel wyznaczamy) ani rozboynicy, ani na kradzieży złapani, ani na drogach, ani domow naiezdnicy, y owszem dla ubespieczenia każdemu naydroższego życia, y spokoyności domowey, podług generalney reguły prawa, invasor a se ipso occiditur, takowego invindicabile caput na zawsze deklaruiemy, ktoremuby naiazd domu, lub gwałt w drodze, w przyzwoitym Sądzie dostatecznie był dowiedziony.
VII. Urzędy, godności duchowne, y świeckie, za przywileiami Krolewskiemi chodzące, y łaski Krolewskie raz oddane, y w przyzwoitym Sądzie valide nie zadysputowane, ale spokoynie dzierżone, nikomu przez nikogo pod żadnym pretextem odbierane nie będą, a gdyby tego były iakie sprawiedliwe przyczyny, to na Seymach wolnych, sub unanimitate będzie mogło nastąpić; Sędziowie iednak Ziem., Urzędy Grodzkie, y wszystkie subalternae jurisdictiones, od ktorych idą appellacye de male gesto Oficio, w Trybunalach odpowiadać, et judicatum ich pati będą powinni.
VIII. Prawa, y przywileie Prowincyom, a mianowicie te, z ktoremi do Rzeczypospolitey przystąpiły, y osobom w nich mieszkaiącym służące, legitime nadane, y dotąd urzędownie valide niezadysputowane, w całości dotrzymywane będą; a na to, żeby na przyszły czas z Kancellaryi Narodowych nic przeciwnego prawom nie wychodziło, do Wielmożnych Kanclerzow oboyga narodow, pod obowiązkiem przysięgi Urzędu ich, pilna baczność należeć powinna. Dla bespieczeństwa zaś przywileiow, żeby przypadkiem iakim zagubione in forma authentica mieć się mogły, y wiadomość o nich w potrzebie była, te wszystkie przywileie do akt Metryk Koronnych w Koronie, Litewskiey w Wielkim Xięstwie Litewskim, tak też dawnieysze, ktoreby się in actis Officiosis ieszcze nie znaydowały, od publikacyi teraźnieyszey ustawy w rok podawane być maią. Te zaś, ktore odtąd wychodzić będą, gdyby per oblatam do tychże metryk naypoźniey także w rok podawane nie były, tym samym za nieważne poczytane być maią, y Krol IMć komu zechce, na nowe podpisywać ie prawo mieć będzie, a Kancellarye oboyga narodow takowe przywileie powinny będą pieczętować; a gdyby komu przywiley oryginalny zaginął, y o powtorny upraszał, wydanie iego bronione być nie powinno.
IX. Wielkie Xięstwo Litewskie, Unią z Koroną wieczyście spoione, według warunkow swoich, iako też inne Prowincye, y Ziemie, iedno ciało Rzeczypospolitey składaiące, iako z tymże ciałem swoim nierozdzielne zostawać będą, uroczyście sobie przyrzekamy.
X. Jura feudorum do Rzeczypospolitey spectantium, w władzy y własności teyże Rzeczypospolitey, na zawsze zostawać powinny.
XI. Prawo rowności szlacheckiey et capacitas, do dziedzictwa dobr ziemskich, do houorow, godności Senatorskich, Ministeryalnych, y Urzędow duchownych, y świeckich, y przywileiow na Starostwa Grodowe, y nie Grodowe, y dzierżawy samey, szlachcie kraiowey slużyć ma, y tey rowności, żadne tytuły ćmić, ani uwłaczać nie będą mogły.
XII. Dyssydentom, y Nie-Unitom Grekom Orientalnym obywatelom Rzeczypospolitey, kondycyi szlacheckiey, pierwszym aktem osobnym w swoim mieyscu przyznana podobna rowność, y tychże religii opisane wolności, w pełney mocy swoiey na zawsze zachowane będą.
XIII. Woiewodztwa y miasta Ziem Pruskich, na zawsze konserwowane będą circa jura legitima ich, et conformiter ad privilegium incorporationis.
XIV. Woiewodztwo Inflantskie, przy paktach subjectionis et unionis, tudzież przy ordynacyach, y prawach, temuż Wwodztwu służących, w konstytucyach opisanych, na zawsze konserwowane być ma.
XV. Xięstwo Kurlandzkie, y Semigalskie, na zawsze circa pacta subjectionis de anno 1561 et circa formam regiminis de anno 1617 zostawać powinny, bez żadney na wieczne czasy in forma regiminis ich aktualnie existentis, odmiany.
XVI. Powiat Piltyński przy prawach, z ktoremi od Krola IMci Duńskiego; de anno 1585 iako część Inflant był Polszcze przywrocony, przy Stanie świeckim na zawsze zostanie, y circa formulam regiminis, de anno 1617 wieczyście zachowany być powinien.
XVII. Liberum veto, na Seymach wolnych, in materiis Status, w zupełney mocy zachowane być zawsze powinno, a te materye Status unanimitate zawsze decydowane być maią, zachowuiąc na wieczne czasy każdey osobie składaiącey Seym moc zniszczenia activitatis Seymowania in materiis Status przez iedną szczegulnie kontradykcyą wolnego głosu ustnie, albo przez manifest uczynioną.
XVIII. Ius emphyteusis, iak iest w prawie opisane, po wszystkich Państwach Rzeczypospolitey, na gruntach prawdziwie pustych, et cum evidenti utilitate directi domini pozwalane być ma, a nadanie iego przez Krola IMci w dobrach stołowych, przez Starostow y dzierżawcow w Krolewszczyznach, za konfirmacyą iednak Krolewską, w dobrach zaś duchownych przez duchowieństwo, praecedente assensu zwierzchności duchowney kraiowey, za konfirmacyą Krolewska: generalnie in omnibus beneficiis collationis, et nominationis Regiae, a w dobrach szlacheckich za wolą dziedzica, dotrzymane każdemu być powinno; ktorego to prawa otrzymywanie, nietylko obywatelom Polskim, ludziom iednak wolnym, ale y z obcych kraiow przychodniom, także wolnym, mieszczanom, y rolnikom po miasteczkach, y wsiach będzie wolne; a takowy emphiteuta przychodzien, po trzech lat mieszkania w Państwach Rzeczypospolitey, za rodowitego w kraiu obywatela, w swoim mieyskim, lub rolniczym stanie ma być poczytany. Propinacya po mieyscach in emphyteusim danych circa dominos directos fundi zostawać powinna.
XIX. Całość dominij, et proprietatis stanu szlacheckiego, nad dobrami ziemskiemi, dziedzicznemi, y ich poddanemi, wedlug praw statutowych niegdy odeymowana, ani zmnieyszana być nie ma. Jus iednak vitae, et necis poddanego w ręku dziedzica być nie ma, lecz gdy poddany kryminał popełni, do Sądu Ziemskiego, lub Grodzkiego, lub Mieyskiego w miastach większych, oddany być powinien.
XX. Gdy nietylko prawa Boskie, ale też ustawy oyczyste narodowe, mianowicie statut W. X. Lit. w artykule pierwszym, w rozdziale dwunastym, y konstytucya 1726 sub titulo: Mężoboystwa, mieć chcą, y nakazuią, ażeby się nikomu swywolnie, zuchwale, rozmyślnie, y dobrowolnie, w nadzieię okupu pieniężnego, krwi ludzkiey rozlewać, y za głowę zabitego szacunku stanowić nie godziło, waruie się iak nayuroczyściey, iż odtąd, iako szlachcic za szlachcica, a. chłop za chłopa gardłem karany być ma, tak gdyby się trafiło, żeby szlachcic chłopa złośliwie, y nieprzypadkowo, ale dobrowolnie, rozmyślnie na śmierć zabił, tedy takowy, nie iuż zapłaceniem, y głowszczyzną temu, czyim on był poddanym, lecz utratą własney głowy swoiey karany w Sądzie przyzwoitym być powinien: zachowuiąc wtey mierze dowod y postępek prawny, oraz obrony stronom in toto, według przepisow w tymże statucie W. X. L. y konstytucyach Seymowych. A co się ściąga do zranienia, skaleczenia, lub ochromienia, alias mutylacyi na ktorymkolwiek członku, tedy w takowych sprawach, iak nayściśleysza sprawiedliwość dla ukrzywdzonych, rostropności, y sumienney surowości Sędziow, y Sądow in foris competentibus zostawuie się, ażeby podobne występki, pro qualitate zadanych ran, et conditione osob, ktorym zadane będą, sądzili, y karali.
XXI. Iako jura Majestatica, utrzymywane zawsze być powinny, y według nich posłuszeństwo narodu Krolom Ich Mciom na zawsze iest winne; tak gdyby ktory z Krolow co z spraw kardynalnych narodowych, lub ex pactis conventis z tymże narodem pod przysięgą zawartych, złamał y zachowywać nie chciał, na ten czas, według porządku konstytucyi 1607 opisanego, tenże narod od posłuszeństwa Krolowi IMci wolnym będzie: ktoby zaś Krola IMci niesprawiedliwie na Seymie publicznie obwiniał, według konstytucyi 1609 sądzony, y przykładnie karany być ma.
XXII. Dobra, y possessye duchowne, y szlacheckie, sub jus Majestaticum bez konwikcyi prawem pociągani bydź nie maią, y przywiley na nie przed dowiedzieniem liquidi juris Regji et ante cognnitionem naturae bonorum biorący, do possessyi takowych dobr brać się nie powinien.
XXIII. Ius caducum na maiątek cudzoziemca w Państwach Rzeczypospolitey bezdzietnie, et sine testamento zmarłego, dotąd ad jura Regalia należące, na przyszły czas dawane nie będzie, ale sukcessorowie demortui, substantiam et omnem suppellectilem iego repetere będą mogli, relicta z tego wszystkiego decima parte in natura, vel in pecunia, juxta taxam rerum, miastu lub panu mieysca, na ktorym ten cudzoziemiec mieszkał, to iednak beneficium dla cudzoziemcow nie ma currere, tylko ad triennium a die obitus krewnego ich w Polszcze; dla czego trzykrotnie co rok obwieszczono będzie, iako cudzoziemiec ten a ten, w tym a w tym mieyscu umarł, y pozostała po nim fortuna, iako się z inwentarza zaraz post fata urzędownie spisanego pokaże, sukcessorom iego wydana będzie; byle się w rzeczonym czasie z autentycznemi dowodami bliskości pokrewieństwa z umarłym przed przyzwoitą zwierzchnością popisali; po wyiściu albowiem trzech lat, ad fiscum Regium devolvetur.
XXIV. Termin sześcioniedzielny wyznaczony na Seymy ordynaryine, a dwuniedzielny na Seym extraordynaryiny, nie będzie mogł bydź przedłużony, ani Seymy nie będą bydź mogły limitowane, tylko per unanimitatem w czasie wolnego Seymu.
Wszystkie te prawa kardynalne w żadnym czasie, pod żadnym pretextem, przez kogokolwiek, ani przez same Konfederacye, ani nawet pod czas Bezkrolewia udziałane, ani per unanimitatem nie będą mogły bydź odmieniane, y wzruszane. Ktoby więc przeciwko tym prawom, albo iednemu z nich postępował, takowy za nieprzyiaciela oyczyzny ma bydź poczytany, y iako taki ukarany.
