Zadig czyli Los/IV
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Zadig czyli Los |
| Pochodzenie | Powiastki filozoficzne / Tom pierwszy |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1922 |
| Druk | Drukarnia »Czasu« w Krakowie |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Tłumacz | Tadeusz Boy-Żeleński |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Zadig zapragnął w filozofii i przyjaźni szukać pociechy po tych złośliwościach losu. Posiadał on, w jednej z dzielnic Babilonu, ozdobiony ze smakiem dom, gdzie gromadził wszelkie sztuki i uciechy godne szlachetnie myślącego człowieka. Rano, biblioteka jego była otwarta dla uczonych; wieczorem, stół ugaszczał najlepsze towarzystwo; ale poznał niebawem jak niebezpiecznie jest przestawać z uczonymi. Wszczęła się dysputa nad prawem Zoroastra, które zabraniało jadać gryfa. „Jak można zabraniać gryfa, mówili jedni, skoro to zwierzę nie istnieje? — Musi snadź istnieć, powiadali drudzy, skoro Zoroaster nie życzy sobie aby go jeść“. Zadig chciał ich pogodzić, powiadając: „Jeżeli istnieją gryfy, nie jedzmy ich; jeżeli nie istnieją, tembardziej nie będziemy ich jeść; w ten sposób, wszyscy będziemy posłuszni woli Zoroastra“.
Pewien uczony, który napisał trzynaście tomów o właściwościach gryfa, i który, co więcej, był wielkim teurgitą, pospieszył oskarżyć Zadiga przed archimagiem, imieniem Yebor[1], najgłupszym i, temsamem, największym fanatykiem wśród Chaldejczyków. Człowiek ten byłby zdolny wbić Zadiga na pal, ku większej chwale słońca, poczem odmówiłby brewiarz Zoroastra z tem doskonalszem zadowoleniem. Przyjaciel Kador (jeden przyjaciel wart więcej niż stu klechów) udał się przed oblicze starego Yebora i rzekł: „Niech żyje słońce i gryfy! strzeż się karać Zadiga: to święty człowiek; chowa gryfy na podwórzu, a nie je ich; jego zaś oskarżyciel, to heretyk, który śmie utrzymywać że królik ma rozszczepione kopytko i nie jest nieczysty. — A zatem, rzekł Yebor potrząsając łysą głową, trzeba wbić na pal Zadiga za to że myślał źle o gryfach, tamtego zaś że mówił źle o królikach“. Kador załagodził sprawę, za pośrednictwem panny dworskiej, którą świeżo uszczęśliwił dzieckiem, a która miała duże zachowanie w kolegium magów. Nikogo nie wbito na pal; na co wielu doktorów szemrało i przepowiadało upadek Babilonu. Zadig wykrzyknął: „Od czego zależy szczęście! wszystko mnie prześladuje na tym świecie, nawet stworzenia które nie istnieją“. Przeklął uczonych, i odtąd postanowił już żyć jedynie zabawą.
Zbierał u siebie najgodniejszych ludzi i najbardziej urocze damy w całym świecie; dawał wykwintne wieczerze, często poprzedzone koncertem i ożywione uroczą rozmową, z której umiał wygnać chęć popisu, co jest najpewniejszym sposobem aby gadać głupstwa i zepsuć swobodę najmilszego zebrania. Ani w wyborze przyjaciół ani potraw nie kierowała nim próżność; we wszystkiem wolał treść od pozoru; i przez to właśnie zyskał sobie prawdziwy szacunek o który się nie zabiegał.
Naprzeciw jego domu mieszkał Arimaz; osobistość której nikczemna dusza malowała się na pospolitej fizyognomii. Żółć i pycha rozsadzały go, na dobitkę zaś, był to pięknoduch z gatunku nudziarzy. Nie mogąc, mimo wysiłków, zyskać powodzenia w świecie, mścił się spotwarzając go. Mimo iż bogaty, z trudnością zdołał ściągnąć do domu garstkę pochlebców. Hałas pojazdów wjeżdżających co wieczór w bramę Zadiga niecierpliwił go; szmer pochwał drażnił więcej jeszcze. Zachodził niekiedy do Zadiga i siadał do stołu, nieproszony przez nikogo: mącił całe wesele towarzystwa, tak jak podobno harpie każą potrawę której dotkną. Zdarzyło się, iż, kiedy raz chciał wydać ucztę dla pewnej damy, dama, zamiast do niego, poszła wieczerzać u Zadiga. Innego dnia, gdy rozmawiali z sobą w pałacu, zbliżył się do nich minister, prosząc na wieczerzę Zadiga, a nie prosząc Arimaza. Najbardziej nieubłagane nienawiści rodzą się często z równie błahych powodów. Człowiek ten, którego w Babilonie nazywano Zawistnym, chciał zgubić Zadiga, ponieważ mieniono go Szczęśliwym. Sposobność do złego trafia się sto razy na dzień, sposobność do dobrego raz na rok, jak powiada Zoroaster.
Zawistny udał się do Zadiga i zastał go w ogrodzie z dwoma przyjaciółmi, oraz pewną damą, której nadskakiwał potrosze, zresztą bez głębszej myśli. Rozmowa toczyła się o wojnie, którą król ukończył właśnie szczęśliwie przeciw księciu Hirkanii, swemu wasalowi. Zadig, który dał dowody waleczności w tej krótkiej potrzebie, chwalił wielce króla, a jeszcze więcej damę. Wziął tabliczkę, wypisał na niej ułożony na prędce czterowiersz i dał go do przeczytania tej pięknej osobie. Przyjaciele prosili, aby i im go użyczył: skromność, lub raczej dobrze zrozumiana miłość własna, nie pozwoliły mu na to. Wiedział, że improwizowane wierszyki dobre są jedynie dla osoby na której cześć je ułożono. Złamał tedy na dwoje tabliczkę na której je skreślił, i rzucił oba kawałki w krzak róży, gdzie ich napróżno szukano. Zaczął kropić lekki deszczyk; wszyscy schronili się do domu. Zawistny, który został w ogrodzie, szukał póty, aż znalazł ułomek tabliczki. Złamała się ona w taki sposób, iż każde pół wiersza zawierało sens, a nawet tworzyło wiersz krótszej miary: ale, jeszcze osobliwszym trafem, te krótkie wierszyki głosiły, mimowiednie, najstraszliwsze zniewagi przeciw królowi; a mianowicie:
Pośród zbrodni hałasów,
Na umocnionym tronie,
Sen mącąc lubych wczasów,
Żądzą krwi dziką płonie.
Po pierwszy raz w życiu, zawistnik uczuł się szczęśliwy. Posiadał w rękach sposób aby zgubić człowieka pełnego cnót i uroku. Pełen okrutnej radości, postarał się, aby satyra ta, wypisana ręką Zadiga, doszła do króla: jakoż, Zadiga, obu przyjaciół i damę, wszystkich wtrącono do więzienia. Ukończono niebawem proces, nie zadając sobie trudu aby wysłuchać winnego. Skoro prowadzono go aby usłyszał wyrok, zawistnik znalazł się na drodze i rzekł głośno, iż wiersze Zadiga niewiele okazały się warte. Zadig nie miał tej ambicyi aby być dobrym poetą; ale był w rozpaczy, iż pomówiono go o obrazę majestatu, i że wtrącono do więzienia piękną damę, oraz dwóch przyjaciół, za zbrodnię której nie popełnił. Sędziowie nie pozwolili mu mówić, ponieważ tabliczka mówiła za niego. Takie było prawo w Babilonie. Wiedziono go tedy na miejsce kaźni, wśród tłumu ciekawych; nikt nie śmiał się nad nim litować, wszyscy cisnęli się jeno aby śledzić jego fizyognomię i przekonać się czy będzie umierał z wdziękiem. Rodzina jedynie była strapiona, ponieważ nie dziedziczyła po nim. Trzy czwarte mienia uległo konfiskacie na rzecz króla, jedna czwarta na rzecz Zawistnego.
Gdy nieborak gotował się na śmierć, papuga króla sfrunęła z balkonu i przysiadła w ogrodzie Zadiga na krzaku róży. Wiatr strącił tam brzoskwinię z sąsiedniego drzewa: spadła na kawałek porzuconej tabliczki i przylepiła się do niej. Ptak uniósł brzoskwinię wraz z tabliczką i zaniósł je na kolana monarchy. Król, zaciekawiony, odczytał słowa nie zawierające żadnego sensu, jak gdyby stanowiły końcówki jakichś wierszy. Lubił poezyę (z monarchami, którzy lubią wiersze, zawsze jest jakaś rada); przygoda papugi dała mu do myślenia. Królowa, która pamiętała treść zbrodniczej tabliczki Zadiga, kazała ją przynieść. Przymierzono do siebie oba ułamki: schodziły się najdokładniej; wówczas, odczytano wiersze tak, jak je Zadig napisał:
Pośród zbrodni hałasów, ziemia wprzódy drżała;
Na umocnionym tronie, król pokój dziś głosi;
Mącąc sen lubych wczasów, li miłość zuchwała
Żądzą krwi dziką płonie i żniwo swe kosi.
Król nakazał natychmiast aby przyprowadzono Zadiga i wypuszczono z więzienia jego przyjaciół oraz damę. Zadig upadł twarzą na ziemię do stóp króla i królowej: prosił ich bardzo pokornie o przebaczenie za swe liche wiersze; przemawiał z takim wdziękiem, dowcipem i rozumem, iż oboje królestwo zapragnęli go bliżej poznać. Za następnem widzeniem, ujął ich jeszcze więcej za serce. Oddano mu cały majątek Zawistnego, który go fałszywie oskarżył; ale Zadig zwrócił go w całości, przyczem zawistnik odczuł jedynie radość, iż nie postradał swego mienia. Szacunek króla dla Zadiga wzrastał z każdym dniem. Uczynił go uczestnikiem wszystkich zabaw i radził się go w każdej sprawie. Królowa zaczęła nań patrzeć z sympatyą, która mogła się stać niebezpieczną dla niej, dla dostojnego małżonka, dla Zadiga i dla kraju. Zadig zaczynał wierzyć, że nie tak trudno jest być szczęśliwym.
- ↑ Anagram teatyna Boyer, spowiednika utytułowanych dewotek, a później, dzięki ich wpływom, biskupa. Boyer dał się Wolterowi niejednokrotnie we znaki swemi prześladowaniami. Teatyni, był to zakon założony w r. 1524 we Włoszech, przez arcybiskupa Teaty.
