[159]I.
Ib albo ibid. skróc. ibidem ł. tamże, w tem samem miejscu, w temże dziele, na tejże stronicy.
Iberja ł. starożytna nazwa Hiszpanji i Portugalji.
Ich kenne meine Papenheimer n. wiem dobrze, z kim mam do czynienia.
Ichtjofagi g. ludy, których główne pożywienie stanowią ryby.
Ichtjografja g. opisanie ryb.
Ichtjolity g. skamieniałości ryb (kopalne).
Ichtjolog g. uczony znawca ryb, opisujący ryby.
Ichtjologja g. historja naturalna ryb.
Ichtjosaurus g. rybo-jaszczur, olbrzymie zwierzę przedpotopowe.
Idea ł. pojęcie, wyobrażenie, pomysł, myśl, pogląd; marzenie, myśl wywierająca wpływ; cel dążeń, przekonanie za które jest się zdolnym toczyć walkę.
Idealista ł. zapatrujący się na rzeczy idealnie, nie tak jak rzeczywistość wskazuje; zwolennik idealizmu.
Idealizm ł. teorja filozoficzna utrzymująca, że niektóre pojęcia są wrodzone, jak np. idea dobra, prawdy, piękna.
Idealizować ł. dążyć do urzeczywistnienia wymarzonej doskonałości; wyobrażać sobie, że coś jest doskonałem, upiększać w myśli.
Idealny g. urojony, doskonały, wzorowy, duchowy, wymarzony.
Ideał g. cel dążeń szlachetnych, wzór niedościgniony, doskonałość.
Idée fixe f. (Idé fiks) pewna myśl stale zajmująca umysł; zboczenie umysłowe.
Idem ł. ten sam, to samo, podobnież.
[160]Idem per Idem ł. objaśniać, dowodzić, to samo przez to samo.
Identyczność ł. tożsamość, jednoznaczność.
Identyczny ł. taki sam, jednakowy, równoznaczny.
Identyfikować ł. brać jedno za drugie; utożsamiać.
Ideografja g. pismo używające zamiast naszych głosek, znaków, wyrażających pojęcia np. pismo chińskie.
Ideogram g. znak ideograficzny, znak na piśmie, wyrażający pojęcie.
Ideolog g. marzyciel.
Ideologja g. nauka o pojęciach, o ideach.
Ideoplastja g. wpływ wyobraźni na ciało.
Idjolatrja g. uwielbienie siebie samego.
Idjom g. narzecze prowincjonalne; djalekt.
Idjosynkrazja g. usposobienie organizmu do odczuwania popędu lub wstrętu ku pewnym rzeczom, zapachom, barwom i t. p.
Idjota g. niedołężny umysłowo, głupowaty.
Idjotykon g. słownik wyrazów używanych w pewnych okolicach.
Idjotyzm g. właściwość języka lub narzecza; niedołęstwo umysłowe, głupowatość.
Idol g. wyobrażenie bożka, bożyszcze, bałwan.
Idolatrja g. bałwochwalstwo.
Idyliczny g. sielankowy, prosty, niewinny.
Idylla g. obrazek z życia sielskiego, sielanka; poemat sielankowy.
Ignorancja ł. niewiadomość, nieświadomość, brak nauki, nieuctwo.
Ignorant ł. nieuk, nieświadomy czego, człowiek ciemny.
Ignorować ł. nie chcieć o czem wiedzieć, nie chcieć znać, lekceważyć.
I. H. S. skr. In hoc Signo.
I. H. S. ł. Jesum habemus socium: Jezusa mamy za towarzysza (godło jezuitów).
Ihumen g. przełożony klasztoru obrządku wschodniego.
Ikar g. mitologiczna postać, która przypiąwszy sobie woskowe skrzydła, wzniosła się w górę, a gdy słońce stopiło skrzydła, spadła w morze.
Ikara lot, doznanie zawodu w zbyt śmiałych i ambitnych projektach; poloty Ikara: zbyt wysokie, niedoścignione dążenia.
Ikarja, wymarzona kraina szczęścia.
Ikona g. obraz, wizerunek.
[161]Ikonografja g. opisanie starożytnych obrazów i posągów; badanie obrazów, rzeźb i utworów sztuki chrześcijańskiej pod względem religijnohistorycznym.
Ikonoklasta g. przeciwnik czci obrazów; burzyciel obrazów.
Ikonolatrja g. czczenie obrazów, jako uzmysłowienie bóstw i świętości.
Il a perdu son latin f. (Il a perdiu są latę) stracił głowę, zapomniał języka w gębie.
Iljada g. poemat bohaterski Homera o wojnie Trojańskiej.
Illacja g. żądanie jednej ze stron hipotecznego zabezpieczenia praw, w drodze procesu dochodzonych; wniesienie do sądu.
Illata ł. wniosek, majątek posagowy żony.
Illustrissime ł. najdostojniejszy, najprzewielebniejszy; tytuł nadawany wyższym duchownym i rektorom uniwersytetów.
Iloci ob. Heloci.
Iluminacja ł. oświetlenie gmachów, ulic, z powodu uroczystości.
Ilustracja ł. rysunek objaśniający tekst w książkach lub pismach; pismo perjodyczne ozdobione rycinami.
Ilustrować ł. ozdabiać, objaśniać tekst rysunkami.
Iluzja ł. złudzenie; delikatna tkanina przezroczysta.
Iluzyjny, iluzoryczny ł. złudny, zwodniczy.
Imaginacja ł. wyobraźnia, fantazja, urojenie.
Imaginacyjny ł. urojony, istniejący tylko w wyobraźni; skłonny do urojeń.
Imaginować f. wymyślić, wymarzyć, przedstawić sobie w myśli, wyobrazić sobie.
Imago ł. obraz, wizerunek; owad zupełnie wykształcony.
Imam arab. uczony duchowny mahometański, przełożony meczetu, sędzia duchowny.
Imbibicja ł. wsiąkanie, zdolność pochłaniania wody, właściwa tkankom zwierzęcym i roślinnym.
Imbrogljo w. (Imbroljo) zamieszanie, zawikłanie; w muz. złączenie dwóch tematów muzycznych o różnym takcie.
Imitacja ł. naśladowanie, naśladownictwo.
Immaculata ł. niepokalana; Immaculata Conceptio Niepokalane Poczęcie N. Marji Panny.
Immatrykulacja ł. wpisanie [162]nowowstępujących uczniów szkół wyższych np. uniwersytetu, do księgi zwanej matrykułą; przyjęcie ucznia do uniwersytetu.
Immediate ł. bezpośrednio.
Immersja ł. zanurzenie, pogrążenie (np. w płynie); w astr. wejście jakiej planety w cień innej planety.
Immigracja ł. przybycie osadników obcych do jakiego kraju z zamiarem stałego osiedlenia się; przywędrowanie.
Immigrant ł. przybysz, kolonista, osiedleniec.
Immobilja ł. nieruchomości, majątek nieruchomy.
Immortele ł. kwiatki nieśmiertelniki.
Immunitas ł. uwolnienie od płacenia podatków i innych powinności np. duchowieństwo i majątki kościelne.
Imp. skr. imperjum, imperator, imperativus.
Imparcjalność ł. bezstronność.
Imparitas łł. nierówność; imparitas status nierówność stanu.
Impas f. ulica bez wyjścia; przepuszczenie karty w grze i nie bicie jej.
Impastować a. impasto malować ł. nakładać grubo farbami.
Impedymenty ł. przeszkody, zawady.
Impenitencja ł. zatwardziałość w grzechu.
Imperativus ł. tryb rozkazujący, rozkaźnik.
Imperator ł. cesarz; u dawnych rzymian najwyższy wódz wojskowy.
Imperatyw ł. kategoryczny, bezwarunkowy, rozkazujący (ton), nakazujący; tryb rozkazujący, rozkaźnik.
Imperfectum ł. czas przeszły niedokonany trwający.
Imperfekcja ł. niedokładność, wada.
Imperjal f. największy format papieru; siedzenie na wierzchu omnibusu; rodzaj tańca francuskiego.
Imperjalista f. zwolennik i stronnik cesarstwa.
Imperjalizm ł. cesarstwo, rządy monarchiczne, oparte na sile wojskowej.
Imperjał moneta złota = 10 rublom w złocie; półimperjał = 5 rb.
Imperjum ł. cesarstwo, państwo.
Impersonaliter ł. nieosobiście, nie we własnej osobie.
Impertynencja ł. niegrzeczność, grubjaństwo, zuchwalstwo.
Impertynent ł. grubjanin, zuchwalec, obrażający.
[163]Impet ł. pęd, siła, zapęd, uniesienie, gwałtowny rzut.
Impetuoso wł. w muz. z zapędem, ogniście, burzliwie.
Impetyk ł. człowiek porywczy, unoszący się, gwałtowny.
Implicite ł. domyślnie, z natury rzeczy, rozumie się.
Implikacja ł. wplątanie kogo w co, wciągnięcie.
Imponderabilia ł. ciała nieważkie (do jakich zaliczano w dawniejszych pojęciach światło, magnetyzm, elektryczność i t. p.).
Imponować ł. wzbudzać poszanowanie, podziw lub obawę; chcieć przewodzić nad kim.
Import i Importacja ł. przywóz towarów z zagranicy.
Importować ł. wprowadzać do kraju towary z zagranicy.
Impost ł. wyskakujący gzyms filaru, na którym opiera się dolne zakończenie sklepienia lub arkady.
Impotencja ł. niemoc męska.
Impotens ł. niezdolny, niedołężny.
Impozycja ł. położenie rąk na kogo w celu błogosławieństwa; nałożenie podatków, dumne obejście się; narzucanie swej woli.
Impregnacja f. nasycenie ciała stałego cieczą, roztworami.
Imprekacja ł. przekleństwo, złorzeczenie.
Impresario w. przedsiębiorca przedstawień teatralnych i koncertowych.
Impresja ł. wrażenie, nacisk, wywarcie wpływu.
Impresjonizm ł. kierunek w malarstwie i poezji, uganiający się za wszystkim, co wywiera silne wrażenie; kierunek w malarstwie, kładący nacisk na efekty kolorystyczne, osiągane przez skombinowanie plam barwnych.
Impreza w. zamysł, przedsięwzięcie; przedsiębiorstwo np. teatralne, koncertowe.
imprimaturImprimatur ł. „wolno drukować;“ pozwolenie cenzury duchownej.
Impromptu f. (ęprątiu) rzecz zrobiona na prędce bez przygotowania, wiersz lub utwór muzyczny zaimprowizowany.
Improviso p. ex improviso.
Improwizacja ł. mowa, poezja, wypowiedziana bez przygotowania, z natchnienia; takiż utwór muzyczny.
Improwizator ł. mówiący, śpiewający lub grający bez przygotowania, z natchnienia.
[164]Impudencja ł. bezczelność, bezwstyd.
Impuls ł. zachęta, bodziec, pochop, popęd, wprawienie w ruch.
Impulsywność ł. niezdolność oparcia się chwilowym popędom.
Imputacja ł. obwinianie, posądzenie.
Imputować ł. przypisywać co komu, posądzać o co, poczytywać.
Imunitacja ł. uwolnienie od czegoś, od podatków, od obowiązków.
In abstracto ł. uważane samo przez się; odrębnie.
In actu ł. w rzeczywistości, w działaniu.
In aeternum ł. na wieki.
In anima vili ł. ob. Experimentum in anima vili.
In articulo mortis ł. w ostatnim niebezpieczeństwie, wobec blizkiej śmierci.
Inauguracja ł. uroczyste otwarcie, rozpoczęcie, uroczyste wprowadzenie na urząd, uroczyste zdanie do użytku (gmachu, zakładu).
Inauguracyjna mowa, uroczyste zagajenie; rozprawa inauguracyjna, rozprawa napisana dla otrzymania stopnia akademickiego.
In blanco w. blankiet wekslowy nie wypełniony, opatrzony tylko podpisem.
In brevi ł. w krótkości.
In casso w. p. Inkaso.
In cauda venenum ł. w ogonie trucizna: na końcu zarzut zgryźliwości (w mowie, artykule).
Incest ł. kazirodztwo.
Incl. skr. Inclusive.
Inclusive ł. włącznie.
Incognito w. pod innem nazwiskiem, nie chcąc być poznanym.
In concreto ł. w istocie, w samej rzeczy, w danym wypadku.
In contumaciam ł. zaoczne skazanie z powodu niestawiennictwa przed sądem na wezwanie.
In corpore ł. wszyscy razem, całem gronem, w pełnym składzie.
In corpore sano, mens sana ł. p. Mens sana.
Incorrect ł. nie w porządku.
Incredibile dictu ł. nie do uwierzenia.
In crudo ł. w stanie surowym.
Incydent ł. wypadek zaszły wśród lub obok głównego; uboczna okoliczność.
Incydentalna skarga ł. w której strona pozwana wytacza pozywającej nawzajem sprawę.
Incyzja ł. chirurgiczne nacięcie ciała.
[165]I. N. D. skróc. In Nomine Dei ł. w imię Boga.
Indagacja ł. badanie oskarżonego, śledztwo, przesłuchiwanie.
Indeciso w. w muz. niezdecydowanie, wahająco się.
Indefinitum ł. rzecz nieokreślona; zaimek nieoznaczony.
Inde irae ł. to jest powód gniewu; stąd nienawiść.
Indeks ł. wskazówka (na zegarze); spis książek, spis rzeczy, skorowidz; wykaz książek zakazanych (przez kościół); ob. Index.
Indemnizacja ł. wynagrodzenie strat i szkód, powetowanie, spłata, odszkodowanie.
Independenci ł. niepodlegli, niezależni; sekta religijna, nieuznająca zwierzchnictwa władzy kościelnej.
Indeterminizm ł. system filozoficzny, oparty na pojmowaniu istnienia woli, niezależnej od konieczności.
Index librorum prohibitorum ł. wykaz książek zakazanych przez kościół.
Indicativus ł. tryb oznajmujący.
Indifferente w. w muz. obojętnie.
Indirecte ł. nie wprost, ubocznie, pośrednio.
Indolencja ł. obojętność, nieczułość, przytępienie, ospałość.
In dorso ł. napis na odwrotnej stronie dokumentu.
Indos w. ustąpienie wekslu zaznaczone na odwrotnej jego stronie; p. żyro.
Indosant w. odstępujący weksel.
Indosatarjusz, ten, na rzecz którego weksel ustąpiono.
In dubio ł. w wątpliwości.
Indukcja, indukcyjna metoda, wnioskowanie ze spostrzeżeń i doświadczeń o prawach i przyczynach ogólnych; droga badań od szczegółów do ogółu.
Indukcja elektryczna, wzbudzenie prądów elektrycznych w przewodnikach działaniem innnegoinnego prądu elektrycznego albo działaniem magnesu; (indukcja magnetyczna).
Indukcyjne prądy elektryczne, wytwarzające się w ciele nienaelektryzowanem, gdy w pobliżu znajdzie się ciało naelektryzowane.
In dulci jubilo ł. w słodkiej radości (początek starej pieśni wielkanocnej); bawmy się skoro mamy; kiedy jest to szelest.
Indulgiencja ł. pobłażanie, [166]przebaczenie kary, rozgrzeszenie, odpust.
Indult ł. zwolnienie od obowiązujących przepisów, dane przez wyższą władzę duchowną; odpuszczenie grzechów.
Industrja ł. przemysł.
Industrjalizm ł. przewaga kierunku przemysłowego.
Indyferentny ł. obojętny.
Indyferentyzm ł. oziębłość, obojętność szczególniej w rzeczach religijnych.
Indygienat ł. udzielenie cudzoziemcowi prawa obywatelstwa krajowego (w dawnej Polsce).
Indygiestja ł. niestrawność.
Indygnacja ł. gniew, oburzenie.
Indygo hiszp. barwnik błękitny używany w farbierstwie.
Indykacja ł. wskazanie; w leczn. wskazówki lecznicze i oznaki dotyczące choroby.
Indykator ł. przyrząd do mierzenia ciśnienia pary w cylindrze maszyny parowej.
Indykcja, Indykt ł. w kalendarzach, brewjarzach i w bullach papieskich data cyklu 15-letniego, jako rachuba czasu; zwołanie soboru kościelnego.
Indywidualizm ł. poczucie osobnicze, poczucie swej odrębnej indywidualności; kierunek, uznający swobodę dążeń i działań jednostek we względzie ekonomiczno-społecznym; system wyodrębniania się jednostek w ogólnej pracy społecznej.
Indywidualność ł. cechy i znamiona właściwe rzeczy lub osobie, odróżniające je od innych; odrębność jednostki.
Indywidualny, osobisty, odrębny, właściwy pewnej jednostce.
Indywiduum ł. jednostka, osoba, osobnik; pogardl. człowiek zły, lichy, nie wiele wart.
Inedita ł. dzieła niewydane.
In effigie ł. patrz en effigie.
Ineksperjencja ł. brak doświadczenia
Ineksprymable f. p. Inexprimable (żartobliwie zamiast spodnie).
Inercja ł. nieruchomość, bezwładność, bezsilność.
In excelsis ł. na wysokościach.
Inexprimable f. nie do wymówienia.
In extenso ł. w całej rozciągłości, dokładnie, w całości.
In extremis ł. u schyłku, w ostateczności.
Infamja ł. niesława, hańba, nikczemność; bezecne postępowanie, sądowe [167]pozbawienie czci; utrata praw obywatelskich.
Infamis ł. człowiek bez czci, niegodziwy, bezecny, osławiony.
Infant, infantka hiszp. tytuł książąt i księżniczek domu królewskiego w Hiszpanji i Portugalji.
Infanterja f. wojsko piesze, piechota.
Infekcja ł. zakażenie, zaraza.
Infekcyjne choroby ł. choroby zakaźne.
Infernalja ł. rzeczy piekielne, djabelskie.
In fidem ł. poświadczenie za zgodność.
Infiltracja f. wsiąkanie, przesiąkanie, nasiąknięcie.
Infima ł. najniższa klasa w dawnych szkołach polskich.
Infinitivus ł. tryb bezokoliczny, bezokolicznik.
Infinitezymalny ł. rachunek, rachunek ilości nieskończenie małych.
Infirmerja ł. pokój dla chorych, szpital urządzony na małą skalę.
Infirmerka ł. kobieta pielęgnująca chorych.
In flagranti ł. na gorącym uczynku (schwytany).
Inflamacja ł. zapalenie.
Influencja ł. wpływ, oddziaływanie.
Influenza w. (influenca) rodzaj zakaźnej gorączkowej choroby, objawiającej się katarem, kaszlem, gorączką i bólami w ciele, grypa.
In folio ł. format arkuszowy papieru lub książki.
Informacja ł. objaśnienie, powiadomienie, pouczenie, podanie wiadomości.
Informator ł. objaśniający, pouczający; książka podająca wiadomości o pewnym przedmiocie.
Infrakcja ł. złamanie przysięgi, zerwanie umowy, przestąpienie prawa.
Infuła ł. czapka biskupia, mitra biskupia, (przenośnie dostojeństwo biskupie, biskupstwo).
Infułat ł. prałat, który ma prawo używać infuły i pastorału.
In futurum ł. na przyszłość.
Infuzja, Infuzum ł. nalanie płynem, namoczenie (ziół), naciąg, nalewka.
Infuzorje ł. wymoczki (rodzaj mikroskopijnych zwierząt).
In genere ł. w ogólności.
Ingenium ł. zdolność wrodzona, dowcip naturalny, bystrość umysłu, spryt.
Ingierencja ł. uprawnienie do wykonywania jakiejś kontroli lub wpływu na czyjąś działalność; [168]mieszanie się do czegoś, wtrącanie się; wpływanie.
In gratiam ł. z okoliczności, na cześć, gwoli.
Ingrediencje ł. części wchodzące w skład mieszaniny, składniki.
In gremio ł. razem, wspólnie.
Ingres ł. objęcie władzy biskupiej, którego znakiem jest uroczyste wejście do swej katedry.
Inhalacja ł. wdychanie płynu rozpylonego, wziewanie.
Inherencja ł. przynależytość, stosunek dwóch rzeczy od siebie nieodłącznych (np. materja i ciężar).
Inhibicja ł. sądowne wstrzymanie; przeszkodzenie, zakaz.
In hoc signo vinces ł. skr. I. H. S. w tym znaku (krzyżu) zwyciężysz.
In honorem ł. na chwałę, na cześć.
Inhumacja ł. pogrzebanie ciała.
Inicjały ł. wielkie litery początkowe, używane dla uwydatnienia i ozdoby w drukach i rękopisach; początkowe litery imienia i nazwiska.
Inicjator ł. projektodawca, człowiek, od którego wyszedł pierwszy pomysł.
Inicjatywa ł. zapoczątkowanie, rozpoczęcie, wystąpienie z czem; danie projektu, popęd ku jakiemuś działaniu.
In illo tempore ł. w owych czasach.
In infinitum ł. w nieskończoności.
In integrum ł. przywrócenie do poprzedniego stanu.
Injekcja ł. wstrzykiwanie płynów w ciało.
Injurja ł. krzywda, obelga, obraza, zniewaga, bezprawie.
Inkarnacja ł. wcielenie, ucieleśnienie.
Inkarnat ł. kolor cielisty, jasno-różowy.
Inkasent w. ściągający należności pieniężne za towary, weksle i t. p.
Inkaso w. odbieranie, ściąganie należności.
Inkaust g. atrament.
Inklinacja ł. skłonność, przychylność, pociąg do czego.
Inkluz ł. mniemany duch zamknięty w czem, przynoszący szczęście (inkluzowy pieniądz).
Inkognito p. Incognito.
Inkomodować ł. przeszkadzać komu, niepokoić.
Inkompetencja ł. niewłaściwość sądu, niezdolność do sądzenia, nieuprawnienie do wydania sądu.
[169]Inkorporacja ł. wcielenie, połączenie, zjednoczenie; zmieszanie.
Inkrustacja ł. wprawienie w drzewo lub w wyroby metalowe innego materjału, tworzącego z tamtym jedną powierzchnię; wykładanie dla ozdoby mebli złotem, hebanem, marmurem, mozajką, perłową konchą, drzewem i t. p.; osady krystaliczne w skałach.
Inkryminować ł. oskarżać o zbrodnię, obwiniać.
Inkryminowany artykuł, z powodu którego pociągnięto autora do odpowiedzialności, lub zarządzono konfiskatę pisma.
Inkubacja ł. w starożytności: spanie w świątyniach w celu otrzymania od bogów w czasie snu wskazówek uzdrawiających; wysiadywanie jaj, wylęganie.
Inkubacyjny okres choroby, czas, w ciągu którego zarazek rozwija się w ciele, nie wywołując jeszcze objawów choroby.
Inkubator ł. przyrząd do sztucznego wylęgania kurcząt, wylęgacz.
Inkunabuły ł. najpierwsze druki, pierwsze książki (dziś bardzo rzadkie) drukowane od wynalazku druku do połowy XVI wieku.
Inkwirent ł. urzędnik prowadzący śledztwo, sędzia śledczy.
Inkwirować ił. prowadzić śledztwo.
Inkwizycja ł. śledztwo karne, badanie sądowe; dawny sąd duchowny do śledzenia i karania kacerzy.
Inkwizyt, podlegający śledztwu, oskarżony.
Inkwizytor ł. członek inkwizycji; wielki inkwizytor, przełożony inkwizycji w Hiszpanji.
In loco ł. w miejscu.
In magnis voluisse sat est ł. w wielkich rzeczach dość jest chcieć.
In majorem (Dei gloriam) p. Ad mojoremmajorem.
In medias res ł. od razu do rzeczy, bez wstępu, w jądro rzeczy.
In medio stat virtus ł. prawda w pośrodku.
In merito ł. rozpoznawać sprawę w głównym przedmiocie.
In minus ł. na zniżkę, licytacja na obniżenie ceny oznaczonej robót, dostawy i t. p.
In natura ł. w naturze, w naturalnej postaci, w nagiej rzeczywistości.
[170]In naturalibus ł. w stanie natury, nago.
In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus charitas ł. w potrzebie jedność, w rzeczach wątpliwych swoboda, we wszystkiem miłość.
Innerwacja ł. wpływ nerwów na czynności i sprawy ciała i jego organów.
In nomine Dei ł. skr. I. N. D. w imię Boga.
Innowacja ł. wprowadzenie nowej myśli, nowej rzeczy, nowy obyczaj, nowy pomysł, reforma.
In octavo ł. in 8°, w ósemce, w formacie arkusza złożonego w ósemkę; in octavo majori w większej ósemce; in octavo minori w mniejszej 8-ce.
In odore sanctitatis ł. w stanie świętości.
Inokulacja ł. wstrzyknięcie, szczepienie (ospy); wszczepienie.
Inondacja p. Inundacja.
In pace ł. w spokoju.
In parenthesi ł. w nawiasie, nawiasem.
In partibus infidelium ł. (dosł. w prowincjach niewiernych); tytuł nadawany biskupom sufraganom, których djecezje są dziś w rękach niewiernych. BisskupiBiskupi ci są pomocnikami biskupów djecezjalnych.
In patria natus non est propheta vocatus ł. nikt nie jest prorokiem we własnym kraju.
In perpetuam rei memoriam ł. na wieczną rzeczy pamiątkę; ku wiecznej pamięci.
In perpetuum ł. na zawsze.
In persona ł. osobiście.
In petto w. w głębi duszy, w sercu, w myśli.
In pleno ł. w komplecie, w pełnem gronie.
In plus ł. na zwyżkę, licytacja na podniesienie ceny wyżej niż oznaczono.
In pontificalibus ł. w szacie biskupiej; w szatach ceremonjalnych, uroczystych.
In potentia ł. w możności.
In praxi ł. w praktyce.
In promptu ł. na poczekaniu.
In quarto ł. in 4°, w formacie arkusza złożonego na 4 części.
I. N. R. albo I. N. R. I. napis na krzyżu skr. Jesus Nazarenus Rex Judaeorum, (Jezus Nazareński król żydowski).
In rerum natura ł. w rzeczywistości.
In saecula saeculorum ł. na wieki wieków.
Insania ł. obłęd, pomieszanie zmysłów.
Inscenizacja ł. [171]przysposobienie sztuki teatralnej do wystawienia na scenie.
In sedecimo f. format w 16°, w formacie arkusza, złożonego na 16 części.
Insekt ł. owad.
Insektolog g. znawca i badacz owadów.
Inseparable f. (ęseparabl) nierozłączny, nieodstępny.
Inserat ł. ogłoszenie zamieszczone w czasopismach, anons.
In silvam ligna ferre ł. (dosł. drwa do lasu nosić); robota daremna, zbyteczna, zmarnowana.
Inskrypcja ł. wpisanie; wciągnięcie (do ksiąg); napis.
Insolacja ł. opromienienie, oświetlenie i ogrzewanie ziemi promieniami słońca; w med. działanie słońca na organizm, porażenie słoneczne.
Insolencja ł. grubijaństwo, bezczelność, zuchwałość.
Insolvent ł. niewypłacalny.
In spe ł. w nadziei, w przyszłości.
Inspekcja ł. kontrola, naoczne zbadanie, wejrzenie w co, nadzór władzy państwowej.
Inspektor ł. dozorujący; członek inspekcji.
Inspekty ł. grzędy ogrzewane ciepłem nawozu, zasłonięte oknami i matami.
Inspicjent ł. dozorujący jakiejś czynności np. w teatrze, pilnujący godzin przedstawienia, podniesienia zasłony, wejścia na scenę aktorów i t. p.
Inspiracja ł. natchnienie.
Inspirować ł. natchnąć, poddać, ożywić.
Inspirowany artykuł, napisany w porozumieniu lub z polecenia rządu albo kierownika stronnictwa politycznego.
Instalacja ł. ceremonja wprowadzenia na urząd, na posadę; urządzenie zakładu, szkoły i t. p.
Instancja ł. stopniowanie sądów; wstawiennictwo, wstawienie się za kim, prośba.
Instantané f. (ęsta͡ętané) momentalny (fotografja).
In statu quo ł. w dotychczasowym stanie, bez zmiany.
In statu quo ante ł. w tym samym stanie co przedtem.
Instrukcja ł. wskazówki; pouczanie; przepis postępowania; rozkaz, polecenie.
Instruktor ł. nauczyciel; udzielający objaśnień; uczący żołnierzy mustry.
Instrument ł. przyrząd potrzebny do rękoczynu, narzędzie muzyczne; dokumentdokument.
Instrumentacja ł. nauka [172]układania nut na orkiestrę; ułożenie utworu muzycznego na instrumenty.
Instrumentalis ł. narzędnik, 6-ty przypadek.
Instrumentalna muzyka, wykonana wyłącznie na instrumentach muzycznych (bez śpiewu); muzyka orkiestrowa.
Instruować ł. nauczać, objaśniać, przepisywać postępowanie.
Instygator ł. podniecający, podmawiający, podżegający.
Instynkt ł. popęd wrodzony, naturalny, bezwiedny, zmyślność.
Instynktownie ł. przeczuciowo, mimowiednie, bez namysłu.
Instytucja ł. ustanowienie, urządzenie; zakład publiczny, naukowy, dobroczynny; (bank, kasa i t. p.).
Instytut ł. zakład publiczny lub prywatny, np. naukowy.
Insubordynacja ł. nieposłuszeństwo, nieuległość.
Insulanin ł. mieszkaniec wysp, wyspiarz.
Insultacja ł. obelga, znieważenie, zniewaga, obraza.
In summa ł. razem, wogóle.
In summo gradu ł. w najwyższym stopniu.
Insurekcja ł. powstanie, rokosz.
Insurgient ł. powstaniec.
In suspenso ł. w zawieszeniu.
Insygnia ł. odznaki; oznaki dostojeństwa, urzędu lub władzy.
Insymulacja ł. obwinienie, oczernienie.
Insynuacja ł. podmawianie, zręczne podsunięcie myśli, obudzenie w kim podejrzenia, posądzenie.
Intabulacja ł. wpisanie, wniesienie własności nieruchomej do ksiąg hipotecznych.
Intarsja f. wstawianie wzorzyste ozdób z innego forniru w fornir zwykły wyrobów drewnianych cz. fornirowanie w fornirze.
Integracja ł. wytwarzanie całości z drobnych cząstek, całkowanie.
Integralność ł. całkowitość.
Integralny ł. nienaruszony, całkowity; integralny rachunek, rachunek całkowy wyższej matematyki.
Integrator ł. ob. Planimetr.
Intelektualny ł. rozumowy, odnoszący się do rozumu, do rozsądku, umysłowy.
Inteligiencja ł. umysł, pojętność, rozum, rozsądek, zdolności umysłowe, klasa wykształcona.
Inteligient ł. człowiek wykształcony.
Inteligientny ł. pojętny, rozumny, wykształcony.
[173]Intencja ł. zamiar, chęć, zamysł, myśl; na intencję: na korzyść czyją, na czyj pożytek.
Intendent f. główny nadzorca, rządca, zawiadowca.
Intendentura ł. zarząd; władza zajmująca się administracją t. j. dostarczaniem żywności, ubrania, rekwizytów, płacy i t. p. np. dla wojska, szpitali, i t. p.
Intensja łł. natężenie, skupienie siły.
Intensywne (ł.) gospodarstwo gospodarstwo prowadzone dużemi nakładami.
Intensywność ł. siła, moc, natężenie, usilność, zwiększone działanie.
Intensywny ł. natężony, przenikliwy, przejmujący.
In tenui labor, at tenuis non gloria ł. drobny jest przedmiot, lecz sława niemała.
Inter arma silent legosleges ł. podczas wojny prawa milczą.
Intercellularny ł. (anat.) międzykomórkowy.
Intercepcja ł. przejęcie, zatamowanie w drodze.
Intercesja ł. pośredniczenie, protekcja, orędownictwo.
Intercyza ł. umowa przedślubna.
Intercyzja ł. zdanie wtrącone, przerwa.
Interdykcja ł. oddanie pod opiekę prawną.
Interdykt ł. zakaz; zakaz sprawowania służby Bożej; zakaz odbywania publicznych uroczystości kościelnych.
Interes ł. sprawa, omówienie sprawy, załatwienie sprawunku, korzyść, zysk, cel, zakład handlowy lub przemysłowy.
Interesant f. mający jakiś interes; pojmujący udział w czem.
Interesowany f. którego co bliżej obchodzi.
Interesowny f. chciwy, szukający zysku.
Interesujący f. zajmujący.
Interferencja ł. łączenie się i przecinanie fal (światła, głosu, wody).
Interim ł. tymczasem, stan tymczasowy.
Interjectio ł. wykrzyknik.
Interkalarja ł. dochody z probostwa wakującego.
Interlinearny ł. między wierszami pisany, tłómaczenie zamieszczone pod każdym wierszem.
Interlinja ł. przedział między wierszami w druku.
Interlokutor ł. mówca wypowiadający swój pogląd wśród mowy innego, mianej na posiedzeniu.
Interludium ł. przegrywka.
[174]Intermedjum ł. czas pomiędzy dwoma terminami: ucieszny ustęp, scena komiczna, któremi przeplatano djalogi pobożne w widowiskach polskich XVII w.; intermezzo.
Intermezzo w. krótki utwór dramatyczny, małe komiczne operetki lub farsy dawane pomiędzy aktami większych sztuk; krótki ustęp muzyczny w środku większego dzieła lub opery.
Intermisja ł. przerwa.
Intermistyczny łł. tymczasowy.
Intermittens ł. przerywany.
Intern, internista f. uczeń mieszkający w zakładzie naukowym.
Internacjonalny ł. międzynarodowy, odnoszący się do wzajemnych stosunków państw i narodów.
Internacjonalny związek (Internacjonał) związek międzynarodowy robotników; międzynarodówka.
Internat ł. zakład wychowawczy w którym wychowańcy stale mieszkają.
Inter nos ł. pomiędzy nami, w cztery oczy.
Internować ł. wyznaczyć komuś przymusowe miejsce pobytu w pewnym ograniczonym miejscu wewnątrz kraju.
Internuncjusz ł. poseł papieski, zastępca nuncjusza.
Interpelacja ł. publiczne zapytanie uczynione przedstawicielowi rządu przez posłów sejmu w celu wyjaśnienia lub zrobienia zarzutu w jakiejś kwestji.
Interpolacja ł. wtrącanie do tekstu swoich lub obcych wyrazów i zdań, zwykle w celu sfałszowania.
Interpozycja ł. podstawienie, wdanie się, pośrednictwo.
Interpretacja ł. wykład, wytłomaczenie, wyjaśnienie.
Interpunkcja ł. w gramatyce, użycie znaków przestankowych, pisarskich.
Interregnum ł. bezkrólewie.
Interrex ł. prymas, sprawiający władzę najwyższą w czasie bezkrólewia.
Interrogacja ł. pytanie.
Interrupcja ł. przeszkoda, przerwa.
Inter utrumque tene ł. trzymaj się środka.
Interview a. (interwiu) widzenie się, rozmowa, zwłaszcza dziennikarza z jaką wybitną osobistością i powtórzenie tej rozmowy w dzienniku.
Interwał ł. odstęp między czem, przedział; pauza; w muzyce, odległość tonu jednego od drugiego; stosunek dwóch dźwięków [175]ze względu na ich wysokość.
Interwencja ł. wmieszanie się, wdanie się w cudzą sprawę; interwencja zbrojna: wdanie się obcej siły zbrojnej pomiędzy strony wojujące.
Interwenjować ł. pośredniczyć, wdawać się.
Interwenjent ł. mieszający się między strony spór wiodące w celu pogodzenia; pośredniczący.
Interwersja ł. fałszowanie, nadużycie.
Interymalny, interimistyczny ł. tymczasowy.
Intime f. (ętim) poufały.
Intoksykacja ł. zatrucie, otrucie.
Intonacja ł. rozpoczęcie śpiewu, trafne wzięcie właściwego tonu, poddanie odpowiedniego dźwięku.
Intonować ł. zacząć śpiew, poddać głos właściwy.
Intrada w. krótki wstęp do utworu muzycznego, przegrywka, fanfara na trąbkach.
Intramolekularny ł. międzycząsteczkowy.
Intra muros ł. wewnątrz murów; u siebie.
Intransigeant f. (ętra͡ęsiża͡ę) nieprzejednany.
Intra parenthesim ł. w nawiasie, nawiasowo.
Intrata ł. dochód, zysk.
Intratny ł. przynoszący znaczny dochód.
In triplo ł. potrójnie.
Introdukcja ł. wstęp do czegoś; wprowadzenie, część wstępna utworu muzyczn.
InromisjaIntromisja ł. sądowe wprowadzenie w posiadanie czegoś; wnikanie, wsunięcie, wetknięcie.
Intronizacja ł. wyniesienie na tron, szczególniej Papieża; uroczyste objęcie tronu biskupiego.
Intruz ł. wdzierca, natręt, gość nieproszony, narzucający się.
Intryga f. knowanie chytre, podejście, zawikłanie; węzeł dramatyczny w sztuce.
Intrygant f. robiący intrygi, działający skrycie i podstępnie.
Intrygować f. robić intrygi, waśnić, różnić, poduszczać, wprawić w kłopot, dać do myślenia, zaciekawiać.
Intuicja ł. dosł. bezpośrednie wewnętrzne widzenie, przeczucie, odgadnięcie prawdy; zdobycie wiedzy bez poprzedniego długiego badania.
Intuicyjny, pochodzący z własnego natchnienia, przeczuty, z przeczucia.
In turbido piscari ł. w mętnej wodzie ryby łowić.
[176]Intususcepcja ł. wnikanie, przyjęcie wewnętrzne (w fizjologji).
Intymidacja f. nastraszenie.
Intytulacja ł. zatytułowanie, tytuł.
Inulina ł. wodan węgla, ciało podobne do mączki, znajdujące się w korzeniach niektórych roślin.
Inundacja ł. sztuczne nawodnianie gruntu, sztuczny zalew.
In usu ł. w użyciu.
In usum ł. dla użytku.
In verba magistri ł. dosł. na słowa mistrza; ślepo wierząc słowom czyim; iść bez namysłu za czyim zdaniem.
In vili veste nemo tractat honeste ł. nikt nie szanuje człowieka w lichej odzieży; jak cię widzą, tak cię piszą.
In vino veritas ł. prawda w winie; człowiek podpity niechcący mówi prawdę.
Inwalid ł. żołnierz niezdatny z powodu wieku lub kalectwa do dalszej służby.
Inwazja ł. najazd, wtargnięcie, napad zbrojny.
Inwektywa ł. zarzut obrażający, obelga, dotkliwa zniewaga słowna.
Inwencja ł. pomysłowość, twórczość, wynalazczość.
Inwentarz ł. ogół rzeczy, należności i długów, przynależnych do jakiegoś majątku, spis majątku ruchomego lub nieruchomego; zwierzęta gospodarskie.
Inwertyna, ferment, substancja, sprawiająca przemianę cukru trzcinowego na gronowy.
Inwestygacja ł. badanie, śledzenie, poszukiwanie.
Inwestytura ł. uroczyste nadawanie prawa lub władzy do zarządu djecezją, dobrami, krajami etc., akt wprowadzenia w posiadanie nadanych dóbr lennych.
Inwitacja ł. zaproszenie.
Inwokacja ł. wezwanie, błaganie Boga.
Inwolwencja ł. środki opatrunkowe.
Inżynjer f. technik zajmujący się zdejmowaniem planów, budową dróg, mostów, twierdz etc.
Inżynjerja f. nauka wykonywania budowli lądowych i wodnych; dróg, kolei, mostów, portów, maszyn, zakładów przemysłowych i t. p.
Ipekakuana, wymiotnica, roślina, której korzeń zawiera emetynę, środek wymiotniczy, używany w medycynie.
Ipso facto ł. samym czynem, przez to samo, tem samem.
[177]Ipso jure ł. prawnie, z samego prawa wynika.
Irade tur. pismo, rozkaz sułtana do wezyra, ogłoszony publicznie.
Irańskie języki, języki należące do aryjskiej gałęzi indoeuropejskiego szczepu (perski, armeński i t. p.).
Ircha n. skóra owcza wyprawiona.
Iridektomja g. wycięcie tęczówki w oku.
Iris g. posłanniczka bogów; tęcza; tęczówka w oku; nazwa planety; kosaciec (roślina).
Iritis ł. zapalenie tęczówki oka.
Ironja ł. szydercza mowa; żartobliwy drwiący lub uszczypliwy sposób mówienia; nagana wyrażona w formie pochwały.
Irradjacja ł. rozpromienianie, złudzenie optyczne, polegające na tem, że przedmioty jasne na ciemnem tle wydają się większemi.
Irredenta w. związek polityczny we Włoszech, żądający połączenia z Włochami ościennych krajów z ludnością włoską.
Irredentysta ł. nazwa dawana niezadowolonym z istniejącego stanu rzecryrzeczy; członek irredenty.
Irritabile genus ob. Genus.
Irupcja ł. napad, najście, wtargnięcie, włamanie się.
Irygacja ł. sztuczne nawodnienie gruntu.
Irygator ł. przyrząd do skrapiania, do przepłukiwania jam ciała, używany w medycynie; klisopompa.
Irytacja ł. rozdraźnienie, draźliwość, gniew, pobudzenie do gniewu.
Iryzacja ł. gra barw tęczowych w starych szybach okiennych, w bańce mydlanej, w masie perłowej i t. p.
Ischjas g. ból nerwu kulszowego w nodze.
Is fecit cui prodest ł. uczynił ten, komu to korzyść przyniosło, komu na tem zależało.
Islam ar. nazwa religji mahometańskiej; dosł. poddanie się woli Bożej.
IssjasIszjas ob. Ischjas.
Istm g. międzymorze.
Italja ł. Włochy.
Item ł. podobnież, również, także.
Ite missa est ł. idźcie, Msza skończona.
Itinerarium ł. przewodnik w podróży, opis podróży; u Rzymian: mapy z oznaczeniem odległości stacji w podróży.
Izabelowy kolor, kolor [178]brunatno-żółty (konie izabelowe).
Izobary g. linje na mapie, łączące miejscowości z jednakowem ciśnieniem barometrycznem.
Izochimeny g. linje łączące miejscowości z jednakową temperaturą średnią zimową.
Izolacja ł. odosobnienie.
Izolator g. stołeczek o szklanych nogach dla odosobnienia ciała elektryzowanego od otaczających; szklane lub porcelanowe podstawki na słupach telegraficznych, odosabniacz.
Izolować g. oddzielić, odłączyć, odosobnić.
Izolowany drut, odosobniony t. j. owinięty jakim złym przewodnikiem elektryczności, np. jedwabiem, woskiem, gutaperką i t. p.
Izomery p. Izomeryczne ciała.
Izomeryczne ciała g. mające jednakowy skład chemiczny, a odmienne własności.
IzomoroficzneIzomorficzne ciała g. mające różny skład chemiczny, a jednakowe formy kryształów.
Izorachje g. linje na mapach, łączące miejsca mające o tej samej porze przypływ morza.
Izotermy g. linje, łączące na mapie miejsca mające jednakową średnią temperaturę roczną.
Izotery g. linje na mapach, łączące punkty ziemi, o jednakowej średniej temperaturze letniej.
Izotropijne ciała g. mające jednakowe własności we wszystkich kierunkach postaci.
• PDF 
• MOBI 
