[1015]ZŻ
Żaba, rodzaj zawiasy drewnianej u wrot lub drzwi zwyczajnych.
Żabie żyłki = żyłki krwawe pod językiem.
Żachliwy, lękliwy, bojaźliwy.
Żadać się, p. Żadzić się.
Żadliwość, p. Żadność.
Żadliwszy, szpetniejszy, wstrętniejszy, brzydszy.
Żadliwy, p. Żadny.
Żadność, żadliwość, szpetność, wstrętność, brzydkość.
1. Żadny, 1) żaden; 2) płeć żadna = rodzaj nijaki.
2. Żadny, żadliwy, szpetny, wstrętny, brzydki.
Żadzić się, żadać się, brzydzić się.
Żagawka, p. Żegawka.
Żagiel, płachta wielka jako nakrycie od deszczu lub słońca.
Żagiew, podnieta, pobudka, podsyta (dodać żagwi płomieniowi = dodać oliwy do ognia; Ż. miłości; pijaństwo Ż. do wszeteczeństwa).
Żaglisty, 1) pełen żagli, opatrzony żaglem, żaglami (nawa żaglista); 2) tyczący się żagla (bieg Ż.) (= bieg pod żaglem).
[1016]Żaglolotny, lecący pod żaglem (okręt Ż.).
Żagwica, p. Żegawka.
Żagwisty, pełen żagwi, zapalny.
Żak, 1) literat, sawant; 2) mała sieć rybnarybna, postać niewodu; 3) plondrowanie, rabunek (Tatarzyn rzucił się do żaku); 4) kleryk, rybałt.
Żakować, plondrować, rabować.
Żakuła, klecha; bakałarz.
Żalej, bardziej żal.
Żali, azali, czy.
Żalić, 1) napełniać żalem (Ż. komu serce); 2) boleć; Ż. się, 1) Ż. się czego = litować się nad czem; 2) żal się Boże = szkoda, nie warto (żal się, Boże, że nam co dobrego z nieba spada, ponieważ takiego klejnotu poszanować nie umiemyumiemy).
Żalnik, cmentarz.
Żaluzja, zelus, zazdrość, niepokój o cnotę którego z pary małżeńskiej (wzbudziła w mojej żonie żaluzję).
Żałoba, skarga, zaskarżenie, zażalenie (uczynić żałobę na kogo przed kim; przynieść, kłaść na kogo żałobę).
Żałobić, nabawiać żalu, zasmucać.
Żałobisty, żałobny (śmierć nas żałobistym worem odzieje).
Żałobliwy, 1) żałosny; 2) skarżący, powodowy (strona żałobliwa w sądzie).
Żałobnica, 1) kobieta w żalu, w smutku będąca; 2) oskarżycielka; 3) list żałobny = skarga (podać żałobnicę).
Żałobnik, 1) ten, co pozostaje w żalu, w smutku; 2) oskarżyciel, powód w procesie.
Żałobny, oskarżający (list Ż., p. Żałobnica).
Żałomsza, msza żałobna; egzekwje.
Żałosny, godzien litości, opłakany.
Żałościen, p. Żałościwy.
Żałościwy, żałościen, żałośliwy, żałosny; pobudzający do żalu.
[1017]Żałośliwy, p. Żałościwy.
Żałota, uczucie żalu, żałość.
Żałować, 1) albo żałować się na kogo = wnosić zażalenie, skarżyć się; Ż. się, 1) nie oszczędzać siebie, nie chcieć się narażać, poświęcać (Ż. się dla kogo, dla czego; nie żałują się na śmierć).
Żara, żarza, zorza północna.
Żarciwszy, żarczejszy, żarliwszy.
Żarczejszy, p. Żarciwszy.
Żardki, żartki, żwawy, rwący.
Żarki, p. Żarliwy.
Żarliwiec, człowiek żarliwy.
Żarliwy, 1) albo żarłoczy, żarki, żarławy, żarłoczny, obżarty; 2) żarzący się, pałający (ogień Ż.).
Żarławy, p. Żarliwy.
Żarłoctwo, żarłoczność.
Żarłoczka, kobieta żarłoczna, żarłok.
Żarłoczy, p. Żarliwy.
Żarłok, chciwiec, pożeracz, marnotrawca (Ż. krwi; Turczyn Ż. państw; Ż. majątku ojcowskiego).
Żarnkarz, który robi w żarnach mąkę lub krupy.
Żarnowo, żarna do mielenia.
Żarnowowy, tyczący się żarnowa, młyński.
Żarnówka, rękojeść żarn.
Żarny, pełen żaru, upalny, skwarny (Ż. promień słońca).
Żaropoświetny, przez zorzę północną oświecony.
Żarota, zażartość, żarliwość (z wielkiej żaroty mścił sięsię).
Żarstwa, żerstwo, piasek gruby, żwir.
Żarteczek, p. Żert.
Żartkomówność, wyrywanie się z mową, niewstrzemięźliwość w mówieniu.
Żartkonogi, szybkonogi.
Żartkoskrzydły, mający skrzydła żartkie, chybkie.
Żartomówność, żartobliwy sposób mówienia.
[1018]Żartomówny, mówiący żartobliwie.
Żartowliwy, żartowny, żartobliwy.
Żartownica, żartowniczka, kobieta żartobliwa.
Żartowniczek, p. Żartownik.
Żartowniczka, p. Żartownica.
Żartownik, żartowniczek, człowiek żartobliwy.
Żartowny, p. Żartowliwy.
Żartule, p. Żert.
Żartuleńki, p. Żert.
Żartwa, żertwa, żarzyna, żarzyzna, ofiara palona na ołtarzu, całopalenie.
Żarz, żarzew, żarzowie, żarzywie, żarzywo, żar, żarzewie.
Żarza, p. Żara.
Żarzątek, węgiel przygasły.
Żarzew, p. Żarz.
Żarzewny, żarzący, rozpalalącyrozpalający (ogień bez żarzewnej karmi osiada).
Żarzliwość, żarliwość.
Żarzowie, p. Żarz.
Żarzyć się, jątrzyć się, srożyć się (gdy się bóle najbardziej żarzyły...).
Żarzyna, p. Żartwa.
Żarzysty, pełen żaru, żarzewia, żarzący (ogień Ż.; chuć żarzysta).
Żarzywie, p. Żarz.
Żarzywo, p. Żarz.
Żąbr, żubr.
Żąd, żądza.
Żądać, żędać, 1) Ż. o co = prosić usilnie; 2) żądać wiedzieć (żądał, co się stało); 3) Ż. komu czego = życzyć; 4) potrzebować, wymagać (roślina żąda odpowiedniego klimatu).
Żądalny, wyrażający żądanie, żądający (nota żądalna do dworu zagranicznego).
Żądlisty, żądłasty, mający żądło (chrząszcz Ż.; sztych Ż.).
Żądliwość, żądza, pożądliwość, chęć.
Żądliwy, żądościwy, żądzien, 1) żądny, chciwy; 2) upragniony, pożądany, godny żądania, przyjemny (nadszedł czas Ż.; ranki jego żądliwsze nad złoto, słodsze nad miód; woń żądliwa).
[1019]Żądłasty, p. Żądlisty.
Żądoba, żądność.
Żądościwy, p. Żądliwy.
Żądość, żądza, pożądliwość.
Żądzien, p. Żądliwy.
Żdać, czekać.
Żebry, żebranina, żebractwo.
Żebrzeć, żebrać.
Żeby, czyżby? doprawdy? (umarł. — Ż?).
Żega, p. Zega.
Żegawica, p. Żegawka.
Żegawka, żagawka, żegawica, żagwica, pokrzywa.
Żeglarka, żeglówka, żegluga.
Żeglarskie, po żeglarsku.
Żeglówka, p. Żeglarka.
Żegnać, 1) chrzcić, święcić (Ż. dzwon, wodę); 2) Ż. dzieci = konfirmować; 3) zażegnywać (Ż. czary, chorobę).
Żegżułka, i, lm. i kukułka.
Żehało, żgadło, żegadło.
Żeland, dawna gra w karty.
Żelasty, p. Żelaźnisty.
Żelaza, okowy, kajdany.
Żelaznograda armata = żelaznym gradem (kulami) ziejąca.
Żelazny: koło żelazne = gwiazda polarna, gwiazda żeglarska.
Żelazociąg, magnes.
Żelazowy, żelazny.
Żelaźnik, p. Żeleźnik.
Żelaźnisty, żelasty, żelazisty.
Żelestwo, żelastwo.
Żeleźnictwo, przemysł żelazny, handel żelazem.
Żeleźnik, 1) albo żelaźnik, ten, co się trudni przemysłem lub handlem żelaznym; 2) kocieł, panew żelazna.
Żeliszcze, żeleźce.
Żeła, p. Żyła.
Żełw, żełwica, żołwica, siostra męża, szwagierka.
Żełwica, p. Żełw.
Żemełka, bułeczka.
Żemlany, żemłowy, tyczący się żemły = bułki.
Żemła, bułka, placek.
Żemłowy, p. ZemlanyŻemlany.
Żencica, p. Żynczyca.
[1020]Żencyca, p. Żencica.
Żenich, pan młody, oblubieniec.
Żeniczyzna, p. Żeńczyzna.
Żenie, p. Żonie.
Żeniec, żnarz, żynarz, żniwacz, żniwak, żniwiec, żeńcarz, żniwiarz.
Żenin, żeniny, żeński, żonin, należący do żony, tyczący się żony.
Żeniny, p. Żenin.
Żenny, żonaty.
Żeńcarz, p. Żeniec.
Żeńczy, tyczący się żeńców, żniwiarski.
Żeńczyzna, żeniczyzna, żeńszczyzna, osoba płci żeńskiej.
Żeński, p. Żenin.
Żeństwo, stan człowieka żonatego, małżeństwo.
Żeńszczyzna, p. Żeńczyzna.
Żerca, 1) pożeracz (czas Ż. wszystkiego); 2) albo żerzec, kapłan, ofiarnik; drużba, marszałek weselny.
Żerecki, kapłański, ofiarniczy (urząd Ż.).
Żeremię, osada bobrów.
Żerny, żyrny, żerowny, żyrowny, 1) dający żer obfity, tuczący (pastwisko żerne); 2) tuczny, tłusty; 3) albo żerowy, tyczący się żeru; 4) pożerający (czas Ż. = trawiący wszystko).
Żerowny, p. Żerny.
Żerstwo, p. Żarstwa.
Żert, żarteczek, i w licz. mnogiej żartule, żartuleńki, żart, żarcik.
Żertować, żartować.
Żertwa, żartwa, ofiara palona na ołtarzu.
Żertownik, stół w cerkwi, na którym przygotowują ofiarę bezkrwawą.
ZerzecŻerzec, p. Żerca.
Żeżone ofiary, całopalenia.
Żęć, to, co zżęto; trawa zżęta, sianożęć.
Żędać, p. Żądać.
Żgadło, p. Żehało.
Żglić, tlić, żarzyć; Ż. się, tlić się, żarzyć się.
Żglisko, żgliszczko, żgliszcze, miejsce palenia umarłych.
Żgliszcze, p. Żglisko.
Żgliszczko, p. Żglisko.
Żłobowacina, żłobowina, miejsce wyżłobione.
[1021]Żłobowina, p. Żłobowacina.
Żłop, 1) żłopanie, żłopnięcie; 2) to, co się żłopie; 3) żłopy = sapiska, wpadliny, źródliska, zdroiska.
Żłób, 1) rynna; 2) kanał, koryto.
Żłód, żłódź, deszcz zlodowaciały, grad.
Żłódź, p. Żłód.
Żmienda, żmiendactwo, żmindactwo.
Żmiendactwo, p. Żmienda.
Żmii, żmijowy.
Żmij, wąż, gad, gadzina, jaszczurcze plemię (ŻŻ. skusił Adama).
Żmija, gatunek armaty.
Żminda, żmienda, żmindactwo, skąpstwo.
Żmindliwy, żmindacki.
Żmurek, p. Zmrużek.
Żnarz, p. Żeniec.
Żnia, żniwo.
Żniwacz, p. Żeniec.
Żniwaczka, żniwka, żniwiarka.
Żniwak, p. Żniwacz.
Żniwiec, p. Żniwacz.
Żniwka, p. Żniwaczka.
Żniwny, tyczący się żniwa.
Żniwować, odbywać żniwo.
Żobro, p. Ziebro.
Żog, palenie, ogień (swym żogiem go podniecała).
Żoła, znój, pot.
Żołd, 1) Ż. wieść = służyć w wojsku, być żołnierzem; 2) wojskowość, służba wojskowa; 3) wojsko, siła zbrojna; 4) służba.
Żołdat, p. Zołdat.
Żołdnierz, żołnierz.
Żołdować, służyć w wojsku.
Żołdownik, żołnierz na żołdzie będący.
Żołnieraka, żołnierzyna.
Żołnierczyk, żołnierzyk.
Żołnierska, stan żołnierski, służba wojskowa, żołnierstwo.
Żołnierskie, po żołniersku.
Żołnierzyn, żołnierski.
Żołtarz, psałterz.
Żołwica, p. Żełw.
Żona, kobieta, białogłowa.
Żonetka, 1) kobietka; 2) żoneczka.
Żonie, żenie, gna, pędzi.
[1022]Żorula, biedna żórawica (samica żórawia).
Żółciany, żółciowy.
Żółcina, żółtość.
Żółklina, żółtość, zajście żółtością.
Żółtasy, żółtawy.
Żółtnąć, żółtnieć, żółknąć.
Żółtnieć, p. Żółtnąć.
Żółtobrzuch, ten, co dogadza brzuchowi, gębie, rozkosznik.
Żrawy, żrący, wyżerający, trawiący.
Żreć, żre go w brzuchu = rznie; Ż. się, gryźć się, frasować się, martwić się.
Żucha, p. Żuchwa.
Żuchać, żuchleć, żuć pomału, przeżuwać.
Żuchawica, p. Żuchwa.
Żuchel, kawał (Ż. chleba).
Żuchleć, p. Żuchać.
Żuchwa, żucha, żuchawica, szczęka górna.
Żuć, żwać o kim = wziąć kogo na język, wycierać sobie kim zęby, źle o kim mówić; Ż. się, gryźć się, trapić się, frasować się.
Żuka, ażuka, hażuka, rodzaj długiej sukni wierzchniej.
Żuława, nizkie wybrzeże z błot i bagnisk (Ż. gdańska).
Żuławczyk, żuławianin, mieszkaniec żuławy.
Żuławianin, p. Żuławczyk.
Żuławski, tyczący się żuławy.
Żupica, żupan, kitlik.
Żurzyć się, być markotnym, kwasić się, jątrzyć się, gniewać się (koń się żurzy = strzyże uszami).
Żuwka, zupka.
Żuzel, 1) Ż. kamienny = pumeks; 2) koniec palącego się knota u świecy.
Żuzelica, żuzel.
Żużelasty, żużylisty, żużelowaty, podobny do żuzla, pełen żuzla.
Żużelowaty, p. Żużelasty.
Żużmant, gatunek sukni kobiecej.
Żużylisty, p. Żużelasty.
Żwacz, obmówca, plotkarz.
Żwać i Ż. się, p. Żuć.
[1023]Żwawliwy, mielący ciągle ustami.
Żwawy, zębaty.
Żwadło, żwawiedło, pierwszy żołądek u przeżuwających, żwacz.
Żwawiedło, p. Żwadło.
Żwer, żwir.
Żwerowaty, żwirowaty.
Żybura, napój zły, lura.
Życiowrotny, przywracający życie, odradzający.
Życzka, tasiemka.
Życzkowy, tasiemkowy.
Życzność, życzliwość, 1) życzliwość; 2) życzenie (wedle życzności to sprawił).
Życzliwość, p. Życzność.
Życzliwy, 1) życzący komu czego; 2) pożądany.
Życzny, życzliwy.
Życzyć, 1) Ż. komu = być życzliwym, sprzyjać; 2) Ż. komu = radzić, perswadować życzliwie (życzył i upominał aby się poddali); 3) pozwolić; 4) udzielić do używania, użyczyć, pożyczyć (Ż. książki); 5) Ż. komu czego = cieszyć się z posiadania czego przez kogo, nie zazdrościć mu.
Żyć1. Żyć, 1) Ż. gdzie = mieszkać, przebywać; 2) żyje ogień w popiele, w próchnie, w knocie ruszniczym = trwa, jest, nie zgasł, tli się; 3) żyję ja = jakem żyw, póki ja żyję, ja w tem (żyję ja, a będzie napełniona ziemia wasza).
Żyć2. Żyć, rzyć, zadek.
Żyd: Żyda grzebać = knuć konszachty, działać potajemnie.
Żydło, 1) p. Żyt; 2) życie, żywność.
Żydowczyzna, żydowszczyzna.
Żydowstwo, kraj żydowski.
Żydy, gawiedź, tłuszcza.
Żylany, żylasty.
Żyła, żeła, 1) Ż. pięta, sucha = nerw; 2) sucha Ż. = bykowiec, surowiec, kańczug.
Żyłować, robić żylastym (rogi żyłowane).
Żynać, żąć.
Żynarski, żniwiarski.
Żynarz, p. Żeniec.
Żyncica, p. Żynczyca.
[1024]Żynczyca, żyncica, żyntyca, żencica, żencyca, żętyca.
Żyntyca, p. Żynczyca.
Żyr, żer, żarcie.
Żyrandola, p. Żyrondel.
Żyrondel, żyrandola, żyrondol, żyrandol.
Żyrondol, p. Żyrondel.
Żyrca, rządca stołu.
Żyrny, p. Żerny.
Żyrować, żerować, szukać żeru.
Żyrowisko, żerowisko.
Żyrowny, p. Żerny.
Żysiek, p. Żyś.
Żyskość, rzeźkość.
Żyś, żysiek, Żydek.
Żyt, żydło, życie.
Żytnica, śpichlerz na zboże.
Żytny, 1) żytni; 2) zbożowy; 3) obfitujący w zboże; 4) pożywny.
Żyto, zboże wogóle (reż jest Ż. każdemu znajome).
Żyw czem = żyjący czem, żywiący się czem, używający czego za pokarm (rybami tylko i jarzynami żywi).
Żywca, żywiciel.
Żywiący, żyjący, żywy.
Żywić kogo = zostawić go przy życiu, nie pozbawiać go życia.
Żywie! niech żyje! (vivat!).
Żywiec, 1) płód żywy, pisklę wylęgłe; 2) żywopłot.
Żywię1. Żywię, żywocina, żywina, zwierzę.
Żywię2. Żywię, żywie, żyję, żyje.
Żywina, p. Żywię.
Żywiolny, żywiołowy.
Żywioł, 1) to, co żywi, podsyca; 2) żywność.
Żywizna, zapas żywności.
Żywnie, 1) skoro tylko (gdy Bóg Ż. każe krzemieniowi, ten wielkością wód lunie); 2) dziwnie, bardzo (Ż. mi się ta książka podoba).
Żywocina, p. Żywię.
Żywojadacz, pożeracz tego, co żywe.
Żyworodny, 1) wydający swój płód żywym; 2) wrodzony (wściekłość lwa żyworodna).
Żywot: do żywota = do śmierci, dożywotnie.
Żywotni, żywotny, żywotodajny, żywotworny, [1025]żywotworzący, żywotosprawny, życiodajny, ożywiający.
Żywotny, 1) p. Żywotni (chleb Ż.); 2) żyjący, żywy; 3) koń Ż. = na którym kto sam zwykle jeździ.
Żywotodajny, p. Żywotni.
Żywotosprawny, p. Żywotni.
Żywotworny, p. Żywotni.
Żywotworzący, p. Żywotni.
Żywszy, który żył.
Żywy, 1) oczywisty, widoczny, istny, wierut nywierutny (żywe kłamstwo; żywa prawda); 2) możliwy, żywny (wszelkim żywym sposobem); 3) żywe węgle, Ż. ogień = tlący się, palący się, żarzący się; 4) Ż. kamień, żywa opoka = rodzima, naturalna.
Żyzno czego = obficie, jest w obfitości (Ż. kapłanów).
Żyzny, pożywny, sytny, posilny.
• PDF 
• MOBI 
