Nauka Volapük’a w 12-stu lekcjach/I

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Czesław Czyński
Tytuł	Nauka Volapük’a w 12-stu lekcjach
Rozdział	Część I. Grammatyka
Wydawca	Nakładem autora
Data wyd.	1888
Druk	W. Kornecki
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst;
	Indeks stron

›››

Lekcja I.

§. 1. Alfabet Volapük’a składa się z 27 liter: a, e, i, o, u, ä, ö, ü,; b, p, d, t, v, f, h^[1], y, g, k, l, r, m, n, s, j, c, x, z.
§. 2. Wymowa jest taka sama jak w polskim języku z wyjątkiem:
§. 3. ä = e [ö = e (przeciągłe)] [ü = franc. u (mur)] [v = w] y = j [j = sz] [c = cz] [z = c].

Przykłady.

vol = wol, świat
vom = wom, kobieta
vat = wat, woda
yel = jel rok
yag = jag polowanie
yub = jub okrzyk, radość
jad = szad cień
jap = szap ostrość, wysypka
jön = szen piękność
cal = czal powołanie
cel = czel wiśnia
cil = czil dziecko.
zül = cül, dziewięć
zen = cen, popiół
zemet = cemet, centymetr.

§. 4. W Volapük wszystkie litery się wymawiają, i czytają. Każda głoska posiada tylko jeden znak a każdy znak jedną głoskę. Akcent należy położyć na ostatniej zgłosce słowa: np. menad ludzkość, solatilinkip, tandeciarz. W Volapüku używa się [6]łacińskiego pisma. Wszystkie słowa z wyjątkiem imion własnych lub gdy są na początku zdania, piszą się małemi literami. Wszyscy uczący się muszą przestrzegać ściśle prawideł, aby uniknąć nieporozumień. Volapük nie ma rodzajników (Article) ani trzech rodzajów. Gdzie jednak naturalny rodzaj ma być oznaczony, w takim razie rzeczownik sam przez się jest rodzaju męskiego, a urabia się z niego rodzaj żeński za dodaniem zgłoski ji albo of, a rodzaj nijaki za dodaniem os. Różnica miedzy ji albo of, używane obydwa do urabiania rodzaju żeńskiego jest następująca — zgłoska ji oznacza najczęściej, że istota żeńska związkiem małżeńskim jest połączona:

tidel nauczyciel	ji-tidel żona naucz.
vobel robotnik	ji-vobel żona robot.
cadel urzędnik	ji-cadel żona urzęd.

§. 5. U zwierząt zaś oznacza zgłoska ji rodzaj żeński zwierząt samic.

stäg jeleń	ji-stäg łania
dog pies	ji-dog suka
gok kogut	ji-gok kura

§. 6. Przyrostek of oznacza powołanie, zatrudnienie, urząd żeńskiej osoby.

of-tidel nauczycielka
of-cadel urzędniczka
of-vobel robotnica

obydwie zgłoski jfji i of będą zawsze — oddzielone od rzeczownika.
Zgłoska os oznacza rzeczownik urobiony z przymiotnika.

gudik dobry	gudikos dobro
badik zły	badikos złe
jönik ładny	jonikos ładność

§. 7. Złożone rzeczowniki urabiają się za dodaniem drugiego przypadku (Genetiv) określnika przed rzeczownik pierwotny np. vol świat, pük mowa, volapük mowa światowa, lad serce, flen przyjaciel, ladaflen przyjaciel od serca.
To samo tyczy się rzeczowników złożonych z kilku słów np. vol świat, pük mowa, tidel nauczyciel, volapükatidel.

Imiona własne nie ulegają zmianie z wyjątkiem nazw państw: Francja Flent, Polska Polän i t. d.

Odmiana rzeczowników.

§. 8. W Volapüku znajdujemy dwie liczby: pojedynczą (singularissingularis), mnogą (pluralis). L. mn. urabia się za dodaniem litery „s“ fat ojciec, fats ojcowie. Odmiana rzeczowników ma 4 przypadki formujące się za dodaniem końcówek a, e, i.

L. poj. (Singularis)
Nominativus:	fat ojciec	mot matka
Genitivus:	fata ojca	mota matki
Dativus:	fate ojcu	mote matce
Accusativus:	fati ojca	moti matkę

L. m. (pluralis)

§. 9. tworzy się za dodaniem s do liczby pojedynczej:

Nominativus:	fats ojcowie	mots matki
Genitivus:	fatas ojców	motas matkek
Dativus:	fates ojcom	motes matkom
Accusativus:	fatis ojców	motis matek

Przy tytule albo przy nawoływaniu jak również w listach odpowiada litera ö położona przed główny rzeczownik, łacińskiemu vocativus. O mój panie! O söl obik! O najdroższy przyjacielu! O flen divikün!

Zgłoski il, lu, le i ne.

§. 10. Gdy rzeczownik ma być zdrobniały, dodaje się zgłoskę il po rzeczowniku — vom kobieta (femme), vomil kobietka (petite femme), lol róża (rose) lolil różyczka (petite rose).
§. 11. Jeżeli zaś mamy wyrazić umniejszenie lub pogorszenie osoby lub rzeczy, to urabiamy dodając przed rzeczowniki zgłoskę lu.

fel rola	lufel rola nieuprawna, odłogiem leżąca.
söl pan	jusöllusöl fircyk.

§. 12. Przeciwnie zaś, chcąc stopniować rzeczownik (nadać mu większego znaczenia) dajemy przyrostek le.

masel majster	lemasel mistrz
söl pan	lesöl sułtan

§. 13. głoska ne oznacza zawsze coś przeciwnego.

flen przyjaciel	neflen nieprzyjaciel.
läbad błogosławieństwo	neläbad przekleństwo
san zbawienie	nesan potępienie
läb szczęście	neläb nieszczęście

Zgłoski: -ik, ön, el i -äl.

§. 14. Przez dodanie powyższych zgłosek do rzeczownika albo do innej części mowy, otrzymujemy nową część mowy, n. p. dodana zgłoska ik do rzeczownika (substantiv) daje odpowiedni przymiotnik n. p.

1. söl pan,	sölik pański,	yudel żyd	yudelik żydowski
tik myśl,	tikik myślący,	vom kobieta,	vomik kobiecy,
fat ojciec,	fatik ojcowski	blod brat	blodik braterski.

§. 15. 2. za dodaniem zgłoski ön do rzeczownika otrzymuje się tryb bezokoliczny (Infinitivus).

söl pan	sölön panować	beg prośba	begön prosić,
tik myśl	tikön myśleć	fin koniec	finön kończyć
tidel nauczyciel	tidelön nauczać	pük mowa	pükön mówić

§. 16. 3. za dodaniem zgłoski el cechuje się osobę:

söl pan	sölel władca, mocarz	jaf tworzenie	jafel twórca
tik myśl	tikel myśliciel	ted handel	tedel handlarz
pük mowa	pükel mowca	mit mięso	mitel rzeźnik

§. 17. 4. za dodaniem äl otrzymujemy abstrakcyjne pojęcie.

söl pan	söläl duch panujący
dib głębokość	dibäl głębokość umysłu.

Przymiotnik (Adjectiv).

§. 18. Wspomnieliśmy już, że przez dodanie do rzeczownika zgłoski ik otrzymujemy odpowiedni mu przymiotnik — sölik, tikik itd., który następuje zawsze niezmienny po rzeczowniku n. p.
§. 19.

fat gudik	dobry ojciec	söl tikik	pan myślący
fata gudik	dobrego ojca	söla tikik	pana myślącego
fate gudik	dobremu ojcu	söle tikik	panu myślącemu
fati gudik	dobrego ojca	söli tikik	pana myślącego

§. 20. Stopniowanie przymiotnika urabia się przez dodanie zgłosek um do stopnia równego (positivus) wskutek czego otrzymujemy stopień wyższy (comparativus) a przez dodanie do stopnia (positiyus) zgłoskę ün otrzymujemy najwyższy (superlativus) n. p.

1. (positivus)	gudik	dobry	badik	zły
2. (compar.)	gudikum	lepszy	badikum	gorszy
3. (superl.)	gudikün	najlepszy	badikün	najgorszy.

§. 21. Te same zgłoski um i ün mogą również służyć do stopniowania imiesłowów, przysłówków n. p.

spidöl	spieszący	flunöl	wpływający
spidölum	b. spiesz.	flunölum	b. wpływający
spidölün	n. b. spiesz.	flunölün	n. b. wpływający
söl	pan	tip	wierzchołek, koniec, róg
sölum	większy pan	tipum	w. wierzchołek
sölün	n. w. pan	tipün	naj. wierzchołek.

§. 22. Ale są także przymiotniki urobione przez dodanie zgłoski lik albo sik:

boadik		drewniany	stonik	kamienny
boadlik		drewnisty	stonlik	kamienisty
boadsik	$\scriptstyle {\left\{{\begin{matrix}\ \\\\\ \ \end{matrix}}\right.}$	drewnisty	stonsik	kamienisty
boadsik		sparciały

Przysłówek (Adverbium).

§. 23. Jeżeli przysłówek umieszczony jest bezpośrednio za czasownikiem to stosuje się zupełnie jak przymiotnik, to znaczy że przybiera zgłoskę ik n. p.

blod stadom gudik (Brat się dobrze miewa)
Eslipob badik (źle spałem).

§. 24. Jeżeli zaś przysłówek jest bez czasownika lub potrzebuje wyrazistości, w takim razie otrzymuje on do swojej końcówki ik literę o.

gudiko	na dobry sposób, gut, (bene)
badiko	na zły sposób
gudiküno	na najlepszy sposób

§. 25. Przy przysłówkach czasu i miejsca, które na pytanie: Jak długo? jak daleko? jak wysoko i t. d. odpowiadają, umieszcza się tylko rzeczownik w 4 przypadku n. p. deli bal, cały dzień: minutis lul o pięć minut daleko.
[10] §. 26. Jeżeli zaś nie zachodzi obawa o uszkodzenie jasności wyrażenia i znaczenia w takim razie można użyć pierwszego przypadku, noedlinob kafi yel tel, nie piję od dwóch lat kawy.

Zaimek (Pronom).

§. 27. Osobiste zaimki są:

ob	ja	obs	my
ol	ty	ols	wy
om	on	oms	oni
of	ona	ofs	one
os	ono

§. 28. Wspomnieć należy, że nieosobowe niemieckie man a francuskie on tłumaczy się przez on, a francuskie „vous“ przez ons. — Odmiana zaimków odbywa się tymsamym trybem co i u rzeczowników.
§. 29. Dzierżawcze zaimki są urobione z osobistych zaimków zapomocą zakończenia przymiotnikowego ik.

ob	= obik	mój	obsik	nasz
ol	= olik	twój	olsik	wasz
om	= omik	swój, jego	omsik	ich
of	= ofik	swój, jej	ofsik	ich (żeński)

§. 30. Odmiana zaimków odbywa się według powszechnego prawidła za dodaniem a, e, i, n. p.

obik	mój		obike	memu
obika	mego		obiki	mego

§. 31. Zaimki dzierżawcze, będą również jak i przymiotniki po rzeczowniku umieszczone, a tylko stojące dla szczególniejszej dobitności przed rzeczownikiem, muszą się z nim zgadzać w liczbie i przypadku i nadmienić należy, że zamiast zaimku dzierżawczego kładzie się niekiedy tak zwany grecki Genitiv, to jest druga końcówka osobistego zaimka i to tylko dla lepszej eufonii, celem uniknięcia powtarzającej się końcowej zgłoski ik.

zamiast	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\ \end{matrix}}\right\}\,}$	fat	olik	gudik	ojciec twój dobry
lepiej		fat	ola	gudik	dtto
zamiast	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\ \end{matrix}}\right\}\,}$	dom	obsik	gletik	dom nasz duży
lepiej		dom	abasobas	gletik	dtto
zamiast	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\ \end{matrix}}\right\}\,}$	blod	obik	badik	brat mój zły
lepiej		blod	oba	badik	dtto

§. 32. Wskazujące zaimki są:

at	ten, ce (franc.)	öt	ten sam (le même)
et	ów, ce	eit	tamten
it	sam, même	iet	ów sam
ot	ten sam	öt	właśnie ten
ut	ów (celui)	üt	właśnie ów
votik	inny	söm	właśnie taki
balimik	jeden (l’un)	balim votim	inny.
votimik	drugi (l’autre)

§. 33. Wskazujące zaimki stoją po rzeczowniku i zastosowanie tychże odpowiada zupełnie zastosowaniu przymiotników.
§. 34. Pytające zaimki są:

Kim	kto	kios	które?	kiöp	gdzie?
kis	co?	kimik	co za jeden, jaki,	kiüp	kiedy?
kiom	który	lik	jak?	kikod	czemu?
of-kim	która	kiplad	gdzie?
kif	kto (żeński)	kipladi	dokąd
kiof	która („)	kibid	jak daleko? itd.

§. 35. Względne zaimki są tylko: kel który, ji-kel (of-kel) która, kelos które (to co).
§. 36. Nieokreślne zaimki są:

Ek	ktoś	bos	coś, som taki
nek	nikt	nos	nic
alim	każdy	ans	kilka
sembal	jakiś	mödik	wiele
nonik	żaden	nemödik	mało
alik	każdy	mödumik	więcej itd.
valik	wszystko

§. 37. Liczebniki (Numeralia).

bal	1	fol	4	vel	7
tel	2	lul	5	jöl	8
kil	3	mäl	6	zül	9

§. 38. Dziesiątki urabiają się z jednostek przez dodanie litery „s“ n. p.

bals	10	fols	40	vels	70
tels	20	luls	50	jöls	80
kils	30	mäls	60	züls	90

100	tum	1 milion	balion
1000	mil	1 miliard	baliad
1 bilion	telion	1 trilion	kilion.

39. Złożone liczebniki główne, które z dziesiątek i jednostek się składają, spajają się przez spójnik e to znaczy i n. p.

11	balsebal	115	tumbalselul
23	telsekil	1863	mil jöl tum malsekil
45	folselul	1887	mil jöl tum jölsevel
68	mälsejöl	825	jöl tum telsetul

§. 40. Porządkowe liczebniki urabiają się z głównych za dodaniem „id“ n. p.: balid pierwszy mälid szósty folid czwarty telsejölid 28.
§. 41. Jasnem jest, że przy porządkowych złożonych jak 83-ci jölsekilid to końcówka „id“ daje się tylko do ostatniego liczebnika (le quatre-vingt troisième) tum ebalselulid 116-ty itd. (można też opuścić e między tum e bals).
§. 42. Jeżeli z porządkowych mamy urobić przysłówki w takim razie dodaje się do id jeszcze „o“ n. p.

balido	po pierwsze
telido	po drugie
jölido	po ósme itd.

§. 43. Powtarzające się liczebniki urabiają się z głównych za dodaniem na n. p. tumna po setny raz, balna raz, milna po tysięczny, telna drugi raz, lulsna po 50 raz, zülna po dziewiąty raz.
§. 44. Mnożne liczebniki urabiają się również z głównych za dodaniem końcówki przymiotnikowej ik balik pojedyńczy tumik po setny folik poczwórny.
§. 45. Gatunkowe liczby urabiają się z głównych za dodaniem „nik“:

balnik, jednaki	$\scriptstyle {\left.{\begin{matrix}\ \\\\\ \\\ \ \end{matrix}}\right\}\,}$	w polskim nieużywane.
telsenik, dwudziestoraki
milnik, tysiącoraki

§. 46. Rozdzielne liczebniki otrzymują się za dodaniem a umieszczonego osobno np.

a tel	po dwóch		a mäl	po sześciu
a jöl	po ośmiu		a kil	po trzech.

§. 47. Z każdego liczebnika możemy za dodaniem zgłoski el rzeczownik urobić np. balel pierwszy, kilel trzeci itd. Przez dodanie „ön“ urobiony czasownik np.
telön podwajać
folön poczwórnie działać itd.
§. 48. Oznaczenie czasu odbywa się albo za pomocą glok albo düp np. ósma godzina, jöl glok albo düp jölid, także düp jöl. Pół godziny mówi się düp lafik, kwadrans foldil düpa. 3½ düp kilid e lafik. 6¾ düp mölid e foldis kil. Większa oznaczona część czasu wyprzedza mniejszą i dlatego też musimy zachować następujący porządek: Rok, miesiąc, dzień, godzina, minuta i sekunda. Yel rok, mul miesiąc, del dzień, düp godzina, minut minuta, sekun sekunda np.
§. 49. Wiedeń 20 listopada 1883 — będzie, Vin, balmil jöltum jölsekil novul telsid, albo Vin. 1883 novul 20id.

Lekcja II.

Czasownik (Verbum)^[2]

§. 50. Z każdego rzeczownika można urobić czasownik w formie bezokolicznej (Infinitivus) za dodaniem zgłoski ön np. löf miłość, löfön miłować, stim cześć, stimön czcić, klöd wiara klödön wierzyć, balibel balwierz, balibelön golić, itd. Osoby w czasach tworzą się przez dodanie odpowiedniego zaimka osobistego do źródłosłowu czasownika. — Pod „źródłosłowem“ rozumiemy każde słowo, które pozostaje po odjęciu od formy bezokolicznej zgłoski końcowej ön np. od dunön źródłosłów jest dun, czyn, od labön źródłosłów lab, miano.
§. 51. Tworzenie czasów w formie czynnej w trybie oznajmującym.
Czas teraźniejszy (Prasens) urabia się gdy do źródłosłowu dodaje się końcówki zaimków osobistych np.

löfob	ja kocham		löfobs	my kochamy
löfol	ty kochasz		löfols	wy kochacie

[14]

löfom	on kocha	löfoms	oni kochają
löfof	ona kocha	löfofs	one kochają
löfon	kocha się (on aime)

§. 52. Przy zaimkowych czasownikach dodaje się zgłoskę ok do zakończenia osoby albo wsuwa się ok między źrodłosłów i zakończenie formy bezokolicznej np. gälokön cieszyć się ztąd gälokob cieszę się, albo gälobok, sölokob, sölobok opanuję się itd. Formowanie czasowników zaimkowych jak również i wszystkich czasów form odbywa się tym samym trybem.
§. 53. Czasowniki zwrotne (Verba relativa) przybierają zaimki np. löfobs obis, kochamy się (t. z. jeden drugiego) zaś löfobsok kochamy się sami (sam siebie).
§. 54. Czas wspólnie przeszły^[3] (Imperfectum) tworzy się gdy się przed źródłosłów czasownika dopiszę literę „ä“ z dodaniem odpowiednich osobom zaimków np. älöfob kochałem, älöfobs kochaliśmy.
§. 55. Również urabiają się pozostałe czasy i tak otrzymujemy czas przeszły* (Perfectum) literę e np.

elöfol (kochałeś) elöfoms oni kochali.

§. 56. Czaz zaprzeszły^[4] Plusquamperfectum)(Plusquamperfectum) literę i np.

ilöfom on kochałbył, ilöfofs one kochałybyły.

§. 57. Czas przyszły^[5] (Futurum I.) literę o np. olöfof ona będzie kochała, olöfobs będziemy kochali.
§. 58. Czas przyszły^[6] (Futurum II. exactum) literę u n. p. ulöfel (ty będziesz kochała) tu auras aimé, ulöfofs (one będą kochały) sie werden geliebt haben.

A więc	löfol kochasz,
	alöfom kochał,
	elöfof kochała,
	ilöfom kochał był,
	olöfon będzie się kochało,
	ulöfobs będziemy kochali.

Tworzenie formy biernej.

Litera p jest oznaka formy biernej.
§. 59. Czas teraźniejszy urobimy gdy się umieści przed źródłosłowem literę p do której dodaje się literę a (dla lepszego brzmienia) i dodaje się po źródłosłowie odpowiednia końcówkę. Inne zaś czasy tworzą się jak w czynnej formie, dodając tylko przed źródłosłów literę p.

palöfob jestem kochany		Praesens
pälöfob byłem kochany		Imperfectum
pelöfob byłem kochany		Perfectum
pilöfob byłembył kochany		Plusquamperfectum
polöfob będę kochany		Futurum I.
pulöfob będę kochany		Futurum II.

§. 60. W Volapüku nie ma posiłkowych czasowników, ponieważ, mieć labön, być binön i vedön stać się, są poczytywane jako zwykłe czasowniki.

Forma warunkowa.

Tworzy się za dodaniem do Imperfectum i Plusquamperfectum końcówki öv

Praesens:	Äpenob-öv,	napisałbym
Perfectum:	Ipenob-öv,	napisałbym był.

Forma łącząca (Conjunctivus.)

§. 61. Forma łącząca tworzy się przez dodanie zgłoski la którą się umieszcza po czasowniku przedzielając ją — np.

vedo-la	że będziesz		penob-la	żebym pisał
mekom-la	że robi		ipenob-la	żebym był pisał.

Forma długotrwająca (Aorist Durativ).

§. 62. Durativ jest oznaczeniem długotrwającej czynności, jest ona używaną w przysłowiach, sentencjach przytaczanych, które nie oznaczają trwania czasu, lub gdy jakąś zwyczajną powtarzającą się czynność wyrażają. Litera i która ciągle pomiędzy przyrostkiem i źródłosłowem znajduje się, jest cechą charakterystyczną tego [16]trybu. Jeżeli zaś w czasie teraźniejszym nie spostrzegamy zgłoski przyrostkowej a pojedyńczo poprzedzone i także czas zaprzeszły (Plusquamperfectum) znamionuje np. ilöfob, w takim razie dodaje się jeszcze przed i literę a.

Pr.	ailöfob, ja kocham ustawicznie, nieustannie
Imp.	äilöfob, ja kochałem ustawicznie
Futur,	oïföloboilöfob, ja będę kochał „
F. ex.	uilöfob, ja będę kochał „

§. 63. Również w formie biernej np.

pailöfol	będziesz	bezustannie	kochany
päilöfom	on był	„	„
pailöfof	ona będzie	„	kochaną
pailöfobs	my będziemy	bezustannie	kochani
wreszcie	w aigolob	zwykłem chodzić,
	aijenos	zwykło się dziać itd.

Forma pytająca (Interrogativus).

§. 64. Forma pytająca urabia się za dodaniem głoski li, i umieszcza się przed czasownikiem przedzielając li przez — np.

li-labob	czy ja mam	li-penob	czy piszę?
li-mekom	czy on robi	li-penobs	czy piszemy?
li-vedom	czy on będzie	li-penofs	czy one piszą?

§. 65. Ale wyjątek można uczynić dla lepszego brzmienia w 1 osobie liczby pojedynczej, ażeby podwójnie tam znajdujące się i nie raziło ucha jak również w 3 osobach liczby mnogiej aby skupienia spółgłosek uniknąć, należy pisać zamiast labol-li lepiej li-labol (czy masz) zamiast labonslaboms-li lepiej li-laboms (czy mają).
§. 66. Jeżeli zaś forma pytająca schodzi się z formą łączącą w takim razie pamiętać należy że li stoi ustawicznie przed la np. elogons-li-la gdybyś pan mógł wiedzieć? JgesagolsIgesagols-li-la gdybyście byli odpowiedzieli. Ale można także: Li-la-elegons? i li-la-igesagols?

Przeczenie.

§. 67. Forma przecząca czasownika urabia się za dodaniem przed czasownik no (nie) np. no logob (nie widzę) no ämekols nie robiliście nic, no etötos, nie grzmiało, no löfol, nie kochasz itd.
[17] §. 68. To samo się tyczy czasowników w formie pytającej stojących np.

no li-segolob	czy nie wychodzę
no li-vunobs	czy nie ranimy
no li-mekoms	czy nie robią.

Również gdy przeczenie w formie pytającej w trybie łączącym znajduje się np.

No pönob-li-la? żebym nie ukarał?

Forma rozkazująca (Imperativus).

§. 69. Forma rozkazująca tworzy się za dodaniem bezpośrednio do osoby cz. teraźniejszego zgłoski öd np. penols piszecie penolsöd piszcie, begolsöd proście, forma bardziej rozkazująca tworzy się za dodaniem öz np. givolöz musisz dać, golonöz musi iść, löfomöz niech kocha itd.

Forma życząca (Optativus.)

§. 70. Forma ta urabia się dodając końcówkę ös np. lifomös

Vedemös saunik,	bodajby wyzdrowiał
Yufolsös	bodajeście pomagali
Polän lifomös!	niech żyje Polska!

Tryb bezokoliczny (Infinitivus).

§. 71. Tryb bezokoliczny jak wiadomo, tworzy się za dodaniem do rzeczownika ön, np, yufön pomagać. Tryb bezokoliczny odpowiadający niemieckiej formie spójnikowej bezokolicznej zu, um zu helfen, urabia się za dodaniem al, al löfön (we francuzkim „de“ à).

Imiesłowy (Participia).

§. 72. Imiesłowy wszystkich czasów urabiają się dodaniem öl np. lilöl słuchający, elilöl słuchawszy, olilöl mający słuchać, löföl kochający, eliföl kochawszy, olöföl mający kochać itd.

Przyimek (Praepositio).

§. 73.

A,	przez,		Al,	do,	Äl,	ku,
Dis,	pod		Du,	podczas	In,	w,
Ko,	z,		Nebü,	przy	Su,	na,
		Ve, wzdłuż itd.

Spójniki (Conjunctio).

§. 74. Najgłówniejsze spójniki są:

ab, ale
ven, gdy
i (id p. samogl.) także
büfo, nim
jüs, do, aż
bi, że
du, podczas, gdy
yed, przecież
noe-soi nie tylko, lecz także
do, chociaż— u (p. uamog.samog. ud) albo
bi, ponieważ
if, gdy
äs, tak jak
dat, aby
das, że
ibo, (ibö f. pyt. ponieważ) bi
ga, przecie
uf-ud, albo-albo
sis, od
sod, lecz
ä — ä (äd-äd) tak-jak
tos, wbrew, pomimo
e (ed) i, a
ni-ni, ani-ani
ifi, jeżeli, także
kludo, więc
plas, zamiast
ka, niż (comp.)

Wykrzyknik (Interjectio.)

§. 75. Najbardziej używane są:

ag, niestety!
suso, hejże!
ö, aj! jej
stopö, stój!
löpö; na
vu ku
lifö, bywaj zdrów!
maj, majö, marsz!
yu, gwałtu!
bafö, brawo!
ga, przeeież, nareszcie!
mofö, precz, fora, won!
lü, he (nawoływanie)
is, tu
spidö, spiesznie, prędko!
adyö, żegnaj do widzenia!
sö, pst!
takedö, cicho!

↑ Ks. Schleyer ˘ oznacza przydechowe h — ja zaś zaprowadzam literę h, w ślad za prof. Kerckhoffem.
↑ Ponieważ łaciny używamy w szkołach, stosując ją do czasów, dlatego podaję nazwy łacińskie.
↑ Używam w opowiadaniach historycznych (Praesens historic):historic).
↑ Używam w czynnościach zaprzeszłych, wykonanych przed innemi przeszłemi.
↑ W czynnościach w przeszłości odbyć się mających.
↑ W czynnościach w przyszłości przed innemi przyszłemi odbyć się mające.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Czesław Czyński.

[1] Ks. Schleyer ˘ oznacza przydechowe h — ja zaś zaprowadzam literę h, w ślad za prof. Kerckhoffem.

[2] Ponieważ łaciny używamy w szkołach, stosując ją do czasów, dlatego podaję nazwy łacińskie.

[3] Używam w opowiadaniach historycznych (Praesens historic):historic).

[4] Używam w czynnościach zaprzeszłych, wykonanych przed innemi przeszłemi.

[5] W czynnościach w przeszłości odbyć się mających.

[6] W czynnościach w przyszłości przed innemi przyszłemi odbyć się mające.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]