Giletta z Narbonny
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Giletta z Narbonny |
| Pochodzenie | Dekameron |
| Wydawca | Bibljoteka Arcydzieł Literatury |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Współczesna |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | Edward Boyé |
| Źródło | Skany na commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst |
| Indeks stron | |
Teraz, ze względu na przywilej Dionea, miała opowiadać jeszcze tylko królowa. Nowela Lauretty została doprowadzona do kresu. Królowa, nie czekając, aż ją prosić zaczną, rzekła w te słowa:
Któż teraz, wysłuchawszy opowieści Lauretty, będzie umiał opowiedzieć nowelę, któraby powszechny aplauz znalazła? Dobrze się stało, że nie uraczono nas nią na samym początku, bowiem później niewiele opowieści nam do smakuby przypadło. Zapewne i te, które jeszcze dzisiejszego dnia do opowiedzenia pozostają, niezbyt zachwalane będą. Mimo to jednak, opowiem wam o zdarzeniu, które mi na myśl przyszło.
U królestwie francuskiem żył niegdyś pewien szlachcic, zwany Isnardem, grabią z Rousillonu. Ów, na zdrowiu wielce szwankując, trzymał przy sobie zawsze medyka, mistrza Gerarda z Narbonny. Grabia z Roussillonu miał malutkiego synaczka, imieniem Beltram. Wraz z tym urodziwym i przymilnym chłopcem wychowywało się wiele rówieśnych dzieci, wśród których znajdowała się także córka medyka, Gilettą zwana. Dzieweczka ta rozmiłowała się w Beltramie bardziej, niźli to na wiek jej młody przystało. Po śmierci grabi Bertram, pod opieką królewską pozostały, musiał do Paryża się udać. Młódka pogrążyła się w niewymownym smutku. Wkrótce i jej ojciec zszedł z tego świata. Gdyby stosowny pozór miała z wielką chęcią do Paryżaby wyruszyła, aby Beltrama obaczyć. Znajdując się jednak pod srogim nadzorem, jakoże ze swemi bogactwy sama na świecie pozostała, nie mogła żadnej wymówki znaleźć. Doszedłszy do lat niewieścich, nie była w stanie o Beltramie zapomnieć i odmawiała wszystkim zalotnikom, z którymi ją krewniacy swatali, żadnych racyj nie podając. Gdy Giletta miłością swą nieszczęsną do Beltrama gorzała (który stał się już urodziwym młodzieńcem), nagle doszły ją słuchy, że król francuski wskutek wrzodu na piersi, źle przez medyków zaleczonego, dostał fistuły, która mu wielkich boleści przyczyniała. Nadomiar złego król nie znajdował lekarza, któryby mógł mu jakieś ulżenie sprawić. Starania wszystkich jeno niemoc jego pogarszały. Dlatego też król, do rozpaczy przywiedziony, od nikogo więcej pomocy ani rady przyjmować nie chciał.
Wiadomość ta niezmiernie młódkę uradowała, bowiem nadarzał jej się pozór wyjazdu do Paryża, a przytem spodziewała się, że, jeśli choroba króla taką się okaże, jaką jej się wydała, to uda jej się Beltrama za męża pozyskać. W tym celu więc, będąc już przez swego ojca w kunszcie medycznym wyćwiczona, przygotowała z różnych ziół i korzeni stosowny proszek, siadła na koń i do Paryża się udała. Przedewszystkiem postarała się obaczyć Beltrama; później, stanąwszy przed królem, jako o osobną łaskę poprosiła, aby jej naturę swej niemocy wyjawił. Król, obaczywszy urodziwą dzieweczkę, nie chciał jej odmówić i odkrył przed nią cierpiące miejsce. Giletta, przyjrzawszy się ranie, już za pewne to miała, że ją wyleczy i dlatego też rzekła:
— Jeśli się zgodzicie, królu mój i panie, to przy pomocy Boskiej uwolnię was od tej choroby w ciągu ośmiu dni, nie przyczyniając wam najmniejszego bólu czy dolegliwości.
Król roześmiał się w głębi duszy na te słowa i rzekł do się: „Tego, czego nie mogli sprawić najtężsi na świecie medycy, miałaby dokonać jedna młoda białogłowa?“ Podziękowawszy przeto Gilecie za jej cne usługi, odparł, że postanowił już niczyjej rady nie zasięgać.
— Wydwarzacie się, panie, z mojej umiejętności — odparła młódka ponieważ jestem kobietą, a do tego wielce młodą. Zwracam wam jednak uwagę, że nie własną sciencją, ale kunsztem mistrza Gerarda z Narbonny przy pomocy boskiej wyleczyć was zamierzam.
Wówczas król pomyślał sobie: „Może być, że w samej rzeczy Bóg mi ją tu przysyła. Dlaczegóż miałbym jej sztuki nie wypróbować, zwłaszcza, że, jak sama powiada, nie przysparzając mi cierpień, w krótkim czasie mnie wyleczy“. Postanowiwszy więc zasięgnąć jej rady, rzekł w te słowa:
— Jeżeli złamię dla cię swoje postanowienie, a ty mnie do zdrowia nie powrócisz, cóż się ma stać z tobą za karę?
— Każcie mnie, panie, wziąć pod straż — odparła młódka — abym, jeśli w ciągu ośmiu dni was nie wyleczę, na stosie spalona została. Jeżeli jednak wam zdrowie powrócę, jakąż nagrodę otrzymam?
— Wydajesz mi się jeszcze niezamężną — rzekł król — jeśli więc obietnicę swoją ziścisz, obdarzymy cię znacznym i szlachetnym małżonkiem.
— Królu odparła Giletta — zaiste szczęśliwą będę, jeśli mnie zamąż wydacie, pragnę jednak wybrać sobie małżonka według swej woli, wykluczając synów waszych i wszystkich członków królewskiego domu.
Król obiecał, że jej życzenie spełni.
Wówczas dzieweczka do leczenia przystąpiła i wkrótce, jeszcze przed oznaczonym czasem, powróciła królowi zdrowie. Król, czując się uzdrowionym, rzekł:
— Zasłużyłaś w pełni na przyobiecanego ci męża.
— Jeżeli tak, Miłościwy Panie — odparła Giletta — to znaczy zasłużyłam na Beltrama z Roussillonu, którego jeszcze w dzieciństwie pokochałam, aby do tych pór niezmienną miłością go darzyć.
Spełnienie tego żądania niezbyt łatwem królowi się zdało, jednakoż, raz dawszy słowo, nie chciał go teraz łamać, dlatego też kazał przywołać Beltrama i rzekł doń:
— Jesteś już źrałym mężem, Beltramie! Wolą moją jest, abyś powrócił w swoje strony i grabiostwem swojem sam rządzić zaczął, a przytem zabrał z sobą pewną panienkę, którą ci za żonę przeznaczam.
— Któż jest tem dziewczęciem? — zapytał Beltram.
— Ta, której umiejętności zdrowie swoje zawdzięczani — odparł król.
Beltram, który już Gilettę widział i bardzo urodziwą ją znalazł, znając jej stan niski, nawszem przeciwny jego znacznemu rodowi, odparł gniewnie:
— Chcecie mi dać za żonę znachorkę, Miłościwy Panie? Strzeż mnie Boże, abym kiedykolwiek podobną małżonkę miał do domu mego wprowadzić!
— Pragniesz więc do tego mnie przywieść, abym złamał me słowo, dane dzieweczce, która mnie wyleczyła i która w nagrodę za swe usługi zażądała cię na męża? — spytał król.
— Możecie mi odjąć wszystko, co posiadam — odparł Beltram — i oddać mnie, komu się wam podoba, ale zaręczam wam, że nigdy nie będę w takim stadle szczęśliwy.
— A ja mniemam całkiem przeciwnie — rzecze król — bowiem dzieweczka jest urodziwa i rozumna wielce, a do tego gorąco cię miłuje. Pewien jestem, że będziesz z nią szczęśliwszy, niźli z jakąś damą ze znacznego rodu.
Beltram umilkł, słowa te usłyszawszy, a król tymczasem polecił czynić przygotowania na uroczystość zaślubin.
Wkrótce nadszedł dzień ślubu. Beltram, aczkolwiek niechętnie, w przytomności króla pojął za żonę dzieweczkę, gorąco go miłującą. Po ślubie zgodnie z powziętem wprzód postanowieniem oznajmił, że pragnie do swego grabiostwa powrócić, aby w swych majętnościach żyć z młodą żoną pospołu. Otrzymawszy pozwolenie króla, siadł na koń i, miast w swoje strony, do Toskanji się udał. Wiedząc, że Florentczycy w tym czasie z Sieneńczykami wojnę toczyli, ofiarował im swoje usługi. Florentczycy z radością i z oznakami wielkiej czci go przyjęli i mianowali go dowódcą oddziału żołnierzy, znaczny żołd mu wyznaczając. Beltram przez dłuższy czas u nich na służbie pozostawał.
Młoda żona tymczasem, niezbyt uradowana takim obrotem sprawy a jednocześnie nadzieję żywiąca, że uda jej się Beltrama do domu sprowadzić, udała się do Roussillonu, gdzie wszyscy, jako grabinię, ją przyjęli. Znalazłszy tutaj wszystko w wielkim nieładzie z powodu długiej nieobecności grabiego, starań i pracy nie litując, porządek z powrotem ustanowiła. Wasale jej, wielce z tego zadowoleni, przychylnością swoją ją darzyli i grabiemu za złe mieli jego niechęć do żony. Przywiódłszy do porządku wszystkie sprawy w majętnościach, Giletta uwiadomiła o tem męża przez dwóch dworzan, prosząc go, jeśli jej obecność od powrotu do domu go wstrzymuje, aby jej doniósł o tem, a ona natychmiast, woli jego posłuszna, z tych stron się oddali.
Grabia dał wysłańcom twardą odpowiedź:
— Niechaj moja żona czyni, co chce. Co się tyczy mego powrotu, to on prędzej nie nastąpi aż Giletta będzie miała na palcu ten oto pierścień a na rękach dziecię, przeze mnie spłodzone.
Pierścień ów miał grabia w wielkiej cenie i nigdy się z nim nie rozstawał dla tajemniczej mocy, którą rzekomo klejnot ten posiadał. Dworzanie pojęli srogość kondycji, składającej się z dwóch niemożebnych prawie rzeczy, wiedząc jednak, że słowami od postanowienia tego odwieść go nie zdołają, powrócili do damy i powtórzyli jej respons grabiego.
Giletta, wielce strapiona, po dłuższem namyśle postanowiła spróbować, zali się jej nie uda tych dwóch warunków wypełnić i tą drogą męża odzyskać. Utwierdziwszy się w tym zamyśle swoim i dobrze ułożywszy, co jej czynić wypada, wezwała na naradę najstarszych i najrozumniejszych ludzi i opowiedziała im rzewnemi słowy o wszystkiem, co z miłości do grabiego uczyniła i jaką za to otrzymała nagrodę. Następnie odkryła im swój zamysł, który taki był: wiedząc, że jej pobyt tutaj grabiego do wygnania przymusza, resztę swego życia poświęcić pragnie na pielgrzymki i dzieła miłosierne celem zbawienia duszy swojej. Prosiła przeto owych mężów, aby grabiostwo pod swój zarząd wzięli i Beltrama jaknajrychlej uwiadomili, że ona majętności jego opuściła, z tem twardem postanowieniem, że już nigdy do Roussillonu nie powróci. Słysząc ją, tak mówiącą, wszyscy przytomni łzami się zalewali i prosili ją gorąco, aby zamysł swój odmieniła i w Roussillonie pozostała, aliści błagania te żadnego nie odniosły skutku. Poleciwszy swoich doradców opiece boskiej, Giletta w towarzystwie krewniaka i służki puściła się w drogę, zabierając z sobą większą sumę pieniędzy i klejnoty. Nikt nie wiedział, dokąd się udaje. Ona zasię, nie zażywając w drodze wczasu, podążyła do Florencji. Przybywszy do miasta szczęśliwie, zatrzymała się w niewielkiej oberży, należącej do pewnej wdowy, i poczęła żyć, jako nabożna pielgrzymka, pragnąc jak najprędzej dowiedzieć się jakichś nowin o swym małżonku i panu. Zdarzyło się, że następnego dnia ujrzała Beltrama, przejeżdżającego koło oberży konno na czele swego oddziału. Chocia go odrazu poznała, spytała oberżystki, kto to zacz?
— Jest to znaczny cudzoziemski pan — odparła gospodyni — imieniem Beltram, człek uprzejmy i miły, ogólną czcią otaczany w mieście. Miłuje on z całego serca jedną z naszych sąsiadek, która jest ubogą szlachcianką. Ta obyczajna dzieweczka nie wyszła dotąd zamąż z przyczyny swego ubóstwa. Mieszka ona pospołu z swoją matką, wielce zacną i roztropną białogłową. Gdyby nie wzgląd na tę matkę, już dawno uczyniłaby to, czego grabia pragnie.
Giletta, słowa te usłyszawszy, rozważyła każdy szczegół i na okoliczności tej osnuła swój zręczny plan.
Dowiedziała się, jak się zowie młódka, którą grabia miłuje, i pewnego dnia w szatach pielgrzymich udała się do domu jej matki. Obie białogłowy przyjęły ją w ubogiej izdebce. Giletta poprosiła staruszkę o chwilę rozmowy. Ta, podniósłszy się, rzekła, że gotowa jest jej wysłuchać. Po chwili udały się do sąsiedniej izby, a gdy na ławie zasiadły, grabini rzekła:
— Zdaje mi się, madonno, że fortuna jest wam przeciwna wielce, tak jako i mnie. Jeżeli jednak zechcecie, będziecie mogły mnie i siebie uszczęśliwić. Staruszka odparła na to, że niczego tak nie pragnie, jak poprawienia swego losu drogą godziwą.
— Przedewszystkiem wymagam od was milczenia — rzekła grabini. — Jeżeli wam zaufam, a wy mnie zdradzicie, zepsowacie przez to wszczęt moje plany, a i sami będziecie musieli żegnać się z nadzieją.
— Mówcie spokojnie — odparła staruszka — ja was z pewnością nie zdradzę.
Wówczas Giletta zaczęła swoją opowieść od chwili, gdy Beltrama pokochała, później wyznała, kim jest, i opowiedziała o wszystkiem, co zaszło. Mówiła w sposób tak wzruszający, że dama słowom jej uwierzyła, tem bardziej, że już ją słuchy o tej historji skądinąd doszły.
Grabini, wszystko szczegółowo wyjaśniwszy, rzekła:
— Teraz wiecie już, pani, co uczynić muszę, aby męża odzyskać. Nikt mi w tem dopomóc nie może, krom was, jeżeli tylko prawdą jest, że grabia córkę waszą gorąco miłuje.
— Nie wiem, czyli ją miłuje, czy nie — odparła dama — to mi jeno wiadomo, że całe jego postępowanie tego dowodzi. W czem jednak użyteczna wam być mogę?
— Zaraz wam to powiem, madonno — rzekł Giletta — pierwej jednak dowiedzieć się pragnę, jaką korzyść wam ta przysługa przyniesie. Wiem, że córka wasza w wieku stosownym do małżeństwa będąca, wielką urodą celuje i że tylko dla braku wiana w domu swym dotąd ją trzymacie. Gotowa jestem za usługę, jaką mi wyświadczycie, takiem wianem ją obdarzyć, jakie mi sami naznaczycie.
Damie, wielki niedostatek cierpiącej, wielce te słowa do smaku przypadły, jednakoż odparła:
— Powiedzcie mi, pani, co mam dla was uczynić? Jeśli to tylko nie będzie rzecz nieobyczajna, chętnie wszystko wypełnię, wy zasię później uczynicie, co się wam podoba.
Wówczas grabini rzekła:
— Należy, abyście przez zaufanego człeka powiadomili mego męża, grabiego, że córka wasza gotowa jest poddać się jego woli, jeżeli tylko wprzód się upewni, że on miłuje ją w samej rzeczy tak gorąco, jak to okazuje. Jednakoż nigdy temu wiary nie da, jeśli grabia nie przyśle jej wprzód pierścienia, który na palcu nosi. Gdy grabia pierścień ofiaruje, oddacie mi go, a później każecie powiedzieć memu mężowi, że córka wasza gotowa jest pragnienia jego wypełnić. Potem musicie go tu potajemnie przyprowadzić i mnie, miast córki swojej, położyć przy jego boku. Być może, że, mając na palcu jego pierścień a na rękach dziecię, przez Beltrama spłodzone, odzyskam mego męża i pocznę z nim żyć, jak to na parę małżonków przystało.
Trudną rzeczą wydało się damie spełnienie prośby grabini; staruszka obawiała się przytem, że córkę jej mogą wziąć na języki. Rozważywszy jednakoż, że chlubną jest rzeczą przyczynić się do powrócenia męża tak zacnej białogłowie, nietylko przyrzekła Gilecie, że jej życzenia spełni, ale i natychmiast do dzieła się zabrała.
Wkrótce też, po kilku dniach, z wielką ostrożnością postępując, otrzymała pierścień — jakkolwiek ciężko przyszło grabiemu z nim się rozłączyć — a potem z wielką zręcznością, miast córki swej, Gilettę Beltramowi podsunęła. W czasie pierwszych miłosnych uniesień, tak przez grabiego upragnionych, żona jego z woli boskiej poczęła w swojem łonie dwa bliźnięta płci męskiej, jak się to w swoim czasie przy połogu okazało. Nie raz i nie dwa uszczęśliwiła zacna dama grabinię pieszczotami jej męża, przyczem wszystko w takiej tajności utrzymywać umiała, że nikt o tem ani słowa nie uznał. Beltram, stale przekonany, że z łask umiłowanej dziewicy korzysta, obdarzał ją zawsze przy rozstaniu mnóstwem szacownych podarków, które grabini troskliwie strzegła. Po pewnym czasie, Giletta, poczuwszy się ciężarną, nie chciała już dłużej staruszki swemi sprawami zatrudniać i dlatego też rzekła:
— Madonno, Bogu i wam niech będą dzięki, pozyskałam bowiem to, czego pragnęłam. Pora więc teraz, abym wasze życzenia wypełniła i w świat odjechała. Szlachetna dama odparła, że cieszy się wielce z tego, że swemi staraniami grabini dopomóc zdołała, co się jednak nagrody tyczy, to działała bez myśli o niej, w przekonaniu, że dobrej sprawie służy.
Giletta odparła: — Pochwalić was muszę za wzniosłość duszy waszej, aliści nie dla zapłaty chcę was obdarować, jeno aby dobry uczynek spełnić. Wówczas dama, koniecznością przyciśniona, zażądała z wielkim wstydem stu dukatów na wiano dla swej córki. Grabini, ujrzawszy rumieniec na jej obliczu i skromność żądania zważywszy, nie sto ale pięćset dukatów jej ofiarowała a na przydatek jeszcze piękne i szacowne klejnoty, które tyleż wartały. Starucha, wielce uradowana, gorący dank Gilecie złożyła. Poczem grabini opuściła jej dom i do gospody powróciła. Uczciwa dama tymczasem, nie chcąc, aby Beltram w przyszłości jej dom nawiedzał, opuściła pospołu z córką swoją miasto i do krewniaków swoich na wieś się udała. Wkrótce i Beltram, przez swoich poddanych przywołany, usłyszawszy, że Giletta zamek jego opuściła, do majętności swych powrócił. Grabini, ucieszona ogromnie z tej wieści, pozostała we Florencji, aby tam połóg odbyć. Po pewnym czasie wydała na świat dwóch synaczków, podobnych nawszem do ojca, i z wielką troskliwością karmić ich poczęła. Gdy stosowna chwila nastała, wyruszyła w drogę i, przez nikogo nie poznana, do Montpellier przybyła. Zażywając tu przez kilka dni wczasu, dowiedziała się, że grabia w pierwszy dzień Wszystkich świętych wielką ucztę dla dam i rycerzy w Roussillonie wyprawia. Przybyła więc do Roussillonu w swych szatach pielgrzymich. Widząc, że rycerze i damy zebrali się już w zamku grabiego i że do stołu usiąść zamierzają, weszła do wnętrza, z dziećmi drobnemi na rękach. Przecisnąwszy się przez tłum, zbliżyła się do Beltrama, upadła przed nim na kolana i rzekła z płaczem:
— Panie mój i władco, jestem nieszczęśliwą małżonką twoją, która, pragnąc, abyś do domu swego powrócił, długo błąkała się po świecie. Zaklinam cię na Boga, abyś dotrzymał obietnicy, danej mi przez usta dwóch dworzan. Oto mam na rękach moich nie jedno, ale dwoje dzieci, a na palcu twój pierścień. Słowem, nastał czas, abyś mnie uznał za prawowitą małżonkę swoją, zgodnie z uczynionem przyrzeczeniem.
Grabia zadziwił się niepomiernie na te słowa, poznał bowiem swój pierścień i spostrzegł, że dzieciątka są wielce do niego podobne. Pełen osłupienia zapytał: — Jak to stać się mogło?
Wówczas Giletta ku wielkiemu zadziwieniu Beltrama i wszystkich przytomnych opowiedziała po porządku wszystko, co zaszło. Grabia, przekonawszy się, że żona szczerą prawdę powiada, ocenił wpełni jej wytrwałość i rozum i uradował się wielce z widoku dwóch synaczków swoich. Aby obietnicę swoją wypełnić i ukontentować wszystkich przytomnych, którzy jednogłośnie go prosili, aby żoną swą przyjął i należycie ją uczcił, złożył pychę z swego serca, podniósł Gilettę z klęczek, ucałował ją i uściskał. Potem uznał ją za małżonkę a dzieci za synów. Poleciwszy przybrać grabinię w szaty, do jej godności stosowne, ku wielkiemu ukontentowaniu wszystkich gości swoich i wasalów, wspaniałe uczty przez kilka dni wyprawiał. Odtąd w wielkiem miał zachowaniu żonę swoją, miłując ją gorąco i czcząc całą duszą.
