[110]F.
F. w muz. = Forte.
Fabryka ł. zakład przemysłowy, przerabiający przy pomocy machin i siły ludzkiej surowe materjały na wyroby, służące do bezpośredniego użytku.
Fabrykacja ł. przygotowywanie wyrobów.
Fabrykant ł. właściciel fabryki; przemysłowiec.
Fabrykat ł. sztuczny przerób; wyrób fabryczny; coś podrobionego.
Fabula, Fabuła ł. opowiadanie alegoryczne, bajka; osnowa opowiadania, utworu dramatycznego lub poematu; zmyślone opowiadanie.
Facecja ł. żart, koncept.
Facecjonista ł. człowiek żartobliwy, wesoły.
Facet, facetka, wyrażenie [111]gminne, pogardliwe w znaczeniu, ktoś, osobistość jakaś nieszczególna.
Facette f. (faset) szlifowana płaska ścianka w djamentach.
Fach n. rodzaj zatrudnienia, specjalność, zawód; przegroda, półki.
Fachowy n. zawodowy, specjalny, umiejętny.
Facit ł. „czyni“, suma, wypadek obrachunku.
Facjata w. przednia ściana domu, poddasze; żartobliwie: twarz, oblicze.
Facjenda w. handelek, zamiana towarów, sprzedaż i kupno, frymark.
Façon f. (fasą) sposób; obejście się; kształt, wzór.
Facsimile ł. ob. Faksimile.
Factotum patrz: Faktotum.
Faeton g. syn boga słońca; lekki wytworny otwarty powóz; gatunek ptaka.
Fagot n. instrument muzyczny dęty, drewniany, z dziurkami, klapami i stroikiem, o dźwięku nosowym.
Faille f. (faj) ciężka jedwabna materja.
Faire la cour f. (fer la kur) nadskakiwać, starać się o pannę.
Fait acompli f. (fet akąpli) czyn spełniony, fakt dokonany.
Fajans f. rodzaj glinki do wyrobu przedmiotów, naśladujących porcelanę; wyroby fajansowe.
Fajerkasa n. ubezpieczenie od ognia, opłata ogniowa.
Fajerwerki n. ognie sztuczne.
Fakcja ł. stronnictwo, zwłaszcza polityczne, działające w znaczeniu ujemnem dla widoków osobistych.
Fakelcug n. pochód z pochodniami.
Fakir ar. ubogi mnich mahometański żebrzący; fanatyczny pokutnik hinduski.
Faksimile ł. podobizna; podpis najpodobniej oddany.
Fakt ł. zdarzenie pewne, rzeczywiste; wypadek historyczny; czyn prawdziwy.
Faktor ł. czynnik (w matematyce); pośrednik niższego rzędu, używany do załatwiania różnych interesów.
Faktorja a. wielka osada handlowa w obcym kraju ze składami towarów.
Faktotum ł. człowiek używany do rozmaitych posług, wyręczyciel, totumfacki.
Faktura ł. rachunek przesyłany przez kupca innemu handlującemu, szczegółowy wykaz przesłanych towarów; techniczna [112]budowa utworu muzycznego, lub literackiego.
Faktycznie ł. rzeczywiście, istotnie, na zasadzie faktów.
Fakultet ł. wydział uniwersytecki.
Falanga g. szyk bojowy wojska Macedońskiego; przen. zwarte szeregi, zastęp ludzi jedną ławą idący.
Falanster f. wielki budynek, urządzony według projektu socjalisty Fouriera dla pewnej liczby osób, które miałyby razem mieszkać, razem pracować i ciągnąć wspólne korzyści ze wspólnej pracy.
Falc n. wpust, wcięcie w drzewie dla założenia drugiego kawałka, zakładka; dać na falc: założyć, zagiąć tak, aby się trzymało razem.
Falcować n. składać, szczególnie arkusze papieru w formę książkową.
Faldistorium, Faldystorz, ł. krzesło, na którem siada biskup w czasie obrzędów.
Falern ł. słynne ulubione wino starożytnych Rzymian, pochodzące z winnic Szampanji.
Faliment f. niewypłacalność, bankructwo.
Falkonet f. dawna mała armata polowa, śmigownica.
Falset w. regiestr głosu męskiego, t. zw. „z głowy“ głos fistułowy.
Falstaf a. nazwisko samochwała, tchórza i hulaki, którego przedstawił Szekspir w swoich komedjach; pieczeniarz, kłamiący a dowcipny nicpoń.
Falsyfikat ł. przedmiot, dokument, pieniądz sfałszowany, podrobiony.
Fałsz n. nieprawda, kłamstwo, obłuda; w muz.: niezgodność dźwięków.
Fama ł. wieść, pogłoska, rozgłos, sława.
Familjarny ł. poufały, zażyły.
Famulus ł. poufały sługa artysty, literata, studenta etc.
Fanatyk ł. zagorzalec, zapaleniec religijny lub polityczny.
Fanatyzm g. przesadna żarliwość, przejęcie się fałszywemi lub przesadnemi przekonaniami połączone z prześladowaniem inaczej myślących.
Fandango h. taniec hiszpański z kastanietami.
Fanfara f. uroczysty sygnał na trąbkach w wojsku przy oddawaniu honorów przełożonym; krótki utwór muzyczny na trąby, wyrażający radość lub tryumf.
Fanfaron f. samochwał, chełpliwy, pyszałek.
[113]Fanfaronada f. przechwałki.
Fant n. zastaw, zakład.
Fantasmagorja g. przedstawienie duchów, widm etc., zapomocą specjalnych przyrządów, a zwłaszcza latarni czarnoksięskiej; urojenie, mamidło, widziadło.
Fantasmoskop g. zwierciadło czarodziejskie, dające obrazy powiększone, rozszerzone lub zwężone.
Fantastyczny g. urojony, nadprzyrodzony, niezwykły, niezgodny z rzeczywistością.
Fantastyk, dziwak, człowiek z charakterem zmiennym, nierównym, kapryśnik.
Fantazja g. wyobraźnia, siła twórcza, urojenie, wymysł, przemijająca zachcianka, dziwactwo, kaprys, dobra mina; utwór muzyczny lub literacki o dowolnej formie.
Fantazjować g. puścić wodze wyobraźni, marzyć.
Fantom f. widmo, mara, złudzenie.
Fantosz w. teatr marjonetek.
Fantować n. brać w zastaw rzeczy ruchome, zajmować, zagrabiać; fantować się zastawiać swe rzeczy.
Fara w.n. kościół parafjalny.
Farandola f. taniec narodowy prowansalski.
Faraon, nazwa dawnych królów egipskich; gra hazardowna w karty.
Farma a. lub ferma f. małe gospodarstwo rolne, folwark.
Farmaceuta g. aptekarz.
Farmacja g. aptekarstwo, nauka o przyrządzaniu lekarstw.
Farmakognozja g. nauka o surowych materjałach, służących do przyrządzania lekarstw.
Farmakologja g. nauka o działaniu lekarstw.
Farmakopea g. spis i opis materjałów aptecznych wydany przez rząd, oraz przepisy, tyczące się wyrobu przechowywania i wydawania lekarstw.
Farmazon f. (po fr.: francmaçon) członek stowarzyszenia wolnych mularzy; pogardl. niedowiarek, nowator.
Farmer a. w Anglji i Ameryce dzierżawca folwarku, posiadacz folwarku.
Farniente w. przyjemny wypoczynek; miłe, słodkie próżnowanie.
Farsa f. utwór sceniczny bez głębszej myśli, ale pobudzający do śmiechu, krotochwila; gruby żart.
Farsz f. nadzienie z siekanego mięsa, ryb, bułki lub t. p.
[114]Faryna w. mączka cukrowa.
Faryniarz, utrzymujący garkuchnię.
Farys arrab.arab. jeździec, rycerz.
Faryzeusz hebr. członek sekty żydowskiej z czasów Chrystusa; przen. przewrotny, obłudnik.
Fasada f. frontowa czyli przednia część budynku.
Fasc. skróc. Fascykuł ł. plik, zwój papierów, dokumentów; duży zeszyt.
Fascynacja ł. oczarowanie, olśnienie, urzeczenie.
Faseta p. Facette.
Fashionable a. (feszionebl) wykwintny, modny, gustowny; człowiek światowy.
Fasja, obrachowanie przychodu i rozchodu z majątku, dla obliczenia czystego dochodu, a od niego podatku.
Fason f. forma, model, krój, kształt, sposób.
Fasulec n. w uprzęży konia: rzemyki idące od kantaru do chomonta.
Faszyna f. wiązki gałęzi lub chróstu, służące do urządzenia tam, grobli i wałów obronnych.
Fatalista ł. wierzący w przeznaczenie.
Fatalizm ł. wiara w przeznaczenie, w los nieuchronny.
Fatalność f. niepomyślny zbieg okoliczności, nieuniknione przykre zdarzenie.
Fatalny f. nieszczęsny, nieuchronny.
Fatamorgana w. ułudny obraz optyczny, zjawiający się w powietrzu wśród pustyń lub na morzu jako odbicie oddalonych przedmiotów, miraż.
Fatum ł. przeznaczenie, los nieuchronny, konieczność.
Fauna ł. ogół zwierząt właściwych jakiej okolicy.
Faustrecht n. prawo pięści.
Faute f. (fot) błąd, omyłka.
Faute de mieux f. (fot de mjö) w braku czegoś lepszego.
Faux ménage f. (fo menaż) niby małżeństwo.
Faux pas f. (fo pa) fałszywy krok, błąd.
Fawor ł. łaska, szczególne względy, przychylność, sprzyjanie.
Faworki, barwne wstążki u koszuli w krakowskim stroju; ciastka kruche w kształcie zwijanych wstążek, chrust.
Faworyt f. ulubieniec.
Faworyzacja f. okazywanie komuś szczególnej życzliwości.
Faworyzować f. otaczać szczególnemi względami, protegować.
[115]Faza g. odmiana; zmiana losu w życiu człowieka lub narodu, odmiany księżyca, lunacje.
Febris aurea ł. gorączka złota.
Febus g. bożek słońca Apollo.
Fec. skróc. Fecit ł. „wykonał“ (podpis autora na obrazach, sztychach).
Fechmistrz n. nauczyciel robienia bronią, szermierz.
Fechtować się n. wprawiać się w robieniu rapirem, pałaszem, szpadą, floretem.
Federacja ł. połączenie, związek kilku samoistnych prowincji, miast, krajów, państw, w ten sposób, aby tworzyły na zewnątrz jednę polityczną całość.
Federalizm ł. kierunek polityczny, dążący do utworzenia federacji; system wolnego związku krajów.
Féerie f. (feeri) sztuka sceniczna czarodziejska.
Fekalja ł. odchody.
Felajza n. torba skórzana podróżna, tłomoczek.
Felcech n. pendent u pałasza.
Feldfebel n. najstarszy podoficer w piechocie, sierżant.
Feldjeger n. kurjer, goniec wojskowy, rządowy.
Feldmarszałek n. marszałek polny, najwyższy stopień wojskowy.
Feldszpat n. minerał, składający się z krzemionki, glinki i potażu, spat polny, skaleń.
Feler n. błąd, wada, usterka.
Felicytacja ł. życzenie szczęścia.
Feljeton f. odcinek dziennika, w którym bywają pomieszczane utwory beletrystyczne lub krytyki sztuki i literatury.
Feljetonowy styl — styl, sposób pisania, lekki barwny, błyskotliwy.
Fellahowie ar. ludność osiadła rolnicza w Egipcie.
Felonja ł. w dawnym prawie lennym: zdrada, złamanie wiary, zerwanie wierności; w prawodawstwie ang. ciężka zbrodnia.
Felpa n. tkanina jedwabna z długim włosem, podobna do pluszu, używana do wyrobu kapeluszy.
Feluka ar. mały, wązki a długi statek korsarski żaglowy z wiosłami.
Fem. skr. Femininis ł. rodzaj żeński (w gramatyce).
Feministka, zwolenniczka feminizmu.
Feminizm f. dążność do równouprawnienia kobiet.
Feniks g. ptak bajeczny, odradzający się z własnych popiołów, symbol odrodzenia; osoba lub rzecz rzadka, cenna, jedyna.
Fenjanizm a. zasady [116]tajemnej partji politycznej w Irlandji, dążącej do uwolnienia kraju z pod panowania angielskiego.
Fenol g. to samo co kwas karbolowy.
Fenomen g. zjawisko, objaw niezwykły, osobliwość.
Fenomenalny g. niezwykły, nadzwyczajny, wyjątkowy.
Feralny ł. uważany za nieszczęśliwy, przynoszący nieszczęście, złowróżbny, niepomyślny.
Feretron ł. obraz lub ołtarzyk noszony na procesji.
Ferezja tur. suknia zwierzchnia w rodzaju płaszcza, okrycie kobiet tureckich.
Ferje ł. chwile wolne od pracy, dni odpoczynku, wakacje, święta.
Ferma f. ob. Farma.
Fermata w. w muz. znak dłuższego zatrzymania się na jednym tonie.
Ferme f. (ferm) stały, stanowczy, człowiek silnego charakteru.
Ferment ł. pewne substancje i drobne ustroje (bakterje) wywołujące fermentację, zaczyn; przen.: czynnik burzący w społeczeństwie, wzniecający niechęci, siejący niezgodę.
Fermentacja, przemiana chemiczna wywołana w ciałach organicznych przez fermenty.
Fermer a. lub Fermier f. patrz: Farmer.
Fermoar f. zapinka przy sznurkach paciorków, łańcuszkach etc.
Fernambuk, barwnik czerwony pochodzący z drzewa Brezylja.
Ferować ł. wydać wyrok.
Fertyczny n. zręczny, zwinny.
Feruła ł. dyscyplina, kara.
Ferwor ł. gorliwość, żarliwość, zapał, uniesienie.
Festina lente ł. śpiesz się powoli.
Festival a. wielka uroczystość muzyczna.
Feston f. ozdoba dekoracyjna w kształcie półwieńca z kwiatów, zieleni lub z barwnych tkanin.
Festyn f. uroczystość, bankiet, uczta, biesiada.
Feta f. to samo co festyn.
Fetfa ar. rezolucja, nieodwołalny dekret muftiego w Turcji.
Fetować f. częstować kogo hojnie, ugaszczać.
Fetysz port. przedmiot czczony przez pogan jako bóstwo, bałwanek.
Fetyszyzm, cześć oddawana fetyszom, bałwochwalstwo, pogaństwo.
Feu f. (fö) oddzielne [117]wynagrodzenie aktorów za każdy występ, oprócz pensji.
Feudalizm ł. lennictwo, urządzenie społeczne w średnich wiekach oparte na prawie zależności lennika od władcy, który mu nadał ziemię (lenno).
Feudalny ł. lenniczy, hołdowniczy.
Fez ar. czerwona wełniana czapeczka w kształcie ściętego stożka, przyozdobiona kwastami używana na Wschodzie.
FF. w muz. fortissime.
Fiat justitia ł. niech będzie sprawiedliwość.
Fiat lux ł. niech się stanie światłość; niech prawda wyjdzie na jaw.
Fibra ł. włókno, włókno mięśni.
Fibrylla ł. włókienko mięsne.
Fibryna ł. włóknik krwi, substancja białkowata, powstająca przy krzepnięciu krwi.
Ficlaus n. mały bekas (ptak brodzący).
Fideikomis f. majątek, spadek lub zapis, powierzony komuś dla oddania trzeciej osobie; majorat.
Figura ł. osoba, posąg, postać, kibić, postawa, postać symboliczna, wyobrażenie, rysunek; przenośnia; osoba zajmująca wysokie stanowisko na urzędzie.
Figurant lub Figurantka, aktor lub aktorka na scenie w rolach niemych; w balecie: tańczący w grupach (nie solo).
Figurować ł. być obecnym przy czemś, bez brania czynnego w tem udziału; znajdować się, (pozycja zapisana w księgach handlowych); mieć lub udawać znaczenie.
Figurycznie ł. pod postacią, przenośnie.
Figuryczny ł. obrazowy.
Fikcja ł. zmyślenie, wymysł, przypuszczenie, utwór wyobraźni.
Fiksacja ł. lekki obłęd, polegający na tem, że człowiek ciągle myśli lub mówi o jednym przedmiocie.
Fiksat ł. półwarjat, bzik.
Fiksatyw f. płyn przeznaczony do utrwalenia rysunków węglowych, kredkowych i pastelowych.
Filantrop g. człowiek miłujący ludzi i czyniący im dobrze.
Filantropja g. miłość ludzi, dobroczynność.
Filar n. słup podpierający sklepienie, kolumna; przen. główna podpora.
Filaret g. miłośnik cnoty.
[118]Filatelista g. zbieracz marek pocztowych.
Filc n. pilśń.
Filet f. (file) polędwica.
Filet f. w introligatorstwie ozdoba linijna na grzbiecie książki.
Filemon i Baucis, słynna w starożytności para małżeńska, mimo lat podeszłych czule do siebie przywiązana; przen.: czuli małżonkowie.
Filharmoniczny g. lubiący muzykę, meloman.
Filhelleni g. przyjaciele Greków, wspierający ich w czasie wojny o niepodległość w r. 1826.
Filigran f. delikatny, ażurowy, złotniczy wyrób z cienkiego złotego lub srebrnego drutu; znaki wodne na papierze.
Filigranowy f. delikatny, misterny.
Filipika g. mowa gwałtowna, przeciw komuś wymierzona; pismo polemiczne.
Filister, człowiek o ciasnym i małostkowym sposobie myślenia, obojętny na sprawy ogólno-ludzkie.
Filja, Filjał ł. oddział głównego przedsiębiorstwa handlowego lub przemysłowego, prowadzony w innym miejscu pod tą samą firmą.
Filjacja ł. wykaz przodków, i pochodzenia; układ dokumentów jak jedne po drugim następują.
Filjalny kościół, kościół nie będący parafją, ale zależny od kościoła parafjalnego.
Filogeneza g. szereg zmian, jakim ulegają gatunki i pokolenia.
Filoksera g. gatunek owadu niszczącego winnice.
Filolog g. badacz języka, literatury i starożytności pewnego narodu lub szczepu i mający wykształcenie filologiczne.
Filologja g. system nauk dotyczących cywilizacji starożytnych Greków i Rzymian, lub narodów nowożytnych szczepu romańskiego, giermańskiego, słowiańskiego.
Filosemityzm g. kierunek przyjazny dla żydów.
Filomat g. miłośnik nauki.
Filować f. kopcić (o lampie); kręcić, szachrować, oszukiwać (w kartach).
Filozela f. przędza jedwabna nie kręcona.
Filozof g. (dosł. miłośnik mądrości), mędrzec, uczony, znawca filozofji.
Filozofja g. (dosł. miłość mądrości), nauka badająca ogólne zasady wiedzy w [119]celu wyjaśnienia szczegółowych objawów bytu.
Filtr ł. przyrząd do oczyszczania płynów, cedzidło.
Filtracja f. przecedzanie, przesączanie.
Filung, Filunek n. gładka lub wypukła część deski obramowana i olistwowana w drzwiach lub w ścianie drewnianej.
Filut f. figlarz, żartowniś, szczwany lis, frant, łotr.
Filuterja f. przebiegłość, chytrość, krętactwo.
Finalnie ł. ostatecznie; celowo.
Finał ł. koniec, zakończenie, ustęp końcowy.
Finanse f. skarbowość; majątek, dochody i wydatki państwa, skarb państwa; administracja dochodami państwa; w ogóle stan majątkowy.
Finansista f. człowiek obeznany z finansami, robiący duże interesy pieniężne.
Fin de siècle f. (fę de siekl) dosł.: koniec wieku; wyrażenie francuskie dla oznaczenia wybryków moralnych i dziwactw, jako objawów schyłku XIX-go wieku.
Fine w. koniec.
Fines f. człowiek chytry, przebiegły.
Finezja f. delikatność, subtelność, wyrafinowanie; bystrość, przenikliwość; chytrość, przebiegłość.
Fimfa, puszczenie komuś dymu rurką pod nos; lekceważąca niegrzeczność, obraza.
Finis ł. koniec, zakończenie.
Finis coronat opus ł. koniec wieńczy dzieło.
Finish a. w wyścigach: w ostatnim obiegu nagłe wysunięcie się naprzód, świetne zakończenie biegu.
Finita la comedia w. rzecz skończona.
Finta w. w fechtunku pozorny, zamierzony a nie wykonany cios dla wprowadzenia przeciwnika w błąd; udawanie, zmyślanie.
Fioraja w. kwiaciarka.
Fioritura w. przyozdabianie (umiejętne) śpiewu; ozdoby, pasaże (w muzyce).
Fircyk n. modniś, trzpiot, wiercipięta.
Firet, w drukarstwie czcionka bez znaku, służąca do oddzielania od siebie liter lub wyrazów, równa grubością szerokości pisma.
Firma w. nazwisko, pod którym kupiec prowadzi interes handlowy, używane przy podpisywaniu listów, na szyldzie etc.
Firmament ł. sklepienie niebieskie.
[120]Firman albo Ferman tur. piśmienny rozkaz, rozporządzenie sułtana tureckiego.
Fis w muz., nazwa tonu F. podwyższonego o pół tonu za pomocą krzyżyka.
Fisharmonika w. instrument muzyczny klawiszowy opatrzony miechem.
Fiskalny ł. tyczący się skarbu państwa, skarbowy; urzędnik pilnujący gorliwie interesów skarbowych.
Fiskus ł. skarb państwa, skarb publiczny.
Fistuła ł. przetoka, kanał ropny idący od wrzodów wewnętrznych, lub między wrzodami; głos gardłowy.
Fitolit g. skamieniałość roślinna.
Five o’clock tea a. (fajw oklok ti) przyjęcie gości popołudniowe (o 5-tej godzinie).
Fixe f. (fiks) stały.
Fixum locum ł. miejsce stałe.
Fizjognozja g. znajomość i badanie przyrody.
Fizjografja g. opis przyrody pewnego kraju lub miejscowości.
Fizjokrata g. zwolennik fizjokratyzmu.
Fizjokratyzm g. system, wedle którego rolnictwo jest jedynym źródłem bogactwa narodowego.
Fizjologja nauka badająca czynności życiowe w organizmie ludzi, zwierząt i roślin.
Fizjonomika g. nauka o poznawaniu charakteru z rysów, z wyrazu twarzy.
Fizjonomista g. człowiek posiadający zdolności poznawania charakteru ludzi z rysów i wyrazu twarzy.
Fizjonomja g. wyraz twarzy, rysy, wygląd.
Fizyczna siła, siła natury, siła cielesna.
Fizyk g. uczony zajmujący się fizyką; w Niemczech i Austrji inspektor lekarski, czuwający nad zdrowotnością powierzonego mu okręgu i wydający opinję w sprawach sądowych i policyjnych.
Fizyka g. nauka o prawach przyrody, o własnościach ciał oraz o zjawiskach, przy których nie następuje zmiana w wewnętrznym ustroju tychże ciał.
Fizys g. postać, wygląd.
Fjakr f. dorożka, powóz publiczny do najęcia.
Fjasko w. zupełne uieudanienieudanie się czego, niepowodzenie.
Fjordy szw. wązkie a długie zatoki o skalistych i wysokich brzegach.
Flader n. słój w drzewie, kamieniu, marmurze; przen.: kłamca, próżniak, blagier.
[121]Flaga a. chorągiew o kolorach narodowych, czasem opatrzona herbami i godłami narodowemi, bandera.
Flaga ł. dżdżysty, przykry stan powietrza, słota.
Flagielant ł. członek średniowiecznej sekty religijnej biczowników.
Flanca n. młoda roślinka przeznaczona do przesadzenia z inspektu w grunt.
Flank f. bok, strona, skrzydło, szczególniej szyku wojskowego.
Flankować f. obraniać bok wojska, zajść z boku, osłaniać fortyfikacje bocznicami.
Flażolet f. mały flecik; wysokie tony w skrzypcach, gitarze, naśladujące flet.
Flegma g. gęsta ciecz wydzielana przez błony śluzowe, śluz; zimna krew, obojętność, powolność charakteru.
Flegmatyk g. człowiek powolnego temperamentu, obojętny, chłodny w postępowaniu.
Fleksja łł. uchylenie, zgięcie, skrzywienie; nauka o odmianach (deklinacji i konjugacji), odmiana (w gramatyce).
Flet, instrument muzyczny dęty, drewniany, w kształcie rurki z dziurkami i klapami.
Fletrowers w. dęty drewniany instrument muzyczny.
FlubustjerFlibustjer f. rozbójnik morski na morzach środkowej Ameryki, korsarz, pirat; przen.: awanturnik, łotr, oszust.
Flinta a.n. fuzja myśliwska, strzelba, skałkówka.
Flintglas a. szkło czyste kryształowe, zawierające ołów, używane w dalekowidzach.
Flintpas n. pas od fuzyi.
Flirt, Flirtation a. zaloty, kokietowanie, bałamucenie.
Flis, flisak n. majtek rzeczny trudniący się spławem drzewa i zboża.
Flobert f. strzelba odtylcowa do strzelania na niewielkie odległości małemi kulkami.
Flogiston g. w dawnej chemji pierwiastek ognia, znajdujący się we wszystkich ciałach palnych.
Flora ł. bogini kwiatów; ogół roślin, właściwych danemu krajowi lub miejscu.
Floren ł. złoty austrjacki, reński, gulden = 60 kop.
Florescencja ł. kwitnienie.
Floret a. rodzaj szpady z gałką skórzaną na końcu ostrza, używany przy nauce fechtunku; gruba, szorstka przędza jedwabnicza, pierwszy oprzęd jedwabniczy.
Flota f. ogół okrętów [122]wojennych lub handlowych; żart. pieniądze.
Flotylla f. mała flota.
Flower p. Flobert.
Fluid ł. płyn, ciecz.
Fluksja ł. rodzaj bólu zębów z obrzmieniem dziąseł.
Fluktuacja ł. falowanie, przelewanie się; zmiana; chwiejność, wahanie się, niestałość.
Fluor g. pierwiastek chemiczny, gaz żółtawy o ostrym zapachu.
Fluorescencja ł. zjawisko świetlne powstające w niektórych ciałach, (fluoryt, nafta) wskutek pochłaniania przez nie światła, którem są oświetlone, i wydawanie go następnie, lecz odmiennej barwy.
Fluspat n. minerał, połączenie fluoru z wapniem, topnik, fluoryt.
Fluoryt p. Fluspat.
Focoso w. (fokozo) w muz.: z ogniem.
Foksal a. dworzec kolei żelaznej; budynki w ogrodzie pozamiejskim, przeznaczone dla zabawy publicznej.
Fokus ł. ognisko, punkt, w którym zbierają się promienie odbite od zwierciadła lub załamane w soczewce.
Fol skróc. ob. folio.
Folblut n. koń angielski wyścigowy czystej krwi, piękknypiękny koń rasowy.
Foljał, Foljant ł. gruba księga in folio t. j. w formacie arkusza złożonego we dwoje.
Folio ł. wielki arkuszowy format księgi, arkusz; stronnica w księdze handlowej.
Folio verso ł. na odwrotnej stronie.
Foljować ł. numerować stronnice w księdze, paginować.
Folkething, izba deputowanych w parlamencie duńskim.
Folklor a. rzeczy ludowe (podania, pieśni, zwyczaje i t. d.).
Folklorysta, znawca i badacz ludowych zwyczajów, pieśni, legiend etc.
Folklorystyka a. nauka o rzeczach ludowych, badania folkloru.
Folować ł. wałkować sukno, aby było więcej zbite.
Folusz ł. maszyna, zapomocą której tkaniny wełniane spilśniają się przez uderzanie tłokiem.
Fomentacja ł. leczenie mokremi gorącemi okładami; podniecanie.
Fonetyka g. część fizyki obejmująca naukę o dźwiękach, głosownia (część gramatyki).
[123]Fonograf g. przyrząd zatrzymujący mechanicznie (za pomocą elektryczności) i powtarzający dowolną ilość razy wszelkie dźwięki, mowę, śpiew, muzykę i t. p.
Fonologja g. ob. Fonetyka.
For n. ob. Fory
Fora n. drugi raz, bis; ł. precz stąd.
Force majeure f. (fors mażör) siła wyższa, przeszkoda nie do zwalczenia.
Foreign-office a. (foren ofis) ministerjum spraw zewnętrznych w Anglji.
Forela n. pstrąg.
Forma ł. kształt, układ, sposób, wzór, model, pozór, krój, moda, ceremonja; przyrząd, naczynie do nadawania kształtu odlewom, wyrobom; naczynie gliniane do wypiekania bab z ciasta; czcionki ściśnięte w ramy, stanowiące mający się odbić arkusz druku.
Formacja ł. ukształtowanie; w gieologji: pokłady ziemi, warstwy skorupy ziemskiej utworzone w pewnym okresie gieologicznym; w strategice: ustawienie oddziałów wojska.
Formalista ł. trzymający się ściśle przepisów i form zewnętrznych.
Formalizm ł. trzymanie się zewnętrznej formy, bez wnikania w treść i ducha rzeczy, trzymanie się ścisłe zwyczajów i przepisów, biurokratyzm.
Formalności, pewne utarte sposoby i warunki postępowania urzędownie wskazane.
Formalny ł. zewnętrzny, powierzchowny; całkowity, skończony, zupełny; prawidłowy; stanowczy, wyraźny.
Format ł. kształt, wielkość, rozmiar np. książki, arkusza.
Formować ł. kształtować, nadawać formę, układać, tworzyć, wytwarzać, ustawiać (w wojsku).
Formularz ł. wzór, przepis, schemat, według którego pisze się akty urzędowe, handlowe i tt. p.
Formuła ł. wyrażenie przyjęte lub przepisane przy układaniu aktu, podania etc.; wyrazy lub znaki uwidoczniające zwięźle jakieś twierdzenia naukowe (w algiebrze, chemji etc.).
Formułować, określić jasno i treściwie, ująć w ścisłe wyrażenie.
Formy towarzyskie, sposób obejścia się, przyjęty przez ludzi dobrze wychowanych.
Fornir n. cieniutkie deseczki z drzewa kosztowniejszego, naklejane na wyroby [124]stolarskie z drzewa miększego i tańszego.
Forpoczta n. straż przednia, mająca na celu obserwację nieprzyjaciela, rekonesans.
Forsa f. siła, moc, wysiłek.
Forsować f. zmuszać do wytężenia siły, usilnie popierać; w ogrodn. przyśpieszać sztucznie wzrost roślin; forsować się: męczyć się, przymuszać się, wysilać się.
Forsownie, z wysiłkiem, z natężeniem sił.
Forszlag n. w muz. ozdobnik, figura służąca do upiększenia i urozmaicenia melodji.
Forszpan n. stangret powożący z konia, foryś.
Forsztowanie n. drewniana ściana odgradzająca; przepierzenie.
Forszus n. zaliczenie, pieniądze naprzód dane na rachunek pensji lub zamówionej roboty.
Fort f. samoistna mała warownia, część, ogniwo w ufortyfikowaniu większej twierdzy.
Forte w. silnie, mocno, głośno.
Forteca w. miejsce ufortyfikowane, twierdza, warownia.
Fortel n. sprytne podejście, podstęp.
Fortissime w. w muz. bardzo silnie.
Fortuna ł. bogini szczęścia, szczęście, los; majątek.
Fortuna audaces juvat ł. ob. Audaces fortuna juvat.
Fortunka, rodzaj malutkiego przenośnego bilardu, w którym kulka popchnięta, natrafia na przeszkody i wpada na numery.
Fortyfikacja f. obwarowanie twierdzy, wały obronne, okopy, szańce.
Forum ł. rynek w dawnym Rzymie, miejsce roztrząsania spraw publicznych.
Fory n. dawać, dobrowolnie dawać komuś chwilową przewagę w początkach gry lub wyścigu; fory mieć u kogoś: być cenionym, lubianym, protegowanym.
Forytować f. popierać kogo lub czyją sprawę.
Forzando w. w muz. z silnem naciśnięciem jednego dźwięku lub akordu.
Fosa ł. dół, przekop, kanał, rów.
Fosfor g. pierwiastek chemiczny, metaloid silnie trujący, łatwo zapalny, świecący w ciemności.
Fosforescencja g. własność niektórych ciał świecenia w ciemności.
Fosforyt g. minerał, połączenie kwasu fosforowego z [125]wapniem, używany jako nawóz.
Fossilja ł. ciała kopalne, skamieniałości.
Fotoceramika g. sztuka wypalania obrazów fotograficznych na porcelanie, szkle, emalji.
Fotochemja g. nauka o chemicznem działaniu światła.
Fotodruk g. patrz: Fototypja.
Fotografja g. zdejmowanie widoków i portretów za pomocą chemicznego działania światła.
Fotometr g. przyrząd do mierzenia siły światła.
Fotosfera g. świetlna powierzchnia słońca, jaśniejsza w środku, a ciemniejsza ku brzegom.
Fototyp g. rycina odbita sposobem światłodrukowym, światłodruk.
Fototypja g. sposób otrzymywania wypukłych płyt drukarskich za pomocą trawienia obrazów fotograficznych przeniesionych na metal.
Foyer f. (fuaje) ognisko; sala albo korytarz ozdobny obok sali teatralnej, koncertowej lub posiedzeń, zwykle połączona z bufetem.
Fr. skróc. franco.
Fracht n. przewóz towarów, ładunek towarów, opłata za przewóz towarów.
Frachtowy list a. fracht n. zawiadomienie, zawierające wykaz wysłanego towaru, jego wagę i należność za przewóz.
Fracta pagina ł. stronnica złożona wzdłuż we dwoje i w jednej połowie zapisana lub zadrukowana.
Fragment ł. ułamek, ustęp z większego dzieła, cząstka.cząstka, szczątek, urywek, kawałek; czcionki rozsypane.
Frakcja ł. ułamek, cząstka; stronnictwo.
Fraktura ł. złamanie kości, pismo gotyckie łamane.
Franc maçon f. (fra͡ę masą) wolny mularz, farmazon.
Franco w. wolny od opłaty, opłacony.
Franc tireur f. (fra͡ę tirör) wolny strzelec, ochotnik, partyzant z wojny francusko-pruskiej 1870—1871 roku.
Frank f. pieniądz francuski = 25 kop.
Frankatura f. opłata, opłata z góry za list lub pakunek.
Frankować, listy lub posyłki opłacać na poczcie.
Frant n. człowiek chytry, szalbierz, filut.
Frapować f. zwracać uwagę, wzbudzać podziw.
[126]Frater ł. brat; brat lub braciszek zakonny.
Fraternizować f. bratać się, żyć z sobą poufale.
Fraucymer n. damy dworskie przy pani dworu; pomieszkanie kobiet należących do dworu pańskiego.
Fraza g. w muz. cząstka melodji, mająca pewne zaokrąglenie.
Frazeolog g. wypowiadający gładko zdanie pozbawione głębszej myśli.
Frazeologja g. budowa zdań i okresów; wyrażenia składne i dźwięczne ale bez treści, sposób gładkiego wysłowienia się przy ubóstwie myśli.
Frazes g. zdanie, wyrażenie, zwrot, sposób wysłowienia się; czcze słowa.
Frazowanie, w muz. uwydatnianie myśli muzycznych, właściwe ich akcentowanie i delikatne cieniowanie.
Freblówka, Freblanka n. nauczycielka początkowa, ucząca według metody Fröbla (poglądowej).
Fregata f. silnie zbudowany szybki trójmasztowy statek wojenny; ptak nadmorski.
Frejlina n. dama dworska, należąca do orszaku monarchini.
Frekwencja ł. uczęszczanie, odwiedzanie, znaczna ilość gości przyjeżdżających (do miejsca kąpielowego, do miejsca w pięknej okolicy).
Frenetyczny f. gwałtowny, niepowściągliwy, szalony.
Frenezja f. szał, zapał.
Frenologja g. nauka wnioskowania o zdolnościach umysłowych z kształtów czaszki.
Freski w. ob. Al. frescoAl fresco.
Fricassée f. (frikasé) potrawka.
Fronda f. proca; polityczne stronnictwo we Francji za czasów małoletności Ludwika XIV; stronnictwo niezadowolonych z rządu, malkontentów.
Front f. czoło, przednia strona, przód budynku lub szyku wojskowego.
Fronton f. szczyt trójkątny nad gzymsem ściany frontowej gmachu, górna architektoniczna ozdoba budynku.
Frutti di mare w. dosł. owoce morza; drobne skorupiaki morskie jadane we Włoszech.
Fryc n. nie obeznany jeszcze z zajęciem, nowicjusz.
Frygijska czapka, miękka czerwona śpiczasta czapka z opadającym naprzód górnym końcem, używana [127]jako godło w czasie rewolucji francuskiej.
Frykasy f. łakocie, przysmaczki, smakołyki.
Frykcja ł. tarcie, nacieranie (maści); przen.: obicie, przetrzepanie kogo.
Frymark n. handel, zamiana, kupczenie, szacherka.
Fryszerka n. zakład przerabiający surowiec na żelazo kute.
Frytura f. łój wołowy, przetopiony z masłem lub smalcem i używany po garkuchniach do smażenia.
Fryz g. w budownictwie; wązki pas biegnący poziomo między dolnym architrawem a gzymsem, nadbrusie; obramowanie poziome ścian, drzwi, pieców i t. d.
Fryza f. wysoki kołnierzyk fałdowany.
Fryzura f. piękne uczesanie i ułożenie włosów.
Fueros hiszp. zbiór praw, statuty zawierające przywileje niektórych miast i prowincji w Hiszpanji.
Fuga w. połączenie; ścisłe spojenie kawałków drzewa lub kamieni; ucieczka; kompozycja muzyczna, w której temat wypowiedziany przez jeden głos lub instrument, przejmowany i powtarzany jest przez inne głosy lub instrumenty.
Fugas chrustas, wyrażenie makaroniczne, znaczy: uciec, drapnąć, dać drapaka.
Fugit irreparabile tempus ł. czas bezpowrotnie ucieka.
Fuksyna n. sztucznie otrzymany barwnik anilinowy, barwiący na czerwono.
Fular f. lekka jedwabna materja; chustka jedwabna na szyję.
Fulguryty ł. strzałki piorunowe, rurki utworzone z piasku stopionego wskutek uderzenia piorunu.
Fulminować ł. błyskać, grzmieć gwałtownie, eksplodować, wybuchać gniewem, piorunować, oburzać się, fukać.
Fumarole w. otwory w gruncie wulkanicznym, z których wydobywa się para wodna i gazy.
Fumigacja ł. okadzanie.
Fumoir f. (fiumuar) osobny pokój do palenia cygar.
Fumy ł. próżność, nadętość, pycha, duma, tony, zadzieranie nosa do góry.
Fundacja ł. założenie czego, nadanie, zapis, ustanowienie, zakład.
Fundament ł. podstawa, podwaliny, zasada.
Fundamentalny ł. zasadniczy, główny, będący podstawą.
Fundować ł. zakładać, ustanawiać, stawiać swoim [128]kosztem, czynić zapis; oprzeć co na zasadzie; robić komu przyjemność swoim kosztem, płacić za czyją przyjemność; fundować się: zaopatrywać się.
Fungować ł. sprawować urząd.
Funkcja ł. działalność, czynność, sprawowanie czegoś, urząd, zajęcie, obowiązek: w matematyce: ilość, której wielkość zależy od wielkości innej ilości.
Funkcjonarjusz ł. urzędnik, oficjalista.
Funkcjonować ł. pełnić urząd, zarządzać, działać.
Fuoco w. (fuoko) w muz.: z ogniem.
Furaż f. żywność dla koni.
Furda, fraszka, bagatelka, drobnostka.
Furdyment, blacha na głowni pałasza lub szpady, garda.
Furfant w. frant, samochwał.
Furgon f. wóz pod pakunki i tłomoki żołnierskie.
Furioso w. szalenie, z uniesieniem.
Furja ł. bogini zemsty; jędza; wściekłość, szał, zajadłość.
Furjat ł. warjat, szaleniec.
Furjer ł. wyszukujący żywność i kwatery dla wojska i koni wojskowych; kwatermistrz.
Furora f. nadzwyczajne powodzenie, oklask rzęsisty.
Fusti w. w handlu potrącenie za zanieczyszczenie towaru lub niewłaściwe przymieszki, refakcja.
Fuszer n. partacz.
Futor, mały folwark wśród stepów w gub. Podolskiej i Kijowskiej.
Futrowanie n. obijanie, wykładanie ściany deskami.
Futryna n. rama, najczęściej drewniana, w której osadzone są drzwi lub okno.
Futurum ł. czas przyszły.
Fuzel n. domieszki, zanieczyszczające spirytus, cuchnące.
Fuzja ł. połączenie, zlanie się, zjednoczenie interesów (np. stronnictw politycznych); topienie; f. strzelba.
• PDF 
• MOBI 
