[482]T.
Tabaka hiszp. odpowiednio przyrządzony tytuń w proszku, używany do wciągania w nos.
[483]Tabakierka f. małe pudełeczko służące do noszenia z sobą tabaki.
Tabela ł. tablica, dokładny wykaz poszczególnych przedmiotów, zestawienie rachunkowe, przedstawione w liczbach lub graficznie.
Tabelaryczny, ułożony w kształcie tabeli.
Tabernaculum ł. namiot, przybytek; w kościele katolickim ozdobna szafka na ołtarzu, przeznaczona do przechowywania Najświętszego Sakramentu; u Izraelitów przybytek, gdzie spoczywała arka przymierza.
Tabes dorsalis ł. uwiąd rdzenia pacierzowego, choroba przewlekła, bezgorączkowa, cechująca się bólami przeszywającemi w nogach i zboczeniami w chodzie.
Tabetyk ł. cierpiący na uwiąd rdzenia pacierzowego.
Tablatura n. dawne pismo muzyczne, w którem oznaczano tony nie nutami lecz literami; zbiór przepipisówprzepisów, odnoszących się do tworzenia pieśni, obowiązujący u meistersingerów średniowiecznych; płótno na którem się maluje.
Tableau f. (tablo) obraz, malowidło; widok dający się objąć okiem: żartob. zdarzenie, scena komiczna, zbieg okoliczności stawiający osobę biorącą udział w danem zdarzeniu, w położeniu śmiesznem, przykrem lub charakterystycznem.
Tableau vivant f. (tablo wiwa͡ę) żywy obraz, malowidło, przedstawione przez żywe osoby, odpowiednio upozowane i ugrupowane.
Table d’harmonie f. (tabl darmoni) w muz. deka rezonansowa, deska do odbijania dźwięków u fortepjanu, umieszczona pod strunami.
Table d’hôte f. (tabl dot) obiad w restauracji o jednej porze dla wszystkich gości, nie wybierany z jadłospisu.
Tablinum ł. w starorzymskich domach komnata położona po za atrium.
Tabor tur. obóz otoczony wozami, zbiór wozów i pakunków wojska w czasie marszu; ogół parowozów i wagonów, któremi rozporządza dana droga żelazna.
Taboret f. krzesło bez poręczy i bez pleców.
[484]Tabu australijs. świętość nietykalna, której dotknięcie jest karane śmiercią.
Tabula ł. tabela, tablica; tablica prawna, w Austrji to samo co hipoteka.
Tabula franca w. wspólna uczta, w której każdy za siebie płaci.
Tabula rasa ł. dosł. tablica gładka; czysta karta; pusta przestrzeń ziemi, zniszczenie, po którem nic nie pozostało.
Tabularny wyciąg, wyciąg hipoteczny.
Tabun, r. stado dzikich lub zdziczałych koni na stepach.
Taburet f. krzesełko bez poręczy i oparcia, stołek.
Tace ł. milcz!
Tacher n. tuzin.
Tachlować n. mieniać, szachrować.
Tachometr g. przyrząd do mierzenia i oznaczania szybkości płynącej wody, ruchu części maszyn, biegu pociągów i t. p.
Tachydrom g. szybkobieg.
Tachygrafja g. to samo co: Stenografja.
Tachymetr g. w gieodezji: przyrząd do mierzenia pionowych i poziomych kątów i odległości.
Tacito consensu ł. za milczącem zezwoleniem.
Taedium vitae ł. zniechęcenie do życia.
Tael a. jednostka monetarna, a właściwie waga srebra w Chinach = 6 rub. w złocie.
Tafla n. płyta.
Tafta f. tkanina jedwabna bardzo cienka, tkana tak, jak płótno, kitajka.
Tagale, nazwa ludu malajskiego na Filipinach.
Taille f. (tajl) figura, kibić, stan; stanik; postawa, miara; w muz. tenor, altówka.
Taille à etoile f. (tajl a etual) szlifowanie brylantów w gwiazdę.
Taille douce f. (tajl dus) rysunek rytowany na płycie miedzianej bez pomocy akwaforty, miedzioryt.
Tailleur f. (taljör) krawiec.
Tailor a. (telör) krawiec.
Tajfun chiń. gwałtowna burza wirowa szalejąca na morzu Chińskiem.
Tajga r. gęsty, nieprzebyty las iglasty, rosnący na bagnistych gruntach Syberji.
Tajkun jap. tytuł dawany przez cudzoziemców monarsze japońskiemu, (w Japonji nazywa się Mikado).
Tajpingi chińs. powstańcy w Chinach.
Tajstra n. torba, tornister.
Taksa ł. cena urzędownie ustanowiona.
[485]Taksacja ł. oszacowanie.
Taksator f. biegły, oceniający wartość rzeczy.
Takt n. w muz. podział melodji na krótkie równe co do czasu części, składające się z dźwięków miarowo regularnie we właściwych odstępach czasu następujących po sobie; rozsądne i stosowne w danej chwili postępowanie; postępowanie z godnością.
Taktowny, oględnie i roztropnie postępujący.
Taktyka g. sztuka ustawiania wojsk i kierowania obrotami żołnierzy; przen. sposoby użyte dla osiągnięcia celu.
Talar n. moneta pruska wartości 3 marek niemieckich; moneta austrjacka wartości 2 guldenów i 10 krajcarów, używana w handlu z krajami wschodniemi; u starożytnych Rzymian długa tunika w rodzaju togi; urzędowa długa suknia duchownych protestanckich, toga.
Talent ł. w starożytności waga srebra, później jednostka monetarna przedstawiająca wartość srebra lub złota ważącego talent, (w dzisiejszej monecie = około 1415 rb.); wybitna zdolność umysłowa, przechodząca zwykłą miarę.
Talja g. jedna z dziewięciu muz, opiekunka sztuki dramatycznej, przedstawiana ze zwierciadłem w jednej, a maską w drugiej ręce.
Talja f. kibić, figura, postawa; pewna ilość kart potrzebnych do danej gry.
Taliter qualiter ł. jako tako.
Talizman arab. przedmiot, posiadający jakoby tajemniczą moc przynoszenia szczęścia, chronienia od złego, zachowywania zdrowia i t. p.; to samo co amulet, środek czarodziejski.
Taljon f. w grze w karty: dwie lub więcej kart odłożonych i zakrytych, dostających się najwyżej licytującemu.
Talk, łojek, minerał miękki, barwy białej, żółtawej lub zielonawej, blasku perłowego w dotknięciu tłusty, używany do glansowania papieru, skóry, także używany przez krawców do robienia znaków na suknie, (drobno sproszkowany nosi nazwę federwajsu).
Talmigold a. Talmizłoto, aljaż będący stopem miedzi, cynku, cyny i żelaza, platerowany złotem, używany na wyroby tanich biżuterji.
[486]Talmud hebr. zbiór ksiąg religijnych i prawodawczych żydowskich, ułożony przez rabinów w III w. po Chr., a składający się z dwuch części: Miszny i jej objaśnień Gemary.
Talmudysta, znający dobrze talmud, uczony żydowski; żyd uznający naukę talmudu za świętą (dla odróżnienia od żydów karaimów, którzy tę naukę odrzucająodrzucają).
Talon f. odcinek od asygnacji, za którym kasa rządowa wypłaca okazicielowi należność.
Tama n. zastawa zbudowana z cegieł, kamieni, ziemi, faszyny i t. p. mocna, nieprzepuszczająca wody, mająca na celu wstrzymanie pędu wód w rzekach, morzach i zwracanie ich prądy w żądanym kierunku.
Tamburek f. bębenek, rodzaj szerokiej obręczy drewnianej, na którą sztywno naciąga się materjał, przeznaczony do roboty haftarskiej.
Tamburino w. bębenek ręczny z dzwonkami, instrument muzyczny.
Tambour-major f. (tambur mażor) starszy dobosz.
Tamować n. powstrzymywać.
Tampon f. czopek z szarpi lub waty do tamowania upływu krwi.
Tam-tam chińs. u ludów południowo-azjatyckich instrument muzyczny, składający się z tarczy metalowej z lekko zagiętemi brzegami, w którą uderzając odpowiednią pałeczką, dobywa się przeraźliwe grzmiące i huczące dźwięki, gong-gong.
Tanatologja g. nankanauka o śmierci.
Tancmistrz n. nauczyciel tańca; doskonale tańczący.
Tandem ł. nareszcie, nakoniec.
Tandem a. dwukołowy powozik, zaprzężony w dwa, jeden za drugim biegnące konie; dwu lub trzykołowy welocyped z siedzeniami dla dwuch, jedna za drugą siedzących osób.
Tandeta w. wyrób rzemieślniczy niestarannie, niedokładnie i z lichego materjału wykonany; starzyzna i handel starzyzną.
Tandetny, wykonany ladajako i lichy w gatunku.
Tangens w mat. linja styczna.
Tanina ł. garbnik wyciągnięty z galasu cz. dębianki, lekki, drobnokrystaliczny proszek brudnosłomkowej barwy, rozpuszczalny w wodzie, mający zastosowanie w medycynie.
[487]Tantala męki, męczarnie z powodu niemożności osiągnięcia celu pomimo jego blizkości; (wyrażenie pochodzi od Tantala króla frygijskiego, który za zdradzenie tajemnic skazany został na drugim świecie na wieczne pragnienie i głód, nie mogąc zaczerpnąć wody wśród której stał, ani urwać owoców, zwieszających się nad jego głową).
Tant de bruit pour une omelette f. (ta͡ę de brüi pur ün omlet) dosł. tyle hałasu o jeden omlet; wiele hałasu o nic.
Tantjema f. udział w zyskach pracowników lub uczestników handlowego lub przemysłowego przedsiębiorstwa, wypłacany jako stały dochód, lub dodatkowo, zależnie od zwiększenia się zysków.
Tantny, dostatni, zamożny.
Tantum-quantum ł. tyle ile.
Tapeta n. obicie ścian pokoju zrobione z papieru kolorowego, ozdobionego deseniami, lub z tkaniny, skóry i t. p.
Tapirować n. wichrzyć włosy grzebieniem, aby nie opadały i tworzyły więkkszewiększe pukle.
Tapisserie f. (tapisri) robota haftarska, wyszywanie igłą na kanwie lub innym materjale bawełną, wełną lub jedwabiem.
Tapjoka, mączka otrzymymywanaotrzymywana z korzenia rośliny manjok gorzki, zwilżona wodą, zarobiona w gałeczki i wysuszona na ogniu.
Tara w. waga opakowania towaru.
Taran g. u starożytnych: machina wojenna do rozbijania murów twierdz obleganych.
Tarantas r. powóz podróżny, mający pudło podobne do karecianego, osadzone na długich drągach zamiast resorów.
Tarantela w. taniec włoski w bardzo szybkim tempie.
Tarantula w. pająk, zamieszkujący południową Europę, o którym istniało błędne przekonanie, że ukąszenie jego sprowadza szaleństwo.
Taranty, konie maści niejednolitej, lecz składającej się z łat białych, pomieszanych z czarnemi, siwemi, kasztanowatemi itp.
Taras f. forma wyżyny przechodzącej w nizinę nagłym stromym spadkiem [488]naksztaltnakształt stopnia schodów; szerokie podmurowanie na pochyłości, stromą ścianą schodzące ku zboczu; przy wykwintniejszych budynkach rodzaj szerokiej niekrytej werandy, wzniesionej na słupkach lub na podmurowaniu; płaski dach otoczony balustradą.
Tarasować f. zamykać mocno, zaryglować.
Tarcza w. deska okrągła, owalna lub w kształcie wydłużonego trójkąta, pokryta skórą lub blachą, czasem metalową; część uzbrojenia dawnego rycerza, służąca jako ochrona przed pociskami; pole herbu; na kolei: przyrząd do sygnałów, obrotnica; w zegarze: krążek, na którym są wypisane cyfry oznaczające godziny; deska służąca za cel do strzelania; przen. obrona, ochrona, puklerz.
Tarde venientibus ossa ł. spóźniającemu się dostają się kości tylko, wyrażenie przysłowiowe, jednoznaczne z polskiem: kto późno przychodzi sam sobie szkodzi.
Tarlatan f. cienka, lekka, przejrzysta bawełniana tkanina w rodzaju rzadkiego muślinu.
Taro, mączka otrzymywana z rośliny zw. kolokarją, hodowanej w tym celu w krajach gorących.
Tarok ww. rodzaj gry w karty w 78 kart i z 7 królami.
Tarpan, dziki koń, żyjący na stepach Azji środkowej, od którego przypuszczalnie pochodzi koń domowy.
Tarpejska skała, skała z której w starożytnym Rzymie zrzucano zdrajców.
Tartan szk. szkocka tkanina w różnokolorowe kraty.
Tartana w. mały jednomasztowy statek rybacki.
Tartar ł. u starożytnych: piekło.
Tartuffe f. (tartiuf) postać z komedji Molière’a, przen. hipokryta, fałszywy nabożniś, świętoszek.
Tartynka f. cienki kawałek chleba lub bułki z masłem.
Taryfa arab. urzędowy spis cen, wykaz opłat celnych lub przewozowych; spis domów.
Tastiera w. w muz. klawjatura.
Tasto w. w muz. klawisz.
Tasto solo w. w nauce harmonji wyrażenie zaznaczające, że należy uderzać sam ton główny nie dobierając akordów.
Tattersal a. (tetersel) zakład przeznaczony na [489]publiczcznąpubliczną sprzedaż koni, powozów i t. p.; ujeżdżalnia.
Tatuowanie polinez. ozdabianie ciała kolorowemi, wiecznie trwałemi deseniami, które wykłuwają na skórze igłą i w miejsce nakłute wcierają odpowiednio przygotowane farby (zwyczaj niektórych dzikich ludów).
Taumatologja g. nauka o cudach.
Taumaturg g. cudotwórca.
Tautogram g. utwór wierszowany, w którym każdy wiersz lub każdy wyraz zaczyna się od tej samej litery.
Tautologja g. powtarzanie zbyteczne tych samych myśli innemi wyrazami.
Tawerna f. szynk, gospoda, karczma.
Taxa laborum ł. w taksie aptekarskiej należność za przygotowanie lekarstwa.
Teatr g. gmach, gdzie odbywają się przedstawienia sceniczne; miejscowość, gdzie zachodzą pewne wypadki; widownia; pole działania.
Teatr anatomiczny g. budynek przeznaczony do wykładów anatomji i doświadczeń na trupach.
Teatromanja g. przesadne zamiłowanie teatru.
Teatyni w. przez św. Kajetana i Jana Piotra Caraffę (później papieża Pawła IV) założony zakon, którego reguła nie pozwalała posiadać żadnej własności, ani żebrać, i który podjął zadanie kształcenia duchownych i pielęgnowania chorychchorych.
Tebaida egips. pustelnia, samotnia.
Techniczne wyrażenia, nazwy naukowe, wyrażenia właściwe wyłącznie pewnej sztuce, nauce, zawodowi lub rzemiosłu.
Techniczny g. tyczący się zewnętrznej, rzeczowej strony pewnej sztuki lub rzemiosła.
Technik gg. posiadający teoretyczne i praktyczne wiadomości w zakresie jakiego przemysłu lub fachu; uczeń szkoły politechnicznej.
Technika g. zbiór sposobów tyczących się wykonania danej czynności, pracy, w dziedzinie sztuk, przemysłu i rzemiosł; biegłość w wykonaniu, wprawa; wyższy techniczny zakład naukowy.
Technolog biegły w naukach stosowanych do przemysłu, rękodzieł i rzemiosł.
Technologja g. nauka zajmująca się sposobami [490]przetwarzania surowych materjałów w przemyśle i rękodzielnictwie.
Te Deum laudamus ł. Ciebie Boże chwalimy! pierwsze wyrazy hymnu dziękczynnego, śpiewanego w kościele katolickim podczas większych uroczystości.
Teetotaler a. (titoteler) w Anglji członek towarzystw wstrzemięźliwości, które propagują zupełne powstrzymanie się od napojów alkoholowych.
Teina ł. alkaloid zawarty w liściach herbaty chińskiej, to samo co kofeina (ob).
Teint f. (tę) barwa skóry; płeć, cera.
Teista g. wyznający zasady teizmu.
Teizm g. pogląd filozoficzny, według którego Bóg jest najwyższą i jedyną przyczyną wszechrzeczy.wszechrzeczy, Stwórcą świata, którym rządzi i kierujekieruje.
Tek, rodzaj drzewa mocnego i twardego używanego na ściany okrętowe.
Teka ł. rodzaj podłużnej zamykanej torebki skórzanej lub tekturowej na rysunki, papiery itp.: przen. urząd ministra.
Tekst ł. treść, osnowa pisma lub mowy; wyjątek z Pisma S-go, będący przedmiotem kazania; słowa lub objaśnienie do rycin; słowa podkładane pod muzykę; gatunek czcionek.
Tekstualnie ł. dosłownie.
Tektonika, wytwarzanie kunsztownych wyrobów z drzewa lub kamienia.
Tektura ł. gruby wyrób papierowy ze szmat, odpadków papieru, ze słomy lub masy drzewnej.
Telamony g. w budownictwie figury rzeźbione z kamienia, podpierające gzyms lub belkowanie.
Telautograf g. rodzaj telegrafu odtwarzającego podobiznę własnoręcznego pisma lub rysunku.
Telefon g. przyrząd do przenoszenia na znaczną odległość dźwięków mowy i tonów muzyki.
Telegraf g. przyrząd elektromagnetyczny lub optyczny do szybkiego przesyłania na znaczną odległość wiadomości i do dawania sygnałów.
Telegrafja g. umiejętność przesyłania drogą telegraficzną wiadomości na znaczną odległośćodległość.
Telegram g. wiadomość telegraficzna, depesza.
Telektroskop g. przyrząd dający przy pomocy elektryczności obrazy [491]przedmiotów, znajdujących się w znacznej odległości.
Telelog g. telegraf przeznaczony do zaprowadzenia porozumienia między baterją działową, operującą w wielkiej odległości, a posterunkiem obserwującym strzały i informującym baterję za pomocą odpowiednich znaków, w jaki sposób ma skutecznie ostrzeliwać cel.
Telemetr g. elektryczny aparat, wykazujący na znaczną odległość, dane termometryczne, barometryczne, manometryczne itp.
Teleologja g. nauka o celowości w świecie.
Telepatja g. ogół zjawisk obejmujących rzekome widzenie rzeczy i osób oddalonych, zamienianie myśli bez pomocy słów, wogóle możność odbierania wrażeń odległych w przestrzeni lub w czasie.
Teleskop g. dalekowidz, przyrząd optyczny służący do obserwowania ciał niebieskich.
Tellurium g. przyrząd wprawiany w ruch za pomocą mechanizmu zegarowego, służący do unaoczniania obrotu ziemi około słońca i ruchu księżyca około ziemi, oraz zjawisk stąd wypływających.
Telluryczny g. dotyczący ziemi, ziemski.
Temat g. zadanie przewodnie myśli, treść, przedmiot omawiany; myśl główna rozwijana i opracowywana w danym utworze; założenie; przedmiot zadany uczniowi do rozwinięcia w ćwiczeniu szkolnem; w gram. osnowa wyrazu tt. j. część mniej więcej niezmienna, z której po dodaniu końcówek tworzą się różne formy tegoż wzrazu;wyrazu; w muz. szereg tonów; myśl muzyczna, powtarzana i opracowywana jako materjał do większej kompozycji; główny motyw.
Temblak tat. pas rzemienny u rękojeści szabli, na którym dobytą szablę można na ręce zawiesić; taśma szeroka zawieszona u szyi dla podtrzymywania chorej ręki.
Temida g. w mitologji greckiej bogini sprawiedliwości przedstawiana z zawiązanemi oczami, z wagą i mieczem w ręku.
Temperament ł. wrodzone usposobienie człowieka, objawiające się w uczuciach, które dane bodźce [492]w nim budzą, oraz w sposobie w jaki pod wpływem tych bodźców postępuje; w życiu potocznem usposobienie bardzo żywe i namiętne; żywość.
Temperatura ł. ciepłota, stan ciepła danego ciała; stan powietrza pod względem ciepła; w muz. budowa niektórych instrumentów taka, że tony enharmoniczne nie są w nich rozróżniane.
Temperować ł. łagodzić, miarkować; zaostrzać ołówek lub pióro.
Tempestologja ł. dział meteorologji, nauka badająca zjawiska burzowe ze względu na warunki w jakich powstają, na przebieg burz, oraz ich siłę.
Tempi pasati w. czasy minione! przeszłość!
Templarjusze ł. zakon rycerski założony w 12 w. przez rycerzy francuskich w Jerozolimie dla obrony chrześcjan przed napadami niewiernych, po utracie Ziemi Św. przeniesiony do Europy, w 14 w., zniesiony przez papieża Klemensa V.
Tempo w. wymiar czasu; stopień szybkości, z jakim utwór muzyczny ma być wykonany, szybkość ruchu; ruch.
Temporalia ł. prawa i dochody przywiązane do urzędów kościelnych.
Tempora mutantur et nos mutamur in illis ł. czasy się zmieniają i my zmieniamy się z niemi.
Temporyzować, zwlekać, wyczekiwać sprzyjających okoliczności.
Tendencja ł. dążność, cel; zabarwianie odpowiednim kolorytem utworów literackich, dzieł sztuki, przemówień, w celu oddziaływania w pewnym duchu na masy, wzbudzenia pewnych uczuć, wpojenia pewnych przekonań.
Tendencyjny ł. z pewną dążnością, mający jawny lub ukryty cel.
Tender a. mniejszy statek, służący większemu na posyłki; wóz przy lokomotywie zawierający paliwo i wodę.
Tenor ł. brzmienie, osnowa (np. pisma).
Tenor w. najwyższy głos męski.
Tenor di forza w. (forca) silny tenor bohaterski.
Tenor di grazia w. (gracja) tenor liryczny.
Tenor leggiero w. (ledżero) lekki tenor.
[493]Tensja ł. wyprężenie, natężenie, prężność.
Tentacja ł. chętka, życzenie trudne lub niemożliwe do spełnienia; pokusa.
Tentować ł. kusić się o co, próbować.
Tenuta w. dzierżawa, rata dzierżawna.
Teobromina, alkoloid zawarty w nasionach kakao i w niektórych gatunkach herbaty, pokrewny kofeinie, tylko słabszy w działaniu.
Teodolit g. przyrząd matematyczny używany w gieodezji do mierzenia kątów w przestrzeni, głównie poziomych, przystosowywany też do mierzenia kątów wzniesienia.
Teodycea g. obrona wiary w sprawiedliwość Bożą przeciw zarzutom, wynikającym z pozornej sprzeczności między istniejącem na świecie fizycznem i moralnem złem, a dobrocią i sprawiedliwością Boga.
Teognozja g. znajomość Boga.
Teogonja g. rodowód i pochodzenie bogów starożytności.
Teokracja g. rządy sprawowane w imieniu Boga, rządy kapłańskie.
Teolog g. uczony w rzeczach wiary, poświęcający się nauce teologji.
Teologja g. nauka o Bogu i religji; ogół nauk, udzielanych kształcącym się na duchownych.
Teorban w. instrument muzyczny strunowy w rodzaju lutni.
Teoremat g. twierdzenie naukowe, którego należy dowieść.
Teoretyk g. znający gruntownie jaką naukę, choć niekoniecznie umiejący praktycznie ją stosować.
Teorja g. wszelki naukowo uzasadniony pogląd na całość zjawisk pewnego rodzaju, objaśniający ich przyczyny i wzajemny związek; wszelka wiedza lub znajomość rzeczy w przeciwstawieniu do czynnego wykonania i zastosowanazastosowania w życiu zdobytej umiejętności.
Teozofja g. znajomość Boga i rzeczy Boskich na podstawie filozoficznych mniemań.
Terapeuta g. biegły w leczeniu lekarz praktykujący.
Terapja g. wiedza lekarska i sztuka lecznicza.
Teratologja g. nauka o niekształtnościach, formach wyjątkowych, potwornych, [494]w królestwie zwierząt i roślin.
Tercerol f. pistolet kieszonkowy, krócica.
Terceroni hiszp. dzieci Europejczyka i mulatki.
Tercet w. śpiew na 3 głosy lub utwór muzyczny na 3 instrumenty.
Tercja ł. sześćdziesiąta część sekundy; gatunek czcionek i druku większego od cycera; w muz. trzeci ton od tonu głównego; godzina kanoniczna; trzecia klasa w szkołach; w fechtunku: cios w prawe ramię.
Tercjan n. woźny szkolny, pedel.
Tercjarze i Tercjarki, bracia świeccy, przez Św. Franciszka z Assyżu utworzony t. zw. zakon trzeci, którego członkowie, zachowując regułę zakonną, nie składają ślubów zakonnych i nie noszą habitu.
Tercyna w. zwrotka złożona z trzech wierszy jedenastozgłoskowych, o układzie rymów takim, że środkowy wiersz każdej zwrotki rymuje się z pierwszym i trzecim następnej.
Teren f. przestrzeń ziemi, obszar gruntu, miejscowość, okolica; miejsce będące widownią pewnego zdarzenia; przen. pole działania.
Tergiwersacja ł. zwrot w tył; wykręty, matactwo.
Termidor g. miesiąc gorąca, 11-sty miesiąc w kalendarzu 1-ej rewolucji francuskiej (od 19 lipca do 19 sierpnia).
Termin łł. granica, kres; czas wyznaczony na coś, czas nauki w rzemiośle; wyraz właściwy jakiej nauce; nazwa naukowa.
Terminalnie ł. według formuły prawnej.
Terminator ł. w rzemiośle: uczeń sposobiący się na czeladnika.
Terminologja ł. nauka o nazwach naukowych (terminach), w ściślejszem znaczeniu: ogół wyrażeń technicznych i nazw naukowych, używanych w pewnej nauce, sztuce lub umiejętności jej tylko właściwych.
Termochemja, część fizyki obejmująca zjawiska cieplne, zachodzące przy reakcjach chemicznych.
Termoelektryczność, termomagnetyzm g. elektryczność i magnetyzm powstałe przez działanie ciepłaciepła.
Termofon g. instrument, z którego wydobywać [495]można dźwięki pod wpływem promieni ciepła.
Termograf g. przyrząd samozapisujący zmiany temperatury dzienne i dłuższe.
Termografja g. graficzne przedstawienie temperatury, zwłaszcza stanu ciepłoty krwi w chorobach gorączkowych.
Termometr gg. ciepłomierz, przyrząd za pomocą którego można oznaczyć temperaturę cz. stopień ciepła.
Termometrograf gg. przyrząd samozapisujący najwyższą i najniższą temperaturę w danym okresie czasu.
Termomikrofon g. telefon magnetyczny o wielkiej sile i wrażliwości.
Termomultyplikator g. przyrząd do mierzenia najmniejszych zmian temperatury, oparty na zasadzie wzbudzania elektryczności działaniem ciepła.
Termopatogienja gg. nauka o powstawaniu i przyczynach gorączki.
Termoskop g. przyrząd, pokazujący zmiany w stanie ciepłoty danego ciała.
Termostat g. przyrząd zamknięty, ogrzewany z zewnątrz i służący do utrzymywania pewnej stałej temperatury w ciałach weń wstawionych.
Termostatyka g. część fizyki zajmująca się badaniem stanu ciepła.
Termoterapja g. sposób leczenia chorób za pomocą gorących kąpieli, gorącego powietrza, pary itp.
Termy g. gorące źródła; w starożytnym Rzymie wytworne urządzenia kąpielowe publiczne, połączone z pomieszczeniem dla ćwiczeń gimnastycznych i przechadzek.
Terno f. wyrób wełniany, delikatny.
Terno w. trzy numery razem wygrywające na loterji liczbowej.
Teroryzm ł. system panowania oparty na postrachu i krwawym przymusie; w historji Francji krwawe rządy Jakobinów.
Terpentyna ł. płyn żywiczny, wypływający z pni wielu gatunków drzew iglastych, ciecz gęsta, ciągliwa, o zapachu ostrym, smaku korzennym, mająca obszerne zastosowanie w przemyśle i w medycynie.
Terpsychora g. muza tańca, przedstawiana z lirą w ręku i wieńcem na głowie.
Terque, quaterque beati! (terkwe, kwaterkwe) trzykroć, czterykroć szczęśliwi!
[496]Terra di Sienna w. gatunek farby brunatno-czerwonej.
Terra incognita ł. (inkognita) ziemia nieznana, przen. wszelka nauka, sztuka lub pole działalności, nieuprawiane, nowe, lub mało komu znane; rzeczy nie znane.
Terrakota w. artystyczne wyroby z gliny tz. w.t. zw. kaflowej, wypalane i nieemaljowane, barwy czerwonej wszelkich odcieni.
Terre-neuve f. (ter nöw) pies z wyspy New-Foundland, ogromny, silny, posiadający palce błoną spięte, który wybornie pływa i ratuje tonących.
Terreur f. (törer) ob. Teroryzm
Terreur blanche f. (törör bla͡ęsz) nazwa dawana czasom grozy i krwawych czynów, spełnianych przez rojalistów na południu Francji w pierwszych latach Restauracji Burbonów.
Terrier a. jamnik, taks, pies mały, z krzywemi krótkiemi nogami, używany do polowania na borsuki, lisy i t. p.
Tertio ł. po trzecie.
Tertium non datur ł. (tercjum) innego punktu wyjścia niema.
Tertius gaudet ł. trzeci cieszy się (gdy się dwaj spierają).
Teryna f. miseczka.
Terytorjalna armja, we Francji żołnierze, którzy przesłużyli oznaczoną liczbę lat w służbie czynnej i w zapasie; obrona krajowa, landwera.
Terytorjalna polityka, polityka równowagi: dążenie do powiększenia własnego obszaru i niedopuszczenie do powiększenia się innych państw.
Terytorjalny ł. należący do pewnego obszaru ziemi, do kraju; gruntowy, ziemski.
Terytorjum ł. obszar ziemi, obwód, posiadłość.
Testament ł. akt zawierający rozporządzenie własnością na wypadek śmierci; ostatnia wola; część Pisma Ś-go.
Testator ł. robiący testament.
Testimonium maturitatis ł. świadectwo dojrzałości, patent, dokument, wydawany przez władzę szkolną młodzieży po ukończeniu średnich zakładów naukowych; przen. poczucie dojrzałości umysłowej i przejścia z młodzieńca w mężczyznę.
[497]Testimonium paupertatis ł. świadectwo ubóstwa; przen. dowód ubóstwa umysłowego.
Tetanos g. tężec, choroba zakaźna, przyranna, gorączkowa, cechująca się bolesnemi i trwałemi kurczami wszystkich niemal mięśni podległych woli.
Tête à tête f. (tet a tet) sam na sam; w cztery oczy.
Tetrachord g. u starożytnych Greków system muzyczny oparty na skali czterech tonów; starożytny instrument muzyczny czterostrunowy.
Tetraedr g. bryła gieometryczna ograniczona czterema płaszczyznami; czworościan; w szczególności: bryła ograniczona czterema równobocznemi trójkątami, posiadająca sześć równych krawędzi; trójścienna piramida.
Tetragon g. czworobok, czworokąt.
Tetralogja g. u starożytnych Greków cztery sztuki dramatyczne tj. trzy tragiedje (trylogja) i dramat satyryczny, powiązane wewnętrzną spójnią zasadniczej myśli w jedną całość i przedstawiane razem w kolejnem następstwie.
Tetrametr g. wiersz miarowy, składający się z czterech stóp wierszowych w rytmie anapestowym lub daktylicznym, albo z czterech dipodji tj. stóp podwójnych, jeżeli wiersz jest pisany jambem lub trochejem.
Tetrarcha g. w starożytności: jeden z czterech wielkorządców państwa lub podbitego kraju, podzielonego na cztery części.
Teurgja g. sztuka wywoływania duchów.
Teutonowie n. dawne plemię giermańskie.
Teutoński zakon n. zakon krzyżacki.
Teza g. zdanie sporne, mające być dowiedzionem.
Thalia g. ob. Talja.
That ist the question a. (zet is zö kweszczen), oto pytanie, w tem kwestja.
Thesis g. w muz. pierwsza część taktu uwydatniona silniejszym akcentem, mocna część taktu.
Thule ob. Ultima Thule.
Tic f. (tik) mimowolne kurczenie pewnych muskułów, zwłaszcza twarzowych; przen. niewłaściwe, często śmieszne przyzwyczajenie wykonywania pewnych ruchów prawie bezwiednie.
[498]Tiers-état f. (tjers eta) w czasach monarchicznych Francji przedrewolucyjnej stan trzeci tj. mieszczanie i lud w przeciwstawieniu do dwu stanów uprzywilejowanych: szlachty i duchowieństwaduchowieństwa.
Tilbury a. (tilböri) lekki otwarty powozik o dwóch kołach.
Timbre f. (tębr) barwa głosu, brzmienie właściwe każdemu instrumentowi lub głosowi danej osoby, różniące go od innych.
Timbre-poste f. (tębr post) marka pocztowa.
Time is money a. (tajm is möni) czas to pieniądz.
Timeo Danaos et dona ferentes ł. obawiam się Greków nawet wtedy, gdy składają dary; obawianie się podstępu.
Times a. (tajms) czasy, nazwa słynnej gazety angielskiej.
Timpani w. kotły, instrument muzyczny obciągnięty skórą uderzany pałeczkami.
Tingel-tangel n. podrzędna kawiarnia lub piwiarnia z szansonistkami.
Tire-bouchon ob. Trybuszon.
Tire-bouton f. (tir butą) haczyk, służący do zapinania obuwia, rękawiczek i t. p.
Tirelire f. (tirlir) skarbonka.
Tire-sou f. (tir su) dusigrosz, skąpiec.
Tirocinium ł. książka łacińska dla początkujących.
Tiul f. lekka, cienka, przezroczysta tkanina wyrabiana nakształt siatki.
Tiunika ob. Tunika.
Tjara g. potrójna złota korona papieska.
Toaleta f. gotowalnia, sprzęt w rodzaju stołu, zaopatrzony w ruchomo oprawione pionowe lustro, oraz we wszelkie przedmioty potrzebne przy czesaniu się i ubieraniu; wytworny całkowity strój kobiecy.
Toast a. wzniesienie zdrowia podczas uroczystych uczt; krótka mówka zakończona propozycją wychylenia kielichów za czyjeś zdrowie, powodzenie czyjegoś przedsięwzięcia lub na cześć czyjąś.
To be or not boto be, that is the question a. (tu bi or not tu bi, tzät is zö kweszczen) być albo nie być, to jest pytanie, (pierwsze wyrazy słynnego monologu Hamleta w tragiedji Szekspira).
Toccata w. utwór muzyczny na fortepian lub organy, [499]w którym temat przechodzi ciągle w rozmaitych odmianach z jednej ręki do drugiej.
Toga ł. długa wierzchnia szata, używana przez starożytnych Rzymian, złożona z podłużnej sztuki tkaniny wełnianej, zręcznie zarzuconej na lewe ramię a pozostawiającej prawe odsłoniętem; uroczysty strój profesorów akademji, sędziów i adwokatów.
Tokaj, najlepsze wino węgierskie nazwane od okolicy, w której rośnie.
Toksykologja g. część medycyny zajmująca się badaniem działania trucizn na organizm ludzki oraz zwierzęcy.
Tolerancja ł. względność, pobłażliwość, zwłaszcza pod względem różnicy zapatrywań, a szczególniej w dziedzinie przekonań religijnych.
Tolerować ł. znosić, cierpieć, pobłażać, zezwalać.
Tołumbas w. wielki bęben używany w orkiestrach.
Tom ł. część dzieła stanowiąca osobną książkę.
Tomahawk, topór wojenny, używany do walki przez Indjan północnej Ameryki.
Tombak malaj. aljaż, zawierający 90% miedzi, a 10% cynku, także czasem małą ilość cyny, mieszanina barwy czerwonawej, przypominającej trochę złoto, używana do wyrobu tanich biżuterji i niektórych naczyń.
Tombola w. zabawa publiczna połączona z loterją.
Ton g. dźwięk, głos, brzmienie, akcent; sposób wyrażania się; sposób życia, obejścia się, zwyczaj towarzyski; koloryt obrazu lub ryciny; w muzmuz. dźwięk, a także odległość między dwoma klawiszami lub dźwiękami, przedzielonemi trzecim.
Tonacja g. w muz. gama panująca w jakimś utworze lub ustępie muzycznym.
Toniczny g. orzeźwiający, wzmacniający, sprężysty, jędrny.
Tonika w. pierwszy zasadniczy ton gamy; podstawa akordu.
Tonna f. beczka, jednostka wagi = 1000 kilogramów, używana do oznaczania ciężaru ładunków okrętowych.
Tonsura ł. wygolone kółko na głowie księży, jako znak przyjęcia święceń.
Tontynowy system w. ubezpieczenie pewnej grupy [500]osób na życie w ten sposób, że ubezpieczeni pozostający przy życiu, dzielą pomiędzy sobą udziały zmarłych ubezpieczonych, a przeżywający ostatni, pobiera całą niepodzielną rentę aż do śmierci.
Topaz g. kamień szlachetny przezroczysty najczęściej żółtawego lub czerwonawego koloru.
Topika g. dowody i źródła, jakiemi się posługują mówcy dla poparcia swych twierdzeń.
Topinambur n. słonecznik bulwowy, roślina której korzeń ma zgrubienie bulwiaste, pożywne, smaku słodkawego, używany jako roślina pastewna, także do fabrykacji spirytususpirytusu.
Topograf g. opisujący miejscowość dokładnie i szczegółowo, zdejmujący plany topograficzne z miejscowości.
Topograficzna mapa, mapa przedstawiająca daną miejscowość z drobiazgowemi szczegółami, nie uciekając się do schematycznych znaków (kropek, gwiazdek i t. p.) lecz oddając wszystko według kształtów rzeczywistych.
Topografja g. dokładny opis położenia pewnej niewielkiej miejscowości z uwzględnieniem właściwości gruntu, wód, zadrzewienia, dróg, mostów, linji kolejowych, telegrafów, zabudowań, ludności i t. d.
Top weight a. (uejt) najwyższa waga, jaką może być obciążony koń w handicapie.
Tor f. bieg, droga, kolej, ślad, szlak.
Tora hebr. księgi praw Mojżeszowych, pięcioksiąg.
Toreador, zapaśnik uczestniczący w hiszpańskich walkach byków konno.
Torero hiszp. zapaśnik w walkach byków walczący pieszo.
Torf n. masa roślinna, złożona ze szczątków zbutwiałych i nawpół zwęglonych roślin, włókien roślinnych, piasku i mułu, tworząca się w moczarach okolic chłodnych i wilgotnych, (wysuszona i sprasowana używaną bywa jako materjał opałowy).
Tornado hiszp. hiszpańska nazwa cyklonu, dawana zwłaszcza gwałtownym burzom wirowym, szalejącym w okolicach międzyzwrotnikowych w porze deszczów.
Tornister n. czworokątna [501]torba skórzana, przytwierdzona na plecach za pomocą rzemieni, w której żołnierze piechoty noszą wszystko, co im najbardziej potrzebne w marszu i podczas służby w polu; podobna torba używana przez uczniów do noszenia książek szkolnych.
Torpeda ł. wybuchający pocisk podwodny, wyrzucany przez specjalne otwory w boku statku, poruszający się pod wodą, własną albo nadaną siłą, w kierunku okrętu, który ma zniszczyć.
Torpedowiec a. torpedowa łodź, niewielki, bardzo lekki i szybki statek wojenny, żelazny, służący do wyrzucania torped.
Torpedowy awizo, statek ochronny, przeznaczony do niszczenia torped.
Torpilla f. drętwa, gatunek ryby, której za broń służą wyładowania elektryczne sprawiające ból; także to samo co Torpeda.
Torricellego próżnia, przestrzeń bez powietrza, tworząca się po nad słupem rtęci w barometrze lub w termometrze.
Tors w. tułów posągu bez głowy i kończyn.
Torsada ff. wyrób pasmanteryjny w rodzaju taśmy lub sznura do naszywawanianaszywania sukien damskich, obić meblowych, draperji i t. p.
Torsja ł. skręcenie; wymioty.
Torticollis ł. skrzywienie głowy wskutek reumatycznego cierpienia mięśni szyjowych; męczarnie, cierpienia.
Tortury ł. męki, katusze, męczarnie, zadawane w celu zmuszenia oskarżonych do zeznań, okrutny środek używany dawniej przez władze sądowe, świeckie i duchowne; straszne narzędzia do męczenia obwinionych.
Torysi a. stronnictwo arystokratyczno-konserwatywne w Anglji.
Totalizator, urządzenie do gry hazardowej, podczas wyścigów konnych, polegające na składaniu stawek na wybrane konie, poczem wygrywają ci, którzy stawili na konia zwyciężającego.
Tot capita, p. Quod capita.
Totumfacki ł. zaufany sługa, jakby rodzaj powiernika, który ma prawo rozporządzać się w czyim domu, prawa ręka [502]gospodarza; natrętny pieczeniarz, podejmujący się wszelkich usług.
Totus ł. cały, wszystek; w grze w preferansa: zadeklarownniezadeklarowanie wzięcia wszystkich lew (wziątek).
Toujours des perdrix f. (tużur de perdri) dosł. zawsze kuropatwy; wyrażenie przysłowiowe, używane w znaczeniu, że i najlepsza nawet rzecz zbyt często powtarzana, przesyca wreszcie.
Tour de force f. (tur dö fors) czyn, będący dowodem siły, zręczności lub odwagi.
Tour de mains f. (tur dö mę) w tańcu: obrót dwóch osób trzymających się za ręce.
Tourneé f. (turne) obrót, objazd; podróż okólna dla przyjemności lub w interesie.
Tout comme chez nous f. (tu kom sze nu) zupełnie jak u nas.
Tout comprendre c’est tout pardonner f. (tu kompra͡ęndr se tu pardone) kto zrozumie słabe strony natury ludzkiej, ten będzie wyrozumiały i pobłażliwy.
Toutes proportions gardées f. (tut proprosją gardé) przy porównaniach: podobnie, ale z zachowaniem odpowiedniej skali.
Tout est perdu fors l’honneur f. (tute perdü for lonör) wszystko stracone prócz honoru.
Towianizm, nauka Towiańskiego o posłannictwie narodów.
Trabant w. w średnich wiekach żołnierz straży pobocznej osób dostojnych, uzbrojony w hełm i halabardę, odziany w odznaczający się, najczęściej hiszpański strój; ciało niebieskie drugorzędne, wirujące dokoła głównej planety, księżyc, satelita.
Trachea g. kanał oddechochowyoddechowy, tchawica.
Tracheotomja gg. operacja chirurgiczna, (rozcięcie tchawicy i wprawienie w ranę rurki, aby otwór się nie zamykał), robiona w celu wprowadzenia powietrza do płuc, gdy krtań lub gardziel, zajęta chorobą, nie dozwala na swobodne, naturalne oddychanie.
Trachit g. skała wybuchowa, barwy szarej, żółtawej, czerwonawej lub zielonawej, w odłamie ziarnista i delikatnie dziurkowata, używana jako materjał brukowy.
[503]Trachoma g. zapalenie egipskie oczu.
Trade-mark a. (tred mark) marka fabryczna.
Trades-Unions a. (treds juniens), stowarzyszenia robotnicze w Anglji, których zadaniem jest utrzymanie zarobków na pewnej wysokości, lub podniesienie ich, pomaganie członkom w wyszukaniu pracy i wspieranie ich w razie choroby, starości lub bezrobocia.
Tradować ł. zabierać czyją własność za dług.
Traduttore-traditore w. dosł. tłomacz jest zdrajcą: przekład często wykrzywia myśl i zmniejsza powab oryginału.
Tradycja ł. podanie, sposób, droga, którą wiadomości i przekonania przechowują się przez długie wieki, przechodząc ustnie z pokolenia na pokolenie; przekazanie z przeszłości; zajęcie urzędowe czyjej własności i oddanie jej wierzycielowi.
Tradycjonalny ł. przekazany w podaniach.
Trafika f. sprzedaż tytuniu.
Tragi n. nosze.
Tragiczny g. właściwy tragiedji, tyczący się tragiedji; wstrząsający, wzruszający, budzący uczucie grozy, okropny, straszny.
Tragiedja g. utwór dramatyczny treści wzniosłej i głębokiej, przedstawiający ludzi wielkiego charakteru, którzy dążąc do wyższych celów, walczą z przeciwnościami i w walce tej giną.
Tragik g. autor tragiedji; aktor oddający główne role w tragiedji.
Tragi-komedja g. tragiedja, w którą wplątany jest żywioł komiczny i która nie kończy się śmiercią bohatera.
Tragi-komiczny g. posiadający cechy smutne, wzruszające, a zarazem strony zabawne, śmieszne.
Training a. (trening) systematyczne, stopniowane ćwiczenie przygotowawcze dla wydoskonalenia się, nabycia wprawy i zręczności w danym sporcie.
Trajektorja ł. linja opisana przez pocisk lub w ogóle przez ciało, któremu nadano ruch.
Trakcja ł. siła pociągowa lokomotywy; eksploatacja przewozu towarów i ludzi na kolejach żelaznych.
Trakt ł. droga bita, gościniec; w trakcie czegoś: w ciągu.
[504]Traktament ł. poczęstunek, uczta; żołd, płaca.
Traktat ł. rozprawa naukowa; układ, umowa między państwami.
Traktować ł. mówić o czem; układać się o co, postępować z kim; raczyć kogo, częstować.
Tram n. belka główna, podpierająca inne; zrąb.
Trampolina n. deska pochyło leżąca i elastyczna, od której odbija się nogą, robiąc skok gimnastyczny.
Tramwaj a. rodzaj wozu poruszającego się po szynach przy pomocy siły konnej, parowej, gazowej lub elektryczności, służący do przewożenia większej ilości osób.
Tran n. płynny oleisty tłuszcz, otrzymywany z podskórnych tłustych warstw ciała walów, delfinów i różnych ryb czteropłetwych, używany przez ludy północne do oświetlania, wyrobu mydeł, smarów itp., także u nas jako środek leczniczy.
Tranchons le mot f. (tra͡ęszą lö mo) nazwijmy rzecz po imieniu.
Trans, głęboki sen magnetyczny (termin spirytystyczny).
Transakcja ob. Tranzakcja.
Transalpiński, z tamtej strony Alp.
Transatlantycki ł. zaatlantycki.
Transcendentalna filozofja, oparta tylko na rozumowaniach, nie poddająca się doświadczeniom, rozmysłowa.
Transcendentalny ł. przechochodzącyprzechodzący granicę doświadczenia, tyczący się pojęć oderwanych, nadzmysłowy.
Transferować ł. zaznaczyć cesję w księgach.
Transfert ł. przeniesienie, przelanie na inną osobę (renty), cesja, przekazanie; przeniesienie rzeczy wydrukowanej na kamień litograficzny, w celu robienia odbitek sposobem litograficznym.
Transfiguracja ł. przekształcenie, przeobrażenie; Przemienienie Pańskie.
Transformacja ł. przekształcenie, przemiana, przeobrażenie.
Transformator ł. przyrząd indukcyjny, służący do zamiany danego prądu elektrycznego na inny.
Transformizm ł. nauka Darwina o przemianie gatunków.
Transfuzja ł. przelewanie, szczególniej krwi z osoby zdrowej w żyły chorej.
[505]Transitio ł. w muz. przejście z jednego tonu w drugi.
Transito w. przewóz towarów przez kraj do innego kraju bez zatrzymywania się.
Transkrypcja ł. przepisanie, przerobienie, przekazanie jakiejś własności lub prawa na osobę drugą; przełożenie np. śpiewu na fortepjan, przełożenie z jednej tonacji na inną; przyozdobienie melodji w rozmaite figury.
Translacja ł. przekład, tłomaczenie; przeniesienie jakiegoś prawa na drugą osobę.
Translator ł. tłomacz, zwłaszcza tłomacz prawny.
Translitawja ł. kraje leżące na wschód rzeki Litawy, należące do Korony Węgierskiej.
Translokacja ł. przeniesienie na inne miejsce.
Transmigracja ł. przesiedlenie, wywędrowanie, wędrówka dusz, przechodzenie duszy z jednego ciała w drugie.
Transmigrować ł. wywędrowywać, przesiedlać się.
Transmisja ł. przesłanie; prawne przekazanie jakiegoś prawa na osobę trzecią; w maszynerji: przyrząd przenoszący ruch na inny punkt lub na inny przyrząd.
Transmutacja ł. przemiana, przeobrażenie.
Transpadański, z tamtej strony rzeki Po.
Transparent ł. przezrocze, rysunek lub napis na przezroczystym papierze lub na tkaninie napojonej tłuszczem, z tyłu oświetlony.
Transpiracja ł. wydzielanie przez skórę pary wodnej, pocenie się, wypacanie.
Transpirować ł. wypacać, pocić się: stawać się wiadomem, dochodzić do wiadomości czyjej.
Transplantacja ł. przesadzenie z jednego miejsca w drugie.
Transponować ł. przełożyć np. sztukę muzyczną do innej tonacji.
Transport ł. przewóz, dowóz towarów; wysyłka, przesyłka towarów; towar przesyłany koleją lub pocztą; w rachunkach: przeniesienie sumy z jednej stronicy na drugą.
Transportator ł. przenośnik, narzędzie miernicze do przenoszenia kątów.
Transportowy ł. przewozowy.
Transpozycja ł. przestawienie; przestawienie wyrazów w równaniu matematycznem; przełożenie [506]utworu muzycznego z jednego tonu na inny.
Transsept ł. poprzeczne skrzydło w budowlach; skrzydło przecinające główną nawę kościoła.
Transsubstancjacja ł. przeistoczenie chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa Pana podczas komunji.
Transumpt ł. wypis z oryginału, wyciąg, odpis.
Transwersalny ł. poprzeczny, przecinający co wpoprzek.
Transze f. doły wykopane w ziemi w różnych celach, rowy oblężnicze.
Tranzakcja ł. układ, umowa, ugoda piśmienna.
Tranzytowy handel, handel przewozowy, w którym towary są prowadzone z jednego państwa do drugiego przez trzecie.
Trapez g. czworokąt o dwóch bokach równoległych, a dwóch nierównoległych; orczyk; drążek zawieszony równolegle do poziomu, służący do ćwiczeń gimnastycznych.
Trapezoid g. czworokąt nie mający boków równoległych.
Trapiści, zakon o bardzo surowiej regule, nakazującej milczenie, poddawanie się rozmyślaniom, ciężkiej pracy i innym udręczeniom; przen. człowiek milczący, surowych obyczajów.
Trapper a. (treper) w górnictwie: pilnujący wejścia w kopalniach węgla; łowiec w puszczach półn. Ameryki.
Trasa f. w inżynierji: kierunek jakiejś drogi wijącej się w linjach prostych lub łukowych np. kolei żelaznej, kanału i t. p.
Trasant w. wystawiający weksel; ciągnący weksel.
Trasat w. ten, na którego weksel został wystawiony.
Trasować w. wystawić weksel na drugą osobę, ciągnąć weksel; wytykać kierunek drogi.
Trata w. albo weksel trasowany, weksel wystawiony na osobę drugą, do pokrycia przez osobę trzecią; weksel ciągniony.
Tratować n. deptać; do lądu sterować.
Traumatyczny g. dotyczący rany, stłuczenia.
Travailler pour le roi de Prusse (trawajje pur lö rua de Prius) pracować dla króla Pruskiego t. j. daremnie pracować.
Traviata ww. zbłąkana, uwiedziona.
Trawestacja w. przebranie; [507]przekręcenie, przerobienie żartobliwe rzeczy poważnej; parodja.
Trąba w. instrument muzyczny metalowy dęty; wielka, gwałtowna wirowa burza na lądzie lub morzu, podnosząca w górę piasek lub wodę.
Trebhauz n. cieplarnia.
Tre corde w muz. puścić pedał piano.
Trefić n. włosy strojnie czesać, kędzierzawić.
Trefl f. koniczyna; maść w kartach: żołądź.
Trel ob. Tryl.
Trema w. drżenie głosu, rąk, całego ciała, z obawy; obawa, która ogarnia występujących publicznie, na widok wielu ludzi.
Trema g. w pisowni: dwa punkty nad samogłoską, rozłącznik.
Tremo ob. Trumeau.
Tremolo lub Tremolando w. drżąc w muz. wibrując.
Tren g. pieśń żałosna, żal.
Tren f. przedłużenie u sukni damskiej ciągnące się z tyłu po ziemi.
Trener a. zajmujący się układaniem ludzi i koni do wyścigów i do produkcji gimnastycznych.
Trenowanie a. wprawianie konia do wyścigów. T. się, systematyczne rozwijanie sił fizycznych i stopniowe nabieranie wytrzymałości w pewnym sporcie (wioślarskim, łyżwiarskim, kołowym).
Trente et quarante f. (tra͡ęt e kara͡ęt) rodzaj hazardownej gry w karty.
Trepan g. świder chirurgiczny do wiercenia czaszki.
Trepanacja g. operacja wypiłowania lub prześwidrowania czaszki.
Trepang, chińs. mięczak kształtu walcowatego w azjatyckich morzach, uważany u Chińczyków za przysmak.
Trepidacja ł. drżenie ze strachu.
Trepy n. schody.
Tres faciunt collegium ł. trzech stanowi komplet t. j. skoro zebrało się trzy osoby, można rozpocząć jaką czynność lub zabawę.
Tresowanie a. Tresura n. układanie różnych zwierząt do rozmaitego użytku np. koni do jazdy i do sztuk, psów do myśliwstwa i także do sztuk.
Tre volte w. w muz. trzy razy (powtórzyć).
Tricenium ł. przeciąg 30-letni czasu, trzydziestolecie.
Triceps ł. trójgłowy.
Triclinium ł. p. Tryklinja.
[508]Tric-trac p. Tryktrak.
Triennium ł. trzylecie, przeciąg czasu trzyletni.
Trieur f. (trjör) sortownik (przyrząd gospodarski).
Trimestre f. ćwierćrocze, kwartał.
Trimurti, trójca bóstw indyjskich: Brahma, Wisznu i Siwa.
Trinitas ł. Święta Trójca.
Trio w. tercet w. utwór muzyczny na trzy głosy lub trzy instrumenty; część trzecia utworu muzycznego do tańca.
Triola w. w muz. figura z 3 nut zastępujących dwiedwie.
Triple-alliance f. (triplalia͡ęs) związek 3 państw, potrójne przymierze.
Triplex ł. potrójny.
Tristemente w. w muz. smutno.
Trjada p. Tryjada.
Trjangulacja g. mierzenie płaszczyzny za pomocą podziału jej na trójkąty.
Trjanguł ł. trójkąt; instrument muzyczny w kształcie stalowego trójkąta; trzy świece poświęcone, jednej wielkości i kształtu, oznaczające Trójcę SwŚw..
Trjarchja g. panowanie trzech na raz.
Trjasowy p. Tryjasowy.
Trjolet p. Tryjolet.
Trochej g. stopa wierszowa składająca się z pierwszej długiej i drugiej krótkiej sylaby.
Trofea a. Trofeje g. znaki zwycięstwa: broń, sztandary, zdobycze, łupy.
Troglodyci g. mieszkańcy jaskiń w starożytności.
Trois-quart f. (trua kar) w trzech czwartych (rysunek twarzy lub figury).
Trokar f. narzędzie lekarskie w formie rurki ostro zakończonej do wypuszczania płynów i gazów z wnętrza ciała.
Tron g. krzesło monarsze, symbol władzy monarchicznej.
Tropikalny g. podzwrotnikowy; gorący.
Troppo w. za wiele, bardzo.
Tropy g. wyrażeniewyrażenia obrazowe, figura retoryczna;figury retoryczne: metonimja, synegdocha, metafora, alegorja, personifikacja; obrazowy sposób wyrażania się.
Trotuar f. chodnik po bokach ulicy.
Trubadur f. średniowieczny prowansalski śpiewak i poeta; śpiewak miłości.
Trouble-fête ff. (trubl fet) zakłócający uroczystość i zabawę.
Trucht n. kłus konia.
Truck a. (trök) zręczny [509]sposobik; zamiana; system zamienny, według którego pracodawcy usiłują wynagrodzić pracowników towarem, nie pieniędzmi, i zmusić ich do kupowania w razie potrzeby tylko we wskazanych zakładach.
Trufla f. rodzaj grzyba rosnącego pod ziemią, używanego jako przyprawa do potraw.
Trumeau f. (trümo) duże długie zwierciadło, sięgające do podłogi.
Trupa nn. towarzystwo aktorów dramatycznych.
Trust a. (tröst) rodzaj kartelu wielkich przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych pod kierownictwem t. zw. „Opiekunów“, którym pojedyńcze fabryki oddają cały dochód, w celu rozdzielenia tychże w umówionym stosunku na wszystkie przedsiębiorstwa.
Trutynować ł. rozbierać, roztrząsać.
Tryb n. sposób; w gram. forma odmiany słowa (czasownika); koło zębate.
Trybować n. pędzić roślinę aby prędzej rosła.
Trybowanie, wybijanie na blasze rozmaitych wzorów tak, aby były wypukłe.
Trybulacja f. ucisk, niepokój, zmartwienie, frasunek.
Trybularz ob. Turybularz.
Trybun ł. obrońca praw ludu u Rzymian; przywódca ludu.
Trybuna ł. wzniesione miejsce dla mówcy, dla sędziów lub dla widzów.
Trybunał ł. sąd, grono sędziów; miejsce posiedzeń sądu; dawniej: instancja sądowa sądząca sprawy cywilne.
Trybuszon f. korkociąg.
Trybut ł. danina, haracz, hołd, podatek.
Trychina g. robak włoskowaty żyjący szczególnie w mięsie trzody chlewnej, sprowadzający po zjedzeniu go przykrą chorobę, często śmiertelną.
Trycykl f. trójkołowiec, welocyped o trzech kołach.
Tryglif g. trójwrąb, ozdoba architektoniczna fryzu złożona z trzech pasków pionowych, niekiedy z rzeźbą pomiędzy niemi.
Trygonometrja g. część gieometrji o mierzeniu trójkątów, użyteczna w rozmaitych pomiarach (wysokości, odległości i t. p.)p.).
Tryjada g. zebranie trzech jedności, trzech osobistości, trzech bóstw; w muz. trzy najważniejsze akordy.
[510]Tryjasowa formacja g. pokłady gieologiczne drugorzędowe, złożone z piaskowców, wapieni ze skamieniałościami i rudami.
Tryjolet f. forma rymotwórcza złożona z 8 wierszy, z których pierwszy powtarza się po trzecim, a po szóstym pierwszy i drugi.
Tryklinja g. u starożytnych Greków trójkątny stół jadalny; także sala jadalna.
Trykotaż i Trykoty f. tkanina robiona sposobem pończoszniczym; wyroby trykotowe.
Tryktrak f. rodzaj gry w kostki; rodzaj gry w karty.
Tryl w. ozdoba muzyczna polegająca na szybkiem powtarzaniu po sobie dwóch sąsiednich tonów.
Tryljon ł. miljon biljonów (jedynka z 18 zerami).
Trylobity g. rodzaj skamieniałości pewnych zaginionych skorupiaków.
Trylogja g. utwór literacki złożony z trzech oddzielnych części, stanowiących jedną całość.
Trymestr p. Trimestre.
Trymorfizm g. trójpostaciowość.
Trynitarze ł. dawny zakon religijny Świętej Trójcy, mający na celu wykupywanie jeńców z niewoli tureckiej.
Trypla f. gatunek glinki złożonej z drobniutkich skorupek okrzemek, służącej do polerowania metali, rogu, bursztynu i t. p.; w grze bilardowej: uderzenie jednej kuli drugą tak, aby ta się dwa razy od bandy odbiła.
Tryplet ł. trzy wiersze rymowane stanowiące jakieś przysłowie lub zagadkę.
Tryplika ł. w prawie: odpowiedź oskarżającego na duplikę t. j. na odpowiedź oskarżonego; odpowiedź trzecia.
Tryptyk g. obraz trzyskrzydłowy, złożony z 3 obrazów.
Tryton gg. bóstwo morskie starożytnych Greków: pół człowieka, pół ryby; rodzaj jaszczurki.
Tryumf ł. zwycięstwo, oznaka zwycięstwa, radość z powodu zwycięstwa; najwyższy zaszczyt, okazywany wodzom w Rzymie starożytnym za odniesione zwycięstwo.
Tryumfalna brama, ozdobna budowla w kształcie bramy lub łuku wzniesiona dla uczczenia [511]znakomitych osób, przez nią wjeżdżających.
Tryumfator ł. wódz zwycięski, zwycięzca.
Tryumfować ł. zwyciężać, cieszyć się ze zwycięstwa nad kimś odniesionego.
Tryumwir ł. jeden z trzech panujących w czasie tryumwiratu w starożytnym Rzymie.
Tryumwirat ł. panowanie trzech mężów.
Trywialne szkoły, szkoły elementarne, w średnich wiekach szkoły, w których uczono trzech przedmiotów; teraz w Austrji szkoły trzyklasowe.
Trywialność ł. pospolitość, płaskość.
Trywialny ł. gminny, pospolity, płaski, nieprzyzwoity.
Trywjum ł. dosł. droga rozstajna w trzy strony; trzy nauki wykładane w niższych szkołach w wiekach średnich: gramatyka, wymowa i djalektyka.
Tsung-li-Yamen chińs. ministerjum spraw zewnętrznych w Chinach.
Tuba ł. rura z blachy, służąca do przesyłania głosu na większą odległość; instrument metalowy dęty o najniższym tonie.
Tubalny ł. donośny, grzmiący.
Tuberkuliczny, gruźliczy.
Tuberkuloza ł. gruźlica, suchoty płucne.
Tuberkuły ł. gruzełki, wrzodziki na płucach i członkach ciała zarażonych tuberkulozą.
Tubka f. rurka w jednym końcu zamknięta, buteleczka metalowa do farb.
Tubus ł. rurka, rura do patrzenia na odległe przedmioty.
Tuf g. martwica, kruchy kamień wapienny dziurkowaty używany w budownictwie.
Tu l’as voulu, Georges Dandin! f. (tü la wulü, Żorż Da͡ędę) sam tego chciałeś! (wyrażenie z komedji Moljera).
Tulit alter honores ł. kto inny wziął zaszczyty.
Tum n. dom, kościół katedralny.
Tuman tur. gęsta kurzawa.
Tumba ł. grób, trumna używana w średnich wiekach dla Świętych (w rzymskich kościołach w „święto wszystkich dusz“).
Tumor ł. puchlina.
Tumult ł. zgiełk, zbiegowisko, wrzawa.
Tumulto, tumultuoso, con tumulto w. w muz. szumno, gwarno, burzliwie.
[512]Tumultuoso w. p. Tumulto.
Tumulus ł. grób, nagrobek.
Tundra fińs. trzęsawisko bez drzew i bez bujnej roślinności, pokryte tylko mchem liściastym, przez większą część roku zamarznięte.
Tu ne cede malis, sed contra audentior ito ł. nie unikaj złego, lecz staw mu odważnie czoło.
Tunel a. przejście podziemne poprowadzone pod rzeką lub pod górą, albo wykute w skale, dla przeprowadzenia kolei.
Tunica proprior pallio est ł. koszula jest bliższa ciała niż suknia.
Tunicella ł. ubiór, (tego sagosamego koloru co ornat) który wkłada biskup podczas odprawiania nabożeństwa pontyfikalnego.
Tunika ł. u starożytnych suknia spodnia z białej wełny; suknia pod ornatem; część sukni kobiecej pokrywająca spódnicę sukni.
Tupet f. peruczka, pokrywająca część głowy; przen. czelność.
Tu quoque! ł. i ty także! wyrażenie ździwienia lub oburzenia na widok przyjaciela, występującego nieprzyjaźnie.
Turbacja ł. niepokój, zamieszanie, kłopot.
Turban tur. zawój turecki z tkaniny, jako przykrycie głowy.
Turbator chori ł. śpiewak mącący zgodność chóru, psujący harmonję.
Turbina ł. koło wodne, poziome, kształtu ślimakowatego, służące do poruszania machin.
Turbować ł. niepokoić, przeszkadzać.
Turf a. (törf) murawa, tor wyścigowy.
Turgor, Turgescencja, l.ł. nabrzmienie, napływ, w botanice: napięcie tkanek roślinnych wskutek ciśnienia wody, pochłanianej przez korzenie.
Turibulum, p. Turybularz.
Turkus g. kamień szlachetny koloru zielonawo-niebieskiego.
Turma ł. najmniejszy oddział jazdy w starożytnym Rzymie.
Turma n. wieża, więzienie.
Turmalin w. minerał, kamień półszlachetny, różnej barwy, mający własność polaryzowania światła, używany w optyce, po oogrzaniuogrzaniu nabierający własności elektrycznych.
Turnia, skała naga stroma (w Tatrach).
Turniej f. średniowieczne [513]igrzyska i zapasy rycerskie.
Turnikiet f. oziębiacz, oziębiacz wina; krępulec, przyrząd chirurgiczny do ściskania arterji przy upływie krwi; kołowrót.
Turnips a. gatunek rzepy.
Turnum ł. kreskowanie, wotowanie.
Turybularz ł. kadzielnica kościelna.
Turysta f. odbywający większe wycieczki, podróżnik.
Tusculanum ł. zacisze wiejskie (nazwa pochodząca od willi Cycerona).
Tusculum p. Tusculanum.
Tusz f. czarna farba chińska; kąpiel natryskowa, prysznic; w muz. dotknięcie, wydobycie tonu.
Tuszować f. przypalać kamieniem piekielnym; malować tuszem; natryskiwać ciało wodą; zamazywać; zacierać złe wrażenie; w grze bilardowej: stykać się (o bilach).
Tutta la forza ww. w muz. całą siłą.
Tutti w. wszyscy.
Tutti-frutti w. mieszanina różnych owoców; mieszanina.
Tutti-quanti w. i tym podobni.
Tuwalnia w. ręcznik, chusta, obrus; ręcznik, który trzymają dla przystępujących do Komunji św.
Tyara ob. Tjara.
Tybet, delikatna tkanina weł nianawełniana, wyrabiana z wełny kóz tybetańskich.
Tyfoidalny, tyfusowy.
Tyfon g. olbrzym, grecka nazwa boga złego: egipskiego Setti; gwałtowny orkan, wiejący na oceanie IndyjskimIndyjskim.
Tyfus g. dur, durzyca, silna choroba gorączkowa.
Tygiel n. naczynie używane do topienia metali; rynka.
Tymotejka a. Tymotka, gatunek trawy.
Tympan a. Tympanum g. kotły, u Greków i Rzymian, instrument dęty podobny do tamburyna, używany przy uroczystościach religijnych; łuk nade drzwiami ozdobiony mozajką lub płaskorzeźbą; w anat. część ucha wewnętrznego.
Tynf a. Tymf, dawny pieniądz polski wartości 18 kopiejek.
Tynk n. powłoka ścian budynku, zaprawa wapienawapienna narzucona na nie i zatarta.
Tynktura ł. alkoholowy roztwór jakichkolwiek substancji rozpuszczalnych w spirytusie.
Tynta w. ton, barwa [514]obrazu, dobór barw światła i cieni; odcień.
Typ g. kształt zasadniczy; wzór, pierwowzór, cecha; przedstawiciel rodzaju, gatunku.
Typografja g. drukarstwo.
Typolog g. znawca, badacz typów, uczący poznawać typy.
Typologja g. nankanauka o typach i ich teorja.
Typometr g. przyrząd mierniczy, służący do mierzenia liter drukarskich, lub oczka czcionek.
Typometrja g. sztuka drukowania map według kawałków modeli.
Typtologja g. rozmowa z duchami za pomocą pukań (termin spirytystyczny).
Tyrada f. w muz. i śpiewie: ozdoba pomiędzy dwoma tonami, szybko przebiegając tony między temi leżące; długa mowa, potok słów o tonie deklamacyjnym, przesadne górnolotne wyrażanie się.
Tyraljer f. w wojsku: celny strzelec walczący przed główną linją w szyku rozrzuconym.
Tyraljerka f. prowadzenie bitwy szeregami rozproszonemi, szykiem rozrzuconym.
Tyran g. w starożytności: jedynowładca, panujący absolutnie; przen. człowiek bezwzględny, okrutnik, ciemięzca.
Tyranizować g. dręczyć, znęcać się, opanowywać, zmuszać kogo do czegoś egoistycznie.
Tyranja gg. okrutne samowolne rządy, ciemięztwo, okrucieństwo.
Tyrolienne f. taniec lub śpiew tyrolski.
Tyrsus g. laska Bachusa ototoczonaotoczona bluszczem i liściem winogronowym, zakończona szyszką.
Tytan g. olbrzym, siłacz.
Tytaniczna praca, praca wielka, wymagająca wielkich wysiłków.
Tytel n. skrócenie.
Tytularny ł. posiadający tylko tytuł bez władzy, honorowy.
Tytulatura ff. forma tytułowania.
Tytuł ł. nazwa; napis na dziele, na rozdziale; nazwa godności; prawo do czegoś, miano.
Tyzanna f. odwar z ziół lekarskich.
• PDF 
• MOBI 
