Noc (Orkan, 1900)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Noc |
| Pochodzenie | Nad urwiskiem |
| Wydawca | Towarzystwo Wydawnicze Lwów Księgarnia S. Sadowskiego Warszawa Księgarnia A. Cybulskiego Poznań |
| Data wyd. | 1900 |
| Druk | W. L. Anczyc i Spółka |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały zbiór |
| Indeks stron | |
| OSOBY: | |
| Gazda, płanetnik. | |
| Hanka, płanetnica. | |
| Macocha. | |
| Pasierb. | |
| Marysia, Zosia, |
dwie siostry. |
Zosia (przyciszonym głosem). Maryś!
Marysia. Co?
— Zimno mi...
— To pociągnij chustki...
— A tobie nie ostanie...
— Nie tróbuj sie o mnie. (Odziewa ją) Tak... Oprzyj głowę na mojem ramieniu...
— Maryś!
— Co?
— Daleko do rana?
— Daleko jeszcze Zosiu...
— Jak daleko?
— Nie wiem...
— Maryś!
— Co?
— Ale na drugą noc, to już nie będę pilnować...
— Ino kto?
— Może dziki nie przydą... (Po chwili) Abo wyżeniemy tatusia i bedzie.
— Dość we dnie sie narobią...
— A ja sie to nie narobię?
— Cicho-no!...
— Co ci sie zdawało?
— Nic... — (Milczenie).
— Jantek spi...
— Łazęga taki wieczny... Poco on tu przylazł?
— Oboje tacy płanetniki... — (Znów milczenie).
— Maryś!
— Co?
— Ja sie boję...
— Czego?
— Sama nie wiem...
— Kto hań to pilnuje za potokiem?
— Jantoszka... przecie wiesz dobrze...
— A oni tu?... macocha z pasierbem...
— Cicho mów, bo ich zbudzisz...
— Płanetniki wieczne.... — (Szelesty).
— Skąd oni sie tu wzięni?... Jantoszka hań sama...
— Musiało jej sie usnąć... sam ogień sie pali...
— Cyt!
— Maryś!
— Co?
— Spać mi sie chce...
— To spij. Kto ci broni?
— A jak dziki przydą?... (Opiera głowę na ramieniu siostry i zamyka oczy. Za chwilę drzemie i starsza. — Milczenie długie, monotonne. Z uboczy jeno wiatr zawiewa ginący w echach)
ŚPIEW.
«Hej! Polana, polana
Bogatego pana —
Polanę skosili,
Pana obwiesili»...
Macocha (porusza ręką pasierba). Jantek, spisz?
— Jak i ty...
— Bo już czas... (Jantek patrzy na gwiazdy). Do rana niedaleko...
— Jeszcze nie jedna noc...
— Słuchaj! (Żywo) Dziś — abo nigdy!... (przysuwa się i szepce). Ona hań pilnuje — może spi — sam ogień sie pali... Nikogo nima — nie bój sie... Każdy wie, że śmierzć po ludziach chodzi... (Szepce coraz ciszej i niezrozumialej. Słychać słowa: „Jantoszka“ — „krzywda nasza“ i „pomsta“ i znów ten sam uparty, ledwo słyszalny szept).
— Nie, nie daruję! (Zrywa się pasierb. — Do macochy) Nie chodź, dopokąd sowa nie zahuczy...
— Daleko?
— Za potokiem... (Znika wśród jałowców. — Macocha siada, dokłada drew do ognia, żegna się parę razy i szepce pacierze. — Za chwilę, ciężko dysząc, wychyla się z jałowców zgarbiona postać starego gazdy. Staje za plecyma sióstr i kaszle głucho. Siostry się zrywają).
Zosia. Maryś! Wszyscy święci!...
Gazda. Czego sie boicie?
Marysia. Dyabli was noszą po nocy, czy co?
Zosia. Myślałach, że dzik.
Gazda (posępnie). Nie trza spać, jak sie pilnuje, nie trza spać... (Siada przy ognisku po lewej stronie i wita się z macochą. Siostry posiadały również. On patrzy na nie, kiwa głową i mówi:) Tak, tak Maryś... Wyżeń i ty ojca swojego z chałupy, jak sie wydasz... Niech idzie... Niech stracha ludzi po nocy... Co w chałupie po starym dziadzie, skoro już robić nie zdole? Wychował cię — to poczkaj, niech jeszcze grunt zapisze, a potem...
Zosia. Maryś!
— Co? (poczyna płakać).
Gazda (patrzy na nią). Ja wiem, żeś ty nie taka... Ale i moja była nie taka, pokiela sie nie wydała... Oj, nie taka była, nie... (Po chwili) Ha, no, darmo... Takie widać przeznaczenie było i bedzie... (Patrzy w ogień. Marysia się uspokaja. Odgłosy dolatują z daleka. — Po chwili)
Zosia. Maryś!
— Co?
— Jantka już nima...
Gazda (do macochy). I was tak bieda pędzi?
Macocha. Gorsze, niźli bieda...
Zosia (do Marysi). Płanetniki wieczne...
Gazda (do macochy). Co sie macie trapić?... Telo nas tu, co i tam... (wskazuje na niebo) Człek żyje, pokiela zdole żyć, a potem, to sie ta i świat bez nas pieknie ładnie obejdzie. (Po chwili) Nima co drugim miejsca zastępować. Oni se ta sami dadzą radę... Młodzi są, pokiela są, niech robią, niech gazdują...
Macocha (z dławioną złością). Niech gazdują!...
Gazda. A i wnetki nie bedą mieć na czem... (Po chwili) Nima sie co dziwić, moiściewy, że ludzie gorsi... Jeden drugiego wypycha, bo im ciasno, coraz to ciaśniej... Tak, moiściewy. I drzewiej, za moje pamięci, bywały roki złe... Ale też i gazdów było mniej. Jeden drugiego rad skrzepił i dospómógł, bo miał z czego, moiściewy... Gruntu było niemało — lasów nie brakowało...
ŚPIEW.
«Hej!... Było życie, było!
Stary ociec gwarzył:
Słonko jaśniej świeciło,
Chleb sie ludziom darzył»...
Gazda. Pamiętam... Ociec mój wypasał sześć par wołów... Owiec miał ze trzysta...
ŚPIEW.
«Hej!... Były czasy, były!
My ich nie zaznali —
Rok po roku przechodzi,
Czas ucieka dalej»...
Gazda (patrzy zamyślony w ogień, potem ociera łzy rękawem i szepce:) Mieły mocny Boże!... Mieły mocny Boże!... Na co to przyszło, na co... Na jaki mizerny koniec człekowi...
Macocha. Tak przychodzi... (ogląda się z niepokojem).
Gazda (kiwa głową szepce:) Biedny, oj biedny! Skapany świat... (Słychać wołanie sowy). Słyszycie ją?... (Macocha zrywa się i ogląda z przerażeniem). Śmierzć woła, nawołuje... (Słychać powtórne wołanie). Słyszycie ją?
Macocha. Trza iść... (Zaodziewa chustkę i opuszcza ognisko).
Gazda (woła za nią). Nie uciekniecie! Darmo! Wszędy was dogoni...
Zosia. Maryś!
— Co?
— Ja sie boję... (przysuwa się do siostry).
Marysia. Gwiazda spadła...
Gazda. Ludzie mrą po nocy...
Zosia. Maryś!
— Co?
— Cosi przeszło tamtędy...
— Zdaje ci sie...
— Maryś!
— Co?
— Cosi za jałowcem sie skryło...
— Bajano!
Zosia. Maryś!
— Cicho-no! Ktosi śpiewa...
Gazda. E dyć!...
ŚPIEW (daleki).
«Wietrzycek liściami
Po konarach suści —
Żałoś, moja żałoś
Już mnie nie opuści...
Hej!... Już mnie nie opuści...
Marysia. Hanka!
Gazda. Dyć ona...
— Hań, po ugorach...
— Idzie se płaczęcy...
ŚPIEW.
«Bukowe listecki
Zwiesiły sie w dole —
Pozierają smutnie
Na moją niedolę»...
Zosia. Oj, na twoją niedolę...
Marysia. Pódź, zagrzej sie... daleko idziesz ugorami...
Hanka (idąc). Daleko... (Przychodzi i siada).
Zosia. Był tu Jantek...
Hanka. Z Macochą?! (Spokojniej) Kanyż poszli?...
Zosia. Nie wiem...
Hanka. Uh, zimna ta noc...
Gazda. Oj, zimna! Nie ino ta... Kanyż ty idziesz?
Hanka (tłumi płacz). Ka mnie oczy niesą...
Gazda. Biedactwo!
Hanka (wstaje, żywo). Nie litujcie sie nademną! Nie proszę!
Gazda (bierze jej rękę). Siądź-że siądź. Nie ino ty jedna po nocy błądzisz. Nie ino ty... — (Słychać dalekie wołania). — Świat la jednych pierzyną, a dla inszych śniegiem... Darmo! Tak widać stoi napisane.
Hanka (kołysze dziecko). Ziu-ziu!...
ŚPIEW.
«Nie było, nie było
Szczęścia na tej ziemi — — —
Obeszło stronami...
Zosia. Maryś!
Hanka (zrywa się). Cicho-no!... Jakie to dziwne... (siada).
Marysia. Co ci to?
Hanka (z drżeniem). Nic — nic...
Zosia. Maryś!
— Co?
— Nie słyszysz?
— Nie...
— Nie widzisz?... Tam...
Hanka (nagle poziera). Jantoszka!!!... (tuli się do sióstr i patrzy z najwyższem przerażeniem w stronę wskazaną. Zosia dygoce, zalękniona. Gazda na czole zrobił krzyż. Ogień dogasa. Mrok).
Marysia. Wszystkim sie ino zdaje...
