Germinal/Część czwarta/Rozdział II
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Germinal |
| Wydawca | W. Podwiński |
| Data wyd. | 1906 |
| Druk | Drukarnia A. Koziańskiego w Krakowie |
| Miejsce wyd. | Lwów |
| Tłumacz | Franciszek Mirandola |
| Tytuł orygin. | Germinal |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Dzień przedtem Stefan i kilku górników uchwalili na zgromadzeniu u Rasseneura wysłać deputacyę do dyrekcyi i wybrać jej członków. Maheude dowiedziawszy się wieczór, że mąż wszedł w skład deputacyi poczęła lamentować i wyrzekać, że pewnie chce, by ich wygnali wszystkich z mieszkania. Sam Maheu opierał się wyborowi. Oboje, mimo oburzenia na niesprawiedliwość, w chwili czynu popadli znowu w służalczość wrodzoną i woleliby byli raczej wyrzec się wszystkiego i ograniczyć jeszcze bardziej. Maheu słuchający zazwyczaj w sprawach ważnych rad żony na jej lamenty wpadł tym razem w złość, tem więcej, że podzielał jej obawy.
— Daj mi spokój! — rzekł kładąc się w łóżko obrócony do niej tyłem. — Pięknie by było opuszczać kolegów... Spełnię swój obowiązek.
Maheude położyła się też i długo milczeli oboje, aż wreszcie kobieta przemówiła.
— Masz słuszność... idź! Ale wiedz mój mój stary, że już po nas.
Obiadowano w samo południe, gdyż o pierwszej miano się zgromadzić u Rasseneura i stamtąd ruszyć do pana Hennebeau. Obiad składał się z ziemniaków. Został jeno mały kawałek masła, więc nikt go nie tknął. Pocieszano się, że wieczór będzie chleb z masłem.
— Pamiętaj, — rzekł Stefan do Maheua — liczymy na ciebie, że przemówisz.
Maheu zdumiał się i głosu mu nie stało.
— O nie, tego już za wiele! — krzyknęła Maheude.
— Niech idzie, ale zabraniam mu, by występował w roli przywódcy. Niech mówi inny, czemuż to na niego zwalacie?
Stefan wymownie i z zapałem powiedział jej powody. Oto Maheu jest najlepszym górnikiem kopalni, najbardziej lubianym i z powodu swej rozwagi i zdrowego rozsądku stawianym za przykład. Dlatego zażalenie robotników nabierze wagi gdy je wniesie on, a nie kto inny. Rozpocząłby sam, ale niedawno tu jest, chętniej będzie dyrektor słuchał górnika, którego przodkowie już pracowali w kopalni. Wreszcie robotnicy powierzają obronę swych interesów najgodniejszemu i byłoby tchórzostwem odmawiać.
Maheude machnęła ręką rospaczliwie i odparła:
— Idź, mów, przepadnij, poświęć się za innych. Zgadzam się.
— Ale nie umiem mówić! Będę plótł głupstwa — bąkał Maheu.
Stefan uszczęśliwiony, że go przekonał, uderzył go w plecy.
— Powiesz co czujesz i to będzie znakomite.
Dziadek Bonnemort słuchał z ustami napchanemi ziemniakami. Czuł się nieco lepiej. Dzieci najadłszy się nie hałasiły. Cisza się zrobiła. Wreszcie Bonnemort przełknął ziemniaki, potrząsł głową i począł bełkotać powoli.
— Powiedz co chcesz, a będzie, jakbyś nie rzekł nic. Doświadczyłem różności... oj doświadczyłem! Przed czterdziestu laty wygnali nas z dyrekcyi szablami. Dziś inaczej... przyjmą pewnie... ale gadaj do ściany! Psiakrew! Mają złoto, to cóż im tam ludzie!
Znowu nastała cisza. Maheu i Stefan wstali i wyszli zostawiając resztę nad pustymi talerzami. Po drodze zabrali ze sobą Pierrona i Levaqua i niebawem znaleźli się w gospodzie gdzie już czekali delegaci innych kolonij. Gdy się zebrało wszystkich dwudziestu określono raz jeszcze warunki płacy, które miano przeciwstawić nowej taryfie Kompanii i udano się do Montsou. Wybiła druga, gdy przybyli na miejsce.
Przedewszystkiem lokaj kazał im czekać i zamknął im przed nosem drzwi na klucz. Potem wrócił zaprowadził ich do salonu i odsłonił firanki. Pokój zalało światło słoneczne wpadające przez jedwabne przysłonki u okien. Pozostawszy sami górnicy uczuli się zakłopotanymi. Mimo, że czysto ubrani, świeżo ogoleni i uczesani nie śmieli usiąść.
Stali, obracali czapki w rękach i skośnemi spojrzeniami obrzucali meble różnorakich stylów, któremi bez odrobiny smaku, wedle mody panującej u burżuazyi zbogaconej, pani Hennebeau oszpeciła pokój. Były tam fotele w stylu Henryka II., krzesła Ludwika XV, stała włoska serwantka z XVII wieku, jakiś mebel hiszpański z wieku XV, stara kapa z ołtarza zwieszała się z gzymsu kominka, a brzegi portyer obszyte były frendzlą szat liturgicznych. Stare złoto matowe, wypłowiałe brokaty nadawały temu bazarowi wygląd kaplicy i napełniały szacunkiem biedaków, których nogi grzęzły w wysoko strzyżonych dywanach wschodnich. Ale najbardziej dokuczało im gorąco iście tropikalne. Odurzyło ich poprostu, tem więcej, że przyszli wprost z mrozu i twarze mieli jeszcze od wiatru zaczerwienione. Minęło jeszcze z pięć minut w ciągu których wzrastało ciągle pomieszanie delegatów.
Wreszcie wszedł pan Hennebeau, w zapiętym po wojskowemu surducie z wstążeczką orderową w butonierce. Przemówił pierwszy.
— A, przyszliście? Słyszałem, że zaczynacie rewolucyę... co?
Urwał i z zimą grzecznością wskazując fotele rzekł:
— Siadajcież, właśnie chciałem z wami pomówić.
Górnicy obejrzeli kosztowne fotele. Kilku usiadło, inni przerażeni widokiem obić jedwabnych pokrytych haftem woleli stać.
Zapanowała cisza. Pan Hennebeau zanurzył się w fotel pod kominkiem stojący, szybko przeliczył górników, starając sobie przytem zapamiętać ich twarze. Poznał naprzód Pierrona kulącego się z tyłu, a potem zawisł wzrokiem na twarzy Stefana, który siedział naprzeciw niego.
— No i cóż mi powiecie? — spytał.
Był pewny, że Stefan pocznie przemowę i zdziwił się widząc, że naprzód występuje Maheu. Nie mógł się powstrzymać i rzekł:
— Jakto? To wy Maheu... wy najlepszy robotnik, człek rozumny i rozważny, weteran Montsou, którego rodzina pracuje od czasu pierwszego ruszenia kilofem. O, to mnie martwi, bardzo martwi, że wy stajecie na czele niezadowolonych.
Maheu słuchał patrząc w ziemię, potem, zaczął mówić głucho, jąkając się:
Panie dyrektorze! Właśnie dlatego że jestem człowiekiem uczciwym i spokojnym wybrali mnie koledzy, bym przemawiał. To panu dyrektorowi powinno być dowodem, że nie idzie nam o bunt ani nieporządki jakie wzniecają ludzie źli, by wywołać rozruchy. Chcemy jeno sprawiedliwości, znużył nas ciągły głód i wydaje się nam że przyszedł czas przedsięwzięcia czegoś, coby nam zapewniło choćby chleb powszedni.
Głos jego stał się pewniejszy. Podniósł głowę i patrząc w oczy dyrektorowi ciągnął dalej.
Wie pan zapewne już, że nie przystajemy na nowy system płacy. Obwiniają nas, że źle stemplujemy. To prawda, że nie poświęcamy na tę robotę dość czasu, ale gdybyśmy to uczynili to zarobek nasz wyniósłby jeszcze mniej, a że i teraz nie wystarcza na wyżywienie, więc byłby to już koniec naszej nędzy i poginęlibyśmy głodową śmiercią wszyscy do jednego. Niech nam lepiej płacą, a będziemy lepiej stemplowali, poświęcimy na to czas i nie będziemy tylko myśleli o ładowaniu jak największej ilości wózków, co nam jeszcze coś przynosi. Inaczej zapobiedz się temu nie uda. Za pracę należy się zapłata... a cóżeście to panowie miast tego obmyślili? Coś, czego nie możemy ani rusz pojąć... widzi pan dyrektor! Zniżyliście panowie płacę od wózka i wmawiacie, że to się wyrówna z zapłatą za stemplowanie. Gdyby nawet tak było, to i tak byśmy stracili, bo stemplowanie zabiera więcej czasu. Ale oburzenie nas ogarnia największe na to, że o wyrównaniu ani mowy niema. Kompania nie wyrównuje nam zarobków do kwoty dawniejszej ale chowa poprostu po dwa centimy od każdego wózka do kieszeni.
— Tak, tak, to prawda zamruczeli inni widząc, że pan Hennebeau zrobił gest gwałtowny jakby chciał przerwać mówcy.
Maheu zresztą nie dał mu przyjść do słowa. Rozmachał się i słowa płynęły gładko z ust jego. Chwilami zdumienie go ogarniało, zdawało mu się, że to ktoś inny za niego mówi. Nagłe, gwałtowne wzruszenie wyzwoliło z jego duszy wszystko co gromadziło się tam oddawna, choć o tem nie wiedział. Mówił o ogólnej nędzy, ciężkiej pracy katorżnej, marnem życiu, mówił o kobietach i dzieciach plączących z głodu, wspomniał o dniach wypłaty, kiedy to robotnik przynosi do domu jak na drwiny resztki zarobku pozostałe po strąceniu kar dowolnie wymierzanych i dni przymusowego, a równie dowolnego bezrobocia. Czyż postanowiono ich zamorzyć głodem?
Więc też — konkludował — przyszliśmy tutaj, by panu oznajmić, że jeśli już mamy paść z głodu to wolimy umierać nie pracując. Przynajmniej się człek nie namęczy... Opuściliśmy kopalnie i nie zjedziemy pierwej, aż Kompania przyjmie nasze warunki. Kompania chce zniżyć płacę za wózek, i płacić osobno za robotę ciesielską, my zaś chcemy, by zostało przy dawnem, z tem jednak, by nam podniesiono płacę o pięć centimów od wózka. Teraz na panów kolej pokazać, czy stoicie po stronie sprawiedliwości i robotników, czy nie.
Pośród górników podniosły się głosy.
— Tak, tak! Powiedział to, czego domagamy się wszyscy. Niczego niemożliwego nie żądamy.
Niektórzy kiwali bez słowa głowami na znak solidarności.
Znikł im z przed oczu zbytkownie umeblowany salon, nie widzieli ni starej ni nowej tandety, haftów, ni złota ni dywana wschodniego, który miażdżyli ciężkiem obuwiem.
— Dajcież mi przyjść do słowa! — zawołał wreszcie rozgniewany dyrektor. — Przedewszystkiem nie jest prawdą, jakoby Kompania chowała do kieszeni różnicę dwu centimów... to łatwo policzyć...
Rozpoczęła się chaotyczna dysputa. Dyrektor, by wywołać rozdwojenie wśród górników wywołał naprzód Pierrona kryjącego się po kątach, ale górnik dygotał, natomiast wydzierał się na czoło Levaque, perorował i mącił sprawę wygadując niestworzone rzeczy. Gwar zmieszanych głosów głuszyły firanki i upalne ciężkie powietrze salonu.
— Nigdy się nie porozumiemy, gdy będziecie mówili wszyscy naraz! — zawołał ze złością dyrektor.
Zapanował już nad podnieceniem. Był teraz znowu grzecznym, chłodnym urzędnikiem, który otrzymał instrukcyę i potrafi wymusić poszanowanie dla niej. Od pierwszej chwili nie spuścił oczu ze Stefana i starał się wszelkimi sposobami skłonić go do przemówienia. W tym celu porzucił spór o dwa centimy i nadał rozmowie zwrot ogólniejszy.
— Przyznajcie jedno moi drodzy. Słuchacie złych podszeptów wichrzycieli. Zaraza jakaś powiała wśród robotników i ogarnęła nawet najlepszych. O, nie potrzebuję nawet, byście się przyznawali. Odmieniło coś was, do niedawna tak spokojnych. Prawda, obiecano wam miast chleba z masłem, masło z chlebem, powiedziano, że teraz na was przyszła kolej zabawić się w panów! I wichrzyciele ci werbują was do Międzynarodówki, owej szajki rozbójników, którzy marzą o obaleniu porządku społecznego...
Przerwał mu Stefan.
— Myli się pan, panie dyrektorze. Do tej pory nie należy do Międzynarodówki ni jeden górnik z Montsou, ale zdaje mi się, że przy takiem poparciu Kompanii, niezadługo przystąpią do niej wszyscy górnicy zagłębia. To zależy od was panowie.
Od tej chwili rozpoczął się pojedynek pana Hennebeau ze Stefanem, reszta górników przestała istnieć.
— Kompania jest dla was Opatrznością i dopuszczacie się nadużycia atakując ją. W tym roku wydano przeszło 300.000 franków na samą budowę mieszkań tanich, a kwota ta nie przynosi ani dwu procentów. Nie mówię już o pensyach wypłacanych na starość, o węglu i lekach. Pan, który zdajesz się inteligentny i zdołałeś w ciągu kilkunastu zaledwie miesięcy zostać najlepszym robotnikiem kopalni, powinienbyś raczej szerzyć uznanie dla Kompanii, jak rujnować swą przyszłość i wdawać się z ludźmi ziemi... mam na myśli takiego Rasseneura, któregośmy oddalić musieli, by ochronić kopalnie od zarazy socyalistycznej. Przesiadujesz pan ciągle u niego i on to oczywiście podmówił, podmówił pana do założenia owej kasy wsparć, którą tolerowalibyśmy wreszcie gdyby była zwyczajną kasą oszczędności, a nie kasą wojenną, gromadzącą kapitały dla prowadzenia przeciw nam wojny. Przy sposobności dodaję, że o ile kasa ma istnieć, Kompania wymaga, by miała kontrolę nad pieniądzmi tam składanymi.
Stefan nie przerywał, patrzył dyrektorowi prosto w oczy i tylko kąty ust drgały mu nerwowo. Uśmiechnął się na ostatnie słowa i odparł:
— A więc jestto nowe żądanie, bo do tej pory nie domagał się pan dyrektor kontroli. Naszem atoli żądaniem jest, by Kompania raczyła mniej się nami opiekować i miast uzurpować sobie szczytną rolę Opatrzności, zadośćuczyniła najpierwszym zasadom uczciwości i sprawiedliwości, to jest dała to, co się nam należy, nasz zarobek, miast tuczyć nim akcyonaryuszów. Czyż to uczciwie, by miast ratować w porze kryzysu robotnika od śmierci głodowej, sztucznie bronić go od spadku dywidendy? Pan dyrektor może mówić co chce, ale nowa taryfa jest ukrytym sposobem obniżania płac i to nas właśnie oburza. Jeśli Kompania musi oszczędzać, to niech szuka dróg innych, a nie zwala całego ciężaru na robotników.
— Nareszcie doszliśmy do jądra kwestyi — wykrzyknął pan Hennebeau. — Spodziewałem się tego oskarżenia, że ogładzamy robotnika i żyjemy z jego krwi i potu. Jakże pan możesz takie brednie pleść, pan który powinieneś wiedzieć na jak szalone ryzyko wystawiony jest kapitał w przemyśle górniczym zwłaszcza! Urządzenie kopalni kosztuje dziś półtora do dwu milionów, więc jakichże potrzeba wysiłków, by suma dała choćby skromny procent! Prawie połowa spółek akcyjnych węglowych we Francyi ogłosiła upadłość... i głupstwem jest oskarżać tych co się jeszcze trzymają o okrucieństwo. Jeśli robotnicy cierpią niedostatek, to nie nasza wina. My sami narażeni jesteśmy przy obecnym kryzysie na olbrzymie straty. Uregulowanie płac nie leży w naszym ręku, gdyż my nie chcąc się zrujnować musimy poddać się warunkom stworzonym przez konkurencyę. Obwiniajcie te warunki, nie nas... Ale wy nie chcecie niczego słuchać... nic pojąć...
— Owszem, — odparł Stefan — pojmujemy bardzo dobrze, że niema dla nas wyzwolenia z katorgi dopóki trwa obecny stan rzeczy i dlatego niedaleki już czas w którym postarają się robotnicy, by było inaczej.
Oświadczenie to było wypowiedziane półgłosem i w formie bardzo umiarkowanej, jednakże tonem przekonania, który brzmiał jak pogróżka.
Nastała cisza. Dreszcz jakiś przebiegł po salonie. Robotnicy nie zrozumieli, przeczuli jednak instynktowo, że Stefan upomina się o udział w bogactwach tego świata, więc poczęli skośnemi spojrzeniami obrzucać urządzenie pokoju, firanki i fotele, z których najtańszy wystarczyłby po sprzedaniu dla każdego na całomiesięczne utrzymanie.
Wreszcie zbudził się z zamyślenia pan Hennebeau i wstał na znak, że posłuchanie skończone. Wszyscy poszli za jego przykładem. Stefan trącił Maheua łokciem, a stary począł znowu, jąkając się:
— Więc to cała odpowiedź pańska panie dyrektorze? Musimy chyba powiedzieć tym, którzy nas wysłali, że pan odrzuca nasze warunki.
— Ja mój stary niczego nie odrzucam! — wykrzyknął dyrektor. — Jestem urzędnikiem i nie mam więcej praw tutaj, jak najmłodszy z przesuwaczy w kopalni. Dostaję rozkazy i spełniam je, co jest moim obowiązkiem. Powiedziałem wam, com uważał za potrzebne, ale rozstrzygać?... Nie, ja nie mogę rozstrzygać! Przynosicie mi swe żądania, powiadomię o tem zarząd Kompanii i odpowiedź wam dam.
Mówił tonem zimnym wzorowego urzędnika, który spełnia swój obowiązek nie dając się unieść temperamentowi, który sam jest jeno narzędziem potęgi wyższej i winien jej ślepe posłuszeństwo. Robotnicy poczęli nań spoglądać podejrzliwie zadając sobie pytanie kim jest ten człowiek, czemu ma interes mówić kłamstwa i dlaczego zależy mu na stawaniu pomiędzy nimi, a istotnymi posiadaczami kopalń. Może to jest intrygant żyjący dostatnio, bo przekupiony?
Stefan podniósł jeszcze jeden zarzut.
— Widzi pan, panie dyrektorze, bardzo to smutne, że nie możemy bronić naszej sprawy osobiście. Wiele rzeczy objaśnilibyśmy, wiele udowodnić by się dało, gdybyśmy wiedzieli do kogo się zwrócić.
Pan Hennebeau nie rozgniewał się, uśmiechnął się nawet.
— Ha, jeśli do mnie nie macie zaufania, to przyznaję sprawę powikłać może... Ha, w takim razie zwróćcie się sami tam...
Wskazał ręką na okno, a spojrzenia delegatów poszły w tym kierunku.
Cóż znaczyło to: tam? Paryż zapewne. Nie znali go, leżał dla nich gdzieś w bezmiernej dali w niedostępnej, święty, kryjąc w swem wnętrzu owo tajemnicze straszne bóstwo. Nie ujrzą go nigdy pewnie, tylko ucisk jego łap strasznych czuć będą przez wieki całe jeszcze ogromne rzesze robotnicze Montsou. Gdy dyrektor mówił, stało za nim to niewidzialne bóstwo i przez jego usta głosiło swe wyrocznie.
Zwątpili we wszystko, Stefan też wzruszył ramionami, jakby chcąc powiedzieć, że należy się wynosić. Pan Hennebeau poklepał przyjaźnie po plecach Maheua i spytał jak się ma Jeanlin.
— Straszna to była nauczka... a wy Maheu bronicie jeszcze złego stemplowania? No, moi przyjaciele myślę, że rozważycie i namyślicie się. Strejk byłby dla stron obu nieszczęściem. Nim minie tydzień głód was wielki przyciśnie. Cóż poczniecie wówczas? Ale ufam waszemu rozsądkowi i pewny jestem, że najpóźniej w poniedziałek rozpocznie się regularna praca.
Wyszli, tłocząc się we drzwiach salonu jak trzoda. Pochyleni biegli niemal nic nie odrzekłszy na wyrażoną przez dyrektora nadzieję, że się poddadzą. Pan Hennebeau wyprowadzając ich uznał za potrzebne zreasumować rezultat rozmowy. Kompania ze swej strony proponuje nową taryfę, robotnicy zaś żądają podwyższenia płacy od wózka o pięć centimów. Nie chcąc, by się łudzili, ze swej strony czuje obowiązek uprzedzenia ich, że warunki zostaną niewątpliwie przez zarząd odrzucone.
— Namyślcie się, nim wejdziecie na złą drogę! — powtarzał zaniepokojony ich milczeniem. W przedsionku skłonił się Pierron bardzo głęboko, a Levaque przeciwnie ostentacyjnie włożył czapkę na głowę. Maheu dumał nad tem jakby się pożegnać z dyrektorem i począł coś bąkać, ale Stefan trącił go łokciem. Wyszli w milczeniu pełnem groźby i ciszę zmącił jeno łoskot drzwi zamykanych na klucz poza ich plecami.
Gdy pan Hennebeau wrócił do jadalni zastał gości milczących i siedzących bez poruszenia nad kieliszkami z likierem. W kilku słowach powiadomił Deneulina o tem co zaszło, a twarz jego zasępiła się jeszcze bardziej. Pan Hennebeau popijał zimną kawę i usiłował mówić o czemś innem. Ale sami Gregoirowie wrócili do strejku i wyrazili zdumienie, że niema ustaw zabraniających robotnikom przerywania pracy. Paweł uspakajał Cecylkę powiadamiając ją, że lada chwila nadejdą żandarmi.
Wreszcie pani Hennebeau ozwała się do lokaja.
— Hipolicie, zanim przejdziemy do salonu, trzeba pootwierać tam okna i wywietrzyć.
