Czarne Indje/Rozdział XVIII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Czarne Indje |
| Wydawca | Księgarnia Juljana Guranowskiego |
| Data wyd. | 1895 |
| Druk | Towarzystwo Komandytowe St. J. Zaleski et Comp |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tytuł orygin. | Les Indes noires |
| Źródło | Skany na commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Od jeziora Lomond do jeziora Katrine.
Henryk, niosący na rękach Nellę, a za nim James Starr i Jakób, zeszli z pagórka Arthur-Seat. Po kilkogodzinnym odpoczynku i dobrem śniadaniu w hotelu, postanowiono na zakończenie wyprawy spacer pomiędzy jeziorami.
Nella odsyskała siły w zupełności. Oczy jej mogły już znosić odtąd światło dzienne, a płuca wdychały swobodnie powietrze ożywcze i zdrowe. Zieloność drzew, barwy rozliczne krzewów, błękit niebios, roztaczały przed jej wzrokiem barwną grę kolorów.
Na stacji kolei żelaznej wsiedli do pociągu, który ich dowiózł do Glasgowa. Tam, z ostatniego mostu rzuconego nad Klydą przyglądali się ciekawemu widokowi marynarki na rzece. Następnie przenocowali w hotelu królewskim.
Nazajutrz ze stacji „kolei Edymburg-Glasgow” pociąg pospieszny miał ich zawieść przez Dumbarton i Balloch do części południowej jeziora Lomond.
— Tam jest kraj Rob Roy’a i Fergus Mac Gregor’a — zawołał James Starr — ziemia tak poetycznie opiewana przez Walter-Scotta. Nie znasz tych okolic, Jakóbie?
— Znam tylko z pieśni, panie Starr — odpowiedział Jakób — a skoro kraj może natchnąć tak poetę, musi być cudownym!
— Jest nim rzeczywiście — zawołał inżynier — a nasza droga Nella zachowa o nim jak najlepsze wspomnienie.
— Z takim przewodnikiem jak pan, panie Starr — rzekł Henryk — będzie to korzyść podwójna, gdyż nam opowiesz historję kraju, podczas gdy nań patrzeć będziemy.
Niezawodnie — odrzekł inżynier — o ile mi tylko pamięć służyć będzie, ale pod jednym warunkiem, iż wesoły Jakób musi mi dopomódz; gdy się zmęczę opowiadaniem, on będzie śpiewał!
— I owszem — odparł Jakób i wyciągnął nutę dźwięczną, jakby chciał gardło nastroić.
Droga z Glasgowa do Balloch, pomiędzy metropolią handlową Szkocji a południowym brzegiem jeziora Lomond, wynosi zaledwie mil dwadzieścia.
Pociąg przeszedł przez Dumbarton, miasteczko królewskie i stolicę hrabstwa, którego zamek, zawsze obwarowany, stosownie do traktatu Unji, rzucony jest malowniczo na dwóch szczytach wielkiej skały bazaltowej.
Dumbarton leży przy połączeniu rzek Klyde i Leven. W tem miejscu James Starr opowiedział kilka szczegółów z historji Marji Stuart. W istocie z tego to miasteczka wyjechała, żeby poślubić Franciszka II i zostać królową Francji. Po roku 1815 ministerjurn angielskie chciało tam zamknąć Napoleona; ale wybrano ostatecznie wyspę Św. Heleny i dlatego więzień angielski poszedł umierać na skale Atlantyku.
Pociąg niezadługo stanął w BalIoch.
Statek „Sinclair” czekał na turystów, którzy zwiedzają jezioro. Nella i jej towarzysze wsiedli nań, wziąwszy bilety do Inversnaid, na północnej części jeziora Lomond.
Dzień był piękny, słoneczny, a mgły brytańskie, zalegające zwykle jezioro, znikły zupełnie. Ani jeden szczegół tego krajobrazu, który przez trzydzieści mil blisko roztaczał się przed oczyma widza, nie mógł ujść uwagi naszych podróżnych. Nella, siedząc pomiędzy Jamesem Starr a Henrykiem, poiła zmysły cudną poezją, której dostarcza obficie ta piękna natura Szkocji.
Jakób Ryan chodził po pokładzie „Sinclair”, zadając ustawicznie pytania inżynierowi, który chętnie odpowiadał, unosząc się nad tym pięknym krajem Rob Roy’a.
Na początku jeziora Lomond, ujrzano najpierw mnóstwo małych wysp i wysepek, jakby rozsianych w tem miejscu. „Sinclair” krążył pomiędzy niemi tak blisko brzegów, że dostrzedz można było z łatwością na tych wysepkach rozkoszną dolinę, lub wąwóz dziki, pomiędzy ostremi skałami.
— Nello — rzekł James Starr — czy wiesz, że każda z tych wysepek ma swoją legendę, a czasami i pieśni tak, jak i góry, otaczające jezioro. Możnaby powiedzieć bez przesady, że historja tej okolicy wypisaną jest olbrzymiemi literami z wysp i gór złożonemi.
— Czy wie pan, panie Starr — rzekł Henryk, co mi przypomina ta część jeziora Lomond?
— Cóż takiego Henryku?
— „Tysiące wysp jeziora Ontario“, tak pięknie opisane przez Coopera. Musisz być uderzona tem podobieństwem na równi ze mną Nello, gdyż kilka dni temu czytałem ci tę powieść, którą słusznie uważają za arcydzieło amerykańskiego pisarza.
— W istocie Henryku — odrzekło dziewczę, ten widok jest podobny, a statek „Sinclair“ prześlizguje się pomiędzy wyspami tak, jak na jeziorze Ontario barka Jaspera.
— To dowodzi — mówił dalej inżynier, że obie miejscowości zasługiwały zarówno, żeby je opisali poeci! Nie znam tych tysiąca wysp jeziora Ontario, ale wątpię, aby ich widok był bardziej urozmaiconym od archipelagu jeziora Lomond. Spójrzcie na ten krajobraz! Oto wyspa Murray ze starym zamkiem Lennox, gdzie mieszkała stara księżna Albany, po śmierci swego męża i swych dwóch synów, ściętych z rozkazu Jakóba I-go. Oto wyspa Clar, wyspa Cro, wyspa Torr, jedne skaliste, dzikie, bez śladu roślinności, inne ukazują się nam zielone i żyzne; rosną na nich modrzewia i brzozy, tam znowu istne łąki wrzosów pożółkłych i zeschłych. W istocie! trudno mi uwierzyć, żeby tysiące wysp jeziora Ontario przedstawiały taką rozmaitość widoków.
— Cóż to za mały port? — zapytała Nella, która się zwróciła do wschodniego wybrzeża jeziora.
— To Balmaha, która tworzy wstęp do kraju górzystego, Highland — odrzekł James Starr. Tam się zaczynają nasze góry szkockie. Ruiny, które widzisz Nello, były dawniej klasztorem dla kobiet, a te rozrzucone grobowce, to szczątki licznych członków rodziny Mac Gregorów, których imię słynie jeszcze w całej okolicy.
— Słynne przez krew, którą ta rodzina rozlała — zauważył Henryk.
— Masz słuszność — rzekł James Starr — trzeba przyznać, że sława, zdobyta na polu bitew, jest jeszcze najgłośniejszą.
Daleko w historji sięgają te opisy bitew...
— I uwieczniają je pieśni — dodał Jakób Ryan.
A na poparcie tego zanucił pierwszą zwrotkę starej pieśni wojennej, która opowiadała czyny Aleksandra Mac Gregor’a, przeciwko sir Humphry Colquhour z Luss.
Nella słuchała, ale te opisy bitew wywierały na niej smutne wrażenie. Pocóż tyle rozlewu krwi na tych dolinach, które dziewczę znajdowało tak obszerne, a gdzie miejsca nie brakłoby dla nikogo?
Brzegi jeziora, liczące trzy do czterech mil, zwężały się przy zbliżaniu do małego portu Luss. Nella ujrzała na chwilę starą wieżę dawnego zamku. Następnie statek „Sinclair” zwrócił się na północ, a oczom turystów ukazał się Ben Lomond, szczyt, wznoszący się na trzy tysiące stóp po nad poziomem jeziora.
— Cóż za wspaniała góra! — zawołała Nella — a jaki piękny widok musi być z jej szczytu!
— W istocie, Nello — odrzekł James Starr. — Spójrz na ten szczyt i zobacz, jak się odsłania dumnie z po za gąszczu dębów, brzóz, modrzewi, i buków, które pokrywają niższą część góry! Ztamtąd widać dwie trzecie starej naszej Kaledonji. Tutaj to klan Mac Gregor’a obrał sobie rezydencję, na wschodniej części jeziora.
Niedaleko ztąd kłótnie jakobitów i hanowerzystów zalewały nieraz krwią te wąwozy opuszczone. Tam, wśród pięknych nocy, powstaje ten blady księżyc, którego opowieści dawne zowią „latarnią Mac Farlane’a”. Tam to echa powtarzają jeszcze imiona niezapomniane Rob Roy’a i Mac Gregora Campbell’a!
Ben Lomond, ostatni szczyt łańcucha Grampian zasługuje istotnie na opis wielkiego szkockiego pisarza. Jak słusznie zauważył James Starr, istnieją wyższe góry, których szczyty pokrywają śniegi wieczyste, ale nigdzie może, w żadnym zakącie świata, nie są tak poetycznemi.
Statek „Sinclair” przybijał tymczasem do wioski Tarbet na przeciwnej stronie jeziora, gdzie wysadził podróżnych, udających się do Inverary. W tem miejscu Ben Lomond jaśniał w całej okazałości. Boki jego poprzerzynane łożyskami strumieni, lśniły się na słońcu jakby z żywego srebra.
W miarę, gdy „Sinclair” płynął u stóp góry, kraj stawał się coraz bardziej jałowym. Zaledwie gdzie niegdzie porozrzucane drzewa, między niemi wierzby, których pręty służyły dawniej do wieszania ludzi niskiego pochodzenia.
Jezioro dalej zwężało się, wydłużając ku północy. Góry równoległe ściskały je coraz bardziej. Statek parowy przepłynął jeszcze koło kilku wysepek, Inveruglos, Eilad-Whou, gdzie widniały szczątki twierdzy, należącej do Mac-Farlanów. Wreszcie, oba brzegi się zwarły i „Sinclaire” zatrzymał się przy stacji Inverslaid.
Ztąd, po ukończonem śniadaniu, trzeba było się udać do jeziora Katrine. Kilka powozów z herbami rodziny Breadalbane, tej samej, która dostarczała dawniej drzewo i wodę wygnanemu Rob Roy — stało gotowych do przyjęcia podróżnych. Henryk usadowił Nellę na wierzchniej galerji, stosownie do obecnej mody. Towarzysze wraz z nim zajęli miejsca obok niej. Woźnica w czerwonej liberji wziął w lewą ręke lejce i powóz ruszył pod górę, po nad samem łożyskiem strumienia.
Droga była nadzwyczaj spadzista. W miarę wstępowania po niej, zarysy szczytów, otaczających ją mieniały się w oczach. Cały łańcuch gór po przeciwnej stronie jeziora, zdawał się wzrastać, a szczyty Arroquhar wychodziły po nad dolinę Inveruglas. Po lewej stronie widniał Ben Lomond, który w ten sposób odkrywał nagły spadek swego boku północnego.
Kraj, znajdujący się pomiędzy jeziorem Lomond, a jeziorem Katrine, przedstawiał widok dziki. Dolina rozpoczynała się wąskiemi wąwozami, które się kończyły przy granicy Aberfoyle. Nazwa ta przypomniała dziewczęciu te pieczary straszliwe, na dnie których ubiegło jej dzieciństwo. To też James Starr pospieszył ją rozerwać nowemi opowieściami. Okolica się zresztą nadawała ku temu. Nad brzegami małego jeziora Ard wydarzały się główne wypadki z życia Rob Roy’a. Tam to wznosiły się skały wapienne, o wyglądzie ponurym, pomieszane z kamieniami, które przez czas i powietrze stwardniały na cement. Nędzne chaty w rodzaju tych, które zowią „bourrochsami” spoczywały wśród owczarni porujnowanych. Nie można było orzec, czy je zamieszkiwały istoty ludzkie, czy dzikie zwierzęta. Kilkoro dzieci, o włosach wypłowiałych pod gołem niebem, patrzało na powozy, wytrzeszczając wielkie oczy.
— Otóż to właśnie kraina, którą można nazwać specjalnie ojczyzną Rob Roy’a. Tutaj to dzielny Nichol Jarvie, godny syn swego ojca, został schwytany przez żołnierzy hrabiego Lennorx. W tem to właśnie miejscu został uwieszony za połę swych spodni, zrobionych na szczęście z dobrego sukna szkockiego, nie zaś z lekkiego kamlociku francuskiego! Niedaleko źródeł Forth’u, zasilanych strumieniami Ben Lomondu, widać jeszcze przejście, które przeskoczył nasz bohater, uciekając przed żołnierzami księcia Montrose. Ach! gdyby był znał wówczas nasze głębokie schronienia w kopalni, dopiero by się śmiał z wszelkich poszukiwań.
— Jak widzicie, moi przyjaciele, i kroku zrobić nie można w krainie cudownej pod tylu względami, żeby nie spotkać się z temi wspomnieniami przeszłości, które natchnęły Walter Scotta, gdy opisywał cudnemi wierszami wezwanie do broni klanu Mac Gregora!
— Wszystko to dobrze, panie Starr — wtrącił Jakób Ryan, ale jeżeli to prawda, że Nichol Jarvie został powieszonym na części swoich spodni, to cóż się stanie z naszem przysłowiem, które mówi: „Mądrym ten będzie, który znajdzie kiedy spodnie u Szkota?”
— Mój Jakóbie, masz rację — odparł, śmiejąc się James Starr — to poprostu dowodzi, że nasz Nichol Jarvie nie był tego dnia ubrany podług mody swych przodków.
— W tem zawinił, panie Starr!
— Nie przeczę temu, Jakóbie!
Powóz tymczasem, dotarłszy do szczytu dzikich wybrzeży strumienia, spuszczał się teraz w dolinę bez drzew, bez wody, pokrytą jedynie chudą roślinnością. W kilku miejscach stosy kamieni wznosiły się w kształcie piramid.
— Są to grobowce — rzekł James Starr.
Każdy przechodzień obowiązany był dorzucić kamień, przechodząc koło grobowca spoczywającego bohatera. Ztąd powstała dawna przypowieść gaelicka: „Biada temu, który przechodzi koło grobowca, nie złożywszy kamienia w ostatniem pozdrowieniu”. Gdyby synowie byli zachowali dotąd wiarę swych ojców, stosy kamieni byłyby się zamieniły w pagórki. W istocie, w tej krainie wszystko się składa na rozwój naturalnej poezji, wrodzonej sercu górali. Wyobraźnia jest nieustannie podniecona przez te cuda, i gdyby grecy zamieszkiwali płaszczyzny, nigdyby nie wymyślili starożytnej mitologji.
Wśród tej i wielu innych rozmów, powóz się toczył po wąskiej dolinie, która się nadawała do popisów gimnastycznych lub choreograficznych ogników i chochlików wielkiej wróżki Meg Mérillies. Po lewej stronie pozostawiono małe jezioro Arklet i ukazała się droga, o stoku prostopadłym, która prowadziła do oberży Stronachlakar, nad brzegiem jeziora Katrine. Tam, przed małą przystanią wyłożoną drzewem, kołysał się umocowany parowiec, który nosił nazwę Rob-Roy’a. Podróżni nasi zaraz się na nim umieścili, bo miał odbijać od brzegu.
Jezioro Katrine ciągnie się zaledwie na dziesięć mil długości, a szerokość jego nie przechodzi dwóch mil. Pierwsze pagórki wybrzeża są nacechowane charakterem odrębnym.
— Otóż mamy jezioro — rzekł James Starr — które słusznie porównano do długiego węgorza! Twierdzą, że nigdy nie marznie. Nic o tem nie wiem, ale nie trzeba zapominać, że służyło za widownię, w której ukazywały się damy jeziora.
Jestem pewien, że gdyby nasz Jakób przypatrzył się dobrze, ujrzałby niezawodnie na jego powierzchni lekki cień pięknej Heleny Douglas!
— Z pewnością, panie Starr — odparł Jakób Ryan i dla czegóżbym go niemiał widzieć. Dla czegóżby ta piękna kobieta nie była tak samo widoczną na wodach jeziora Katrine, jak chochliki kopalni na wodach jeziora Malkolm?
W tej chwili dźwięki dudy góralskiej dały się słyszeć w tyle statku Rob-Roy.
Siedział tam góral szkocki w narodowym kostjumie i wygrywał na swej „bag-pipe” o trzech fujarkach, z których najgrubsza brzmiała G. druga H. a najmniejsza była oktawą pierwszej. Palcami zaś przebierał po ośmiu otworach, odpowiadających gamie G. major, w której F. było naturalne.
Przegrywka górala była śpiewną, łagodną i naiwną.
W istocie, można twierdzić, że te melodje narodowe nie zostały skomponowane przez nikogo, że są zbiorem naturalnym podmuchu wiatru, szmeru wód, szelestu liści. Forma przygrywki, powtarzająca się regularnie, była dziwną. Składała się z trzech taktów na dwa tempa i z jednego taktu o trzech tempach, zakończonym na tempie słabem. Na przekór wszelkim pieśniom dawniejszej epoki, był trzymany cały śpiew w tonie majorowym i można go było napisać jak następuje w tym języku cyfrowym, który daje nam nie dźwięki, ale przestanki międzydźwiękowe.
Najwięcej był zadowolonym wtedy Jakób Ryan. Znał ten śpiew jezior szkockich. To też podczas gdy góral przygrywał na dudzie, Jakób swym pięknym głosem zaśpiewał hymn poświęcony legendom poetyckim starej Kaledonji.
Była godzina trzecia po południu. Brzegi zachodnie jeziora Katrine, mniej urozmaicone, oddzielały się podwójnym rzędem Ben Anu i Ben Venue. O pół mili ztamtąd rysowała się wąska przystań, kędy Rob Roy miał wysadzić swoich pasażerów, udających się do Stirling przez Callander.
Nella zdawała się być wyczerpaną tem ciągłem natężeniem uwagi. Jedno tylko słowo powtarzała: Mój Boże! mój Boże! ża każdym razem, gdy nowy przedmiot zachwytu przedstawiał się jej oczom. Potrzeba jej było kilku godzin spoczynku chociażby na ustalenie w pamięci tych cudów.
Henryk w tej chwili ujął rękę dziewczyny. Spojrzał na nią wzruszony i rzekł:
— Nello, kochana moja Nello, niebawem wrócimy do naszej ciemnej siedziby! Czy nie będziesz żałowała tego, co widziałaś przez te kilka godzin, spędzonych pod światłem słonecznem?
— Nie, Henryku — rzekło dziewczę. Rozkoszą będą, dla mnie te wspomnienia, ale z radością powrócę z tobą do naszej kochanej kopalni.
— Nello — zapytał wtedy Henryk, który usiłował zapanować nad wzruszeniem swoim — Nello, czy chcesz, żeby węzeł święty połączył nas przed Bogiem i przed ludźmi? Czy przyjmiesz mnie za męża?
— Tak, Henryku — odrzekła Nella, patrząc nań swemi czystemi oczyma — chcę tego, jeżeli wierzysz, że ci wystarczę w życiu...
Nella jeszcze nie dokończyła zdania, które zawierało całą przyszłość Henryka, gdy nastąpiło niewytłomaczone zjawisko.
Rob Roy, znajdujący się jeszcze o pół mili od brzegu doznał mocnego wstrząśnienia. Przód jego uderzył o dno jeziora, a maszyna, pomimo, wysiłków, wyciągnąć go zeń nie mogła.
Powodem wypadku było to, że w części wschodniej jezioro Katrine osuszyło się nagle i jakby ogromna szpara otwarła się w jego łożysku. W kilka sekund wyschło tak, jak wybrzeże morskie po wielkim odpływie morza.
Cała prawie zawartość tej części jeziora wyciekła do głębin ziemi.
— Przyjaciele moi — zawołał James Starr, jakby przyczyna tego zjawiska objawiła mu się nagle — niech Bóg zachowa nowę Aberfoyle!
