Wikiźródła

M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych/S (całość)

< M. Arcta Słowniczek wyrazów obcych
<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł Słowniczek wyrazów obcych
Wydawca M. Arct
Data wyd. 1899
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne S – wykaz haseł
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
S.

$ = dolar, moneta amerykańska.

Sabbat hebr. siódmy dzień wypoczynku u Izraelitów; mniemana schadzka czarownic pod przewodnictwem szatana.

Sabeizm hebr. cześć boska oddawana ciałom niebieskim (słońcu, gwiazdom, planetom i t. p.).

Saboty f. drewniane obuwie, używane przez wieśniaków we Francji.

Saccadé f. (sakade) ostry, urywany, ucinkowy.

Sacharymetr g. przyrząd do oznaczania gatunku i zawartości cukru w roztworach przy pomocy polaryzacji światła.

Sacharyna ł. produkt otrzymywany sztucznie ze smoły naftowej lub z węgla kamiennego, 280 razy słodszy od cukru, nie posiadający jednak własności pożywnych.

Sachet ob. Saszetka.

Sacré-Coeur f. (sacre kör) dosł. Święte serce (Jezusa) nazwa zakonów żeńskich Serca Jezusowego albo inaczej Sercanek, poświęconych zadaniu wychowywania i kształcenia dziewcząt.

Sacrilegjum ł. świętokradztwo.

Saduceusze hebr. sekta żydowska, która odrzuca nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie.

Saepe stylum vertas ł. często styl (ob.) odwracaj t. j. poprawiaj, wygładzaj to, co napisałeś.

Safjan tur. skóra owcza lub koźla wyprawna i farbowana.

Safo g. słynna poetka grecka; nazwa dawana kobietom poetkom.

Saga skand. (zaga) bajeczne podanie skandynawskie.

Sagaja, rodzaj długiej włóczni, dzirytu, używanego przez ludy dzikie, zwłaszcza murzynów.

Sage-femme f. (saż fam) akuszerka.

Sagitalny ł. strzałkowy (szew t. j. spojenie kości czaszki).

Sago malajs. krupy i mączka jadalna z rdzenia palmy azjatyckiej.

Sahajdaczny tat. dawniej wódz Kozaków, drugi po atamanie.

Sahib ar. towarzysz, pan, w Persji i w Indjach tytuł dawany Europejczykom.

Sain et sauf f. (sę ne sof) zdrów i cały.

Saint-Antony’s fire a. (sent Entonis fajr) dosł.: ogień św. Antoniego, róża (choroba).

Sainte Barbe (sęt barb) na okrętach wojennych francuskich miejsce, gdzie przechowuje się proch i amunicja.

Saint-Simonizm f. (sę ..) teorja socjalistyczna, zbudowana przez zwolenników nauki Saint-Simon’a, dążąca do zjednoczenia ludzi w jedną moralną i polityczną całość, do oparcia hierarchji społecznej na uzdolnieniu jednostek oraz do zniesienia prawa dziedziczenia i przywilejów.

Sais on f. patrz: Sezon.

Saison morte f. (sezą mort) martwa pora roku, czasy ogórkowe.

Sajdak tat. kołczan wraz z łukiem i strzałami.

Sajety f. żart. jedwabie, atłasy, kosztowne, wspaniałe stroje.

Sak f. worek, torba; sieć na ptaki, na ryby; skóra cielęca wyprawna; matnia; letni męski paltot.

Sakada f. krótkie i ostre pociągnięcie smyczkiem, biorące naraz kilka nut.

Sakra ł. czynność i ceremonja wyświęcenia i namaszczenia.

Sakrament ł. znak widomy niewidzialnej łaski Bożej; obrządek religijny uroczysty, uświęcający i obdarzający pod widomym znakiem niewidzialną łaską Bożą.

Sakramentalia ł. błogosławieństwa kościelne jako też rzeczy należące do służby Bożej, a przez kościół poświęcone, np. woda święcona, olej, wino, palmy i t. p.

Sakramentalny ł. mający moc Sakramentu, uroczysty; przen. uświęcony.

Sakramentki ł. zakon religijny żeński nieustającej adoracji Najśw. Sakramentu.

Sakryfikować ł. poświęcić co komu, czynić ofiary.

Sakwojaż f. torba podróżna.

Sala f. wielka i piękna komnata przeznaczona zwłaszcza na miejsce: posiedzeń obradujących, zabaw, wogóle licznych zgromadzeń.

Salami w. rodzaj salcesonu, przyrządzanego we Włoszech i Tyrolu z mięsa wieprzowego, grubo posiekanego z dodatkiem czosnku.

Salamlik ar. pokój, sala przyjęć.

Salarium ł. płaca, żołd.

Saldo w. różnica, zachodząca w pisanym rachunku między przychodem i rozchodem, w księgach rachunkowych po zamknięciu rachunku reszta po stronie: winien lub ma.

Saldować w. zamykać rachunki w księdze; zapłacić, wyrównać rachunek.

Salem alek tur. pokój z tobą! (powitanie tureckie).

Salep pers. rodzaj mączki zawartej w bulwiastych korzeniach różnych gatunków storczyka w pomieszaniu z substancją do gumy podobną, używany głównie na Wschodzie do przyrządzania miejscowych przysmaków.

Saletra ł. związek solny kwasu azotnego i potażu.

Salickie prawo, prastare prawo Franków Salickich, wykluczające kobiety od dziedziczenia własności, zastosowane później do dziedziczenia tronu przez potomków żeńskich.

Salicyl a. Salicylan sodu ł. połączenie kwasu salicylowego z węglanem sodu, ciało białawe, słodkawosłone w postaci łusek krystalicznych, stosowane jako środek leczniczy w chorobach reumatycznych i nerwowych.

Salicylowy kwas ł. bezbarwne i bezwonne kryształy, powstające przy działaniu kwasu węglanego na ogrzany związek fenolu z sodem, używany jako środek antyseptyczny i przeciwgnilny (trucizna).

Saliny ł. żupy solne, warzelnie soli.

Saliwacja ł. ślinotok.

Salmiak a. Salamoniak, związek chemiczny wodanu amonu z kwasem chlorowodorowym, sól krystaliczna, bezbarwna, smaku słonego, używana w medycynie, w przemyśle technicznym.

Salon f. pokój bawialny; wystawa sztuk pięknych.

Salonowość ł. ułożenie wykwintne.

Salsaparylla, korzenie krzewu, rosnącego w Wirginji, używane jako środek leczniczy, wzbudzający poty i czyszczący krew.

Salsefja, „owsiane“ korzonki, korzenie kozibrodu łąkowego, jadane jako jarzyna.

Saltante w. tanecznie, wesoło.

Saltarella w. taniec włoski o szybkim tempie, z towarzyszeniem gitary.

Saltimbanque f. (saltęba͡ęk) kuglarz wędrowny, linoskok, skoczek podwórzowy.

Salto mortale w. skok śmiały, niebezpieczny; przen. przedsięwzięcie z wielkiem niebezpieczeństwem połączone.

Salus reipublicae suprema lex esto ł. dobro państwa powinno być najwyższem prawem.

Salutować ł. witać po wojskowemu, oddawać honory wojskowe.

Salwator ł. Zbawiciel; zbawca.

Salve! ł. witaj! bądź pozdrowiony!

Salve Regina! ł. witaj Królowo! pierwsze słowa pięknej pieśni na cześć Matki Boskiej, jako Królowej Niebios.

Salvation Army a. (salwesz’n ermi) Armja Zbawienia (ob).

Salvo calculo ł. z możliwością omyłki w rachunkach.

Salvo honore ł. bez ujmy honoru.

Salvo jure ł. z zastrzeżeniem prawa.

Salvus conductus ł. list bezpieczeństwa, list żelazny, glejt.

Salwa f. wystrzały jednoczesne z wielu strzelb lub armat, dawane na czyjąś cześć, przy powitaniu, nad grobem, podczas uroczystości.

Salwować ł. ratować, ocalić.

Sam skróc. Samuel, żartobliwa nazwa dawana amerykanom Stanów Zjednoczonych.

Samson hebr. jeden z sędziów żydowskich, słynny z niezwykłej siły; przen. człowiek niezmiernie silny, siłacz.

Samum ar. gorący, duszny, unoszący tumany drobniutkiego pyłu wicher, właściwy pustyniom Arabji, Syrji i półn. Afryki.

Sanacja ł. uzdrowotnienie.

Sanatorjum ł. zakład leczniczy w miejscowości zdrowotnej, uzdrowisko.

Sancta simplicitas ł. święta naiwności! ob. O sancta simplicitas!

Sanctissimum ł. Najświętszy Sakrament.

Sanctum sanctorum ł. Święty Przybytek.

Sanctus ł. Święty; część Mszy Świętej.

Sancyt ł. w dawnem prawie polskiem termin na wyznaczenie wyroków sejmowych, lub uchwał.

Sandał, drzewo rosnące w Indjach, dostarczające cenionego drzewa biało żółtawego z pięknym zapachem, używanego do kadzenia i do wykładania zbytkownych wyrobów stolarskich.

Sandały g. rodzaj obuwia, złożonego tylko z podeszwy, przymocowanej do nóg rzemieniami.

Sandaraka g. żywica wydzielana przez niektóre gatunki drzew iglastych półn. Afryki, żółtawa, twarda, łatwo topliwa, rozpuszczająca się w alkoholu, używana do wyrobu werniksów i likierów.

Sandwich a. (senduicz) skibka, kawałek chleba z masłem, nałożony szynką itp.

Sandwichman a. (senduiczmen) człowiek z przytwierdzonemi na plecach i piersiach ogłoszeniami, krążący po mieście dla reklamy.

Sandżak tur. chorągiew; powiat w Turcji.

Sang froid f. (sa͡ę frua) zimna krew, spokój, przytomność umysłu, nie uleganie, nie poddawanie się wzruszeniu.

Sangwiniczny ł. krwisty, żywy, ognisty, wrażliwy, gorący (temperament).

Sangwinik ł. człowiek krewki, prędki, gorączka.

Sanhedryn a. Synedrium g. najwyższa zwierzchność, rodzaj senatu, a zarazem najwyższego sądu u starożytnych Izraelitów.

Sanitarny ł. zdrowotny, tyczący się utrzymania zdrowia i zapobiegania chorobom.

Sankcja ł. zatwierdzenie przez najwyższą władzę, uprawnienie, uświęcenie czegoś.

Sankcjonować ł. potwierdzić, nadawać moc prawną.

Sankiuloci, (dosł. bez spodni), nazwa szydercza nadawana partji ludowej oraz zagorzałym republikanom za czasów pierwszej rewolucji francuskiej.

Sanktuarjum ł. miejsce w głównym ołtarzu, gdzie się przechowuje Najświętszy Sakrament; Przybytek Święty.

Sanktyfikacja ł. poświęcenie, uświątobliwienie.

Sans-culottes ob. Sankiuloci.

Sans-culottides f. (sa͡ę-kiulotid) w republikańskim kalendarzu z czasów pierwszej rewolucji francuskiej ostatnie pięć dni w roku uroczyście obchodzone.

Sans façon f. (sa͡ę fasą) bez ceremonji.

Sans gène f. (sa͡ę żen) nie krępując się, nie zadając sobie przymusu.

Sanskryt, prastary język induskich Arjów, jeden z najbogatszych i najwytworniejszych, język uczonych i świętych ksiąg indyjskich oraz pomników literatury indyjskiej.

Sans peur et reproche f. (sa͡ę pör e röprosz) bez trwogi i skazy (rycerz), przydomek dawany rycerzowi francuskiemu Bayard’owi którego męstwo i szlachetność wzbudzały podziw nawet wrogów jego.

Sans-souci f. (sa͡ę-susi) bez troski.

Santonina, organiczny związek chemiczny, składający się z węgla, wodoru i tlenu, bezbarwne błyszczące kryształki, rozpuszczalne łatwo w alkoholu, eterze, używane jako lekarstwo przeciw robakom, w większych dozach trujące.

Sapere aude ł. ośmiel się być mądrym.

Saperzy f. oddziały wojska, zajmujące się sypaniem szańców, zakładaniem min, kopaniem rowów etc.

Sapiens sufficit sibi ł. mędrzec wystarcza sobie.

Sapienti sat ł. mądremu dość nadmienić; mądrej głowie dość dwie słowie.

Sarabanda hiszp. staroświecki w poważnem tempie taniec hiszpański z kastanjetami i towarzyszeniem śpiewu.

Saraceni, właściwie nazwa jednego ze szczepów arabskich, nadawana w wiekach średnich wszystkim Arabom; później rozszerzona na mahometan i wogóle ludy niechrześcijańskie, — niewiernych, przeciw którym przedsiębrano wyprawy krzyżowe.

Sardanapal, ostatni król starożytnej Asyrji według podania słynny z rozpusty i zniewieściałości; przen. człowiek zniewieściały oddany rozpuście, tonący w zbytkach i rozkoszach.

Sardar ob. Serdar.

Sardele i Sardynki w. rodzaj małych śledzików z morza Śródziemnego.

Sardoniczny g. naigrawający się, szyderczy, uszczypliwy.

Sardonyks, biało i czerwono prążkowana odmiana chalcedonu, oszlifowana zwykle okrągło, używa się w jubilerstwie.

Sarkastyczny g. szyderski, ironiczny, dokuczliwie złośliwy, zjadliwy.

Sarkazm g. żart dotkliwy, gryzące szyderstwo, zjadliwa ironja.

Sarkofag g. wspaniała wielka trumna kamienna, bogato rzeźbami okryta, w której starożytni chowali królów i kapłanów; rodzaj kamiennego grobowca w kształcie trumny.

Sarkom g. mięsak, guz złośliwy, mogący rozwijać się na wszystkich organach, najczęściej pod skórą między mięśniami (usuwany przy pomocy operacji chirurgicznej).

Sarmaci g. plemię, które w starożytności zajmowało te części Europy, gdzie później osiedlili się Słowianie; nazwa dawana Słowianom, a zwłaszcza Polakom.

Sarmacja, starożytna Polska.

Sarmatyzm, cechy charakteru i obyczaje starej, zacofanej szlachty polskiej (nazwa stworzona przez postępowców w XVIII w.).

Saszetka f. torebka lub poduszeczka, napełniona substancją wonną, używana do zapachniania bielizny i różnych innych przedmiotów.

Satelita ł. ciało niebieskie, krążące dokoła swojej planety, księżyc; nieodstępny towarzysz, trabant.

Satis ł. dosyć.

Satrapa g. wielkorządca prowincji w starożytnej Persji; tyran, ciemięzca.

Saturacja ł. nasycenie płynu substancją rozpuszczalną.

Saturn ł. w wierzeniach starorzymskich — bożek czasu; planeta.

Saturnalja ł. uroczystości starorzymskie na cześć Saturna, podczas których znikała chwilowo wszelka nierówność stanów; zabawy rozpustne.

Satyna i satynka f. tkanina cienka bawełniana, naśladująca atłas.

Satynowanie f. nadawanie różnym wyrobom fabrycznym gładkości i połysku atłasu.

Satynowany papier, piękny, gładki, połyskliwy papier.

Satynówka a. Satynjerka, maszyna z walcami do gładzenia papieru, tektury i różnych materjałów.

Satyr g. w mitologji greckiej bożek leśny, wyobrażany z koźlemi nogami, różkami i ogonem, swawolny, śmieszny i tchórzliwy, uganiający się za nimfami, winem, muzyką i tańcami; przen. człowiek cyniczny, lubieżny, rozpustnik.

Satyra ł. utwór prozą lub wierszem, potępiający, wyszydzający lub zlekka ośmieszający przywary, wady i nałogi ludzkie; wyszydzanie wszelkiej śmieszności z humorem i dowcipem.

Satysfakcja ł. zadosyćuczynienie, zadowolenie.

Sauf-conduit f. (sof kądiui) pozwolenie wydane przez władzę na swobodny przejazd lub pobyt w danej miejscowości, bez obawy zaaresztowania; karta bezpieczeństwa, list żelazny, glejt.

Sauvegarde f. (sowgard) opieka, obrona, straż ochronna przydana dla bezpieczeństwa.

Sauve-qui-peut f. (sow ki pö) ratuj się, kto może! okrzyk w chwili ucieczki, rozsypki, na widok niebezpieczeństwa.

Savoir faire f. (sawuar fer) zręczność i umiejętność postępowania, wzięcia się do rzeczy dla dopięcia celu.

Savoir-vivre f. (sawuar wiwr) znajomość form towarzyskich, prawa życia towarzyskiego.

Sawanny hisz. stepy w Ameryce północnej.

Sawantka f. kobieta popisująca się uczonością.

sc. pod sztychami, znaczy: sculpsit ł. rytował, sztychował.

S. C. skróc. salvo calculo (ob).

Scartabellus ł. nowo-uszlachcony za zasługi wojenne, którego potomkowie dopiero stawali się szlachtą pełnych praw rycerskich (w d. Polsce).

Scena g. w teatrze miejsce podniesione ponad widownią, gdzie występują aktorowie; w utworze dramatycznym część, dział, którego granicą jest zdarzenie wpływające na bieg akcji, wejście lub wyjście ważnej osoby; przen. miejsce, gdzie się coś dzieje; czynność, żywa akcja między kilku osobami; zdarzenie; burzliwe zajście, awantura.

Scenarjusz w. książka w którą wpisuje się porządek wejść każdego artysty na scenę, oraz wszelkie czynności i rekwizyty, potrzebne do wystawienia sztuki teatralnej.

Scenerja ł. przyozdobienie sceny; krajobraz, okolica.

Sceptrum ł. berło, oznaka władzy monarchicznej.

Sceptycyzm g. pogląd filozoficzny, odmawiający człowiekowi zdolności do poznania prawdy, podający wszystko w wątpliwość; powątpiewanie o wszystkiem, niewiara.

Sceptyczny g. wątpiący, niedowierzający.

Sceptyk g. człowiek wątpiący o wszystkiem i nie wierzący aby wątpliwości jego mogły być kiedy usunięte.

Schadenfreude n. (szadenfrajde) radość z cudzej szkody.

Scheda ł. dział majątku ze spadku; część dziedziczna.

Schemat g. wzór, forma, zarys.

Schematyzm g. postępowanie podług pewnych wzorów oznaczonych.

Scherzando w. (skercando) w muz. żartobliwie.

Scherzo w. (skerco) utwór muzyczny treści wesołej, lekkiej, żartobliwej.

Scholar ł. uczeń, szkolarz.

Scholastyk ł. uczony, zajmujący się zasadami filozofji średniowiecznej; kanonik, członek kapituły; przełożony szkoły katedralnej lub kolegjalnej w wiekach średnich.

Scholastyka ł. kierunek filozofji średniowiecznej, cechujący się podporządkowywaniem badań filozoficznych pod powagę religji, ślepem i bezwzględnem poleganiem na pismach Arystotelesa, oraz zamiłowaniem w djalektyce i rozbiorach subtelnych aż do drobiazgowości.

Scholia ł. krótkie naukowe objaśnienie wyrazów.

Schwamm drüber n. zapomnijmy o tem, nie mówmy o tem, zamrużmy oczy na to.

Schyzma g. dosł. rozdział, oddzielenie; wielki rozdział jaki nastąpił między kościołem zachodnim i wschodnim w XI w.; oderwanie się kościoła wschodniego, który odrzucił władzę Papieża.

Scientyficzny ł. tyczący się wiedzy, ściśle naukowy.

Scil. skróc. scilicet ł. to jest, mianowicie, tu się domyśleć potrzeba.

Scintillante w. w muz. błyskotliwie.

Sciolto w. (szjolto) w muz. swobodnie.

Scjoptikon ob. Skjoptikon.

Sclavus saltans ł. niewolnik tańczący (cenna rzeźba w muzeum Luwru), symbol nieszczęścia połączonego z lekkomyślnością umysłu, nie czującego swej nędzy.

S. Cond. = salve conditioni, ł. z zastrzeżeniem warunków.

Sconto w. potrącenie z należności przy płaceniu za towar gotówką.

Scontro w. księga handlowa, w której prowadzą się oddzielne rachunki przychodu i rozchodu pojedyńczych artykułów oraz zysków i strat; wzajemne wyrównanie rachunków.

Scorso w. ubiegły miesiąc; miniony termin wekslu.

S. crescendo, coraz mocniej.

Scrutinium ob. Skrutynium.

Scyjatyka g. choroba kończyn dolnych (nóg) polegająca na zapaleniu nerwu kulszowego, bardzo bolesna, długa, uporczywa ob. Ischias.

Scylla, skała w cieśninie Sycylijskiej naprzeciw wiru Charybda; między Scyllą a Charybdą: być w opałach, w niebezpieczeństwie, w niepewności, między młotem i kowadłem.

Scysja ł. rozdwojenie, rozdział; spór, niesnaski, niezgoda.

Seans f. posiedzenie.

Seceders a. (sisiders) w Szkocji członkowie gminy kościelnej zw. także zjednoczonym kościołem presbiterjańskim, która odłączyła się od państwowego kościoła szkockiego.

Sec. skr. Secunda ob.

Secesja ł. odłączenie się, oddzielenie się, usunięcie się, zerwanie związku; w hist. rzymskiej wyjście plebejuszów z Rzymu na Górę Świętą; w dziejach St. Zjedn. odłączenie się południowych Stanów od Unji, poprzedzające wojnę o zniesienie niewolnictwa.

Secesjonista ł. odłączający się, odstępca.

Secesjoniści ł. stronnictwo w St. Zjed. dążące przed r. 1861 do odłączenia się od Unji.

Seconda volta w. w nutach: drugie zakończenie melodji po powtórzeniu jej aż do „prima volta.“

Secret (le) de polichinelle f. (sekre de poliszinel) tajemnica, o której wszyscy wiedzą.

Secret professionel f. (sekre profesjonel) utrzymanie w tajemnicy wiadomości wynikających z zajęcia, a dotyczących osób, fachu, wyrobu lub źródeł nabycia.

Secundo ł. powtóre.

Secundo voto ł. drugiego ślubu.

Sedentarne ł. życie, życie siedzące, pozbawione ruchu.

Sedes ł. stolec.

Sedia gestatoria ł. wspaniałe krzesło, na którem noszą Papieża w czasie uroczystości.

Segregować ł. dzielić, rozdzielać według gatunków i kategorji, porządkować, rozgatunkowywać.

Seismograf, seismometr ob. Sysmograf.

Sekator ł. nożyce ogrodnicze ze sprężyną, używane do ucinania gałązek.

Sekatura w. drażnienie się, dokuczanie, dręczenie, ciemiężenie.

Sekciarz ł. zwolennik pewnej sekty; odszczepieniec, heretyk; człowiek ślepo przywiązany do swej doktryny.

Sekcja ł. rozcinanie, rozdzielanie; w med. badanie zwłok t. j. otwieranie jamy czaszkowej, piersiowej i brzusznej dla zbadania zmian poczynionych przez chorobę i stwierdzenia przyczyny śmierci; wydział w niektórych urzędach; wydział ministerjum.

Sekować w. dręczyć, nękać, dokuczać.

Sekrecje ł. wydzieliny.

Sekret ł. tajemnica.

Sekretarjat f. urząd i miejsce urzędowania sekretarza.

Sekretarz f. załatwiający korespondencję osoby, u której służbę pełni; członek zgromadzenia, redagujący sprawozdanie z posiedzenia, obrad i t. p.; urzędnik zajmujący się przygotowywaniem aktów i czuwający nad biegiem spraw w kancelarjach i biurach; S. stanu = minister przy osobie monarchy, załatwiający najważniejsze sprawy państwowe; książka zawierająca wzory listów, podań i t.p.; rodzaj gry towarzyskiej; ptak drapieżny afrykański spokrewniony z jastrzębiem.

Seksta ł. w muz. szósty stopień gamy; szósta klasa w szkołach.

Sekstant ł. szósta część koła czyli 60 stopni; przyrząd astronomiczny do mierzenia kątów, zwłaszcza zaś wysokości słońca nad horyzontem w celu oznaczenia czasu i szerokości gieograficznej.

Sekstern ł. zeszyt do pisania, kajet.

Sekstet a. Sekstuor ł. utwór muzyczny na 6 głosów ludzkich lub na 6 instrumentów.

Sekstola w. w muz. grupa z 6 nut, powstała przez zdublowanie trójki, w wykonaniu mająca wartość 4 nut tegoż gatunku.

Sekstyljon ł. szósta potęga miljona, wyrażana przez jedność z 36-ciu zerami, albo tysiąc kwintyljonów czyli jedność z 21 zerami.

Sekstyna w. zwrotka 6-cio wierszowa, złożona z jedenastozgłoskowych wierszy rymujących się: pierwszy z trzecim, drugi z czwartym i piąty z szóstym; (co innego Sestyna ob.).

Seksualny ł. płciowy.

Sekt hiszp. mocne słodkie wino, tłoczone z prawie suchych winogron z dodaniem alkoholu i skoncentrowanego moszczu.

Sekta ł. stronnictwo religijne odstępujące od zasad wiary kościoła głównego.

Sekularyzacja ł. zamiana stanu zakonnego na świecki; zniesienie dóbr duchownych i przejęcie ich na rzecz skarbu.

Sekund ł. drugi głos, wtór.

Sekunda ł. 60-ta część minuty godzinowej i minuty stopniowej (miara czasu i miara kąta); w muz. drugi stopień gamy, drugi ton od toniki, drugie skrzypce, drugi klarnet; druga struna skrzypców; lewa strona nut (zwykle basowa) w utworach na 4 ręce; duplikat wekslu; w fechtunku cięcie pod ramię; druga klasa w szkołach.

Sekundant ł. towarzysz pojedynkującego się, układający warunki spotkania i świadek pojedynku.

Sekundarja ł. drugie niebezpieczniejsze objawy tej samej choroby; następstwa pierwszej niewyleczonej.

Sekundarjusz ł. lekarz podwładny prymarjusza (ob.); drugi skrzypek w orkiestrze.

Sekundnik ł. skazówka w zegarku pokazująca sekundy.

Sekundogienitura ł. drugorodztwo, prawa drugiego syna do dziedziczenia.

Sekundować ł. udzielać pomocy, pomagać, wtórować; służyć za świadka w pojedynku.

Sekundycje ł. 50-ta rocznica pierwszej mszy (prymicji) kapłana, 50-cio letni jubileusz kapłaństwa.

Sekutnica ł. swarliwa, dokuczliwa, utrapiona baba, złośnica, jędza.

Sekwens ł. następny; następstwo, kolej; w kartach: następstwo kilku kart porządkiem starszeństwa w jednym kolorze.

Sekwestr a. Sekwestracja ł. oddanie czyjegoś majątku do tymczasowego zachowania i zarządu osobie trzeciej, w celu zabezpieczenia żądań (praw) osoby drugiej; zajęcie majątku przez rząd na rzecz skarbu, albo dla ściągnięcia należności rządowej.

Sekwestrator ł. urzędnik dopełniający sekwestru; urzędnik administracyjny, egzekwujący podatki.

Seladon ob. Celadon.

Seledynowy kolor ł. barwa blado-zielona.

Selenici g. przypuszczalni mieszkańcy księżyca.

Selenografja g. opisanie księżyca.

Selfgovernement a. samorząd.

Self-help a. samopomoc, pomoc własna.

Self made man a. (self med men) człowiek, który o własnych siłach doszedł do stanowiska i majątku, który sobie tylko wszystko zawdzięcza.

Selling stakes a. (seling steks) wyścig sprzedażny tj. wyścig, po którym koń zwycięski za oznaczoną sumę musi być sprzedanym.

Semafor g. pierwotnie nazwa optycznego telegrafu na wybrzeżach Francji, który oznajmiał o przybyciu i ruchach okrętów na pełnem morzu, później połączony z siecią telegraficzną ustanawia komunikację, z okrętami na pełnem morzu; służy także jako stacja meteorologiczna i daje ostrzegające burzowe sygnały; przyrząd sygnałowy optyczny na kolejach.

Semazjologja g. w językoznawstwie nauka o znaczeniu wyrazów.

Semejografja g. sztuka pisania znakami, umiejętność szybkiego notowania; sztuka przenoszenia tonów na papier, pisanie nut.

Semestr ł. 6-cio miesięczny okres czasu, półrocze, zwłaszcza półroczny kurs w wyższych zakładach naukowych.

Semici, semickie narody, szczep wschodni plemienia kaukaskiego (Żydzi, Arabowie, Syryjczycy); w języku potocznym nazwa dawana wyłącznie Żydom.

Semickie języki, języki: arabski, hebrajski, chaldejski i t. p.

Seminarjum ł. zakład naukowy dla kształcenia duchownych; S. nauczycielskie: zakład przygotowujący nauczycieli i nauczycielki szkół początkowych.

Semityzm, sprzyjanie Żydom.

Semjotyka a. Semjologja g. część medycyny, zajmująca się obserwowaniem objawów organizmu człowieka żyjącego, w celu wyciągnięcia wniosków o stanie zdrowia lub choroby tegoż organizmu.

Semotis arbitris ł. bez świadków na osobności.

Semper idem ł. zawsze ten sam, zawsze to samo.

Sempervirens ł. wiecznie zielony.

Sempre w. ciągle.

Sen. skr. Senjor (ob).

Senat ł. w starożytnym Rzymie rada rządząca, złożona z naczelników rodów patrycjuszowskich; w wiekach średnich rada miejska znaczniejszych miast; najwyższa władza sądowa; izba wyższa parlamentu.

Senator ł. członek senatu, dygnitarz państwa zasiadający w senacie.

Senatus consultum ł. postanowienie senatu.

Senjor ł. najstarszy członek rodu; starszy; przełożony bractwa, konwiktu i t. p.

Senjorat ł. starszeństwo; urząd senjora; prawo dziedziczenia następstwa tronu, wedle którego po śmierci monarchy tron przechodzi nie na syna, lecz na najstarszego w rodzie.

Senjor wrangler (sinjor rangler) w Cambridge nazwa dawana studentowi, który najlepiej złożył egzamin z nauk matematycznych.

Se non è vero è ben trovato w. jeżeli to nieprawdziwe, to przynajmniej dobrze wymyślone.

Senor hiszp. (senjor) pan.

Senora hiszp. (senjora) pani, dama.

Senorita hiszp. (senjorita) młoda dama, panna.

Sens ł. rozsądek, rozum, zdolność pojmowania; znaczenie, treść; myśl zawierająca wniosek.

Sensacja ł. wrażenie.

Sensacyjny ł. sprawiający wrażenie.

Sensat ł. człowiek przesadnie poważny.

Sens moralny, wniosek, nauka płynąca z bajki, ze zdarzenia, z opowiadania.

Sensualizm ł. zmysłowość; pogląd filozoficzny oparty na twierdzeniu, że wszelką wiedzę zawdzięczamy wyłącznie spostrzeżeniom zmysłowym; pogląd stawiający zadowolenie zmysłów jako cel i największe dobro.

Sensytywność ł. wrażliwość, podatność niektórych osób do wywoływania objawów medjumicznych.

Sentencja ł. krótkie treściwe zdanie, zawierające piękną, moralną myśl, głęboką prawdę życiową; osnowa wyroku sądowego.

Sentencjonalny ł. bogaty w sentencje, wyrażający się zdaniami zwięzłemi, pełnemi głębszej myśli ogólnego znaczenia.

Sentencjonarz ł. księga sądowa, w którą zapisuje się podczas sesji sentencję czyli osnowę wyroku.

Sentyment ł. uczucie.

Sentymentalność a. Sentymentalizm ł. uczuciowość, tkliwość, czułość, czułostkowość, przesadne oddawanie się uczuciom rzewnym.

Senza accompagnamento w. w muz. bez wtórowania, bez akompanjamentu.

Senza fiori a. Senza ornamenti w. w muz. bez ozdób, bez upiększeń.

Senza rigore di tempo w. w muz. nie trzymając się ściśle miary, taktu.

Senza sordino w. w muz. bez tłumików.

S. E. & O. pod rachunkami: Salvo errore et omissione ł. z uwzględnieniem możliwych omyłek i opuszczeń.

Separacja ł. rozłączenie, rozdzielenie; odłączenie gruntów; rozłączenie małżeństwa na czas nieograniczony bez rozwodu.

Separat lub separatka f. małżonkowie nierozwiedzeni lecz rozłączeni sądownie.

Separatyzm ł. odrębność, odłączenie się od większości, od swego stronnictwa politycznego lub religijnego.

Sepja g. mątwa, morski mięczak głowonogi, wydzielający ze specjalnego gruczołu płyn brunatny, używany do wyrobu brunatnej farby zw. sepja.

Septembrisade f. dni wrześniowe, rzeź politycznych więźniów w więzieniach Paryża w d. 2 i 3 września 1792 r.

Septembryści ł. członkowie partji terorystycznej, której dziełem była rzeź wrześniowa w Paryżu w 1792 r.; w Portugalji partja zwolenników konstytucji z 1822 r.

Septenat a. Septenium ł. siedmiolecie.

Septentrjonalny ł. północny.

Septet ł. utwór muzyczny na 7 głosów ludzkich lub na 7 instrumentów.

Septidi f. we francuskim republikańskim kalendarzu siódmy dzień dekady.

Septyczne substancje, pierwiastki zakaźne, które, wprowadzone do żywego organizmu, wywołują zatrucie i śmierć wskutek rozpleniania się zawartych w nich chorobotwórczych bakterji.

Septyczny g. zakaźny, wywołujący rozkład, psucie się, gnicie.

Septyljon ł. siódma potęga miljona, wyrażana przez jedność z 42 zerami, albo tysiąc sekstyljonów czyli jedność z 24 zerami.

Septyma ł. w muz. siódmy stopień gamy; siódma klasa w szkołach.

Septymowy akord ł. akord składający się z 4 tonów t. j. z tonu podstawowego, tercji, kwarty i septymy.

Sepultura ł. akt zejścia jako dowód wdowieństwa.

Seraf a. Serafin hebr. anioł należący do pierwszej hierarchji duchów niebieskich.

Seraj tur. pałac sułtański; nazwa dawana także części domu, zamieszkiwanej przez kobiety w Turcji.

Serapis egip. bóstwo egipskie Ozyrys wcielony w Apisa.

Seraskier tur. w Turcji najwyższa godność wojskowa, tytuł ministra wojny, także tytuł głównego wodza armji.

Seraskierat tur. ministerjum wojny w Turcji, obwód podległy władzy seraskiera.

Serdak, krótki do pasa kożuszek góralski bez rękawów ozdobnie wyszywany.

Serdar tur. naczelny wódz armji czynnej, feldmarszałek turecki.

Serenada a. Serenata w. muzyka lub śpiew, wykonany wieczorem lub nocą pod oknami danej osoby, w celu okazania jej tym sposobom czci lub miłości.

Serenissimus ł. jaśnie oświecony, tytuł dawany książętom panującym.

Serge f. (serż) wełniana kamgarnowa tkanina na sposób atłasu przygotowana, używana do wyrobu lekkiego damskiego obuwia, jako pokrycie meblowe etc., także nazwa kiprowanej materji jedwabnej.

Serja ł. kolej, następstwo, szereg, rząd liczb następujących po sobie, a obejmujących jeden dział rzeczy (losów loteryjnych, przedstawień, występów, wydawnictw i t. p).

Serjo ł. poważnie, bez żartu; naprawdę, rzeczywiście.

Serpent f. (serpa͡ę) wężownica, dawny instrument dęty o nizkich dźwiękach, rodzaj trąby w kształcie skrętów węża.

Serpentine f. taniec wężowy; także długie, kolorowe wstążki papierowe, rzucane dla zabawy i rozwijające się jak węże.

Serpentyn ł. minerał barwy zielonawej, przechodzącej w żółtawą lub czarniawą, i jak skóra węża pocentkowanej plamami czerwonemi, brunatnemi, żółtemi i szaremi; wężowiec.

Serpentyna ł. rodzaj śmigownicy; krzywa szabla używana do stroju i do pojedynku.

Serso ob. Cerceau.

Servum pecus ł. trzoda naśladowcza.

Servus ł. sługa! (forma powitania).

Servus servorum Dei ł. sługa sług Bożych, tytuł Papieża.

Serwantka ł. szafa oszklona ze wszystkich stron, przeznaczona na srebro, na szkło wykwintniejsze i na różne cacka ozdobne.

Serwaser n. kwas azotny.

Serwilizm ł. służebnictwo, uniżoność, płaszczenie się.

Serwis f. zastawa stołu, zbiór naczyń stołowych ze szkła, porcelany lub srebra.

Serwitut ł. służebność, powinność, ciężar, przywiązany do czyjejś własności lub majątku z którego mają prawo inni pożytkować.

Sesja ł. posiedzenie, obrady, narada.

Sestercja ł. starorzymska srebrna moneta = 2½ asa = około 7 kop.

Sestyna w. całostka poetycka, z 6-ciu zwrotek 6-cio wierszowych z 7-mą trójwierszową, o kunsztownym splocie rymów.

Seter a. gatunek wyżła.

Sextidi f. we francuskim republikańskim kalendarzu szósty dzień dekady.

Sezam pierwsze słowo magicznego zaklęcia: „Sezamie otwórz się“! (z Tysiąca i jednej nocy); przen. środek magiczny, pokonywający wszelkie trudności, klucz odkrywający tajemnice.

Sezon f. pora roku; pora odpowiednia do czegoś np. pora kąpieli, karnawału.

Sezonowy f. właściwy pewnej porze, stosowny w pewnej porze.

Sfera g. kula jako ciało niebieskie; przestrzeń nieba, okalająca ziemię; zakres działania, myśli, wiedzy; warstwa towarzyska, społeczna.

Sfera armilarna g. przyrząd astronomiczny, używany w starożytności do pomiarów położenia gwiazd na niebie, złożony z kilku kół, które mogły być ustawione odpowiednio do zasadniczych kół sfery niebieskiej i tworzących jakby przezroczystą sieć globusu niebieskiego.

Sferoida g. ciało kształtu spłaszczonej kuli.

Sferoidalny g. kształtu sferoidy.

Sferyczny g. odnoszący się do sfery; kulisty.

Sfinks g. u starożytnych Egipcjan bóstwo wyobrażone w postaci leżącego lwa, z głową i piersiami kobiety; w mitologji greckiej bajeczny potwór, przebywający na skale pod Tebami i zadający przechodniom zagadkę, której jeżeli nie odgadli, zostawali pożerani; przen. symbol mądrości i tajemniczości; nazwa gatunku motyla zmierzchnicy.

Sforzando w. (sforcando) w muz. wzmacniając, z większą siłą, z naciskiem.

Sfr. skr. sforzando.

Sfragistyka g. część heraldyki, nauka o starych pieczęciach i medalach.

Sfygmograf a. Sfygmoskop g. instrument służący do mierzenia i notowania automatycznie szybkości i siły uderzenia pulsu, pulsomierz.

Sh. skr. Shilling ob. Szyling.

Sherry a. (szery) nazwa angielska wina Xérès.

Shire a. (szajr) w połączeniu z nazwą miejscowości znaczy: hrabstwo.

Shirting a. (szyrting) cienka i gęsta tkanina bawełniana, perkal w dobrym gatunku.

Shocking a. (szoking) niewłaściwe, nieprzyzwoite, obrażające.

Shylok a. (Szajlok) główna postać w komedji Szekspira „Kupiec Wenecki“, która stała się przysłowiową jako twardy i chciwy lichwiarz, nieubłagany wierzyciel.

Sic ł. tak, dosłownie; wyraz kładziony zwykle w nawiasie dla zwrócenia uwagi na przytoczone słowa.

Siccativa ł. domieszka chemiczna przyśpieszająca schnięcie farb i lakierów.

Sic fata tulere ł. tak losy mieć chciały.

Siciliana w muz. lekka taneczna forma w takcie 6/8.

Sic itur ad astra ł. tak dąży się do gwiazd; w ten sposób dochodzi się do zaszczytów.

Sicosis ł. figówka, rodzaj wrzodzików tworzących się na skórze ludzkiej w miejscach porosłych włosami.

Sic transit gloria mundi ł. tak przemija sława świata.

Sic volo, sic jubeo ł. tak chcę! tak rozkazuję!

Sic vos non vobis ł. pracujecie, lecz nie dla siebie.

Siderolity g. naczynia wyrobione artystycznie z gliny, suszone, niewypalone, pokryte pokostem i pobronzowane.

Si diis placet ł. jeżeli bogom się podoba.

Siècle f. (sjekl), wiek stulecie.

Sierra hiszp. pasmo gór.

Sierżant f. podoficer.

Siesta w. wypoczynek południowy; drzemka.

Si fabula vera ł. jeżeli to prawda, co mówią.

Signor w. (sinjor) pan.

Signora w. pani.

Signoria w. (sinjorja) w Wenecji rada czterdziestu, której zdania w sprawach państwa, doża obowiązany był zasięgać; dygnitarze.

Signum ł. znak, cecha.

Signum temporis ł. znamię czasu.

Silentium ł. (silencjum) milczenie.

Silhouette f. ob. Sylwetka.

Silk a. jedwab.

Silva rerum ł. las rzeczy, zbiór rozmaitych wiadomości; w dawnej rzeczypospolitej polskiej nazwa notat spisywanych w domach szlacheckich, lub przez księży, księga zawierająca listy znakomitych osób, mowy okolicznościowe, wypadki polityczne, spostrzeżenia własne, rozmaite przepisy, sentencje, dykteryjki i t. p.

Similia similibus curantur ł. podobne leczy się podobnem, dewiza medycyny homeopatycznej, przenośnie stosowana do wszelkich chorobliwych objawów w życiu społecznem.

Similis simili gaudet ł. podobne cieszy się podobnem; swój swego znajdzie, (słowa Arystotelesa, wyrażające wzajemną ku sobie skłonność osób, posiadających jednakowe przymioty lub wady, lub dążących do jednego celu).

Simplex ł. prosty, pojedyńczy.

Simplex servus Dei ł. prosty sługa Boży; w zastosowaniu oznacza człowieka uczciwego, prostodusznego, nieoświeconego prostaczka.

Sine dubio ł. bezwątpienia.

Sine ira et studio ł. bezstronnie.

Sine me de me ł. beze mnie o mnie (radzić, decydować).

Sine mora ł. bez zwłoki.

Sine qua non ł. ob. Conditio.

Sing. = Singularis ł. liczba pojedyńcza.

Singleton a. jedyna karta z koloru (w grze karcianej); przen. samotnik.

Sinolog g. badacz i znawca języka chińskiego.

Sint ut sunt, aut non sunt ł. muszą być, jakiemi są, lub niech nie istnieją, (słowa gienerała zakonu Jezuitów Wawrzyńca Ricci, wskutek których zakon został zniesiony).

Si parva licet componere magnis ł. jeżeli można porównywać rzeczy małe z wielkiemi.

Sipoje a. wojsko angielskie w Indjach, utworzone z krajowców.

Sir a. (sör) pan.

Sire f. (sir) tytuł dawany monarchom, Wasza Królewska Mość, Najjaśniejszy Panie.

Sirocco w. suchy gorący wiatr południowo-wschodni, wiejący we Włoszech.

Sisyphii labores ł. Syzyfowa praca (ob.).

Si tacuisses, philosophus mansisses ł. gdybyś był milczał, uszedłbyś za filozofa.

Sit saluti ł. na zdrowie!

Sit tibi terra levis ł. niech ci ziemia będzie lekką, (słowa ostatniego pożegnania zmarłych, umieszczane często na nagrobkach).

Sit venia verbo ł. niech mi wolno będzie powiedzieć, za pozwoleniem.

Siurpryza f. niespodzianka.

Si vis pacem para bellum ł. jeżeli chcesz pokoju, to bądź gotów do wojny.

Si vis vincere, disce pati ł. jeżeli chcesz zwyciężyć, naucz się cierpliwości.

S. J. skróc. Societas Jesu ł. Towarzystwo Jezusowe czyli zakon Jezuitów.

Sjamscy bracia, nazwa bliźniąt zrośniętych z sobą, urodzonych w Sjamie 1811 r., obwożonych na pokaz po Europie i Ameryce; w zastosowaniu przenośnem: nierozdzielni towarzysze.

Skafander g. ubiór gumowy nieprzemakalny dla nurków, złączony szczelnie z miedzianą banią zaopatrzoną w szkła na oczy, a wdziewaną na głowę, komunikujący się z okrętem za pomocą długiej rurki, przez którą wtłaczają ciągle z zewnątrz świeże powietrze.

Skala w. miara, podziałka, określająca stosunek między wielkościami na rysunku a temiż wielkościami w rzeczywistości, ob. Masztab; w muz. gama, objętość głosu, szereg tonów, jakie głos śpiewaka lub instrumentu wydać może; przen. stopa życia, zakrój.

Skald szwedz. poeta i śpiewak u dawnych ludów skandynawskich.

Skalp a. skóra zdarta z włosami z głowy zabitego, jako trofeum u Indjan.

Skalpel f. nóż chirurgiczny i anatomiczny.

Skalpować a. zdzierać zabitemu z głowy skórę razem z włosami.

Skancerowanie ł. owrzodzenie rany, zrakowacenie.

Skandal f. zdarzenie gorszące, wywołujące oburzenie, wstyd publiczny, awantura.

Skandaliczny f. gorszący, oburzający, przynoszący wstyd.

Skandować ł. mówić albo czytać wiersze rytmicznie, uwydatniając głosem podział na długie i krótkie zgłoski; uwydatniać rytm głosem przy wygłaszaniu.

Skarabeusz ł. owad z rodziny tęgopokrywych, chrząszcz czarny, lśniący, z głową tarczowatą, uzbrojoną w sześć ostrych wydatności, rozchodzących się nakształt promieni słońca, czczony przez starożytnych Egipcjan jako bóstwo słońca.

Skarpa f. pochyła ściana wykopu lub nasypu ziemnego, płaszczyzna spadzista przedpiersienia zamykająca jedną stronę rowu fortecznego; murowana gruba podpora w kształcie klina, opierającego się górnym wązkim końcem o ścianę, a dolnym szerszym o ziemię, przeznaczona do wzmocnienia wysokich murów, zwłaszcza w budynkach sklepionych.

Skaryfikacja ł. nacięcia robione lancetem na skórze ludzkiej; stawianie baniek.

Skaryfikator ł. narzędzie chirurgiczne do robienia wielu nacięć naraz na skórze ludzkiej; narzędzie rolnicze do spulchniania ziemi.

Skat w. rodzaj gry w karty.

Skating ring a. (sketing rink) tor przeznaczony do ślizgania się na łyżwach z kółkami — i sam ten sport.

Skeptyczny ob. Sceptyczny.

Sketch a. (skecz) szkic.

Sketch-book a. (skecz buk) album szkiców.

Skioptikon g. a. przyrząd projekcyjny, przyrząd optyczny używany przy odczytach, wykładach do rzucania na ekran powiększonych obrazów, które mogą być widziane zdaleka i przez wszystkich, wydoskonalona latarnia magiczna.

Skir g. rak (choroba).

Skleritis g. zapalenie rogówki.

Sklerometr g. przyrząd do oznaczania twardości minerałów.

Skolje g. u starożytnych Greków krótkie, najczęściej z jednej strofki złożone pieśni, rozmaitej treści, śpiewane po biesiadzie przy puharze.

Skoljoza g. skrzywienie kręgosłupa spowodowane wadliwem siedzeniem przy pisaniu.

Skomplikowany ł. złożony z wielu elementów, z części składowych; zawiły, zawikłany, zagmatwany.

Skoncentrowany ł. ześrodkowany, skupiony; stężony.

Skondensowany f. zgęszczony.

Skonsolidowanie ł. zespolenie, zjednoczenie; ob. Konsolidacja.

Skonstatować ł. sprawdzić, stwierdzić; dowieść jasno.

Skonsternowany ł. zdziwiony, zmieszany, przerażony, osłupiały, zgnębiony.

Skontrować i riskontrować ł. wyrównywać wzajemnie rachunki; w grze w karty: wygrać przeciwną partję.

Skorbut ob. Szkorbut.

Skorpjon ł. zwierzę stawonogie z gromady pająków, zamieszkujące połud. Europę i kraje podzwrotnikowe, którego ukłucie jest bardzo bolesne, a wielkich afrykańskich gatunków nawet śmiertelne, niedźwiadek; nazwa gwiazdozbioru, jeden z dwunastu znaków zodjaku.

Skrofuły ł. choroba krwi, zazwyczaj dziedziczna, objawiająca się chronicznym katarem, zapaleniem powiek, obrzmieniem gruczołów limfatycznych, wysypką skórną, zapaleniem stawów i kości.

Skrupulatność ł. wielka ścisłość i dokładność w wypełnianiu obowiązków, sumienność, drobiazgowe roztrząsanie wątpliwości sumienia, jakie nasuwa każdy własny czyn lub postępek.

Skrupulizować ł. mieć wątpliwości, być niepewnym w rzeczach sumienia, drobiazgowo rozważać, czy wykonany lub zamierzony czyn jest bez zarzutu.

Skrupuł ł. pewna wątpliwość w rzeczach sumienia; waga aptekarska = 20 granom.

Skrutynjum ł. w prawie kościelnem przedwstępne zbadanie, czy powołany do zajęcia urzędu kościelnego odpowiada zadaniu uzdolnieniem; wybór papieża lub biskupa przez sekretne wotowanie; wogóle obliczenie głosów oddanych przy tajemnem głosowaniu.

Skryba i Skrybent ł. piszący, pisarz; gryzmoła.

Skrypt ł. pismo, dokument, rękopis; piśmienny dowód zaciągnięcia pożyczki, rewers, pokwitowanie, zobowiązanie.

Skryptor ł. dosł. pisarz, tytuł wyższego urzędnika bibljotecznego.

Skryptury ł. korespondencje, pisanina, listy.

Skrystalizowany g. zastygły w formy krystaliczne przy wydzielaniu się z roztworu; przen. ujęty w pewną stałą formę, obleczony w kształty konkretne, z dziedziny teorji wprowadzony w praktykę, powołany do istnienia, do życia, uformowany, wyraźny.

Skud w. dawna moneta złota lub srebrna różnej wartości w różnych krajach.

Skulling a. długa łódź dwuwiosłowa używana do wyścigów wodnych.

Skulptura ł. snycerstwo, rzeźba.

Skunksy, w handlu nazwa futra śmierdzieli amerykańskich.

Skupczyna serb. sejm w Serbji.

Skwer a. plac publiczny w mieście obsiany trawą i zadrzewiony.

Skweres ł. wielki kłopot.

Sky skand. długie a wązkie drewniane łyżwy, używane przez mieszkańców północnych krajów do szybkiego przebywania przestrzeni pokrytych głębokim śniegiem.

Slang a. (sleng) nazwa gminnej londyńskiej gwary ulicznej, żargon uliczny; specjalne techniczne wyrażenia używane w przemyśle, handlu, różnych zawodach; pewne zwroty używane w mowie przez angielską arystokrację; także sposób mówienia właściwy pewnym angielskim kolonjom.

Slawa serb. cześć! sława! okrzyk powitalny odpowiadający okrzykowi: niech żyje!

Slawista, badacz i znawca języków lub literatur słowiańskich.

Slawistyka, filologja słowiańska.

Sleeping-car a. (slipin kar) wagon sypialny.

Slojd szw. kształcenie zręczności rąk za pomocą wprawy w używania różnych narzędzi rzemieślniczych.

Sloop a. (slup) szalupa, mały jednomasztowy statek brzegowy; mały statek wojenny, pośredni między krzyżowcem a kanonjerką.

Słowianofil, zwolennik Słowian i wszystkiego co słowiańskie.

Smalta a. farba niebieska t. z. błękit królewski, otrzymywana ze szkła potasowego, stopionego z tlenkiem kobaltu i zmielonego następnie na proszek.

Smaltyn a. minerał, związek kobaltu z arsenem, krystaliczny, barwy białej, ciężki i dość twardy, używany do otrzymywania barwników kobaltowych.

Smoking a. rodzaj męskiego surduta; zwierzchni długi stanik damski z klapami, otwarty z przodu.

Smorzando w. (smorcando) w muz. gasnąco, omdlewająco, osłabiając dźwięki aż do zupełnego uciszenia.

Snob a. człowiek bez wychowania i majątku udający pana; nadęty i pyszałkowaty parwenjusz; człowiek z nizkiemi popędami, wielbiący nizkie czyny; głupiec zadowolony z siebie.

Snobizm, pyszałkowatość.

Snycerz n. artysta rzeźbiarz, rzeźbiący na drzewie i kości słoniowej.

Sobranje, sejm w Bulgarji.

Sobriquet f. (sobrike) przydomek żartobliwy, przezwisko szydercze.

Socjal-demokraci, w Niemczech stronnictwo polityczne ludowe, dążące do urzeczywistnienia zasad socjalizmu.

Socjalista ł. wyznawca zasad socjalizmu.

Socjalizm ł. teorja społeczna dążąca do zniesienia różnicy stanów i własności prywatnej, do zaprowadzenia równości praw i równego podziału mienia i pracy.

Socjalny ł. dotyczący społeczeństwa ludzkiego, społeczny.

Socjologja ł. nauka o podstawach i urządzeniu bytu społecznego.

Socjusz ł. towarzysz, wspólnik, kompan, sprzymierzeniec.

Socynjanie ł. sekta religijna niewierząca w Bóstwo Chrystusa, arjanie.

Sod hiszp. pierwiastek chemiczny, metal srebrzystobiały, zielonego blasku, w połączeniu z chlorem stanowiący sól kuchenną.

Soda hiszp. związek tlenku sodu z kwasem węglanym cz. węglan sodu, sól ługowa, znajdująca się w popiele roślin morskich, otrzymywana chemicznie w różny sposób, używana w gospodarstwie domowem do prania, szorowania, w przemyśle do wyrobu szkła, mydła, mająca też zastosowanie w medycynie.

Sodalicje ł. a. Kongregacje Najświętszej Marji Panny: bractwa religijne, poświęcone czci N. M. P., których celem było rozszerzanie wiary, moralności i czystości obyczajów.

Sodalis Marianus ł. członek sodalicji N. M. P.

Sofista g. należący do szkoły filozofów greckich, hołdujących djalektyce, według których wszystko na świecie jest względnem, i przy pomocy sztuki dowodzenia można wykazać, że każde dane zdanie jest zarówno prawdziwem lub zarówno fałszywem; przen. człowiek usiłujący dowieść rzeczy fałszywej w założeniu za pomocą zręcznej djalektyki i podstępnych argumentów.

Sofistyka g. sztuka dowodzenia rzeczy fałszywych w założeniu przy pomocy błędnych wniosków i pozornie słusznych argumentów, dowodzenie za pomocą sofizmatów.

Sofizmat g. ubranie fałszu w pozory prawdy; wniosek pozornie prawdziwy, oparty na błędnej zasadzie albo na błędnem rozumowaniu.

Sofronista g. stróż obyczajów w starożyt. Grecji.

Softa pers. student wyższych szkół w Turcji; turecki mnich odprawiający modły nad grobami sułtanów.

Soirée f. (suaré) większa zabawa wieczorna.

Sokratyczna ironja g. udawanie, że się nie rozumie czego, aby tym sposobem lepiej poznać myśli drugiego.

Sokratyczna metoda uczenia, nauczanie, nie za pomocą wykładu, lecz przez zadawanie pytań odpowiednio dobieranych, które pobudzają do samodzielnego zastanawiania się i zmuszają ucznia do czynnego współudziału w zdobywaniu wiedzy.

Sol w. w muz. nuta G, piąty stopień od Ut.

Solano hiszp. gorący i suchy wiatr wiejący w południowej Hiszpanji.

Solarjum ł. zegar słoneczny.

Solarny ł. słoneczny.

Sola weksel ł. weksel własny, którego tylko jeden egzemplarz wystawiono.

Sold w. moneta włoska, 20 część lira.

Solecyzm g. wyraz lub wyrażenie pospolite, gminne, trywjalne; zwrot przeciwny piękności i wytworności języka literackiego.

Solenizacja ł. uroczystość, np. imienin.

Solenizant ł. obchodzący uroczystość swoją np. imieniny.

Solenny ł. uroczysty, świąteczny.

Solfeggio w. (solfedżjo) w nauce śpiewu ćwiczenia głosowe, przy których śpiewaniu trzeba wymawiać nazwy nut; śpiewanie gam.

Solicytant ł. dopraszający się, domagający się.

Solicitor a. adwokat.

Solidarnie ł. łącznie, odpowiedzialnie.

Solidarność ł. odpowiedzialność każdego z członków związku za zobowiązania wszystkich i całego związku za każdego z członków (jeden za wszystkich i wszyscy za jednego), łączność, wspieranie się wzajemne; zgodność w postępowaniu członków stronnictwa.

Solidny f. mocny, trwały, gruntowny, niezachwiany, pewny.

Solidometrja a. Stereometrja ł. część gieometrji traktująca o linjach i kształtach w przestrzeni, zajmująca się pomiarem i własnościami brył.

Solipsyzm ł. pogląd filozoficzny, uznający tylko świadomość swego ja za rzeczywistość, cały zaś świat zewnętrzny, za złudzenie, krańcowy subjektywizm.

Solista f. wirtuoz lub śpiewak, grający koncertowo, mogący popisywać się pojedyńczo.

Soliter f. tasiemiec, glista płaska, żyjąca pasorzytniczo w przewodzie pokarmowym człowieka lub zwierząt; wielki djament osobno oprawiony.

Solmizacja w. metoda solfedżjowana i nazwy stopni gamy w śpiewie, wynaleziona przez Gwidona z Arezzo w XI w.

Solo w. sam jeden; utwór muzyczny lub śpiew wykonany na jednym instrumencie lub przez jednego śpiewaka z akompanjamentem lub bez; taniec wykonany przez jednego tancerza lub tancerkę.

Solsticjum ł. punkt największego oddalenia słońca od równika, przesilenie dnia z nocą.

Solucja ł. rozwiązanie zagadnienia; roztwór, przejście w stan ciekły; wypróżnienie żołądka.

Somacja ł. żądanie połączone z zagrożeniem, odezwa nalegająca; ultimatum.

Somatologja g. nauka o ciele ludzkiem.

Somatyczny g. dotyczący ciała.

Sombrero hiszp. kapelusz z wielkiem rondem.

Somnambulizm ł. chodzenie we śnie ob. Lunatyzm, Hypnoza.

Sonata w. utwór muzyczny klasyczny złożony z 3 lub 4 części o ściśle określonym charakterze.

Sonatina w. mała sonata najczęściej dla dzieci skomponowana.

Sonda f. przyrząd do mierzenia głębokości wód; narzędzie chirurgiczne służące do badania wnętrza ran i jam ciała, zgłębnik.

Sondować ł. mierzyć głębokość; zgłębiać, badać.

Sonet w. utwór poetyczny rozmaitej treści i kolorytu, złożony z czternastu 11-sto lub 13-sto zgłoskowych wierszy w 4 strofach, z których dwie pierwsze są czterowierszowe, a dwie drugie trzywierszowe.

Sonore w. w muz. dźwięcznie, jasnemi tonami.

Sontagsjäger n. dosł. niedzielny strzelec, mieszczuch wychodzący na polowanie tylko niekiedy w niedzielę; niewprawny i nieumiejętny myśliwy.

Sontagsreiter n. dosł. niedzielny jeździec, jeżdżący konno tylko w święto, nieumiejący jeździć konno.

Soporifera ł. środki nasenne, lekarstwa sprowadzające sen.

Soporyficzny ł. sprowadzający sen, usypiający; przen. nudny.

Sopran w. najwyższy głos kobiecy.

Sorbet arab. chłodzący i orzeźwiający napój z cukru, soków owocowych i zapachów.

Sorbona f. dawniej słynna akademja teologiczna w Paryżu; obecnie gmach, w którym odbywają się akademickie wykłady literatury i nauk ścisłych.

Sordino w. tłumik, przyrząd do tłumienia tonów skrzypcowych lub fortepianowych.

Sorgo ind. rodzaj traw zbożowych, których najważniejszym gatunkiem jest proso afrykańskie, uprawianych w krajach południowych, jako zboże dające mąkę dla ludzi i karmę dla żywego inwentarza, lub jako rośliny cukrodajne.

Sornettes f. (sornet) głupstwa, androny, banialuki.

Sortie f. (sorti) wyjście.

Sortie du bal f. (sorti diu bal) strojna zarzutka używana przez kobiety przy wejściu do sali balowej, koncertowej i t. p.

Sortować f. gatunkować, dobierać, porządkować według gatunków.

Sortyment f. wybór towarów do sprzedaży zaopatrzony we wszelkie gatunki i rodzaje, w księgarni: zapas i dobór książek.

Sosiska f. kiełbaska parowa.

Sosjerka f. naczynie do sosu.

Sospirando w. w muz. żałośnie, jakby z westchnieniem.

Sostenuto w. w muz. wstrzymując tony, nie śpiesząc się, wolniej.

Sot-l’y-laisse f. (so-li les) dosł. głupi pozostawia, nazwa delikatnego kawałka w pieczystem poniżej grzbietu u drobiu, (kuperek).

Sotto voce w. półgłosem, zcicha.

Sou f. (su) drobna miedziana moneta francuska, = 5 centymom (1/20 franka).

Soubrette ob. Subretka.

Soufflé f. (sufle) suflet, legumina z jaj bitych na pianę z utartemi owocami.

Souper f. (supe) wieczerza, kolacja.

Soupir de croche f. (supir de krosz) w muz. raz wiązana pauza.

Sous-bande (suba͡ęd) pod opaską krzyżową (przesyłka pocztowa).

Soutache ob. Sutasz.

Souvenir f. (suwnir) pamiątka, wspomnienie, upominek na pamiątkę.

Spacja n. w drukarstwie: czcionka bez litery, do rozdzielania liter lub wyrazów; przedział między wierszami.

Spacjum ł. przestrzeń, miejsce, odstęp.

Spadassin f. (spadasę) rębacz, zabijaka, zawadjaka, hałaburda.

Spahi tur. nieregularna kawalerja turecka; w Algierze lekka jazda francuska, złożona po większej części z krajowców, dowodzona przez oficerów europejskich.

Sparadrap f. plaster lepki.

Sparodjować f. ob. Parodjować.

Spartański g. surowych obyczajów.

Spat a. Szpat, nazwa mineralogiczna ciał krysztalicznych, dzielących się na blaszki rozmaitej grubości o powierzchni mieniącej się.

Spauzować ł. wstrzymać się, przerwać.

Spazmatyczny g. mający charakter ataku nerwowego, kurczowy.

Spazmy g. automatyczne skurcze mięśni; w języku potocznym silny płacz ze łkaniem, omdleniem, kurczowym niepohamowanym śmiechem, nerwową czkawką i biciem serca.

Species ł. gatunek, rodzaj.

Specimen ł. wzór, próba, okaz.

Specjalista ł. oddający się wyłącznie pewnemu zawodowi, studjujący pewną tylko gałąź wiedzy, wszechstronnie i gruntownie znający dany przedmiot, biegły, znawca.

Specjalizować ł. rozłożyć na poszczególne części, kierunki, zakresy, wyszczególniać; dany szczegół, zawód, wszechstronnie poznać, zbadać, opracować.

Specjalność ł. gałąź wiedzy, zawód, zajęcie, któremu wyłącznie ktoś się oddaje, a które wszechstronnie i gruntownie zna; biegłość wyłączna w danym kierunku lub zakresie.

Specjalny ł. wyłączny, szczególny, właściwy.

Specjał ł. przysmak; osobliwość.

Spectrum ł. widmo; w optyce obraz świetlny, otrzymany przez rozszczepienie na części składowe promieni światła, przechodzących przez pryzmat; widmo optyczne.

Speculum ł. narzędzie chirurgiczne do badania wnętrza niektórych organów ciała, wziernik.

Specyficzna waga ł. oznaczenie, ile razy ciało jest cięższe aniżeli woda lub powietrze tejże samej objętości.

Specyficzny ł. właściwy czemu; wyłączny.

Specyfik ł. lekarstwo służące wyłącznie do leczenia pewnej tylko choroby.

Specyfikacja ł. wyszczególnienie, spis szczegółowy.

Spedycja w. przewóz lub wysyłka rzeczy i towarów do miejsc odległych.

Spedytor w. ob. Ekspedytor.

Speech a. (spicz) mowa, przemówienie.

Speeker a. (spiker) mówca, orator; w Anglji prezydujący w izbie niższej.

Spektakl f. widowisko, przedstawienie teatralne.

Spektator ł. widz.

Spektralna analiza, rozbiór widmowy, badanie składu chemicznego ciał na podstawie widma, które dają świecące ich pary.

Spektroskop g. przyrząd optyczny, przeznaczony do otrzymywania widm ciał płonących, dokładnego badania ich i mierzenia.

Spekulacja ł. dosł. rozważanie, badanie; w filozofji dochodzenie prawd, leżących po za obrębem doświadczenia; domysły nie dające się oprzeć na podstawie doświadczenia; rachuby i widoki; w życiu potocznem, w handlu, w przemyśle: przedsiębiorstwo, interes, obliczony na zysk zależny od warunków, okoliczności niezawisłych od przedsiębiorcy.

Spekulant ł. przedsiębiorca oddający się spekulacjom handlowym, goniący za zyskami chwiejnemi, niepewnemi, zależnemi od pewnych warunków, okoliczności.

Spekulatywny ł. badawczy.

Spelunka ł. jaskinia, nora; przen. obskurna miejscowość, zakazany, zapadły kąt.

Spencer a. ubiór krótki męski i kobiecy jakby frak bez poł (t.zw. od lorda Spencera, który na polowaniu stracił przypadkiem poły od fraka).

Speranda ł. zysk spodziewany, nadzieje, widoki na coś.

Sperma ł. płyn nasienny.

Spermatozoa g. żyjątka nasienne.

Spikanard a. Nard ł. u starożytnych nazwa rozmaitych substancji aromatycznych pochodzenia roślinnego, a zwłaszcza nazwa olejku wonnego, wydobywanego z gatunku rośliny kozłek indyjski, używanego do namaszczania i bardzo cenionego; na Wschodzie stosowanego jako lek.

Spinel f. minerał, związek glinu i magnezji z tlenem, krystaliczny, przezroczysty, o pięknym połysku, rozmaicie zabarwiony (czarno, czerwono, niebiesko, zielono), zaliczany do kamieni szlachetnych.

Spinet albo Szpinet w. dawny instrument klawiszowy podobny do fortepianu.

Spiralna linja ł. linja krzywa, która obwija sama siebie w sposób ciągły na podobieństwo skorupki ślimaka lub sprężyny w zegarze.

Spiralny ł. ślimakowaty, kształtu śruby.

Spiritus flat ubi vult ł. duch objawia się gdzie chce.

Spiritus movens ł. duch poruszający; główny działacz, będący duszą, motorem, sprężyną danej sprawy.

Spiritus promptus est, caro infirma ł. duch jest ochotny, ale ciało mdłe.

Spirometr g. przyrząd do mierzenia ilości powietrza, jaką płuca mogą objąć.

Spirylle ł. drobnoustroje, bakterje kształtu wężykowatego.

Spirytualia ł. rozgrzewające napoje, trunki.

Spirytualista ł. zwolennik i wyznawca zasad spirytualizmu.

Spirytualizm ł. pogląd filozoficzny, polegający na przekonaniu, że istnieją tylko istoty duchowe, a cały świat materjalny egzystuje tylko pozornie jako wytwór wrażeń i myśli (przeciwieństwo materjalizmu).

Spirytualny f. duchowy.

Spirytus ł. wyskok, mieszanina alkoholu etylowego z wodą w różnych stosunkach.

Spirytysta ł. zwolennik spirytyzmu.

Spirytyzm ł. wiara w możliwość stosunków z duchami zmarłych, oraz ogół czynności z tą wiarą złączonych, a zmierzających do wywoływania duchów i porozumiewania się z niemi.

Splanchnologja g. dział anatomji obejmujący naukę o trzewiach.

Spleen a. (splin) chorobliwy rozstrój nerwowy, objawiający się zobojętnieniem na wszystko, zmniejszeniem energji woli, chorobliwym smutkiem, przygnębieniem, obrzydzeniem życia.

Splendor ł. świetność, okazałość, przepych, blask.

Spodjum ł. węgiel otrzymywany przez wyprażanie kości bez przystępu powietrza, używany w przemyśle, zwłaszcza przy fabrykacji cukru ze względu na własności silnie odbarwiające; popiół z metalu; sadze z palonej kości słoniowej.

Spolja ł. łupy wojenne, zdobycz.

Spoljacja ł. wyzucie z posiadania przez gwałt lub podstęp, wydzierstwo, złupienie.

Spondej g. w heksametrze greckim i łacińskim stopa wierszowa złożona z dwóch długich zgłosek.

Spontaniczny ł. dobrowolny, dowolny, samorzutny, powstający bez podniety z zewnątrz.

Sporadyczne choroby g. choroby nieepidemiczne, pojedyńcze wypadki jakiejś choroby.

Sporadycznie g. pojedyńczo, oddzielnie.

Sport a. rozrywki, które obok przyjemności przyczyniają się do wyrobienia zręczności i siły, hartują i wzmacniają ciało (jazda konna, wiosłowanie, ślizgawka, polowanie, różne gry ogrodowe etc.).

Sportsmen a. zwolennik wszelkich rozrywek sportowych; doprowadzający uprawiany sport do pewnej doskonałości.

Spurt, najszybsze tempo jazdy na rowerze.

Spy a. (spaj) szpieg.

Square ob. Skwer.

Squatter a. (skuoter) osadnik na dalekim Zachodzie, półn. Ameryki.

Squaw g. (ska) żona Indjanina w północnej Ameryce.

Squire a. (skuajr) w Anglji: wielmożny.

S. T. = Salvo titulo ł. z zachowaniem przynależnego tytułu (napis na okólnikach).

Stabat mater ł. „stała Matka pod krzyżem“, słowa początkowe hymnu kościelnego.

Stabilizm ł. niechęć do zmian, obstawanie przy obecnym stanie np. jakiejś instytucji.

Stabilizować ł. wejść na etat, otrzymać etatową posadę.

Staccato w. w muzyce: odrywając.

Stacja ł. miejsce zatrzymania się, przystanek (np. poczty, pociągu); zakład przeznaczony do wykonywania badań, robienia obserwacji w pewnej miejscowości, do zastosowywania w sposób próbny używanych gdzieindziej środków i wynalazków.

Stacje kościelne, droga krzyżowa Chrystusa Pana na Kalwarję, w czternastu obrazach przedstawiona, rozpamiętywanie męki Jezusa.

Stacjonarna ludność n. nie zwiększająca się, ani ubywająca.

Stacjonować f. mieć gdzie stanowisko, stać (o wojsku), przebywać.

Stadjum g. przebieg, okres w rozwoju jakiego zdarzenia lub stanu np. choroby.

Staffage f. (stafaż) ozdobienie obrazu postaciami ludzkiemi i zwierzęcemi.

Stagnacja ł. zastój; brak ruchu handlowego, zatrzymanie się, zatamowanie.

Stalagmity g. nacieki wapienne o kształcie stożkowym, tworzące się na spodzie pieczary.

Stalaktyty g. w najnowszych czasach powstałe wapienne utwory gieologiczne postaci różnokształtnych sopli, zwieszających się ze sklepień, z pochyłych ścian wielu grot, z pieczar.

Stalle w. siedzenia ustawione w presbiterjum po obu stronach wielkiego ołtarza, zazwyczaj bardzo ozdobne i bogato rzeźbione.

Stalugl n. drewniana podstawa a. nogi, kozły, do umieszczania tablicy szkolnej, roboty malarskiej i t.p.

Stambuł tur. nazwa Konstantynopola.

Stambułka tur. fajka turecka, lulka.

Stampilja f. pieczęć z nazwiskiem lub firmą, pieczątka.

Staniol w. cieniutka blaszka cynowa, cynfolja, papier cynowy.

Stante pede ł. natychmiast.

Stanza w. (stanca) zwrotka ośmiowierszowa z rymami w pewnym stałym porządku po sobie następującemi, ob. Oktawa; nazwa fresków Rafaela w Watykanie.

Start a. miejsce, od którego konie zaczynają bieg na wyścigach.

Starter a. dający znak do ruszenia z miejsca przy rozpoczęciu wyścigów konnych lub cyklistowskich.

Stataryczne czytanie ł. czytanie wolne z zatrzymywaniem się w celu robienia objaśnień.

Statua ł. posąg, rzeźba w postaci figury z kamienia, metalu, drzewa i t. p.

Statuder hol. naczelnik państwa za czasów dawnej rzeczypospolitej holenderskiej.

Statuetka w. posążek, figurka służąca do ozdoby.

Statura ł. postać, postawa, budowa.

Status in statu ł. państwo w państwie, wyrażenie używane, gdy pewne stronnictwo lub instytucja usiłuje wyzwolić się z pod obowiązujących praw, postawić się wyżej nad nie i walczy z rządem istniejącym.

Status quo ł. obecny stan rzeczy; formuła dyplomatyczna wyrażająca istniejące w chwili obecnej warunki polityczne lub społeczne danego państwa lub stan wzajemnych stosunków międzypaństwowych; w bardziej ogólnem zastosowaniu to samo co stagnacja.

Status quo ante ł. stan dawniejszy, przywrócenie do stanu, jaki był poprzednio przed spełnieniem się danego faktu.

Statut ł. ustawy, zbiór praw; ustawa jakiego stowarzyszenia.

Statyczny g. będący w równowadze w spoczynku.

Statyka g. część mechaniki, traktująca o równowadze ciał.

Statysta n. aktor odgrywający role nieme, figurant; mąż stanu, dyplomata, polityk.

Statystyczny ł. dotyczący wyrażonego w liczbach stanu ludności lub jej produkcji.

Statystyka ł. umiejętność przedstawienia w cyfrach działalności społecznej i stanu jakiego narodu lub kraju.

Statyw ł. podstawa, służąca do podtrzymywania przyrządów naukowych lub tych ich części, które same nie stałyby dostatecznie spokojnie i pewnie.

Stauropigja g. klasztor grecko-nieunicki, podlegający patryjarsze wschodniemu.

Steamer (stimer) a. Steamboat a. (stimbot) parostatek, parowiec.

Stearyna g. część składowa wielu tłuszczów, mieszanina kwasów tłuszczowych palmitowego i stearowego, służąca prawie wyłącznie do wyrobu świec.

Steeple-chasse a. (stipl-czes) wyścig z przeszkodami przez rowy i płoty.

Steganografja g. sztuka pisania cyframi i odczytywania takiego pisma.

Stelechity g. skamieniałe pnie drzew przedpotopowych.

Stelmach n. rzemieślnik wyrabiający wszystkie drewniane części potrzebne do złożenia wozu, bryczki, powozu i t. p. kołodziej.

Stelwaga n. drewno w poprzek na dyszlu, przy którem są przytwierdzone orczyki.

Stempel n. przyrząd do odciskania pieczęci, znaków, cyfr, do wybijania monet i medalów; sam odcisk; pręt do przybijania naboju w strzelbie; tłok w pompie, w sikawce; podpora drewniana do podtrzymywania ściany; znak z herbem państwa nalepiany na podaniach, aktach it.d. jako opłata skarbowa; przen. cecha.

Stenograf g. biegły w stenografji.

Stenografja g. umiejętność szybkiego pisania zapomocą bardzo prostych znaków i skróceń.

Stenogram g. pismo stenografowane.

Stentato w. w muz. silnie zwalniając.

Stentor g. grecki wojownik, jeden z bohaterów wojny Trojańskiej, opiewany przez Homera, odznaczający się niezmiernie donośnym głosem.

Stentorowy głos g. głos bardzo silny.

Ster n. przyrząd do kierowania statkiem; jednostka francuskiej miary bryłowatości i objętości = 1 metrowi sześcien. przen. naczelne kierownictwo.

Stereografja g. część gieometrji, traktująca o przedstawieniu brył na płaszczyźnie.

Stereometrja ob. Solidometrja.

Stereoskop g. przyrząd optyczny w kształcie niewielkiej skrzynki z wprawionemi w jedną ścianę dwoma szkłami powiększającemi, przez które patrząc obojgiem oczu na umieszczone w przeciwległej ścianie dwa obrazki tegoż samego przedmiotu, narysowane tak, jak on się każdemu oku z osobna przedstawia, doznajemy wrażenia, jakbyśmy widzieli przedmiot w przestrzeni (bryłowaty, plastyczny) a nie płaski obrazek.

Stereotomja g. część gieometrji, traktująca o przecięciach brył.

Stereotyp g. jednolity odlew z metalu czcionkowego, odciśnięty ze złożonej do druku kolumny drukarskiej, używany do drukowania wielkich edycji, lub bardzo licznych egzemplarzy pisma; druk wykonany takim odlewem.

Stereotypowy g. odbity z płyt stereotypowych; przen. zawsze jednakowy, niezmienny (np. wyraz twarzy); oklepany, zwyczajny.

Sterkoryzacja ł. uprawa gruntu przy pomocy nawozów sztucznych.

Sterlet, najmniejsza odmiana jesiotra, ryba poławiana w rzekach wpadających do morza Kaspijskiego, Czarnego i zatoki Fińskiej, ceniona dla delikatnego i smacznego mięsa, czeczuga.

Sterling funt a. moneta angielska wartości 6 rubli złotem.

Sterylizacja ł. wyjaławianie, czynność mająca na celu zniszczenie bakterji chorobotwórczych i ich zarodków zapomocą poddania wyjałowionych substancji i przedmiotów (pokarmów, napojów, instrumentów chirurgicznych, naczyń i sprzętów po chorych, płynów przeznaczonych do sztucznej hodowli bakterji i t. p.) działaniu bardzo wysokiej lub bardzo nizkiej temperatury.

Sterylizator ł. przyrząd do wyjaławiania mleka.

Sterylizowane mleko, mleko wyjałowione, wolne od bakterji wskutek gotowania 10—15 minut aż do wrzenia w naczyniach hermetycznie zamkniętych.

Stetograf g. przyrząd do graficznego przedstawiania ruchów oddechowych.

Stetoskop g. narzędzie używane w medycynie przy auskultacji, rurka drewniana lub kauczukowa, otwarta i rozszerzona na obu końcach, a w górnym końcu zaopatrzona w wypukłą lub wklęsłą tarczę.

Stet pro ratione voluntas ł. niech rozkaz starczy za powód.

Steward a. (stiuerd) zarządzający, nadzorca, dozorujący prowjantu; na okręcie służący, lokaj.

Stimmung n. nastrój.

Stirpikultura, nazwa propagandy nowej sekty w Ameryce, dopuszczającej małżeństwa wyłącznie pomiędzy osobami zdrowemi i rozumnemi.

Stiuk w. mieszanina gipsu, wapna i piasku z dodatkiem kleju, zrazu miękka i bardzo plastyczna, później silnie twardniejąca i dająca się łatwo szlifować, używana do pokrywania murów, drewnianych ścian i sufitów, oraz na ornamenty wszelkiego rodzaju wewnątrz i zewnątrz budynku.

Stoa g. kryta kolumnada, zwykle z jednej strony osłonięta ścianą, opasująca świątynie, domy mieszkalne i rynki miast greckich, służąca do przechadzek, ćwiczeń cielesnych, narad w kwestjach politycznych i przedmiotach naukowych, portyk.

Stoicyzm g. pogląd szkoły filozofów greckich, za najwyższe dobro i najwyższy cel życia uznających cnotę, za jedyne zło – występek, upatrujących doskonałość w zupełnem zapanowaniu nad własnemi namiętnościami, pragnieniami i cierpieniami i w zgodności postępowania człowieka z prawami natury; przen. obojętność na własne cierpienia i niepowodzenia, spokój duszy w nieszczęściu.

Stoik g. filozof grecki, wyznający zasadę stoicyzmu, przen. człowiek niezłomny, nieugięty, spokojnie przyjmujący życiowe troski i niepowodzenia.

Stop! a. stój! wstrzymaj! wyrażenie używane w marynarce.

Stora f. zasłona zajmująca całą szerokość okna, dająca się spuszczać i podnosić przy pomocy specjalnego urządzenia, roleta.

Storaks ob. Styraks.

Store a. (stor) zapas, prowizja; skład, magazyn, sklep.

Storno a. Ristorno w. w rachunkowości sprostowanie, poprawienie źle lub fałszywie do ksiąg buchalteryjnych wciągniętej pozycji przez wprowadzenie przeciwnej pozycji równej wartości.

Storthing szwed. sejm w Norwegji.

Stout a. (staut) piwo angielskie, mocne i ciemne.

Strabizm g. zezowanie, zez.

Strabotomja g. operacja chirurgiczna, mająca na celu usunięcie zeza.

Straby n. belki poprzeczne podtrzymujące wiązanie.

Straca w. bruljon, notatnik; w kupiectwie księga podręczna, w której zapisuje się dla pamięci wszystkie przychody i rozchody w miarę jak wpływają.

Stradivarius w. skrzypce wyrobione przez słynnego fabrykanta tego nazwiska, odznaczające się niepospolitemi zaletami, dziś ogromnie cenione i przepłacane na wagę złota.

Strand n. wybrzeże morskie.

Strangulacja ł. uduszenie, dławienie.

Stras n. szkło, służące do wyrobu imitacji brylantów i drogich kamieni, sztuczny, fałszywy, drogi kamień.

Strategiczna kolej, droga żelazna, przy której budowie przeważał wzgląd na obronę kraju i cele wojskowe.

Strategik g. wojskowy, posiadający gruntowną znajomość zasad strategji, biegły w strategji, wódz układający plan działań wojennych.

Strategja a. Strategika g. sztuka wojenna, nauka prowadzenia wojny, obejmująca obmyślanie planu kampanji i pokierowania działaniami wojennemi w sposób wiodący do zamierzonego celu.

Stratyfikacja g. układ warstwowy, ustrój utworów gieologicznych osadowych, tworzących pokłady równoległe, jedne na drugich piętrami ułożone.

Stratyfikować g. układać warstwami; w ogrodnictwie: układać w plaskiem pudełku nasiona powoli kiełkujące i łatwo tracące zdolność kiełkowania, przekładając je warstwami wilgotnego piasku lub ziemi inspektowej w celu przechowania ich przez zimę tak, aby nie straciły własności kiełkowania.

Strefy n. pasy klimatyczne, pięć wielkich działów powierzchni kuli ziemskiej, różniących się między sobą niejednakowemi stosunkami oświetlenia i ogrzewania przez promienie słońca.

Strejk a. wynikłe ze zmowy zaprzestanie pracy przez robotników jednej lub kilku fabryk, albo całej nawet gałęzi przemysłu, w celu uzyskania lepszych, korzystniejszych warunków pracy.

Stretto w. w muz. w szybkiem tempie utrzymane krótkie zakończenie dłuższego utworu muzycznego, jakiegoś ustępu dramatycznego; zakończenie w fudze, gdzie tematy w coraz bliższych odstępach się powtarzają.

Stricte ł. ściśle dokładnie.

Strike a. ob. Strejk.

Stroboskop a. Fenakistoskop g. przyrząd optyczny składający się z krążka, osadzonego na osi, z wyobrażonym na jego powierzchni szeregiem rysunków lub fotografji przedstawiających np. kolejne pozy osoby będącej w ruchu, który to przyrząd wprowadziwszy w ruch obrotowy, otrzymamy jeden obraz ciągły osoby wykonywającej ruchy bez przerwy, jak w naturze.

Strofa g. w poezji większy ustęp rytmicznie i syntaktycznie w sobie zamknięty; harmonijny splot wierszy, wyrażających prawie zawsze pewną myśl skończoną; zwrotka lub wrotka.

Strofować n. ganić, napominać, karcić słowami.

Struggle for life a. (strögl for lajf) walka o byt, wyrażenie wprowadzone przez Darwina, oznaczające współzawodnictwo w zdobywaniu środków do życia, przyczem słabsze organizmy ustąpić muszą w tej walce mocniejszym i giną.

Struktura ł. sposób łączenia pojedyńczych części w całość; pewien stały, charakterystyczny dla danego ciała, prawidłowy układ części składowych; budowa, układ.

Strychnina g. silnie trujący alkaloid, otrzymywany z nasion kulczyby (wroniego oka), w stanie czystym przedstawiający się w postaci drobnych, przezroczystych kryształów, bardzo gorzkich w smaku, trudno rozpuszczalnych w wodzie, a łatwo w rozcieńczonym alkoholu, benzolu, chloroformie.

Stryktura ł. chorobliwe zwężenie kanału w organizmie ludzkiem lub zwierzęcym; ściskanie.

Studiosus ł. student uniwersytetu, akademik.

Studja ł. nauka, badanie, poważne oddawanie się zdobywaniu wiedzy lub sztuki, zgłębianie jakiego odłamu nauki.

Studjować ł. uczyć się, przyswajać sobie szczegóły jakiejś wiedzy, oddawać się zgłębianiu, badaniu gałęzi jakiejś nauki; na podstawie licznych spostrzeżeń i badań dążyć do wyrabiania sobie sądu o danym przedmiocie, dociekać, starać się przeniknąć rzeczy na razie niezrozumiałe, niejasne.

Studjum ł. w malarstwie: szkic przygotowawczy do zamierzonej większej pracy; robota, będąca owocem zdobytej w malarstwie wiedzy; wizerunek charakterystycznej głowy; w piśmiennictwie: praca literacka będąca rezultatem przeprowadzonych nad pewnym przedmiotem badań; badanie, dociekanie.

Stultorum infinitus est numerus ł. liczba głupich jest nieskończona; czemu odpowiada przysłowie: nie trzeba głupich siać, sami się rodzą.

Stultum facit fortuna, quem vult perdere ł. głupim czyni los tego, kogo chce zgubić = kogo Pan Bóg chce ukarać, temu rozum odbiera.

Stuła ł. część obrzędowego ubioru kapłańskiego, rodzaj długiej i niezbyt szerokiej wstęgi, wyrobionej z tej samej materji co ornat, a wdziewanej na szyję.

Sturm und Drangperiode n. okres burzy i wrzenia w literaturze niemieckiej ku schyłkowi 18-go wieku, wywołany przez młodych poetów przeciw przestarzałym tematom i formom.

Stychiologja g. nauka o początku wszechrzeczy.

Stygmat g. u starożytnych Rzymian znak, szpiczastym narzędziem zrobiony zwłaszcza blizna wypalona lub wycięta dla napiętnowania złoczyńcy; znamię, piętno. S-y: rany Chrystusa występujące na ciele niektórych Świętych jako oznaka szczególnej łaski Boskiej.

Styl g. u starożytnych rylec z jednej strony zaostrzony, z drugiej płaski, do pisania na tabliczkach powleczonych woskiem; sposób, a zarazem sztuka wyrażania myśli na piśmie; w sztukach pięknych, a zwłaszcza w architekturze pewien całokształt form artystycznych i cech odrębnych, po których rozpoznać można, jaki okres czasu lub naród wytworzył dane dzieło sztuki; w rachubie czasu: oznaczanie daty według kalendarza Juljańskiego (stary s.) lub według kalendarza Gregorjańskiego (nowy s.)

Style (le) c’est l’homme ob. Le style c’est l’homme.

Stylici g. Święci słupowi, chrześcijańscy pustelnicy, dla umartwienia się spędzający większą część życia na szczycie wysokiego słupa.

Stylista g. autor piszący wytwornym i pięknym stylem.

Stylistyka g. nauka wykazująca warunki, od których zależy doskonałość stylu wewnętrzna t. j. tycząca się układu myśli, i piękność zewnętrzna pod względem formy.

Stylizacja ł. sposób układu i wyrażania myśli na piśmie.

Stylolity g. cylindryczne, wzdłuż żłobkowane utwory gieologiczne, wydzielane wskutek siły ciśnienia z pokładów kamienia wapiennego, prostopadle przecinające jego warstwy.

Stylowy g. tyczący się prawidłowego i pięknego wyrażania na piśmie; w sztuce: posiadający w całej czystości cechy właściwe wytworom pewnej epoki, pewnego narodu.

Stymulacja ł. pobudzenie, podniecenie.

Stypendjum ł. stała, roczna zapomoga pieniężna wyznaczona z odsetek pewnych funduszów publicznych lub prywatnych dla niezamożnej uczącej się młodzieży.

Stypendysta, korzystający ze stypendjum.

Stypulacja ł. umowa, zobowiązanie, ugoda oparte na kontrakcie, postanowienie; zawarowanie.

Stypulować ł. zastrzegać warunki w umowie, umawiać się.

Styraks, wonna żywica o korzennym gorzkim smaku, otrzymywana z drzewa, rosnącego w połud. Europie i Azji, używana do wyrobu perfum i kadzideł, a dawniej i w medycynie.

Styx g. w mitologji greckiej rzeka w świecie podziemnym, opasująca go dziesięciokrotnie swemi wodami, na które przez bogów złożona przysięga, była straszna i niezłomna, i które to wody czyniły ciało ludzkie nietykalnem dla ciosu.

Su f. patrz. Sou.

Sua cuique fortuna in manu est ł. każdy jest sprawcą swojego losu.

Sua sponte ł. z własnej woli.

Suaviter in modo, fortiter in re ł. łagodnie w formie, stanowczo w rzeczy, t. j. w słowach grzecznych, lecz tonem stanowczym, niedopuszczającym oporu ze strony przeciwnej lub myśli ustępstwa z naszej strony.

Subaltern n. podwładny, podrzędny.

Subarendować ł. poddzierżawiać, wydzierżawiać od dzierżawcy.

Subdelegat ł. pełnomocnik niższego stopnia, zastępca delegata.

Subdjakon g. najniższy z większych stopni kapłańskich.

Subdywizja ł. poddział.

Subhastacja a. Subhasta ł. sprzedaż publiczna przymusowa majątku nieruchomego i obdłużonego.

Subjekcja ł. trud, kłopot, zachody; przykrość.

Subjekt ł. podmiot; w filozofji istota zdolna do myślenia, która o czemś myśli, wydaje sąd; pomocnik sklepowy.

Subjektywność, Subjektywizm ł. podmiotowość, ścisła zależność od pewnej istoty myślącej; opieranie poglądów i postępków na osobistych uczuciach i wrażeniach; zabarwianie sądu o rzeczy osobistemi uczuciami i wrażeniami.

Subjektywny ł. podmiotowy, wypływający ze sposobu myślenia i czucia jednostki myślącej, bardziej, niż z dokładnego zbadania samej rzeczy.

Sub Jove ł. pod gołem niebem.

Sub judice lis est ł. sprawa jeszcze nie rozstrzygnięta.

Subkolektor ł. podkolektor, otrzymujący losy loteryjne od kolektora, nie z urzędu loteryjnego.

Sublicytacja ł. oddanie z licytacji najmniej żądającemu.

Sublimacja ł. operacja chemiczna, polegająca na wydzielaniu z mieszaniny, ciał, które ogrzewane, ulatniają się, nie przechodząc w stan płynu, przez ogrzewanie tej mieszaniny a następnie oziębianie; poczem w odbieralniku otrzymujemy kryształy, nie płyn.

Sublimat ł. w chemji każdy produkt otrzymywany drogą sublimacji w postaci ciała stałego; w ściślejszem znaczeniu: związek 2 atomów chloru z 1 at. rtęci, czyli chlornik rtęci: ciężki, biały, krystaliczny proszek, rozpuszczalny w wodzie, (silna trucizna, używana jako środek dezynfekcyjny i do konserwowania płynów, nie przeznaczonych do jedzenia).

Sublime f. (siublim) wzniosły, szczytny.

Sublokator ł. wynajmujący mieszkania nie od właściciela domu, lecz od lokatora.

Submersja ł. zatopienie, zanurzenie.

Submisja ł. poddanie się, pokora, uległość; oddanie robót w antrepryzę z licytacji.

Submitować się ł. przedstawiać się, tłomaczyć się.

Subordynacja ł. karność, uległość, posłuszeństwo.

Subretka f. sprytna, przebiegła pokojówka.

Subrogacja ł. podstawienie, wejście w prawa wierzyciela.

Sub rosa ł. w zaufaniu, w tajemnicy.

Sub secreto ł. w tajemnicy.

Subsidium charitativum ł. wsparcie miłosierne; rodzaj podatku w dawnej Polsce.

Sub sigillo ł. pod pieczęcią tajemnicy; S.s. confessionis: pod pieczęcią tajemnicy spowiedzi.

Subskrybent ł. podpisujący się na coś, prenumerator.

Subskrypcja ł. zobowiązanie się podpisem swoim do nabycia jakiegoś wydawnictwa, papierów kredytowych, wypuszczanych przez państwo; podpisanie się na składkę, przedpłatę.

Substancja ł. ogólna nazwa stałych postaci materji, pierwiastków składowych tworzących ciało; w filozofji: istota rzeczy i zjawisk, która pozostaje niezmienna i objawia się w mniej lub więcej przemijających własnościach rzeczy lub zjawisk, których jest źródłem i podstawą.

Substancjonalny ł. treściwy, pożywny.

Substantivum ł. rzeczownik.

Substrat ł. podścielisko, podkład, dany wypadek.

Substytucja ł. podstawienie, wyznaczenie na zastępstwo, na wyręczenie.

Substytuować ł. zastępować.

Substytut ł. zastępca, wyręczający.

Subsumować ł. podporządkowywać szczegóły pod ogólne prawidło.

Subsydjum ł. pomoc pieniężna, zasiłek.

Subtelność ł. uwzględnienie najdrobniejszych, z trudnością dostrzeganych różnic i odcieni; drobiazgowa delikatność i dokładność; bystrość.

Subtelny ł. drobny, delikatny, zaznaczający lub odtwarzający najdrobniejsze odcienia; bystry.

Subtylizować ł. brać rzeczy drobnostkowo, rozumować drobiazgowo.

Subwencja ł. zasiłek pieniężny, pomoc pieniężna, szczególnie udzielana z publicznych funduszów przez państwo instytucjom społecznym.

Subwersja ł. przewrót, obalenie, upadek.

Succès d’estime f. (sükse destim) uznanie, jakie utwór sceniczny, literacki lub dzieło sztuki zawdzięcza tylko nazwisku i wyrobionej sławie autora.

Sufficit ł. wystarczy, dosyć.

Suffrage universel f. (siufraż üniwersel) głosowanie powszechne.

Suffragium ł. głos wyborczy, przyzwolenie, prawo głosowania.

Sufiks ł. w gramatyce: przyrostek, który kojarząc się z pierwiastkiem, nadaje wyrazowi inne znaczenie, albo zmieniając jego formę, uwydatnia różne stosunki wyrazu w zdaniu.

Sufit w. pułap, strop gładki lub ozdobiony malowidłem albo stiukiem.

Sufler f. w teatrze: osoba, ukryta w budce na przodzie sceny, podpowiadająca aktorom słowa ich ról.

Suflerować f. podpowiadać.

Suflet p. Soufflé.

Sufokacja ł. duszenie się.

Sufragan ł. biskup bez djecezji, pomocnik biskupa djecezjalnego.

Suggestja ob. Sugiestja.

Sugiestja f. poddawanie myśli osobie pogrążonej w hypnozie, wpływ jednej osoby na drugą, będącą w stanie hypnotycznym.

Suicidium ł. samobójstwo.

Sui generis ł. w swoim rodzaju.

Suita f. utwór muzyczny, zbliżony do symfonji, ale utrzymany w lżejszym i swobodniejszym charakterze.

Suite f. (siuit) szereg, ciąg, dalszy ciąg.

Suivante f. (siu wa͡ęt) służąca, dodana dla opieki i towarzyszenia młodej osobie.

Sukces f. postęp, powodzenie, udanie się, poklask.

Sukcesja ł. następstwo, dziedzictwo, spadek.

Sukcesor ł. następca, spadkobierca.

Sukcesyjny ł. dziedziczny.

Sukurs ł. pomoc, zasiłek.

Sułtan arab. cesarz mahometański; tytuł monarchy na Wschodzie.

Suma ł. wielkość, która jest równa kilku innym razem wziętym; rezultat dodawania; ogół, zebranie w całość; wielka Msza.

Sumarjusz ł. krótki zbiór, wyciąg, spis.

Sumarycznie ł. ogólnie, treściwie, w sposób skrócony, bez formalności.

Sumitować się, p. Submitować.

Summa cum laude ł. z najwyższą pochwałą.

Summa summarum ł. w ogóle, wszystko razem.

Summum ł. najwyższy stopień.

Summum jus summa injuria ł. zbytnie przestrzeganie prawa prowadzi często do niesprawiedliwości.

Sumpt ł. koszt, nakład.

Sunna ar. księga zawierająca zbiór ustnych podań o Mahomecie i dogmatów podanych przez niego do wiary, a spisanych po jego śmierci, czczona obok Koranu, jako święta przez wyznawców islamu.

Sunnici ar. mahometanie uznający Sunnę, obok Koranu, za księgę świętą.

Sunt lacrymae rerum ł. i martwe przedmioty zdają się niekiedy płakać nad niedolą ludzką.

Superabundancja ł. nadmiar, zbytek obfitości, przepełnienie, przeładowanie.

Superarbiter ł. rozjemca, sędzia polubowny, rozstrzygający niezgodne zdanie arbitrów.

Superata ł. przewyżka.

Superfinowy n. przedni, wyższego gatunku; przemyślny.

Super flumina Babylonis ł. nad rzekami Babilonu, pierwsze słowa wspaniałej pieśni Izraelitów z czasów ich niewoli babilońskiej.

Superfosfaty ł. nadfosforany wapna, używane jako nawóz sztuczny, zawierający kwas fosforowy w postaci łatwo rozpuszczalnej.

Superintendent ł. w kościele ewangielickim: duchowny przełożony nad kościołami okręgu kościelnego.

Superior ł. przełożony w klasztorze.

Superlativus ł. w gramatyce: stopień najwyższy w stopniowaniu przymiotników.

Superlatywy ł. przymiotniki w najwyższych stopniach (określające najwyższy zachwyt, najwyższe oburzenie i t. p.).

Supernaturalny ł. nadnaturalny, nadprzyrodzony.

Superrewizja ł. dodatkowa rewizja sprawdzająca; przy poborze do wojska sprawdzanie stanu zdrowia i budowy ciała popisowych.

Suplement ł. dopełnienie, uzupełnienie, dodatek.

Suplent ł. zastępca nauczyciela w szkołach średnich; wykładający tymczasowo w uniwersytecie w zastępstwie profesora, którego jeszcze nie zamianowano.

Suplika ł. prośba na piśmie.

Suplikacje ł. pieśń błagalna religijna, zaczynająca się od słów: „Święty Boże.“

Suplikant ł. proszący, podający prośbę.

Suponować ł. przypuszczać, domyślać się.

Supozycja ł. przypuszczenie, domniemanie.

Supremacja ł. przewództwo, wyższość, przewaga, opanowanie władzy; w Anglji władza monarchy nad kościołem od czasów Henryka VIII.

Supremat ł. najwyższa władza, jaką posiada Papież w kościele katolickim.

Suprème f. (siuprem) najwyższy ponad wszystko, nie ulegający porównaniu; doskonały, wyborny.

Supresja ł. przemilczenie, zniweczenie, zniesienie, skasowanie.

Suprymować ł. przytłumić, pominąć, znieść, skasować, zniszczyć.

Supuracja ł. ropienie.

Surah, lekka materja jedwabna tkana w delikatne prążki.

Surcoup f. (siurku) w grze w karty: umyślne podprowadzenie karty przeciwnikowi, w celu przebicia jej przez partnera.

Surge et ambula! ł. wstań i idź! (słowa wzięte z ewangelji św. Mateusza o wskrzeszeniu Łazarza).

Surogat ł. sędzia duchowny zasiadający w konsystorzu.

Surogaty ł. substancje i materjały podobne co do głównych własności do produktów kosztowniejszych, lepszych, ale tańsze, gorsze, innego składu chemicznego, zastępujące tamte w handlu i w użyciu; w medycynie: leki tańsze zastępujące droższe.

Surprise f. (siurpriz) niespodzianka.

Sursum corda ł. wznieście serca!

Suspendować ł. zawiesić w pełnieniu obowiązków, także zawiesić moc obowiązującą pewnego rozporządzenia lub ustawy.

Suspensa ł. zawieszenie w urzędowaniu.

Suspensorjum ł. rodzaj bandaża z woreczkiem do podtrzymywania.

Suspicja ł. podejrzenie.

Sutanna w. suknia księża.

Sutasz f. wązka plecionka wełniana do naszywania sukien damskich.

Suterena f. część budynku pod poziomem gruntu, mieszkanie pod parterem, piwnica mieszkalna.

Suum cuique ł. każdemu, co mu się należy.

Suweren a. moneta angielska złota wartości 20 szylingów.

Suweren f. panujący, monarcha, władca.

Suzeren ł. w stosunkach lennych pan, zwierzchnik, oddający wasalowi ziemię na prawach lennych.

Swada ł. płynność w wysłowieniu się, dar łatwej i pięknej, porywającej wymowy.

Swastika ind. rodzaj koła albo krzyża, którego ramiona są w postaci 4 gamm Г greckiego abecadła; tajemniczy znak wyrażający życzenie szczęścia.

Świta f. orszak towarzyszący dostojnikowi, monarsze.

Sybaryta g. człowiek prowadzący życie miękkie i zniewieściałe, zamiłowany w zbytkach i rozkoszach, niewieściuch, pieszczoch.

Sybilla g. u starożytnych prorokini, wróżbiarka.

Syderalny rok g. rok gwiazdowy, przeciąg czasu, jakiego potrzebuje ziemia na dokonanie całkowitego obrotu dokoła słońca, nieco dłuższy od roku słonecznego.

Syfilidologja ł. nauka o chorobach wenerycznych.

Syfilis g. przymiot (choroba zaraźliwa), wenerja.

Syfon g. przyrząd do przelewania cieczy z miejsca wyższego w niższe, rurka ssąca, lewar; rura zgięta w kształcie litery S jako zamknięcie wodne w urządzeniach hydraulicznych i kanalizacyjnych; flaszka z przyrządem do przechowywania napojów gazowych.

Sygle ł. znaki skrócenia w stenografji.

Sygnalizować ł. dawać znak, zawiadamiać.

Sygnał ł. wszelki znak umówiony, dany na pewną znaczniejszą odległość.

Sygnał semaforyczny g. telegraf optyczny na kolei żelaznej.

Sygnatura ł. położenie znaku na towarze, na paczce; napis, podpis; w książce: liczba lub głoska kolejna umieszczona u dołu pierwszej stronnicy każdego arkusza książki; rowek w czcionce.

Sygnaturka ł. karteczka przy lekarstwie, oznaczająca sposób jego użycia; najmniejszy dzwonek na wieży kościelnej, dający znak rozpoczęcia nabożeństwa.

Sygnet ł. pierścień z kamieniem, na którym wyryty jest herb lub litery nazwiska, służący zamiast pieczęci.

Sygnifikacja ł. znaczenie wyrazów; zawiadomienie; zaznaczenie.

Sygnować ł. oznaczać, położyć znak, dawać znak, dzwonić.

Syjenit g. skała złożona ze spatu polnego, rogowca, kwarcu, miki i t. d., zabarwiona pstro na kolor szary, czerwonawy i czarno-zielony, używana w robotach architektonicznych.

Sykofant g. oszczerca, szalbierz, denuncjant, szpieg.

Sykomor, olbrzymie drzewo z rodzaju figowych o nadzwyczaj twardem drewnie.

Sylaba g. w mowie ludzkiej jeden lub więcej dźwięków, oddanych przy jednorazowym wydaniu głosu; samogłoska pojedyńcza lub w połączeniu z jedną lub kilku spółgłoskami, zgłoska.

Sylabus ł. spis wszystkich nauk i teorji potępionych przez Papieża.

Sylf g. w wierzeniach średniowiecznych duch nadprzyrodzony, gienjusz napowietrzny.

Sylfida g. żeński rodzaj od Sylf; przen. tancerka w balecie pełna wdzięku i lekkości.

Sylogizm g. wnioskowanie, z szeregu danych prawd drogą rozumowania wyciągające nową prawdę, wniosek za pomocą dwu sądów pośredniczących cz. przesłanek, prowadzący do wyniku.

Sylurska formacja, w gieologji najstarsza warstwa pokładów trzeciorzędowych skorupy ziemskiej.

Sylwan ł. w mitologji rzymskiej bożek leśny; tytuł czasopisma o leśnem gospodarstwie.

Sylweta, Sylwetka f. rysunek osoby lub przedmiotu w profilu, zrobiony czarno; czarny rysunek profilu zdjęty z cienia, odbitego przy świetle lampy lub świecy; szkicowa charakterystyka danej osoby.

Symbjoza g. współżycie dwu lub więcej gatunków roślinnych lub zwierzęcych, albo roślinnych ze zwierzęcemi, polegające na podstawie przysług wzajemnych, zazwyczaj na wymianie soków odżywczych.

Symbol g. znak, godło, zmysłowe wyobrażenie pojęcia.

Symbol chemiczny, znak umówiony, złożony z początkowych liter łacińskich nazw pierwiastków chemicznych, służący do oznaczania tychże pierwiastków.

Symboliczny g. uzmysławiający za pomocą znaków widocznych pojęcia oderwane, osłonięty, ukryty pod symbolem, alegoryczny.

Symbolika g. nauka zajmująca się wykładem i objaśnieniem znaków i godeł religijnych pod względem historycznym, dogmatycznym i liturgicznym.

Symbolista g. poeta lub malarz uprawiający w swych utworach symbolizm.

Symbolizm g. w poezji i w malarstwie sposób wywoływania wrażeń nie wprost, lecz pośrednio za pomocą innej, odrębnej rzeczy.

Symbol wiary, wyznanie wiary, godło wiary.

Symetrja g. równomierność, harmonijny układ pojedyńczych części pewnej całości pod względem wielkości, kształtu, liczby; stosunek wzajemny części do siebie i do całości taki, że szczegóły zawarte w tych częściach są w jednakowy sposób względem siebie i względem całości ułożone.

Symfonja g. najwspanialsza forma muzyczna instrumentalna, sonata orkiestrowa.

Symfonjon, rodzaj pozytywki pokojowej samogrającej.

Symonja g. świętokupstwo, handlowanie urzędami duchownemi, łaskami duchownemi i t. p.

Sympatja g. pociąg, skłonność do kogo, przychylność, sprzyjanie komu, współczucie.

Sympatyczna kuracja, leczenie za pomocą środków tajemniczo działających, nielekarskich.

Sympatyczny g. pociągający ku sobie, miły.

Sympatyczny atrament, płyn bezbarwny, który dopiero pod wpływem ciepła lub pewnych odczynników przybiera barwę.

Sympatyzować g. podzielać czyje uczucia, mieć wzajemną skłonność ku sobie.

Symplifikacja ł. uproszczenie, ułatwienie.

Symptomat g. objaw, oznaka np. choroby.

Symptomatologja g. nauka o poznakach, objawach choroby, to samo, co Semjotyka (ob.).

Symptosis g. upadek sił, obezwładnienie, niemoc.

Symulacja ł. udawanie, upozorowanie.

Symulant ł. udający coś, np. chorobę, obłudnik.

Symulator ł. naśladowca.

Symultanny ł. wspólny, współwyznaniowy; np. szkoła, kościół.

Synagoga g. dosł. zebranie i miejsce gdzie członkowie gminy się zbierają, a także miejsce przeznaczone do modlitwy; u Żydów świątynia, bóżnica.

Synapizm g. rodzaj kataplazmu, zawierający proszek z utartych nasion gorczycy; papier lub płótno napojone masą gorczycową, które zwilżone wodą i przyłożone do ciała, wywołuje silne zaczerwienienie skóry i działa odciągająco i orzeźwiająco.

Synchronistyczna metoda, sposób przedstawiania dziejów powszechnych epokami t. j. zestawiając współczesne fakty dziejowe różnych ludów w danym okresie czasu.

Synchronistyczna tablica, graficzne przedstawienie współczesności faktów dziejowych, które miały miejsce w tym samym czasie w różnych krajach.

Synchronistyczny g. przedstawiający wypadki jednoczesne.

Synchronizm g. współczesność, jednoczesność, zestawienie jednoczesnych wypadków, faktów.

Syndyk g. pełnomocnik wyznaczony lub wybrany przez wierzycieli masy upadłości do pilnowania ich praw i reprezentowania ich; adwokat, urzędnik wybrany przez jakąś korporację do załatwiania jej spraw prawnych, doradca prawny gminy, banku, kolei.

Syndykat g. orędownictwo, opieka, kuratela; stowarzyszenie producentów, mające na celu popieranie pewnej gałęzi przemysłu; stowarzyszenie kapitalistów mające na celu przeprowadzenie jakiegoś przedsięwzięcia (regulację rzek, osuszanie błot, naprawę dróg, uzdrowotnienie miejscowości) lub popieranie pewnej sprawy.

Synedrium g. ob. Sanhedryn.

Synegdocha g. figura retoryczna dla nadania barwności i siły stylowi, pozwalająca na wyrażenie całości przez część, gatunku przez rodzaj, wyrobu przez materjał zużyty, liczby nieokreślonej przez określoną, imienia pospolitego przez własne.

Synekura ł. urząd płatny, nie obowiązujący do pracy, posada intratna bez obowiązków.

Synergietyczny g. pomocny, wpływowy.

Synergizm g. pogląd filozoficzno-religijny, opierający się na przekonaniu, że współdziałanie woli ludzkiej może wpłynąć na odrodzenie duchowe i poprawę moralną człowieka.

Synkopa g. skrócenie wyrazu przez wyrzutnię samogłoski z pomiędzy dwóch spółgłosek; omdlenie; w muz. zmiana rytmu, gdzie akcent padając z silnej części taktu na słabą, zaciera tempo właściwe i nadaje muzyce charakter burzliwy.

Synkretyzm g. w historji filozofji i teologji dążenie do pogodzenia, pojednania przeciwnych stronnictw, sekt, przez wykład wyjaśniający w taki sposób różne ich nauki i teorje, aby każda partja w tem wyjaśnieniu swoje przekonanie znaleźć mogła; mieszanina poglądów religijnych.

Synod g. zjazd biskupów i duchownych, prawnie zwołany, na którym załatwiają się sprawy dotyczące kościoła; najwyższa rada państwowa lub prowincjonalna.

Synodalne dekrety g. rozporządzenia zgromadzeń kościelnych.

Synodyczny miesiąc, czas pomiędzy jednym a drugim nowiem lub pełnią.

Synodyczny okres, w obiegu planety około słońca przeciąg czasu pomiędzy dwu kolejno po sobie następującemi odpowiedniemi złączeniami lub opozycjami.

Synonimika g. nauka obejmująca objaśnienia wyrazów blizkoznacznych.

Synonimy g. wyrazy blizkoznaczne, które określając jedno pojęcie, cieniują wszakże różnice i odcienia w znaczeniu tegoż pojęcia (np. poważanie, szacunek, cześć), blizkoznaczniki.

Synopsis a. Synoptyka g. krótki przegląd, krótkie zestawienie dzieł, traktujących o jednym przedmiocie (np. Ewangielji).

Synoptycy g. trzej pierwsi ewangieliści.

Synoptyczne karty g. mapy izobar, wykazujące współczesność stanu powietrza w różnych miejscowościach i pozwalające na wyciąganie wniosków na przyszłość t. j. przepowiadanie pogody.

Syntaktycznie g. opierając na budowie zdań, składniowo, zestawiając, porządkując.

Syntaxis g. składnia, część gramatyki, omawiająca budowę zdania i sprawy wzajemnej zależności wyrazów w zdaniu.

Syntetyczna chemja, część chemji traktująca o sztucznem tworzeniu nowych związków chemicznych z prostszych składników i pierwiastków.

Syntetyczny g. postępujący drogą syntezy, od szczegółów dochodzący do ogólnego wyniku, zbierający części w całość.

Synteza g. w przeciwstawieniu do analizy (rozbioru) metoda postępująca od szczegółów do ogółu, od rzeczy prostych do złożonych, łączenie poszczególnych części w jedną całość.

Syon hebr. Jerozolima.

Syoniści, stronnictwo w społeczeństwie żydowskiem propagujące ideję powrotu Żydów do Palestyny.

Syonizm, ideja emigracji Żydów do Syonu, propagowana przez Syonistów.

Sypoje ob. Sipoje.

Syrena g. w wierzeniach starożytnych Greków nimfa morska, pół kobiety pół ryby, wabiąca uroczym śpiewem, aby potem wciągnąć w otchłań morską; przen. kobieta zalotna, wabiąca wdziękami, czarodziejka wiodąca na pokusę; instrument do mierzenia drgań głosu.

Syrinx g. w mitologji greckiej nimfa, która uciekając przed pogonią Pana została zamieniona w trzcinę wodną, z której to trzciny Pan wyciął sobie fujarkę; stąd później nazwa fletni pasterskiej.

Syrop a. Syrup f. cukier rozgotowany w małej ilości wody, lub soki owocowe gotowane z cukrem.

Sysmograf i Sysmometr g. przyrząd służący do notowania ruchów powierzchni ziemi podczas trzęsienia ziemi, wskazujący kierunek, siłę i czas trwania wstrząśnień.

System a. Systemat g. wszelka według pewnych prawideł lub pewnego planu ułożona całość, której części znajdują się we wzajemnej od siebie zawisłości; całość w pewnym porządku ułożonych wiadomości, tak, że późniejsze opierają się na poprzednich; zbiór zasad tworzących pewną doktrynę; zbiór praw pewnej czynności, kierujących wykonaniem na podstawie obmyślonego i na racjonalnych zasadach opartego planu; metoda, sposób, porządki.

Systematyczny g. uporządkowany wedle pewnego planu na zasadzie pewnych prawideł ułożony, ze ścisłością zachowujący plan, porządek, układ zasadniczy.

Systematyk g. człowiek trzymający się niewolniczo obmyślonego systemu, pedant.

Systematyka g. naukowy układ podobnych i pokrewnych sobie przedmiotów i pojęć, w grupy, podług pewnego systemu.

System nut, pięciolinja.

Systole g. w prozodji krótkie wymawianie długiej sylaby ze względu na rytm w wierszach miarowych; w fizjologji perjodyczne skurcze serca.

Sytuacja ł. położenie danej miejscowości lub przedmiotu w stosunku do otaczających przedmiotów; ogół warunków życiowych, w jakich się ktoś znajduje; stan rzeczy, stanowisko, pozycja; na scenie położenie, stan akcji w danej chwili, zbieg zdarzeń i wypadków potęgujących interes akcji; komedja sytuacji: utwór sceniczny, w którym zdarzenia, wypadki i zbieg okoliczności bardziej wpływa na akcję, niż charaktery działających osób, traktowane pobieżnie, szkicowo.

Sytuacyjny plan, plan wykazujący położenie miejscowości lub budynku względem otoczenia, lub wzajemne położenie względem siebie kilku budynków lub różnych części danej miejscowości.

Syzyfowa praca, przen. ciężka praca ustawiczna a daremna; trudne zadanie nigdy nie kończące się; cel, do którego dążąc, zdajemy się już dosięgać, a który oddala się i wymaga ciągle nowych wysiłków.

Syzygja g. w metryce greckiej połączenie dwu stóp wierszowych w jedną, dipodja; w astronomji: złączenia i opozycje księżyca t. j. nów jego i pełnia.

Szabas ob. Sabbat.

Szaber n. kamień drobno tłuczony sypany na drogę bitą.

Szablon f. modła, wzór, według którego robota ma być wykonana; wykrój deski lub blachy według rysunku, używany przez mularzy do wyrabiania gzymsu na świeżej zaprawie wapiennej lub gipsowej przen. pomysł, któremu brak oryginalności, naśladowanie oklepanych, utartych, pospolitych wzorów.

Szablonowy f. wykonany według wzoru; pozbawiony oryginalności, świeżości pomysłu; banalny, pospolity, oklepany.

Szabrować n. pokrywać ściany wapnem lub gliną, wciskając w nie kawałki cegły i kamienia.

Szach pers. tytuł monarchy w Persji; w grze w szachy: ostrzeżenie króla.

Szach-mat pers. w grze w szachy przegrana.

Szachownica, tablica kwadratowa do gry w szachy podzielona na 64 kwadraty (dawniej na sto), naprzemian czarne i białe; pola w szachownicę: pola dworskie i włościańskie na przemian leżące.

Szachrować n. oszukiwać, nieuczciwie handel prowadzić; w grze: postępować przeciw regułom, nieuczciwie starać się o wygranę.

Szacht n. w górnictwie: szyb, otwór w kopalni; wnętrze pieca do wytapiania surowca.

Szachy pers. gra, polegająca na kombinacji ruchów rozmaitych figur ustawionych na szachownicy; figury do gry szachowej.

Szafir g. odmiana korundu szlachetnego, drogi kamień przezroczysty, barwy ciemno niebieskiej.

Szafot f. rusztowanie, na którem spełniają karę śmierci na skazanych; gilotyna.

Szafować n. rozdawać, trwonić, marnować.

Szafunek n. rozdawanie, nadmierne wydawanie, trwonienie.

Szagryn f. skóra rekina szorstka (z powodu ziarnistych kostek wewnątrz zawartych); starannie wyprawna skóra z grzbietu konia, osła lub kozła drobno groszkowana, używana do pokrywania różnych wyrobów galanteryjnych i w introligatorstwie.

Szal f. rodzaj podłużnej chustki, kawał tkaniny wełnianej lub jedwabnej, zarzucany na ramiona jako okrycie.

Szala n. miseczka, talerzyk u wagi do ważenia.

Szalet f. domek górski, szałas górali szwajcarskich; dom wiejski budowany na sposób szwajcarski; mały budynek w mieście na ulicach lub placach do wygody publicznej.

Szalki n. przyrząd do ważenia, waga; talerzyki u wagi.

Szalotka, rodzaj małej cebulki, w smaku łagodniejszej i delikatniejszej niż cebula zwyczajna.

Szalować n. obijać deskami ściany budynku.

Szalupa f. statek jednomasztowy; wielka łódź do obsługi okrętu.

Szam... ob. także Cham....

Szaman sansk. kapłan i czarodziej u ludów północnej Azji.

Szamanizm sansk. religja głoszona przez szamanów, oparta na gusłach, czarach, wierzeniu w duchy złe i dobre.

Szambelan f. wysoki urzędnik dworski pełniący urząd na pokojach monarszych przy osobie panującego, podkomorzy.

Szamerować n. wyszywać plecionką, galonem, bramować; obmawiać kogo.

Szamerowanie n. wyszycie taśmą lub galonem, zwłaszcza szmuklerska ozdoba przodu ubiorów męskich i damskich, złożona z taśm naszytych równolegle wpoprzek, zakończonych pętlami i guzami; obmawiać.

Szamotowe f. wyroby rodzaj wyrobów ceramicznych, składających się z jednej części surowej, ogniotrwałej i dwu części surowej gliny i następnie sproszkowanej.

Szamotowy f. kamień, ogniotrwała masa, wyrobiona z glinianych kapsli, okrywających przy wypalaniu wyroby porcelanowe i następnie sproszkowane, urobiona na ciasto i w silnym ogniu wypalona, ogromnie wytrzymała na działanie wysokich temperatur, stąd używana na tygle do topienia szkła, metali, na cegły do pieców hutniczych, rury itp.

Szampan f. wino francuskie białe, musujące, bardzo cenione.

Szampinjon f. pieczarka.

Szampjon f. zapaśnik, rycerz walczący w szrankach, obrońca, poplecznik.

Szamua f. kolor płowo-żółty.

Szaniec n. okop ziemny w celu obrony, wał ochronny.

Szansa f. widoki powodzenia, prawdopodobieństwo udania się czegoś, wygranej; pomyślny traf, szczęście.

Szansonetka f. piosenka lekkiej, wesołej, komicznej treści.

Szansonistka f. śpiewaczka kawiarniana.

Szantaż f. wyłudzenie pieniędzy od kogo pod naciskiem groźby wyjawienia rzeczy, którą ten ukrywa; wyzyskiwanie na swoją korzyść czyjejś obawy ujawnienia karygodnego czynu.

Szanża f. zamiana; bank zamienny; w myśliwstwie zmiana drogi.

Szapoklak f. jedwabny, męski kapelusz cylindrowej formy, dający się złożyć zupełnie płasko zapomocą specjalnej sprężyny.

Szarada f. zagadka sylabowa, rodzaj łamigłówki, w której należy odgadnąć dany wyraz za pomocą znaczenia poszczególnych jego sylab lub różnych kombinacji tych sylab.

Szariwari ob. Charivari.

Szarlatan f. wędrowny przekupień niezawodnych jakoby środków leczniczych; przen. człowiek wyzyskujący łatwowierność ludzką, oszust, szalbierz, kuglarz.

Szarlotka n. legumina z jabłek, obranych, pokrajanych i upieczonych w kruchem cieście.

Szarmant f. młodzieniec uprzedzająco, rycersko uprzejmy dla kobiet; młodzieniec nadskakujący, usłużny i ugrzeczniony.

Szarmycel n. utarczka, starcie przednich oddziałów wojsk, harc; przen. utarczka językowa, sprzeczka, dysputa.

Szarnir f. zawiaski, nit, na którym się wieko porusza.

Szarpia f. skubanka ze starego płótna, zwykle napojonego substancjami dezynfekującemi, używana dawniej do opatrywania ran.

Szarwark n. obowiązek utrzymywania dróg w porządku, wkładany na gminy; rodzaj podatku; pańszczyzna.

Szarytka f. siostra miłosierdzia (zakonnica).

Szarża f. natarcie, atak, uderzenie konnicy; danie ognia z dział podczas bitwy; stopień, godność, ranga wojskowa; karykaturalne oddanie charakteru na scenie, przesada z uwydatnieniem komicznych stron dla wywołania jaskrawych, niewybrednych, efektów; ciężar, obsługa.

Szarżować f. nacierać, atakować, uderzać na wroga, napadać; przesadnie, karykaturalnie oddawać role na scenie; obciążać kogo czem.

Szaser f. strzelec, żołnierz lekko uzbrojony pieszy lub konny.

Szatan hebr. zły duch, duch ciemności, djabeł, czart.

Szatra węg. namiot, szałas.

Szatyn f. mający włosy ciemno-blond.

Szef f. zwierzchnik, naczelnik, przełożony, pryncypał, dowódca.

Szeik arab. naczelnik plemienia arabskiego.

Szeik-Ul-Islam arab. głowa wiernych w Turcji (najwyższy duchowny), mufti.

Szelak, żywica wyciekająca (wskutek nakłucia przez mszyce) z młodych pędów niektórych drzew figowych i akacjowych, rosnących w Indjach Wschodnich, zawierająca czerwony barwnik, podobny do karminu, używana do wyrobu politur, lakierów, laku do pieczętowania, do utrwalania pasteli.

Szemat ob. Schemat.

Szematyzm ob. Schematyzm.

Szerpentyna ob. Serpentyna.

Szeryf a. wyższy urzędnik municypalny w Anglji, spełniający obowiązki sądownicze i policyjne w obwodzie swego hrabstwa; ar. książe arabski, muzułmanin pochodzący od Mahometa; rządca Mekki.

Szewiot szkoc. wełna z górskich owiec szkockich i wyrabiana z tej wełny kiprowana ostra tkanina.

Szewron f. naszywka w kształcie kąta na rękawie munduru wojskowego, oznaczająca liczbę lat służby lub rangę; odznaka zaszczytna.

Szezlong f. rodzaj sofy wyściełanej z jednem bocznem oparciem, które przechodząc ku tyłowi, zniża się coraz bardziej.

Szkaplerz, dwa płatki sukna z wyszytem imieniem N. Maryi Panny poświęcane i noszone na szyi jako znak należenia do bractwa.

Szkarlatyna w. płonica, epidemiczna i zaraźliwa choroba gorączkowa, objawiająca się zapaleniem gardła i obfitą czerwoną wysypką, nadającą skórze szkarłatne zabarwienie.

Szkarłat w. tkanina jedwabna lub wełniana ufarbowana na ponsową barwę, purpura; barwa krwistoczerwona, purpurowa.

Szkarpa f. skośne przymurowanie podtrzymujące ścianę.

Szkic w. kilku charakterystycznemi rysami naznaczony rysunek lub malowidło; odręczny zarys przedmiotu, rzucony na papier lub płótno; pomysł, projekt; utwór literacki nie wyczerpujący przedmiotu wszechstronnie, lecz kilku artystycznemi rysami wywołujący wrażenie estetycznej całości.

Szkielet g. kostne rusztowanie, na którem wspierają się miękkie części ciała i które ochrania wewnętrzne, delikatne narządy; kościec, kościotrup; wiązanie statku wodnego; główna podstawowa część czegoś.

Szkorbut w. gnilec, choroba objawiająca się uporczywem krwawieniem i owrzodzeniem w jamie ustnej, a zwłaszcza na dziąsłach, podskórnemi wylewami krwi, ogólnem wyniszczeniem i osłabieniem, a występująca wśród ludzi żyjących w złych warunkach hygjenicznych, pozbawionych świeżej i zdrowej żywności.

Szkuta n. statek rzeczny, zwłaszcza do przewożenia zboża służący.

Szlafkamrat n. współmieszkający w jednym pokoju.

Szlaga n. kafar, taran, pniak z trzonkiem do ubijania bruku, ubijak.

Szlak n. droga, gościniec; brzeg odmiennego koloru lub odmiennego rysunku; pas w deseń, obrzeżający ubranie, meble, obicie itp.; bramowanie.

Szlaka n. szklista, brunatna lub zielonawa masa na powierzchni żelaza, tworząca się przy wytapianiu go z rudy; żużle.

Szlam n. rzadki muł, złożony z bardzo drobnej glinki, marglu, oraz rozdrobnionych szczątków pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, pokrywający dna zbiorników wód stojących lub wolno bieżących, a osadzający się z wody.

Szlamować n. oczyszczać ze szlamu.

Szlamowanie a. pławienie, czynność mająca na celu wydzielenie najdrobniejszych, najmielszych cząstek z jakiej nierównomiernie rozdrobnionej substancji bez pomocy sita.

Szlichtada n. przejażdżka saniami, sanna.

Szlichtować n. w tkactwie: pocierać nici osnowy tkackim klejem.

Szlifować n. ścierać, gładzić dany materjał innym szorstkim materjałem; gładzić przedmiot metalowy, kamienny lub szklany w celu nadania mu połysku, blasku lub pewnych foremnych ścianek; ostrzyć, brusować.

Szlify n. szeroki galon, ozdobiony frędzlą, noszony przez oficerów na każdem ramieniu; przen. stopień oficerski.

Szlusować n. w języku wojskowym skupiać szeregi przerzedzone przez kule nieprzyjacielskie.

Szluza n. upust, urządzenie w rodzaju kanału z zastawami, utrzymujące wodę na żądanym poziomie w celu spożytkowania jej dla fabryki, młyna i t. p.

Szmaragd g. wysoko ceniony drogi kamień ciemno zielonego koloru.

Szmelc n. emalja, powłoka szklista, zwłaszcza tworząca się na metalach; przetopienie kruszców, stop metalowych przedmiotów na masę metalową przen. rzecz nie do użytku, na nic nie przydatna.

Szmelcować n. pokrywać metale szkliwem, polewą; przetapiać metale, kruszce.

Szmelcuga n. rodzaj potażu z drzew iglastych.

Szmergiel n. minerał: drobnoziarnista, błękitno-szara odmiana korundu, który potłuczony miałko, używa się jako proszek do szlifowania, polerowania, a także do wyrobu papieru a. płótna szmerglowego.

Szmermele n. sztuczne ognie o wężykowatych zakrętach; przen. szumne, brzmiące frazesy.

Szminka n. tłusta farba, składająca się z tłuszczu i barwników, używana przez aktorów do malowania twarzy przy charakteryzowaniu się.

Szmizetka f. półkoszulek; rodzaj kamizelki damskiej przy otwartym z przodu lub wyciętym u góry staniku.

Szmuklerstwo, rzemiosło, zajmujące się wyrobami pasmanteryjnemi.

Sznelcug n. pociąg pośpieszny kolei żelaznej.

Sznelka f. jedwabny, miękki, strzyżony sznurek.

Sznit n. cięcie, kawałek, odcinek; pewna miara.

Sznycel n. bity kotlet cielęcy przyrządzony na sposób wiedeński.

Sznyrkiel n. linja esowato kręcona, zakręt, ozdoba rysunkowa lub architektoniczna.

Szodon f. wino grzane z jajami z cukrem.

Szokować f. razić, obrażać swojem obejściem.

Szoner a. długi wązki statek dwu lub trójmasztowy, z jednym masztem pełnym i jednym albo dwoma bez rei.

Szory n. część przyboru zaprzęgowego na konia, idąca od chomąta wzdłuż grzbietu i po bokach.

Szosa f. droga bita, żwirówka.

Szowinizm f. fałszywie zrozumiany patrjotyzm, połączony z przecenieniem wszystkiego co swojskie, a ganieniem i niedocenianiem wszystkiego co obce.

Szpachla, szpatla n. łopatka rogowa lub metalowa do farb, kopystka.

Szpada w. broń biała o wązkiem, prostem ostrzu, używana do pojedynku, noszona u boku dla ozdoby.

Szpadel ob. Rydel.

Szpaler f. dwa szeregi, rzędy drzew lub krzewów odpowiednio ciętych, tworzące ulicę ogrodową; podwójny szereg ludzi ustawionych wzdłuż ulicy, drogi tak, aby pomiędzy jednym a drugim szeregiem pozostało wolne przejście.

Szpalta n. wązka kolumna drukowanych wierszy, tworząca stronicę druku sama przez się lub ułożona równolegle z jedną, dwiema itd. takiemiż kolumnami, które oddzielone są od siebie pionowemi linjami; łam pisma, gazety.

Szpanować n. naciągać płótno na blejtram, na ramę; wyciągać, wyprężać; zapełniać szpary w podłodze odpowiednio dobranemi listewkami drewnianemi.

Szpas n. żart.

Szpat ob. Spat.

Szpatla ob. Szpachla.

Szpic n. ostry koniec; gatunek psa domowego, pies mały, krępy, z kudłatą szerścią, szczupłym pyskiem i krótkiemi stojącemi uszami.

Szpicel n. gwarowa nazwa ajenta policji śledczej (w Austrji).

Szpicpal n. walcowata sztuka drzewa na końcu zaostrzona, do wbijania w podwodne dno.

Szpindel n. zatyczka żelazna.

Szponga n. spojenie drewniane poprzeczne; klamra drewniana.

Szprosa n. szczebel u drabiny; listewka poprzeczna między szybami.

Szprudel n. gorące źródło wody mineralnej.

Szprycka n. mała pompka ręczna, składająca się z rurki, zwężonej na jednym końcu, z ruchomym tłokiem wewnątrz, za pomocą którego napełniamy rurkę płynem, wystrzykując go cienkim strumieniem. Szprycka Prawaza, przyrząd do wstrzykiwań podskórnych.

Szpunt n. czop, kołek, którym się otwór w beczce zatyka.

Szpuntpal n. pal drewniany, mający u jednego węższego boku fugę (rowek) a u przeciwległego kant wystający tak, że kant jednego pala wchodzi w fugę drugiego.

Szrafirować w. cieniować kreskami, zwłaszcza w sztycharstwie, oznaczać góry kreskami na mapach gieograficznych; w heraldyce: oznaczać kolory kropkami lub kreskami.

Szrama n. blizna, kresa z cięcia lub z rany, głównie na twarzy.

Szranki n. miejsce ogrodzone, przeznaczone na igrzyska, gonitwy, potyczkę, arena; przen. pole działania; wchodzić z kim w szranki: wchodzić w zapasy, współzawodniczyć.

Szrapnel a. pocisk działowy napełniony mniejszemi kulkami, pękający lub zapalający.

Szraubcyjer n. narzędzie do wkręcania i wykręcania śrub.

Szrubsztak n. przyrząd śrubowy do przytrzymywania kawałków metalu obrabianego lub drzewa.

Sztab n. zarząd wojskowy i administracyjny armji, korpusu, dywizji, pułku, złożony z oficerów wyższego stopnia.

Sztaba n. płaski drąg metalowy, zwykle czworograniasty.

Sztabowi oficerowie, ogólna nazwa oficerów od majora do pułkownika włącznie.

Sztafeta f. goniec, pocztyljon umyślnie wyprawiony z pilną wiadomością, wymagającą wielkiego pośpiechu; papiery, wiadomość przezeń przyniesiona.

Sztafirowanie f. strojenie z przesadą; przyozdabianie.

Sztajngut n. wyroby ceramiczne t. zw. kamienne z gorszego gatunku glinki porcelanowej, dającej po wypaleniu masę szarą, ciemną, nie tak pięknie glazurowaną, (rury do wodociągów, kamionki do wód mineralnych, naczynia stołowe biało polerowane).

Sztam n. klej rybi używany na galaretę; pień.

Sztambuch n. książka do wpisywania lub rysowania na pamiątkę, imionnik, album.

Sztamgast n. stały gość w zakładach jadłodajnych.

Sztamować n. zaklepać krawędzie blach znitowanych ze sobą, ale nieprzylegających dokładnie, przy pomocy tępego dłuta, przykładanego ukośnie i przybijanego młotkiem; wyrabiać dziury w drzewie przy pomocy dłuta w celu wstawienia w nie innego drzewa.

Sztamowy n. pienny, prowadzony w pień jako drzewko.

Sztanca w. stalowe narzędzie w rodzaju stempla z brzegami gładkiemi lub ostremi, tnącemi, o formie przedmiotu lub deseniu, który ma być wytłoczony lub wycięty.

Sztancowanie w. wytłaczanie lub wybijanie w metalach, skórze, papierze, drzewie, sztucznych masach, drobnych przedmiotów, deseni płaskich, płaskorzeźb, brzegów i t. p.

Sztandar n. chorągiew wojskowa, proporzec; godło, znak; zasada, myśl przewodnia postępowania jednostek, stronnictw, narodów.

Sztandary n. wysokie belki prostopadłe, które podtrzymują rusztowanie, otaczające nowowznoszony budynek.

Sztanga n. długi drążek metalowy, sztaba.

Szteingut ob. Sztajngut.

Sztelwaga. n. ob. Stelwaga.

Sztokada f. sztych szermierski.

Sztolnia n. w kopalniach lekko pochyły chodnik, ukośny podkop, galerja.

Sztoper p. Sztuber.

Sztorc n. część przedmiotu stercząca do góry, położenie przedmiotu opartego na ostrej krawędzi, na kancie i sterczącego pionowo; na sztorc: ostrym końcem do góry.

Sztorcować n. ociosywać do równości.

Sztos n. pchnięcie; uderzenie kijem kuli bilardowej; gra hazardowna w karty; powodzenie, szczęście, dobry humor.

Sztraby n. cegły wystające, umyślnie zostawione w murze dla powiązania ich z następnemi cegłami, strzępia.

Sztraca ob. Straca.

Sztras ob. Stras.

Sztuber lub Sztoper n. sadzonka, odcięta gałązka rośliny, wsadzona w ziemię w celu wytworzenia z niej nowego krzewu.

Sztucer n. krótka strzelba silnie bijąca.

Sztuka n. jedna rzecz cała pojedyńczo wzięta; kawałek, część; pewna ilość łokci arszynów, metrów płótna lub tkaniny, sprzedawana w całości; postaw; przedmiot doskonale wyrobiony, przedstawiany przez rzemieślnika przy wyzwolinach w dowód uzdolnienia; rzecz, do której wykonania trzeba szczególnej zręczności i specjalnych sobie wiadomych sposobów; dar, umiejętność; artyzm, kunszt; umiejętność wytwarzania dzieł wysokiej wartości estetycznej, budzących wrażenia podniosłe i działających na uczucie i wyobraźnię; utwór sceniczny.

Sztukaterja w. ozdoby architektoniczne, odlewane z gipsu i przylepiane następnie przy pomocy gipsu lub gwoździ na mularskiej wyprawie, ob. Stiuk.

Sztukator w. robiący ozdoby gipsowe.

Sztundyści n. a. Bracia Chrześcijańscy: sekta religijna przyznająca Sakramentom tylko symboliczne znaczenie, nauczająca równości wszystkich ludzi, potępiająca handel, a dozwalająca tylko na zamianę dóbr, nie uważająca za własność osobistą ziemi, wody i bydła.

Szturm n. natarcie, atak, zwłaszcza piechoty, uderzenie wojska na twierdzę w celu zdobycia jej, wdarcie się do wnętrza.

Szturmak n. gatunek strzelby o szerokim wylocie; przen. kobieta niezgrabna, ciężka, ordynaryjna, popychadło.

Szturmować n. uderzać, napadać, dobijać się.

Sztych n. pchnięcie czemś ostrem albo szpiczastem, ukłucie; ostry koniec; jedno przeciągnięcie igły z nitką przez tkaninę w szyciu, ścieg; rycina ryta na miedzi, lub stali, miedzioryt, staloryt; przen. wystawić na sztych: narazić.

Sztychować n. rytować za pomocą stalowego rylca na gładkiej płycie miedzianej lub stalowej; przen. starannie, pięknie pisać, kaligrafować.

Sztyftować n. zakładać, fundować, wystawiać, uzbrajać.

Sztygar n. dozorca górniczy w kopalni.

Sztylet w. broń ręczna, złożona z rękojeści i krótkiego obosiecznego ostrza, zwężającego się na końcu; w drukarstwie: szydło zaostrzone, którem zecer wydobywa ze złożonych wierszy błędnie umieszczone czcionki.

Sztylpy n. wyłogi na cholewach wysokich butów męskich.

Szufla n. wielka łopata drewniana do przerzucania, do wiania, ryzowania zboża; rodzaj łyżki miedzianej z długą rękojeścią do wsypywania prochu do armaty; rodzaj tablicy, na którą zecer z winkielaka złożone pismo wykłada.

Szuflada n. rodzaj skrzynki, mającej dno i cztery boczne ściany, stanowiącej przegrodę a. kompartyment szafy, komody, kufra i t. d., dający się wsuwać i wysuwać, wyjmować i wkładać.

Szufrygiel n. zasuwa.

Szus n. sus, wybryk, wyskok, dziwaczny postępek; mieć szusa, być narwanym.

Szwadron n. oddział konnicy składający się ze 120 do 200 ludzi.

Szwajcar n. odźwierny, portjer.

Szwank n. uszkodzenie.

Szwankować n. cierpieć, szkodę ponosić; utykać, być niedokładnym, mieć pewne wady.

Szwarc n. czernidło do butów, błyszcz.

Szwarcować n. czernić; przemycać.

Szwejggeld n. łapówka za zamilczenie jakiej sprawy.

Szwejsowanie n. spajanie kawałków żelaza przez rozgrzanie ich w ogniu i zbijanie ich razem.

Szwele n. podkłady drewniane pod szyny kolei żelaznej.

Szwindel n. szachrajstwo, oszustwo.

Szwindler n. oszust.

Szwoleżery f. lekka kawalerja.

Szyb n. pionowa studnia w kopalni, przez którą górnicy spuszczają się do wnętrza.

Szyber n. zasuwa rury pieca.

Szych, fałszywe złoto lub srebro, używane do wyrobu galonów, haftów i rozmaitych ozdób; przen. fałszywy blask, pozorna świetność, wielkość; blichtr.

Szychta n. warstwa, żyła minerałów, ciągnąca się w ziemi; pokład; wyznaczony czas pracy górników.

Szychtować n. układać warstwami, porządkować.

Szyfer n. łupek, (mineralogiczna nazwa skał różnego gatunku, łatwo łupiących się na cienkie blaszki), używany do krycia dachów, na chodniki, tabliczki do pisania, także jako budulec; rodzaj ołówka do pisania na tabliczkach szyfrowych.

Szyfon f. gałganek, gałgan, szmatka; nieporządna kobieta.

Szyfonjerka f. pudełko otwarte półowalne tekturowe lub drewniane zawieszone na ścianie, na gałganki, drobiazgi.

Szyici arab. sekta mahometańska w Persji, uznająca Koran, a odrzucająca Sunnę.

Szyk n. w gram.: porządek wyrazów w zdaniu i zdań wobec siebie; Szyk f. (chic) dobre i korzystne przedstawianie się, zręczność w ruchach i ułożeniu; dobry smak w ubiorze, elegancja.

Szykana f. umyślne utrudnianie komu czego, w celu dokuczenia, robienie dotkliwych przykrości w celu wykazania swej przewagi, urąganie.

Szyk bojowy, porządek w jakim ustawione jest wojsko, gdy ma ruszać do boju.

Szykować n. urządzać, przygotowywać.

Szyld n. godło, napis na ścianie, na tablicy zawieszonej nad sklepem, podający firmę kupiecką i rodzaj towarów zawartych w sklepie.

Szyldkret n. rogowe płyty okrywające skorupę pewnego gatunku żółwia morskiego, używane do wyrobu grzebieni, szpilek, spinek, okładek i różnych drobnych galanteryjnych przedmiotów.

Szyldwach n. żołnierz stojący na warcie; warta.

Szyling a. moneta angielska, 20-sta część funta sterlinga.

Szynion f. warkocz przyprawiony.

Szyper n. pierwszy dozorca okrętowy, nadzorca statku rzecznego i mający dozór nad flisakami.

Szyszak węg. hełm (ob).

Szyzma ob. Schizma.


Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słowniczek_wyrazów_obcych/S_(całość)&oldid=3238863”